نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Heydari(بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ۲۲ نوامبر ۲۰۲۱، ساعت ۲۱:۱۹ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.
نسخهٔ ویرایششده در تاریخ ۲۲ نوامبر ۲۰۲۱، ساعت ۲۱:۱۹ توسط Heydari(بحث | مشارکت‌ها)
رابطه عقل با علم معصوم(ع) چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث علم معصوم است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی علم معصوم مراجعه شود.
«شناختن از طریق الهامغیبی و تفرس ملاک تکلیف نمی‌باشد و این علم مبنای عمل قرار نمی‌گیرد و تا به حسب ظاهر ملاکی برای کفر و نفاقشان به‌دست نیاورده‌ای، باید آنها را مسلمان بدانی. این مطلب بسیار مشکل هم هست. مثلاً: با اینکه پیامبر اکرم(ص) می‌داند این فردی که هم اکنون در مقابلش نشسته و اظهار اخلاص و محبت می‌کند؛ در باطندشمن سرسخت اوست و پس از وفاتش چه جنایاتی مرتکب خواهد شد و آتش برای سوزاندن خانه‌اش آورده و نسبت به یگانه یادگار عزیزش چه ستم‌ها روا خواهد داشت، در عین حال موظف است با او خوشرفتار باشد و به صورتش بخندد. دختر بدهد و دختر بگیرد. به راستی کار دشواری است و تحملش سنگین است.
یکی از منابع علم ائمه(ع)، عقل کاملی است که خداوند به آنان داده است. در واقع بسیاری از حقایقعلمی با عقل عادی درک‌پذیر نیست؛ چراکه عقل و خرد معمولی انسان، شعاع خاصی را روشن می‌سازد. ولی عقل ائمه اطهار(ع) شعاع بسیار گسترده‌ای را روشن می‌سازد و این امر سبب می‌شود که حقایقی را به دست آورند که از دیگران پنهان است[۳]. حضرت علی(ع) در داستان لیلة المبیت در جواب "ابوجهل" که آن حضرت را سفیه خوانده بود فرمود: «... بَلِ اللَّهُ تَعَالَی قَدْ أَعْطَانِی مِنَ الْعَقْلِ مَا لَوْ قُسِمَ عَلَی جَمِیعِ حَمْقَاءِ الدُّنْیَا وَ مَجَانِینِهَا- لَصَارُوا بِهِ عُقَلَاء...»؛... ای ابوجهل خدا آنقدر به من عقل و خرد بخشیده است که اگر بر جمیع نادانان و مجنون‌های دنیا تقسیم کنند همه آنها عاقل خواهند شد...[۴].[۵]
«طریق عقل مانند راه قلب، از راه‌های درونی شناخت محسوب شده و برخلاف شناخت حسی، می‌تواند انسان را به شناخت یقینی برساند. در این راه، میزانی به نام "منطق" وجود دارد که عهده‌دار دو کار عمده است:
در بخش صورت، عهده‌دار بیان صور استدلال یعنی نحوۀ چینش و ترتیب مقدمات برای حصول به نتیجۀ یقینی است.
در بخش مواد مقدّمات، مرز بین مواد یقینی را با مواد ظنّی و دیگر موادی که در صورت‌های مختلف قیاس ظاهر می‌شوند، مشخص می‌سازد.
اگر در هر یک از موارد بالا خللی ایجاد شود، ادراکی عقلی دچار خطا خواهد شد. لذا کسی که از راه عقل برای رسیدن به واقع، استفاده می‌نماید در صورتی به واقعیت خواهد رسید که ضوابط راه را رعایت کند و تا آنجا که می‌تواند، راه را درست طی نماید. شاید به همین دلیل، راه عقل را، راه خواص نامیده‌اند. پر واضح است که در فهم قواعد عقلی، تنها معصومین(ع) مصون از خطاینند ولی دیگران در پیمودن راه عقل، چه بسا مرتکب اشتباه می‌شوند. عقل، قوۀ ادراک مفاهیم کلی مجرد است که با تجزیه، ترکیب، تجرید، تعمیم و انتزاعِ مفاهیمی که از راه حس وارد ذهن شده‌اند، انسان را به شناخت نائل، و از دستاورد آن تصدیق و استنتاج بهره‌مند می‌سازد. بر اساس آیات و روایات؛ تفکّر، تعلّم، عبرت، تجربه و معرفت اضداد، از اسباب معارف عقلی بشمار می‌آیند که هر یک به سهم خود، گوشه‌ای از حقیقت را برای انسان آشکار می‌سازد[۶]. در اینجا به جهت رعایت اختصار اشاره‌ای گذرا به اولین سبب تفکر داریم: در شأن و فضلیت تفکر همین بس که که آن را، مفتاح ابواب معارف، کلید خزائن علوم و کمالات، و مقدمۀ سیر و سلوک انسانیت معرفی کرده‌اند[۷]. و عرفا آن را عامل رسیدن به مکاشفۀ غیبی می‌دانند[۸]. و اربابِ کتب روایی، غالباً بابی را به "تفکر" اختصاص داده‌اند از جمله مرحوم کلینی در کتاب "ایمان و کفر" از اصول کافی، بابی تحت عنوان "باب تفکر" گشوده است که احادیث مندرج در آن حاکی از تعظیم و تمجید تفکر، از ناحیۀ معصومین(ع) می‌باشد و ما برای تبرک و تیمن به نقل دو حدیث اکتفا می‌کنیم: پیوسته اندیشیدن دربارۀ خداوند و توانایی او، برترین پرستش است[۹] و بر شما باد فکر کردن، چرا که فکر، زندگی صاحبدلان و کلید درهای حکمت است[۱۰]. با رجوع به کلام الهی نیز درمی‌یابیم آیات بسیاری وجود دارد که آدمیان را به تعقل ترغیب، و با عبارت ﴿أَفَلاَ تَعْقِلُونَ﴾[۱۱] و بر ترک بی جهت آن، مؤاخذه می‌نماید و حتی پا را فراتر نهاده و در موارد متعددی برای اثبات مدعا، یا بطلان اندیشه‌های مخالفینِ خود، از براهین و استدلالات عقلی بهره می‌جوید که در این مختصر مجال پرداختن به آنها نیست»[۱۲].
