وظایف امت نسبت به اهل بیت

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

مقدمه

• وظایف امّت پیامبر اسلام درباره پیامبر و اهل بیت(ع) او را می‌توان در سه بخش معرفتی، عاطفی و رفتاری دسته‌بندی کرد:

وظایف معرفتی

• وظایف معرفتی آن است که یک انسان مسلمان، بینش درستی از شخصیت، جایگاه حقوق و معارف اهل بیت(ع) داشته باشد تا در مقام عمل و رفتار نسبت به آنها درست عمل نماید.
• مهم‌ترین وظایف معرفتی درباره اهل بیت(ع) چند چیز است:

وظایف قلبی و عاطفی با اهل بیت

• پیوند قلبی و عاطفی با اهل بیت(ع) به این معناست که ما قلب‌ها و احساساتمان را با اهل بیت(ع) پیوند بزنیم، به گونه‌ای که همه اعمال قلبی و عاطفی ما در راستای خواست خدای متعالی و اهل بیت(ع) باشد. برخی از مهمترین اعمال قلبی و عاطفی ما درباره اهل بیت(ع) چند چیز است:

وظایف رفتاری و عملی

• مهم‌ترین وظیفه امت نسبت به اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، عمل به دستورات و آموزه‌های آنهاست، وظایف معرفتی و عاطفی ما مسلمانان مقدمه‌ای برای وظایف عملی است. چنانچه معرفت، عواطف و احساسات ما، جامه عمل نپوشاند، راه به‌جایی نمی‌برد. از این‌رو، در ادامه به مهم‌ترین وظایف عملی نسبت به اهل بیت عصمت و طهارت(ع) اشاره می‌شود.

تمسّک به اهل بیت(ع)

• یکی از وظایف ما نسبت به اهل بیت(ع) تمسّک به آنهاست. تمسک به اهل بیت(ع) در قالب حدیث شریف ثقلین تبیین شده است.
• تمسک به اهل بیت(ع) نیز به‌معنای چنگ زدن به اهل بیت(ع) و محکم گرفتن آنهاست، به گونه‌ای که با وجودمان آمیخته گردد و هیچ جدایی از آن نداشته باشیم.
• تمسّک به قرآن و اهل بیت(ع) انسان را از ضلالت و گمراهی حفظ می‌کند و به سعادت می‌رساند
• رهبر معظم انقلاب می‌فرماید: تمسک به شعارهای اسلام قرآن و تمسک به سیره اهل بیت(ع) و به کلمات امیرالمؤمنین(ع) روز به روز باید بیشتر شود.

اعتصام به اهل بیت(ع)

• اعتصام، حالتی درونی همراه با برون‌داد رفتاری است که از ادراک ناتوانی، نیازمندی و آسیب‌پذیری انسان سرچشمه گرفته و معتصِم را برای دستیابی به عصمت و ایمنی، به پناه بردن و دست انداختن به نگهدارنده‌ای معصوم و مطمئن وامی‌دارد.
• خدای متعالی به انسان دستور می‌دهد که اعتصام به حبل الهی داشته باشد: ﴿وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا﴾ و از تفرقه و پراکندگی پرهیز کند: ﴿وَلَا تَفَرَّقُوا﴾.
• حبل الهی، اهل بیت عصمت و طهارت‌اند ازاین‌رو، اعتصام به اهل بیت(ع) از وظایف یک انسان مسلمان به شمار می‌رود و این اعتصام موجبات هدایت او را فراهم می‌آورد .
• تمسّک به اهل بیت(ع) انسان را از ضلالت و گمراهی حفظ و اعتصام به آنها انسان را هدایت می‌کند: .

تبعیت

• تبعیت به معنای پیروی، دنباله‌روی، پذیرفتن، تعقیب کردن، موافقت کردن، فرمانبرداری، امتثال امر، و ملحق شدن است.
• اِتباع از اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در اصطلاح به معنای عمل نمودن به دستورات اهل بیت(ع) است، که در بسیاری از آیات قرآن و روایات بر آن تأکید شده است: ﴿قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾.
• بر پایه آیه ﴿قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ﴾ اگر کسی بخواهد محبوب خدا شود، باید پیرو حبیب او باشد و اطاعت حبیب‌الله، انسان را محبوب خدا می‌سازد.
• راه تأسی به پیامبر(ص) و شبیه آن حضرت شدن، "محبّت" است. قرآن نیز دستور می‌دهد که اگر محبّ خدایید، در پی حبیب خدا حرکت کنید، تا از محبۀ بودن به محبوب شدن برسید: ﴿قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾. اگر خدا محبّ انسان شود، آثار خدایی در بنده‌ای که محبوب اوست ظهور می‌کند.
• انسان برای پیمودن راه محبت، به راهنما نیازمند است، تا هر برنامه‌ای را به دستور او انجام دهد؛ ازاین‌رو، خداوند به حبیب خود فرمان می‌دهد که به مردم بگوید اگر دوستدار خدایید، از من پیروی کنید، تا محبوب او شوید: ﴿قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ﴾.
• رابطه مودت با معرفت و اطاعت: مودت، واسطه‌ای میان معرفت و اطاعت است. مودت از سویی معلول معرفت و از سویی، علّت طاعت است؛ زیرا مودت، بی‌معرفت به دست نمی‌آید، چنان‌که اطاعت نیز بی‌مودت، محقق نمی‌شود ﴿قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾.
• نمی‌توان ادعای محبت و مودت قربی را داشت و از سویی دیگر از آنها تبعیت نکرد و بلکه با آنها درگیر شد. بر همین پایه، وجود مبارک رسول خدا(ص) که حبیب خداست، اجر رسالت خویش را به دستور خداوند مودّت به قربی قرار داد: چنان‌که امام صادق(ع) فرمود: هر که خدا را عصیان می‌کند، محب خدا نیست.
• محب هرگز درباره محبوب خود عصیان نمی‌ورزد و آن هنگام که پیروی حبیب خدا در همه جوانب انجام گیرد، محب خدا بودن نیز در همه جوانب محقق می‌شود. فرمانبرداری کامل، محبت کامل می‌زاید و اطاعت ناقص، محبت ناقص؛ و تنها راه تکمیل محبت، همان پیروی است.
• رهبر معظم انقلاب می‌فرماید: یکی از عواملی که می‌تواند در این زمینه مرکز باشد، عبارت است از وجود مقدّس نبی اکرم(ص) مسلمین روشن‌فکران اسلامی باید بر روی شخصیت و تعالیم این بزرگوار و محبّت به این بزرگوار، با دید همه‌گیر نسبت به اسلام سرمایه‌گذاری کنند. از جمله عواملی که می‌تواند محور این وحدت قرار گیرد و همه مسلمین می‌توانند بر آن اتّفاق نظر کنند، تبعیّت از اهل بیت پیغمبر(ع) است. اهل بیت پیغمبر(ع) را همه مسلمین قبول دارند. البته شیعه اعتقاد به امامت آنان دارد؛ غیر شیعه، آنان را به معنای امامت در اصطلاح شیعی، امام نمی‌داند، لکن از بزرگان اسلام که می‌داند، خانواده پیغمبر که می‌داند، مطلّع از معارف و احکام اسلامی که می‌داند. مسلمین باید در عمل به کلمات ائمّه و اهل بیت پیغمبر(ع)، اتّفاق کلمه کنند. این یکی از وسایل وحدت است.

اطاعت از اهل بیت(ع)

• اطاعت، پذیرشی برخاسته از میل و رغبت درونی و تمکین قلبی است، نه تحمیل بیرونی اطاعت از اهل بیت(ع) نیز به معنای عمل به دستورات آنها با میل و رغبت درونی است.
• اطاعت از اولوالامر با اطاعت از خدا و رسولش همراه است و خدا به مؤمنان دستور داده تا از پیامبر(ص) و اولوالامر اطاعت کنند: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا﴾.
• این مهم به عنوان یک حق بر گردن هر انسانی است که از امام خود اطاعت کند. از امام باقر(ع) پرسیده شد، حقّ امام بر مردم چیست؟ فرمود: حقّ امام بر مردم آن است که به سخنان او گوش فرا دهند و از او اطاعت کنند. .
• امیرمؤمنان(ع) می‌فرمایند: یکی از حقوق من بر گردن شما اطاعت از من است ازاین‌رو، باید بدانیم که سعادت ما در پرتو گوش دادن و اطاعت کردن از خدا و اهل بیت(ع) است: ﴿سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾.
• رسول خدا(ص) مصادیق اولی‌الامر را فرزندان علی و فاطمه(ع) برشمرده‌اند.

معیت با اهل بیت(ع)

• یکی از دستورات خدا به مؤمنان، همراهی مؤمنان با صادقان است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾.
• در پاره‌ای از روایات شیعه و سنّی، صادقان، پیامبر و اهل بیت(ع) او معرفی شده‌اند: .
• حافظ سلیمان قندوزی حنفی از سلمان فارسی نقل می‌کند، هنگامی که آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾ نازل شد، سلمان عرض کرد: "ای رسول خدا مفهوم آیه عام است یا خاص؟ پیامبر فرمودند: کسانی که مامور به این دستوراند، عموم مؤمنان‌اند، ولی صادقین برادرم علی(ع) و اوصیای بعد از او تا روز قیامت هستند.
• خدای سبحان به مؤمنان می‌فرماید: پیغمبر نیز هم مظهر رحمت مطلقه است و هم مظهر رحمت خاصّه و هم مظهر غضب مخصوص؛ شما از او جلو نیفتید، بلکه دنباله‌رو او باشید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ﴾ هر جا او مهربان است، مهربان؛ هر جا خشمگین است، عصبانی؛ آنجا که امر می‌کند، امتثال کنید و آنجا که نهی می‌کند، ترک.... نه علم و اندیشه خویش را بر وحی الهی تحمیل کنید و نه عواطف و خواسته‌های خود را حاکم سازید، بلکه به مؤمنان مهربان باشید، گرچه از شما بیگانه باشند و به کافران سرسختی نشان دهید، گرچه از بستگان شما به شمار آیند.
• معیّت با پیغمبر چونان "معیت معلولین علت ثالثه" نیست، بلکه همانند "معیّت علت و معلول" است، گاهی دو مأموم با هم‌اند و گاه امام و مأموم با هم؛ شما که با پیغمبر هستید، آن‌گونه باشید که امام و مأموم باهم‌اند، نه معیّت دو مأموم با یکدیگر. فرق اساسی این دوگونه معیّت آن است که در قسم نخست، معیّت مأموم به امامِ قائم است و مأموم به تبع امام با او معیّت دارد، ولی در قسم دوم، معیّت هر دو به شخص ثالث یا شیء ثالث وابسته است و آن امام است. کسی حق ندارد خود را در عرض پیغمبر قرار دهد؛ بلکه نظیر علت و معلول و امام و مأموم که تقدم از آنِ امام و تأخر از آنِ مأموم است، امام، مقدم است و مأموم، متأخر. او به تبع امام، افعال را انجام می‌دهد، ولی هر دو با هم نماز می‌خوانند، تقدم و تأخر هر یک محفوظ، ولی معیّت خارجی هم ملحوظ است.
• در بیشتر زیارتنامه‌ها آرزوی مصاحبت آمده است: ؛ ای کاش با شما بودم و به رستگاریِ عظیم می‌رسیدیم.
• سالکان صراط مستقیم می‌توانند پس از این که "با" صدیقان، شهیدان و صالحان بودند، "از" آنان شوند. در این میان تنها راه رسالت و نبوت همواره بر روی دیگران بسته است؛ زیرا آن، منصبی است الهی که با جعل خدای سبحان نصیب شایستگانِ آن می‌شود: ﴿اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ﴾ ولی راه ولایت، امامت متقیان، ایمان و عمل صالح همواره بر چهره سالکان صالح گشوده است. ازاین‌رو، کسانی مانند "سلمان فارسی" از مرحله معیّت گذشته به مقام رفیع «مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ» رسیده‌اند و مانند "فضه خادمه" در فضیلت نزول سوره "هل أتی"، که برای اهل بیت(ع) است با آنان شریک می‌شود.

وفاداری در بیعت

• یکی دیگر از حقوق امام بر گردن امت و وظایف امت نسبت به امام، وفاداری در بیعت با امام است. امیرمؤمنان می‌فرماید: حق من بر شما، وفاداری شما در بیعت با من است: «وَ أَمَّا حَقِّي عَلَيْكُمْ فَالْوَفَاءُ بِالْبَيْعَةِ» و به فرموده رسول خدا(ص) کسی که بمیرد و بیعت امامی بر گردنش نباشد، به مرگ جاهلیت مرده است.
• بر پایه آیه ﴿إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّمَا يَنْكُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا﴾ بیعت با رسول خدا(ص) چونان بیعت با خداست؛ یعنی بیعت‌کنندگان، متعهّد می‌شوند تا فرمانبر او باشند و اوامر و نواهی او را گردن نهند که این فرمانبرداری بی‌شک اطاعت خداست. از این‌رو با تعبیر ﴿يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ﴾ دست پیامبر(ص) را دست خدا نامیده است؛ چنان‌که در آیه ﴿وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ رَمَى﴾ رمی و خاک پاشیدن حضرت رسول(ص) را به خودش نسبت داده است.
• ما مسلمانان هر روز با امام خود بیعت می‌کنیم و در روز دیگر آن را تجدید می‌نماییم، به گونه‌ای که انحراف و زوال در آن راه نداشته باشد و این بیعت تا قیامت ادامه دارد .

اجابت دعوت اهل بیت(ع)

• هرگاه اهل بیت عصمت و طهارت(ع) ما را بخوانند و یاری بخواهند، باید به دعوت آنها پاسخ دهیم .
• در زیارت جامعه کبیره اقرار می‌کنیم که خواست شما را بر مطالبات، نیازها و اراده خودم، در هر حالی که باشم، مقدم می‌کنم .
• ما شیعیان باید آماده نصرت اهل بیت(ع) باشیم. این آمادگی را هم در قلب، هم در اراده و هم در میدان عمل پدید آوریم و ابراز کنیم.

در دعای عهد از خدا می‌خواهیم که ما را از انصار و اعوان امام زمان قرار دهد.

پرداخت حقوق مالی

• پرداخت حقوق مالی ذوی‌القربی(ع) از دیگر وظایف امت مسلمان به‌شمار می‌رود که امروزه بیشتر در قالب خمس جلوه کرده است: ﴿وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى﴾. امام باقر(ع) در تبیین آیه فوق می‌فرمایند: «هُمْ قَرَابَةُ رَسُولِ اللَّهِ(ص)، و الْخُمُسُ لِلَّهِ و لِلرَّسُولِ(ص) وَ لَنَا».
• خدای متعالی صدقه را بر اهل بیت(ع) حرام نموده و خمس دادن به آنها را واجب نموده است .
• و گاهی پرداخت حقوق مالی ذوی‌القربی، در قالب "انفال" است: ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ﴾. گاهی در قالب فیء است: ﴿مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى﴾.

تسلیم اهل بیت(ع) و جنگ با دشمنان آن‌ها

• تسلیم اهل بیت(ع) بودن، دستوری الهی است. خدای سبحان فرشتگان را موظف کرده که به همراه او بر پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص) درود فرستند: ﴿إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا﴾ و در برابر راهنمایی آن حضرت تسلیم محض باشند.
• ازاین‌رو، مؤمن واقعی کسی است که درون جانش، در برابر دستورات و حکم پیامبر(ص) تسلیم محض باشد و در خود احساس ضیق و تنگی نکند.
• در زیارت عاشورا به سالار شهیدان عرض می‌کنیم: با آنان که تو با آن‌ها اهل سازش بودی، سازش می‌کنیم و کسانی را که با آنان در جنگ بودی، ما نیز با آن‌ها در جنگیم.
• جنگ با دشمنان اهل بیت(ع):
• دین دارای دو جنبه است: تولی و محبّت و تسلیم و دیگر تبری و بغض و جنگ. مرتبه اعتقادی آن تولی و تبری است. مرتبه عاطفی آن حب و بغض است و مرتبه رفتاری آن تسلیم و جنگ است.
• یکی از وظایف رفتاری امت نسبت به اهل بیت(ع) زندگی مسالمت‌آمیز با کسانی است که تسلیم آنهایند و جنگ بی‌امان با کسانی که با آنها سر جنگ و نزاع دارند: «وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَكُمْ»، از این‌رو، هر اندیشه و عقیده‌ای که آنها حق دانستند و برای اثبات و تحقق آن کوشیدند، من نیز برای تحقق آن می‌کوشم، و در برابر، هر مکتب و فکری را که آنها باطل دانستند و ابطال کردند، من نیز محققانه ابطال می‌کنم
• در زیارت عاشورا به امام حسین(ع) عرض می‌کنیم: با آنان که تو با آن‌ها اهل سازش بودی، سازش می‌کنیم و کسانی را که با آنان در جنگ بودی، ما نیز با آن‌ها در جنگیم.

انتظار فرج اهل بیت(ع)

• مهم‌ترین وظیفه مسلمانان و مؤمنان در عصر غیبت اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، انتظار فرج آنهاست. انتظار فرج، خود فرج است انتظار فرج نه منحصر به عصر غیبت است و نه منحصر به فرج امام، بلکه هر عملی را در برمی‌گیرد؛ گرچه انتظار حضرت بقیة الله(ع) در عصر غیبت، بالاترین انتظارهاست.
• امام صادق(ع) می‌فرمایند: منتظر فرج باشید و از خدا ناامید نباشید. به‌درستی که انتظار فرج بهترین اعمال است.
• بر پایه روایات، انتظار فرج یک عمل است ، آن هم عملی جهادی.
• انتظار فرج هم برترین عبادات است، هم برترین اعمال و هم محبوب‌ترین اعمال.
• امام رضا(ع) می‌فرمایند: منتظران باید انتظار خود را با صبر، معاشرت نیکو، حسن همجواری، ترویج معروف، خودداری از اذیت دیگران، گشاده‌رویی، پندپذیری و رحمت برای مؤمنان همراه نمایند .
• رهبر معظم انقلاب می‌فرماید: انتظار، یک عمل است، بی‌عملی نیست. نباید اشتباه کرد، خیال کرد که انتظار یعنی اینکه دست روی دست بگذاریم و منتظر بمانیم تا یک کاری بشود. انتظار یعنی قانع نشدن، قبول نکردن وضع موجودِ زندگی انسان و تلاش برای رسیدن به وضع مطلوب. انتظار به معنای این است که ما باید خود را برای سربازی امام زمان آماده کنیم. سربازی امام زمان، کار آسانی نیست. ما آن وقتی می‌توانیم حقیقتاً منتظر به حساب بیاییم که زمینه را آماده کنیم. برای ظهور مهدی موعود زمینه باید آماده بشود؛ و آن عبارت از عمل کردن به احکام اسلامی و حاکمیت قرآن و اسلام است. ما به زمان ظهور امام زمان(ع)، این محبوب حقیقی انسان‌ها نزدیک شده‌ایم؛ زیرا معرفت‌ها پیشرفت کرده است.

منابع

• پرونده:34532.jpg وظایف امت نسبت به قرآن و عترت

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: