بحث:انتظار ظهور امام مهدی

نویسنده: آقای ظرافتی

انتظار، به معنای چشم به راه بودن و منتظر چیزی بودن است. در اصطلاح مهدویت، به معنای انتظار ظهور امام زمان(ع) در آخر الزمان برای اقامه حق و عدل و تشکیل حکومت واحد جهانی است. انتظار فرج حضرت مهدی(ع) امام دوازدهم شیعه، حضرت مهدی موعود(ع) که در سال ۲۵۰ هجری به دنیا آمد، در سال ۲۶۰ هجری پس از شهادت امام عسکری(ع) از دیده‌ها پنهان شد. تا سال ۲۳۹ هجری به واسطه چهار نماینده خویش (سفرای اربعه) با شیعیان ارتباط داشت. امّا از آن به بعد، دوران غیبت کبری آغاز شد که تا امروز ادامه دارد. وعده خدا و پیامبر و امامان این است که روزی ظهور خواهد کرد و جهان را پر از عدل و داد خواهد ساخت. معتقدان به امامت او در این دوره، چشم به راه و منتظر روز ظهور اویند که به امر خدا خواهد بود. در روایات اسلامی، "انتظار فرج" از مهم‌ترین عبادت‌ها به شمار آمده است. انتظار، عامل ایجاد انگیزه برای تلاش اصلاح‌گرانه در جامعه است. امّت منتظِر، با اصلاح خود و جامعه، زمینه آن ظهور بزرگ را فراهم می‌سازد و در عصر غیبت امام زمان، پیروان او که انتظار آمدنش را می‌کشند، وظیفه دارند هم خود را اصلاح کنند، هم برای سلامتی او دعا کنند، هم از خداوند بخواهند که فرج و ظهور او را نزدیک کند، هم جامعه خود و جامعه جهانی را برای آن نهضت جهانی و آمدن پیشوای موعود، آماده کنند و بر سختی‌های دوران غیبت صبر کنند و با طول کشیدن زمان، از آمدن او مأیوس نشوند و وعده خدا را حق بدانند. در متون دینی برای منتظِران ثابت قدم و با ایمان پاداش‌های فراوانی بیان شده است. البته انتظار، به معنای سکوت در برابر ظلم و دست روی دست گذاشتن و هیچ اقدامی نکردن نیست. این انتظار، منفی است و ارزشی ندارد.

مقدمه

• یکی از مهم‌ترین و پرارزش ترین وظایف و تکالیف شیعه در عصر غیبت موعود جهان مسألۀ انتظار است.
• کلمه "انتظار" مصدر ثلاثی مزید از ماده "نظر" است. این واژه و مشتقات آن در منابع لغت به معنای چشم‌ داشت پیدا کردن و چشم ‌به راه بودن آینده‌ای مطلوب است. عصارۀ عنوان انتظار که به صورت صفت مشبهه است یعنی ثبات و دوام داشتن در هر موضوعی.
• اما در اصطلاح، علما و محققینِ شیعه، انتظار را به معانی مختلفی معنا کرده‌اند منتها باید توجه داشت معنای انتظار با توصیف حاصل نمی‌شود؛ اگر کسی هیچ گاه حالت انتظار را نچشیده باشد، با توصیف و توضیح، نمی‌توان معنای انتظار را برایش روشن کرد. حتی ممکن است توضیحات زیاد، باعث ابهام بیشتر در مفهوم آن شود. در واقع معنای انتظار یک حالت وجدانی است مثل مسافر عزیزی که شخص برای آمدنش انتظار وی را می‌‌کشد، بدین ترتیب برای یادآوری مفهوم انتظار، یک سری نشانه‌ها به مخاطب می‌دهیم تا حال انتظار خود را به یاد آورد و یا اگر در حال انتظار است آن حالت را به او تذکر می‌‌دهیم تا معنای انتظار برایش روشن شود.

معانی اصطلاحی انتظار

• برخی از معانی انتظار عبارتند از:
• انتظار یعنی وجوب آماده‌سازی و زمینه‌سازی برای ظهور امام منتظر و این آماده‌سازی می‌‌تواند از راه سیاسی و حتی قیام مسلحانه باشد.
• انتظار، یعنی حرکت و عمل کردن برای هدفی ارزشمند و یقیناً با بی‌هدفی و سکون و انزوا و تن پروری سازگاری ندارد و عمل جزء لا ینفک معنای انتظار است؛ چنانکه در روایات، انتظار را برترین اعمال نامیده اند. حتی پیامبران هم با تلاش عملی خودشان به نوعی مقدمۀ انتظار ظهور را معنا کرده‌اند. به عنوان مثال پیامبر(ص) در این باره فرموده‌اند: «عمر دنیا به پایان نمی‌رسد تا این که خداوند مردی از اهل بیت من برانگیزد که نامش نام من و نام پدرش نام پدر من است. او دنیا را پر از عدل و داد نماید چنان که از ظلم و جور پر شده باشد».
• انتظار کیفیتی روحی است که موجب به وجود آمدن حالت آمادگی برای انسان‌ها به آنچه انتظار دارند می‌شود و انسان را از یاس و ناامیدی که مایۀ ممات انسان است نجات می‌‌دهد؛ زیرا مفهوم اصلی انتظار، از یک اصل کلی اسلامی و قرآنی، یعنی "حرمت یأس از روح الله" گرفته می‌شود. بدین‌سان که مؤمن به وسیلۀ مفهوم انتظار هرگز و در هیچ شرایطی امید خویش را از دست نداده و تسلیم یأس و ناامیدی و بیهوده‌گرایی نمی‌شود. به عبارتی دیگر انتظار حالتی است نفسانی که آمادگی برای آنچه انتظارش را می‌کشیم، از آن بر می‌آید و ضد آن یأس و ناامیدی است، پس هر قدر انتظار شدیدتر باشد، آمادگی و مهیا شدن قوی‌تر خواهد بود.
• انتظار فرج یعنی، انتظار حاکمیت قرآن و اسلام، یعنی انتظار برای برآورده شدن هدف و مقصود نهایی و خدایی، یعنی رسیدن انسان به یک زندگی عادلانه تحت رهبری و زعامت حضرت مهدی(ع)، یعنی راضی و قانع نبودن انسان به وضع موجود. البته معنای انتظار فرج فقط در انتظار برای ظهور حضرت خلاصه نمی‌شود، بلکه مصادیق مختلفی دارد. به طور کلی می‌‌توان گفت انتظار فرج یعنی باز شدن تمام بن بست‌ها، چرا که وقتی عاقبت زندگیِ انسان، در مقابله با این همه حرکت ظالمانه و ستمگرانه، ختم به گشایش می‌‌شود، در بن‌بست‌های جاری زندگی هم همین گشایش وجود دارد.
• انتظار، تمنا و آرزو نیست، به طوری که روشی برای رسیدن به آن وجود نداشته باشد و در حد یک آرزو باقی بماند؛ مثلا یک کشاورز بدون تلاش و کشت و کار، آرزو می‌‌کند محصول فراوانی به دست بیاورد. این را انتظار نمی‌گویند. چنانکه در مسئلۀ انتظار ظهور حضرت با اعراض از کتاب خدا و سنت انبیا نمی‌توان به محصولی رسید و این امر در حد آرزو باقی می‌‌ماند.

انتظار مثبت و انتظار منفی

• انتظار دو معنا دارد مثبت و منفی: معنای مثبت انتظار آن است که نظام‌‌های بشری را نپذیریم. چون این نظام‌ها برگرفته از قوانین ظالمانه است. اما انتظار منفی یعنی در برابر هر ضعف، عیب و ستمی‌ سکوت کنیم تا خود حضرت ظهور کند و آن را اصلاح نماید.

اقسام انتظار بر اساس معنای آن

• معنای انتظار را می‌‌توان بر چهار نوع تقسیم کرد، انتظار اعتقادی، انتظار اجتماعی، انتظار مطلق، انتظار مقید.

1. انتظار اعتقادی: یعنی معرفت به امام؛ در واقع می‌‌توان معرفت به امام را جزئی از معنای انتظار دانست.
2. انتظار اجتماعی: معنایش همان انتظار عملی است که محصول و نتیجۀ انتظار اعتقادی است.
3. انتظار مطلق: یعنی دمیدن روح امید در مردم و القای روحیۀ پایداری و صبر در برابر تمامی مشکلات در همۀ زمینه‌ها.
4. انتظار مقید: یعنی انتظار برای انقلاب مهدوی. این دسته از احادیث، با عبارات متفاوتی، بیان شده مانند: "هر کس در حال انتظار این امر بمیرد، مانند کسی است که همراه قائم و در خیمه اوست"

انتظار فرج اهل بیت

• مهم‌ترین وظیفه مسلمانان و مؤمنان در عصر غیبت اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، انتظار فرج آنهاست. انتظار فرج، خود فرج است انتظار فرج نه منحصر به عصر غیبت است و نه منحصر به فرج امام، بلکه هر عملی را در برمی‌گیرد؛ گرچه انتظار حضرت بقیة الله(ع) در عصر غیبت، بالاترین انتظارهاست.
• امام صادق(ع) می‌فرمایند: منتظر فرج باشید و از خدا ناامید نباشید. به‌درستی که انتظار فرج بهترین اعمال است.
• بر پایه روایات، انتظار فرج یک عمل است ، آن هم عملی جهادی.
• انتظار فرج هم برترین عبادات است، هم برترین اعمال و هم محبوب‌ترین اعمال.
• امام رضا(ع) می‌فرمایند: منتظران باید انتظار خود را با صبر، معاشرت نیکو، حسن همجواری، ترویج معروف، خودداری از اذیت دیگران، گشاده‌رویی، پندپذیری و رحمت برای مؤمنان همراه نمایند .
• رهبر معظم انقلاب می‌فرماید: انتظار، یک عمل است، بی‌عملی نیست. نباید اشتباه کرد، خیال کرد که انتظار یعنی اینکه دست روی دست بگذاریم و منتظر بمانیم تا یک کاری بشود. انتظار یعنی قانع نشدن، قبول نکردن وضع موجودِ زندگی انسان و تلاش برای رسیدن به وضع مطلوب. انتظار به معنای این است که ما باید خود را برای سربازی امام زمان آماده کنیم. سربازی امام زمان، کار آسانی نیست. ما آن وقتی می‌توانیم حقیقتاً منتظر به حساب بیاییم که زمینه را آماده کنیم. برای ظهور مهدی موعود زمینه باید آماده بشود؛ و آن عبارت از عمل کردن به احکام اسلامی و حاکمیت قرآن و اسلام است. ما به زمان ظهور امام زمان(ع)، این محبوب حقیقی انسان‌ها نزدیک شده‌ایم؛ زیرا معرفت‌ها پیشرفت کرده است.

مقدمه

• انتظار راستین آمیخته با آمادگی‌هایی است که این خود درجاتی دارد و بدون شک کسانی که آمادگی کامل دارند مشمول مقام رفیع افضل العبادۀ و أحبُّ الاعمال می‌شوند؛ نه هر کسی که مدّعی انتظار باشد، در حالی که هیچ آمادگی ندارد و این اشتباه است اگر کسی خیال کند همۀ کارها با اعجاز و دعا انجام می‌‌شود؛ بلکه از اسباب ظاهری و آدم‌های لایق و شایسته کمک گرفته می‌‌شود. براین اساس، آنکه بخواهد به واقع منتظر وجود مبارک آن حضرت باشد لازم است خویشتن را مهیا سازد اگرچه با آماده کردن یک تیر باشد. در روایات از انتظار سازنده و راستین با عنوان با فضیلت ترین عبادت یاد شده است‌؛ زیرا انقلاب مهدی (ع)، آخرین حلقۀ مبارزه حق علیه باطل است و این مبارزه به پیروزی اهل حق خاتمه پیدا می‌کند‌.
• انتظار راستین آمادگی‌های ذیل را می‌‌خواهد:

1. خودسازی: منتظر باید اعمال و رفتارش را درست کند؛ حسادت، کینه، نفاق و کارهای خلاف را از خود دور کرده و خود را به فضایل اخلاقی آراسته کند. چراکه فرد ناپاک و آلوده نمی‌‌تواند منتظر تحوّل و انقلابی باشد که شعله اوّلش دامان او را می‌‌گیرد و افراد ظالم و فاسد در نظام مهدوی هیچ گونه نقشی ندارند، بلکه مطرود و منفور خواهند بود.
2. اصلاح دیگران: برنامۀ عظیم انقلاب جهانی که انتظارش را می‌‌کشند یک برنامه فردی نیست؛ بلکه باید کار به صورت دست جمعی و همگانی باشد. در یک میدان وسیع مبارزۀ دست‌جمعی هیچ فردی نمی‌تواند از حال دیگران غافل بماند؛ بلکه موظّف است هر نقطه ضعفی را در هرکجا ببیند اصلاح کند؛ زیرا بدون شرکت فعّالانه و هماهنگِ تمام مبارزین، پیاده کردن چنان برنامه ای امکان پذیر نیست. بنابراین منتظران واقعی علاوه بر اینکه به اصلاح خویش می‌‌کوشند، وظیفۀ خود می‌‌دانند دیگران را نیز اصلاح کنند.
3. ایمان و عمل صالح: تحقّق انقلاب جهانی بدون ایمان مستحکم، که هر گونه ضعف و زبونی و ناتوانی را دور سازد و بدون اعمال صالحی که‌ راه را برای اصلاح جهان بگشاید، امکان‌پذیر نیست و آنها که در انتظار چنین برنامه‌ای هستند، باید سطح آگاهی و ایمان خود را بالا ببرند.
4. عرصه فرهنگ: انسان منتظر در این عرصه می‌‌باید خویش را در محدودۀ اوامر الهی بگذارد و از قلمرو دستورهای قرآن و عترت تجاوز نکند تا فیض الهی از باطنش ریشه بگیرد و در ظاهرش تجلی کند. امام باقر(ع) فرمودند: «رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً حَبَسَ نَفْسَهُ عَلَیْنَا رَحِمَ اَللَّهُ عَبْداً أَحْیَا أَمْرَنَا». این سخن نورانی نمود روشنی از جلوۀ انتظار حقیقی در عرصۀ فرهنگ را به نمایش می‌‌گذارد چراکه انسان منتظر در این عرصه می‌‌باید خویش را در محدودۀ اوامر الهی بگذارد و از قلمرو دستورهای قرآن و عترت تجاوز نکند. تلاش منتظران راستین حضرت بقیه الله (ع) در این عرصه می‌‌باید بر آن معطوف شود که معارف و مآثر قرآن و عترت (ع) را احیا و منتشر سازند. حقیقت انتظار در این عرصه آن است که منتظر معتقد و عارف به حضرت ولی الله اعظم (ع) براساس معرفتش امر آنان را احیا می‌‌کند و خویشتن را در محدودۀ اوامر ایشان منحصر می‌‌سازد تا فیض الهی از باطنش ریشه بگیرد و در ظاهرش تجلی کند.

انتظار در درسنامه امام شناسی

• مهمترین وظیفه مسلمانان و مؤمنان در عصر غیبت امام زمان(ع)، انتظار فرج است. انتظار، در لغت به معنای ترقب و توقع چیزی را چشم داشتن و نیز، به معنای چشم به راه داشتن به کار رفته است و در اصطلاح، به معنای گشایش در مشکلات با چشم به راه آمدن فردایی بس روشن و امید بخش به کار می‌رود.
• مفهوم انتظار فرج، دو کاربرد دارد: یکی انتظار فرج و گشایش به هر مشکل و دیگری انتظار فرج ولی الله الاعظم حضرت حجت بن الحسن العسکری(ع) است.
• به دیگر سخن، انتظار فرج، خود فرج است: «انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنْ أَعْظَمِ الْفَرَجِ‌». انتظار فرج، نه به عصر غیبت و نه منحصر به فرج امام عصر(ع) منحصر است، بلکه هر عملی را در بر می‌گیرد. اهل بیت(ع) برجسته‌ترین مصداق این عنوان کلی را، انتظار فرج وجود مبارک ولی عصر(ع) دانسته‌اند؛ چرا که برای انسان‌های مؤمن، ظهور آن حضرت گشایش حقیقی است.
• امام صادق(ع) می‌‌فرماید: "منتظر فرج باشید و از خدا ناامید نباشید. به درستی که انتظار فرج، بهترین اعمال است".
• در مفهوم انتظار فرج، عمل بودن انتظار نهفته است و بر پایه روایات، انتظار فرج یک عمل است «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِي انْتِظَارُ الْفَرَجِ‌» آن هم یک عملی جهادی: «أَفْضَلُ جِهَادِ أُمَّتِي انْتِظَارُ الْفَرَجِ‌». آنکه خویش را خواهان ظهور حضرت ولی عصر(ع) می‌داند و امید اصلاح امور را از آن حضرت دارد، ولی خود اهل جهاد نیست، سخن به گزاف گفته و در حقیقت، نه منتظر، که منزوی از ایشان است؛ زیرا در انتظار گشایش رایگان دشواری‌ها به دست امام عصر(ع) است و می‌خواهد که در این مسیر، دچار هیچ رنجی و متحمل هیچ هزینه‌ای نگردد، در حالی که انتظار حقیقی ظهور آن حضرت به معنای آماده‌سازی عِدّه و عُدّه در همه زمینه‌ها، از جمله مسائل نظامی‌و جهاد در راه خداست.
• به یقین، آن حضرت پس از ظهور، با جنگ رو‌به‌رو خواهد بود. پس کسانی توان یاری‌اش را خواهند داشت که کار آزموده این میدان باشند و اگر کسی اهل کارزار نباشد، کار او زار است.
• در عرصه جهاد علمی، مسلح شدن به سلاح قلم و تیغ سخن و در عرصه عملی تجهیز به اسلحه رزم و آموختن شیوه‌های نوین آن، لازمِ انتظار حقیقی است. آنکه میان این دو عرصه جمع کند و به سلاح مناسب هر یک مسلح شود، به اجر هر دو جهاد می‌رسد. البته بخش مهم پیروزی آن حضرت در گرو رشد فرهنگی جامعه بشری است.
• آن‌که باور دارد که هیچ تلاشی برای اصلاح امور در غیبت ولیّ خدا، ثمربخش نیست، هرگز برای مبارزه با طاغوتیان و مقاومت در برابر دشواری‌ها، انگیزه‌ای نخواهد داشت، ولی آنان که دل به انتظار راستین سپرده و قلبشان از امید به ظهور امامشان پر است و می‌دانند که دیر یا زود، صالحان، حاکمان زمین خواهند بود و حق به صاحبانش باز می‌گردد و با محو ستم و بیداد امر جامعه اصلاح و سامان می‌پذیرد، برای رسیدن به چنین جامعه‌ای خویشتن را اصلاح خواهند کرد و در اصلاح جامعه خود نیز می‌کوشند، تا زمینه ایجاد و تشکیل آن دولت کریمه را فراهم آورند.
• حقیقت انتظار، پنج عنصر دارد:

1. اعتراض به وضع موجود و قانع نشدن به داشته‌ها در دعای افتتاح می‌خوانیم: «اللَّهُمَ إِنَّا نَشْكُو إِلَيْكَ فَقْدَ نَبِيِّنَا وَ غَيْبَةَ وَلِيِّنَا وَ شِدَّةَ الزَّمَانِ عَلَيْنَا وَ وُقُوعَ الْفِتَنِ بِنَا وَ تَظَاهُرَ الْأَعْدَاءِ عَلَيْنَا وَ كَثْرَةَ عَدُوِّنَا وَ قِلَّةَ عَدَدِنَا».
2. آگاهی از وضع مطلوب و تحلیل درست عصر ظهور
3. اعتقاد و امید به تحقق وضع مطلوب و اینکه عدالت حداکثری، شدنی و حقیقت ظهور نزدیک است در دعای عهد می‌خوانیم: «اللَّهُمَ اكْشِفْ هَذِهِ الْغُمَّةَ عَنِ الْأُمَّةِ بِحُضُورِهِ وَ عَجِّلْ لَنَا ظُهُورَهُ إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيدًا وَنَرَاهُ قَرِيبًا».
4. اشتیاق به تحقق وضع مطلوب و حالت عشق و شور در انتظار موعود، که راه دست‌یافتن به آن، رعایت تقوا و تخلق به اخلاق الهی و ارتباط مستمر با امام زمان از راه ادعیه است.
5. اقدام برای تحقق وضع مطلوب که نشان‌دهنده صدقی در ادعای انتظار است.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: