امام سجاد
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- این مدخل از زیرشاخه‌های بحث اهل بیت پیامبر خاتم است. "امام سجاد" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام سجاد (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
علی بن الحسین امام چهارم از امامان دوازده‌گانه از اهل بیت پیامبر خاتم است. امام علی بن الحسین(ع)، ملقب به سجاد و زین العابدین، فرزند امام حسین(ع). در سال ۳۸ هجری روز پنجم شعبان در مدینه به دنیا آمد. مادرش "شهربانو" نام داشت. در حادثه کربلا حضور داشت و چون بیمار بود، در جنگ شرکت نکرد، اما پس از شهادت امام حسین(ع) و یارانش، همراه زنان و کودکان به اسارت نیروهای "ابن زیاد" در آمد. وی و عمه‌اش زینب کبری، سرپرستی کاروان اسرا را بر عهده داشتند. در طول این سفر، به ویژه در دربار یزید، با خطابه‌ای پرشور، به معرفی خود و دودمان پیامبر و رسوا ساختن یزید پرداخت. سخنان او و گرامیداشت پیوسته یاد کربلا که توسط او انجام می‌‌گرفت، یکی از علل جاودانه ماندن نهضت کربلا بود. بعد از حادثه عاشورا، امام سجاد(ع) مدت ۳۴ سال امامت کرد و با حاکمانی همچون یزید، عبدالله زبیر، مروان حکم، عبدالملک مروان و ولید بن عبدالملک مواجه بود. این دورانِ خفقان بار، امکان هر گونه تلاش فرهنگی و سیاسی را از او گرفته بود. ناچار با استفاده از شیوه "دعا"، به نشر حقایق دین پرداخت. کتاب "صحیفه سجادیه" مجموعه‌ای از دعاهای آن حضرت است. حدیث بلند و آموزنده‌ای با عنوان "رسالة الحقوق" یادگار دیگری از اوست. امام زین العابدین(ع)، اخلاقی نیکو، رفتاری متواضعانه و حلم و بردباری زیادی داشت. به راز و نیاز با خداوند، علاقه‌مند بود و آن قدر عبادت و سجده می‌‌کرد که به زین العابدین و سجاد مشهور شد. وی در سال ۹۵ هجری، توسط ولید یا هشام بن عبدالملک مسموم شد و به شهادت رسید. قبر مطهرش در مدینه در قبرستان بقیع است[۱].
مقدمه
- امام سجاد(ع) فرزند حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و یکی از امامان اهل‌بیت(ع) است[۲]
- نام گرامی وی "علی" و مشهورترین القابش "زین العابدین"[۳]، "سجاد"[۴]، "سید الساجدین"[۵]، "ذوالثفنات"[۶]، "سید العابدین"[۷]، "قدوه الزاهدین"[۸]، "امام المؤمنین"[۹]، "الامین"[۱۰]، "الزکی"[۱۱]، "زین الصالحین"[۱۲]،"منار القانتین"[۱۳]، "العدل"[۱۴]، "الامام الامه"[۱۵]، "البکا"[۱۶]، "سیدالمتقین"[۱۷]، "العابدین"[۱۸]، است[۱۹]
- حضرت سجاد(ع) و جد بزرگوارش حضرت امیر طبق روایات، دعّاء (کسی که زیاد دعا می‌خواند) بودند. این گواه بر آن است که از شخص پیغمبر(ص) تا امام زمان(ع) که مکتب دعا را به وجود آورند یک "سلسله" بوده‌اند.
- امام سجاد(ع) در باب دعا چنان تمرکزی داشته‌اند که به ایشان "دعّاء" گفته می‌شود. همچنانکه ایشان را جزءالبکاء (کسی که زیاد گریه می‌کند) می‌دانند. در عالم پنج نفر را البکاء ذکر کرده‌اند که عبارتند از: حضرت آدم(ع)، یعقوب(ع)، یوسف(ع)، زهرا(ع) و سجاد(ع)"[۲۰].
- "اغلب کسانی که این لقب‌ها را به امام سجاد(ع) داده‌اند، نه شیعه هستند و نه او را امام منصوب از جانب خدا می‌دانند، بلکه او را کامل‌ترین، شریف‌ترین و بهترین کسی می‌بینند که در جستجویش می‌باشند"[۲۱].
- عموم مورخان و محدثان قدیم چون کلینی، مفید، ابن شهر آشوب، علی بن عیسی اربلی، مصعب زبیری، ابن سعد، بلاذری، سبط ابن الجوزی، ابن خلکان و ابن حجر عسقلانی (از اهل سنت و جماعت) ولادت امام علی بن الحسین(ع) را در مدینه سال سی و هشتم و یا سی و هفتم بعد از هجرت دانسته‌اند. متقدمان و متأخران جز تنی چند همگی این شهرت را پذیرفته‌اند[۲۲][۲۳]
- اقوال مورخان درباره روز ولادت امام(ع): پنجم شعبان، هشتم شعبان، ، نهم شعبان، یازدهم شعبان، یازدهم رجب، هشتم ربیع الاول، نیمه جمادی الاول و نیمه جمادی الثانی را ذکر کرده‌اند و در تعیین سال تولد نیز اختلاف است برخی ۳۵، ۳۶، ۳۷، ۳۸، ۴۸، و ۴۹ را ذکر کرده‌اند.
- کنیت او را "ابو محمد"[۲۴]، "ابوالحسن"[۲۵]، "ابوبکر"[۲۶]، "ابوالحسن"[۲۷] و "ابوالنعیم"[۲۸] نوشته‌اند.
- امام سجاد(ع) را "ابن خیرتین" یعنی "پسر دو بهترین" یعنی "قریش در میان عرب و ایرانیان در میان عجم" نام نهاده‌اند[۲۹].
- در اسناد دست اول و نزدیک به عصر اول نام مادر امام چهارم به اسامی: شهربانو، شهربانویه، شاه زنان، جهان شاه، شهرناز، جهان بانویه، خوله، برَّه، سلافه، غزاله، سلامه، حرّار، مریم و فاطمه آمده است. از میان این ۱۴ نام، شهربانو از همه مشهورتر است... نام شهربانو شهرتی هزار و یکصد ساله دارد[۳۰].
- با بررسی منابع تاریخی و روایی در منابع اهل سنت، بر نام‌های سلافه، سلامه، غزاله تأکید شده است در حالی که در کتاب‌های شیعی نام شهربانو بیشتر ذکر شده است[۳۱]
- براساس برخی از روایات و کتب تاریخی "شهربانو" دختر یزدگرد سوم پادشاه ساسانی ایران بوده است.
- شیخ عباس قمی در منتهی الآمال آورده است: والده مکرمه آن حضرت، علیای مخدره، شهربانو، دختر یزدگرد بن شهریار بن پرویز بن هرمز بن انوشیروان، پادشاه عجم بوده... .
- چنانچه شیخنا حر عاملی در ارجوزه خود فرمود: علامه مجلسیدر جلاء العیون فرموده: ابن بابویه به سند معتبر از حضرت امام رضا(ع) روایت کرده است که عبدالله بن عامر، چون خراسان را فتح کرد، دو دختر از یزدجرد، پادشاه عجم گرفت، و برای عثمان فرستاد، سپس یکی را به حضرت امام حسین(ع) و... [۳۲].
- "قدیمی‌ترین مورخ که مادرش را دختر یزدگرد دانسته، یعقوبی است که کتابش را در نیمه دوم هجری نوشته است. وی می‌گوید امام حسین(ع) او را که "احرار" بود، غزاله خواند و حتی برخی در نسبت او به یزدگرد نیز تشکیک کرده‌اند"[۳۳][۳۴]
- در تاریخ وفات امام چهارم(ع) نیز اختلاف نظرهایی بین مورخان هست که مشهورترین آن‌ها عبارتند از: ابن خلکان و ابن سعد در طبقات و ابن حجر، سال ۹۴ هجری را نوشته‌اند. در کشف الغمه، ۸ محرم سال ۹۴ یا ۹۵ هجری را تأکید می‌کند. ولی بنا به مشهور، امام در بیست و پنجم محرم سال ۹۵ هجری در ۵۷ سالگی پس از یک دوره زندگی سراسر رنج و اندوه و مبارزه و جهاد به دستور ولید بن عبدالمالک خلیفه ستمگر اموی و به وسیله هشام بن عبدالملک مسموم و شهید گردید و در قبرستان بقیع در مدینه کنار قبر امام حسن(ع) دفن گردید. این مطلب در مصباح کفعمی، بحارالانوار، (ج ۴۶) و مناقب، (ج ۳) آمده است[۳۵].
- از میان نظرات بیان شده، سال ۹۴، ۹۵ از اعتبار بیشتری برخوردار است.
- مطابق نقل برخی از تواریخ، امام چهارم(ع) دارای یازده پسر و چهار دختر بوده‌اند. برخی تعداد پسران آن حضرت را دوازه نفر نوشته‌اند و بعضی اسمی از دختران آن حضرت به میان نیاورده‌اند[۳۶].
- امام سجاد(ع) بیشتر فعالیت‌های خود را بر نیایش و دعا متمرکز کرده بودند و همچون پدر گرامی خود، به مبارزه مسلحانه اقدام نکردند یا چون فرزندانش امام باقر(ع) و امام صادق(ع) حلقه درس و بحث گسترده تشکیل ندادند[۳۷]. درواقع امام سجاد(ع) با تربیت زید و امام محمد باقر(ع) پایه‌های اولیه مبارزه تشیع از نظر نظامی و فرهنگی[۳۸] را پی‌ریزی و بنا نمودند، حتی می‌توان ادعا کرد که سنگ
- بنای مذهب تشیع که در زمان امام پنجم(ع) و خصوصاً امام ششم(ع) ظاهر شد در زمان امام چهارم(ع) بنیان‌گذاری شده بود[۳۹]. لکن به دلیل اوضاع سیاسی، اجتماعی و اخلاقی دوران آن امام همام، ایشان زبان دعا را برگزیدند که صحیفه سجادیه از نتایج آن است. به همین دلیل ضروری است که ابتدا نمایی کلی از اوضاع سیاسی، اجتماعی و اخلاقی دوران امام را به اختصار توضیح دهیم[۴۰]
فضائل و مناقب
- همانند دیگر بزرگان معصوم(ع) خُلق و خویی بس الهی و انسانی داشت و دوست و دشمن وی را ستوده‌اند. از آشکارترین ویژگی‌های اخلاقی امام سجاد(ع)، عبادت و طاعت فراوان او است و بدین روی، پیامبر اسلام(ص) او را زینت عابدان بهشت (زین‌العابدین) خوانده است[۴۱]. پیوسته به نماز و مناجات و دعا و زاری در پیشگاه خدا بود. چنان در عبادت می‌گریست که او را "الْبَکاء" گفته‌اند و از کثرت سجده، لقب "سیدالساجدین" بدو داده‌اند. پیشانی مبارکش بر اثر سجده‌های طولانی پینه داشت و بدین روی، آن امام همام(ع) را "ذو الْثفَنات" خوانده‌اند به معنای کسی که پیشانی‌اش پینه گرفته است[۴۲][۴۳].
- علامه محسن امین یازده فضیلت برای امام سجاد(ع) برشمرده و بدین قرار توضیح داده است:
- علم: امام سجاد(ع) سرآمد دانشمندان عصر خویش بود. بسیاری از منابع علمی و فقهی اسلامی از روایات آن امام همام(ع) سرشار است.
- گذشت و بردباری: امام(ع) صبری شگفت در برابر خطاهای دیگران از خویش نشان می‌داد و به آسانی می‌گذشت و بدی‌ها را با نیکی پاسخ می‌داد.
- شجاعت: امام سجاد(ع) هر چند از خطای مردمان می‌گذشت، اما در برابر ستمگران و بیدادگران می‌ایستاد و با آنان مدارا نمی‌کرد.
- سخاوت و کرم
- انفاق فراوان: امام سجاد(ع) آشکار و پنهان، بینوایان را از سخاوت و کرَم خویش بهره‌مند می‌ساخت و گاه به صورت ناشناس به یاری آنان می‌شتافت.
- آزاد کردن بندگان به راه خدا
- فصاحت و بلاغت: کتاب صحیفه سجادیه و رسالة الحقوق، گوشه‌ای از فصاحت و بلاغت امام سجاد را نمایان می‌سازند و گواهی بر مراتب فضل و دانش اویند.
- ورع و پارسایی
- احسان به پدر و مادر
- رفق و مدارا حتی با حیوانات
- هیبت و عظمت: حتی دشمنان هنگام رویارویی با امام سجاد(ع) از آن حضرت متأثر می‌گشتند[۴۴][۴۵].
امامت
- بنابر نص پیامبر اسلام(ص) و امیرمؤمنان(ع) و نیز وصیت امام حسین(ع)، امام چهارم حضرت علی بن الحسین(ع) است[۴۶]. افزون بر این، برتری علمی و عملی امام سجاد گواه بر این است که پس از شهادت حضرت حسین بن علی(ع) او شایسته خلافت و امامت است. چون، امام حسین بن علی(ع) علیه حکومت اموی قیام کرد و راهی کربلا شد، فرزندش حضرت سجاد نیز همراه او بود. امام زین العابدین(ع) در این هنگام، بیست و سه ساله بود و میان راه بیمار گشت. بیماری چنان شدت یافت که آن حضرت نای حرکت نداشت. با این حال، از پدر جدا نشد و او را تنها ننهاد[۴۷].
- مصلحت الهی بر آن گشت تا او در کربلا شهید نگردد و امامت مسلمانان را بر عهده گیرد و پیام کربلا را زنده نگاه دارد و نهضت امام حسین(ع) را دوام و قوام بخشد. خطبه‌های آگاهی‌بخش امام، پس از ماجرای کربلا در کوفه و شام و تأثیر آن بر بیداری مسلمانان، گواهی است بر این حقیقت[۴۸][۴۹].
منابع
جستارهای وابسته
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۵۷-۱۵۸.
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۳۴.
- ↑ سید جعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص۷؛ منتهی الآمال؛ ارشاد؛ کشف الغمة؛ مناقب؛ حلیة الاولیاء.
- ↑ سید جعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص۷؛ منتهی الآمال؛ مناقب؛ علل الشرایع.
- ↑ شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، ص۱۴.
- ↑ زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص۷؛ منتهی الآمال: زندگانی امام سجاد(ع) (جمعی از علمای لبنان)؛ مناقب؛ کشف الغمه؛ علل الشرایع.
- ↑ زندگانی علی بن الحسین(ع)؛ مناقب؛ کشف الغمه.
- ↑ زندگانی علی بن الحسین(ع)؛ کشف الغمه.
- ↑ زندگانی علی بن الحسین(ع)؛ کشف الغمه؛ مناقب.
- ↑ زندگانی علی بن الحسین(ع)؛ منتهی الآمال؛ کشف الغمه.
- ↑ زندگانی علی بن الحسین(ع)؛ منتهی الآمال؛ کشف الغمه.
- ↑ زندگانی علی بن الحسین(ع)؛ مناقب.
- ↑ زندگانی علی بن الحسین(ع)؛ حلیة الأولیاء؛ مناقب.
- ↑ زندگانی علی بن الحسین(ع).
- ↑ زندگانی علی بن الحسین(ع).
- ↑ زندگانی علی بن الحسین(ع).
- ↑ زندگانی علی بن الحسین(ع)؛ کشف الغمه.
- ↑ شیخ عباس قمی، ص۱۴.
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۳۴-۳۵.
- ↑ ( گفتگو با آیت الله محمد باقر موحد ابطحی)، سفینه، ۷، تابستان ۸۴، ص۱۳۹-۱۳۸.
- ↑ رضا شیرازی، شام غریبان، ص۶۷.
- ↑ سید جعفر شهیدی، زندگی علی بن الحسین(ع)، ص۲۹. شیخ عباس قمی می‌گوید: بدان که در تاریخ میلاد آن حضرت، اختلاف بسیار است؛ شاید اصح اقوال، نیمه جمادی الاول سنه سی و پنج، یا شش یا سنه سی و هشت بوده باشد.
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۳۵.
- ↑ شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، ص۱۴؛ سید جعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص۸.
- ↑ سید جعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص۸.
- ↑ سید جعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص۸.
- ↑ سید جعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص۸.
- ↑ محدث اربلی، کشف الغمه، ترجمه و شرح علی بن حسین زواره‌ای، ج۲، ص۲۹۷.
- ↑ محدث اربلی، کشف الغمه، ترجمه و شرح علی بن حسین زواره‌ای، ج۲، ص۲۹۷.
- ↑ سید جعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص۱۰-۱۲. در کتاب سیره پیشوایان آمده است: «در کتب تاریخی و زندگی ائمه، نام مادر امام چهارم سخت مورد اختلاف است و علاوه بر شهربانویه، به دوازده صورت دیگر نیز همچون: شاه زنان، جهان شاه، شهرناز، جهان بانویه، خوله، سلافه و... آمده است». (مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان، ص۲۳۳).
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۳۶.
- ↑ شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، ص۱۴؛ سید جعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص۸؛ شیخ مفید در الارشاد مادر ایشان را دختر یزدگرد سوم می‌داند. (الارشاد ترجمه رسولی محلاتی، ص۱۳۸) کشف الغمه زواره‌ای (صفحه ۲۶۰) مادر ایشان را دختر یزدجرد می‌داند.
- ↑ علی اکبر حسنی، امام چهارم(ع) پاسدار انقلاب خونین کربلا، ص۲۲. از جمله افرادی که انتساب مادر امام چهارم(ع) به دختر یزدگرد را مورد تشکیک قرار داده‌اند، شهید مرتضی مطهری است. ایشان می‌فرمایند: «آری این است توجیهی که برخی از مستشرقین و ایرانیانی که تحت تأثیر سخنان آنان واقع شده‌اند، راجع به ماهیت مذهب شیعه و علت پیدایش آن می‌نمایند.»..(مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج۱۴، ص۱۱۶).
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۳۷.
- ↑ علی‌اکبر حسنی، امام چهارم(ع) پاسدار انقلاب خونین کربلا، ص۲۱۵؛ برخی نیز شهادت امام سجاد(ع) را در ۲۵ محرم سال ۹۴ یا ۹۵ هجری به دلیل مسموم شدن و عمر بابرکت ایشان را ۵۷ سال می‌داند. (محمدعلی مجد فقیهی، آشنایی با صحیفه، ص۱۱). عده‌ای هم شهادت امام سجاد(ع) را به استناد کتاب اصول کافی (ج ۲ ترجمه مصطفوی ص۳۸۶) در ۵۷ سالگی امام(ع) می‌داند. (الف. کاویانی، امام سجاد(ع)، ص۷؛ سید جعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص۲۰۲).
- ↑ علی‌اکبر حسنی، امام چهارم(ع) پاسدار انقلاب خونین کربلا،(ص) ۲۰۸.
- ↑ حمیدرضا حق‌شناس، اخلاق اجتماعی در صحیفه سجادیه، ص۱۱.
- ↑ در این تعالیم اندیشه‌ای انقلابی، سیاسی، اجتماعی نهفته که به زبان دعا آن را بارور می‌سازد و زیربنای یک حکومت فراگیر را تشکیل می‌دهد. دیری نپایید که این اندیشه خود را نشان داد. و وقتی که اندکی فضا باز شد مکتب تعلیمی امام محمد باقر(ع) مالامال از شاگرد شد. (محمدجواد سلمان پور، فرهنگ‌سازی امام سجاد(ع) با زبان دعا، فصلنامه اندیشه دینی، ۱۷، زمستان ۸۴، ۱۰۴). یکی دیگر از نویسندگان معاصر درباره صحیفه سجادیه می‌نویسد: «... صحیفه سجادیه اساس اندیشه انقلابی را تشکیل داده و امت اسلامی نیز نیاز به تکیه‌گاهی خاص و انقلابی داشته است... من گمان نمی‌کنم که پس از قرآن کتابی همچون صحیفه سجادیه باشد که این‌گونه قلب محرومان را تسلی بخشد و خون انقلاب را در رگ‌های مستضعفان به جوش آورد». (www.hawzah.nte/....4741-38387)
- ↑ امام سجاد(ع) از دو راه عملی با پیروان خود روبرو گردید: ۱. برانگیختن وجدان انقلابی افراد مسلمان... ۲. تهیه برنامه فکری و آگاهی عقیدتی و روانی. امام(ع) در حقیقت دومین مؤسس مدرسه بزرگ اسلامی بود. خانه و مسجد، مدرسه او بود... (عادل ادیب، زندگانی تحلیلی پیشوایان ما، ترجمه اسدالله مبشری، صامام اساس ۱۵۷-۱۵۸).
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۳۸.
- ↑ بحارالانوار، ۴۶/ ۳.
- ↑ علل الشرائع، ۲۳۲.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 104.
- ↑ اعیان الشیعة، ۱/ ۶۳۴- ۶۳۱.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۰۴-۱۰۵.
- ↑ مصنفات شیخ مفید، ۱۱/ ۱۳۸ و ۱۳۹؛ الغیبة، ۹۱.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۰۵.
- ↑ الملهوف، ۲۲۸- ۱۹۹.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۰۵.