امام جواد علیه‌السلام
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- این مدخل از زیرشاخه‌های بحث اهل بیت پیامبر خاتم است. "امام جواد" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام جواد (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
امام جواد: نهمین امام و پیشوای شیعه، فرزند امام رضا(ع) که نامش محمد و لقبش جواد و تقی بود. وی در سال ۱۹۵ هجری در مدینه متولد شد. هشت ساله بود که پدرش شهید شد و او در سال ۲۰۳ هجری به امامت رسد. مأمون، خلیفه عباسی چون از نفوذ باطنی و معنوی او در میان مردم بیمناک بود، آن حضرت را تحت مراقبت خویش گرفت و از همین رو دخترش را به ازدواج حضرت جواد(ع) درآورد، تا یک مراقب دائمی و خانگی نسبت به او داشته باشد. علم و فضیلت جوادالائمه(ع) نیز همچون پدرش، فراوان بود و در مجالس بحثی که خلیفه ترتیب میداد تا از موقعیت اجتماعی او بکاهد، حضرت جواد(ع) با آنکه کم سن و سال و جوان بود، ولی همه را مغلوب میکرد و در همه علوم و فنون، سرآمد بود. مدت امامتش ۱۷ سال بود و در همین مدت، شاگردان برجسته‌ای تربیت کرد، همچون: محمد بن سنان، فضل بن شاذان، ابن ابی عمیر، علی بن مهزیار، ابو تمام طایی. پس از مأمون، معتصم خلیفه شد و همسر امام را تحریک کرد تا حضرت جواد(ع) را مسموم کند. همسر امام، ام الفضل، به وسوسه او شوهر جوانش را با انگور مسموم به شهادت رساند. حضرت جواد(ع) جوان‌ترین امام شیعه بود و هنگام شهادت ۲۵ سال داشت. روز آخر ذی قعده سال ۲۲۰ هجری، روز شهادت اوست. قبر مطهرش در کاظمین، از شهرهای عراق، زیارتگاه شیعیان است[۱].
مقدمه
- امام جواد(ع) محمد بن علی بن موسی، نهمین پیشوای شیعیان در پانزدهم رمضان سال ۱۹۵ هجری در شهر مدینه دیده به جهان گشود[۲] و در آخر ذی قعده سال ۲۲۰هجری در حدود ۲۵سالگی به شهادت رسید و در قبرستان قریش در بغداد در کنار قبر جدش به خاک سپرده شد[۳].
- نام مادر آن حضرت سبیکه نوبیه بوده که از نظر فضایل اخلاقی در درجه والایی قرار داشت و از برترین زنان زمان خود بوده[۴] و امام رضا(ع) او را بانوی منزه و پاکدامن و با فضیلت نامیده است[۵] امام جواد(ع) در ۸ سالگی به امامت رسید و مدت امامت او حدود ۱۷ سال بوده است[۶].
مقدمه
- نام مبارکش علی و یازدهمین تن از چهارده معصوم (ع) است. به سال ۱۹۵ ه. در مدینه زاده شد و در بیست و پنج سالگی به شهادت رسید. پدر ارجمندش امام رضا (ع) هشتمین امام معصوم و مادرش خیزران (سَبیکه) است. از لقب‌های مشهور او است: جواد و تقی و کنیه گرامی‌اش ابو جعفر ثانی است[۷][۸].
فضائل و مناقب
- امام محمد تقی همانند دیگر امامان معصوم (ع) در خصال نیک و اخلاق پسندیده همچون جد خویش، پیامبر اسلام (ص) بود. در عبادت و طاعت شهرتی تمام داشت و بیش‌تر روزها در روزه بود و شب‌ها به عبادت و راز و نیاز. پیوسته این حدیث پیامبر (ص) را بر زبان داشت که "هر کس نماز شب بگزارد، چهره‌اش در روز زیبا و نورانی گردد"[۹]. فروتنی امام محمد تقی (ع) از صفات برجسته او است[۱۰].
- در برخورد با مردم بسیار متواضع و مهربان بود و می‌فرمود: "فروتنی، زینت و شرافت حسب و نسب است"[۱۱]. جود و بخشش او زبانزد همه بود و امروزه نیز آن امام (ع) را بدین صفت می‌شناسند و بدین روی از القاب مشهورش "جواد الائمه" است. هر کس نیازی بدو می‌آورد، حاجت روا بازمی‌گشت[۱۲]. آنچه از موقوفات بنی‌هاشم و پدران معصومش به دست می‌آورد، میان نیازمندان تقسیم میکرد[۱۳][۱۴].
- ابو هاشم جعفری گوید: "در مسجد مسیّب به امامت حضرت نماز گزاردیم...، آن‌گاه یادآور شد که در مسجد درخت سدر خشک و بی‌برگ و بار بود، حضرت زیر آن درخت وضو گرفت، پس آن درخت تازه شد و برگ در آورد و در همان سال میوه داد"[۱۵][۱۶].
امامت
- شیخ مفید نوشته است که حضرت رضا (ع) از دنیا رفت و سراغ نداریم فرزندی از او مانده باشد جز پسر ارجمندش، ابوجعفر محمد (ع) که پس از او امامت را به دست گرفت[۱۷]. همچنین، از امام رضا (ع) نقل کرده‌اند که به صراحت فرزند گرامی خویش حضرت محمد تقی (ع) را به وصایت و امامت خوانده است[۱۸]. افزون بر این، برتری آشکار امام محمد تقی (ع) بر مردم روزگار خویش دلیلی دیگر بر امامت او است[۱۹][۲۰].
روزگار امامت
- امام محمد تقی (ع) از سال ۲۰۳ تا ۲۲۰ ه. امامت کرد. خلفای معاصر آن امام همام (ع) عبارت‌اند از: مأمون و معتصم[۲۱][۲۲].
- مهم‌ترین برنامه امامت امام محمد تقی (ع) ادامه راه پدر و پی جستن برنامه‌های ایشان برای گسترش مذهب تشیع و هدایت امت بود. نخستین گام امام (ع) در این راه آن بود که پایتخت عباسیان را ترک جست و به مدینه رفت. این کار به معنای رد مشروعیت حکومت عباسی و گونه‌ای مقابله با آن تلقی می‌گشت. با حضور امام (ع) در مدینه، فقیهان و عالمان بسیاری پیرامونش گرد آمدند و از محضرش کسب فیض کردند. امام (ع) برای پیگیری برنامه‌های خود، دانشمندانی را به بلاد اسلامی گسیل کرد که با عنوان "ثقات" مشهورند. آنان وظیفه داشتند مردم را از علوم آل محمد (ع) بهره‌مند سازند و تعالیم اصیل دینی را بگسترانند[۲۳][۲۴].
- امام (ع) خود در مدینه و مدتی نیز در بغداد به ارشاد مردم پرداخت و به امور آنان رسیدگی کرد[۲۵]. گاه در جلسه‌های علمی با مخالفان مباحثه میکرد و به شبهه‌های آنان پاسخ می‌گفت و از حقانیت شیعه پرده بر می‌داشت[۲۶]. امام محمد تقی (ع) پیوسته بر افشای ستمکاری‌ها و جفاکاری‌های حکومت عباسی پای می‌فشرد و پیروان خویش را تشویق میکرد که در برابر بدعت‌ها و کژ روی‌های عباسیان به مقابله برخیزند[۲۷][۲۸].
شبهه خردسالی امام
- امام جواد(ع) نخستین تن از دوازده امام شیعه بود که در خردسالی به امامت رسید. پس از ایشان، امام هادی (ع) و امام مهدی (ع) نیز در خردسالی به امامت رسیدند. برخی این موضوع را به عنوان شبهه مطرح ساخته و کوشیده‌اند مسئله امامت ایشان را به ابهام کشانند. هر چند در تاریخ بشر، کسانی را می‌توان یافت که در کودکی از نبوغ ذاتی فوق العاده‌ای بهره‌مند بوده‌اند و بدین روی، نمی‌توان خردسالی امام (ع) را دلیلی بر رد امامت ایشان به شمار آورد، اما شیعیان دلایلی دیگر نیز بر این افزوده‌اند[۲۹]:
- ایمان به خدا مستلزم آن است که آدمی به این نیز ایمان آوَرَد که همه افعال خداوند از روی مصلحت است و باید بی چون و چرا به آن تن در داد. خداوند، قادر و حکیم است و بنابر مصلحت، بنده برگزیده خویش را در خردسالی به امامت رسانده است و این هیچ تناقضی در پی ندارد و امر محالی با خود نمی‌آورد.
- بنابر نص قرآن، حضرت عیسی (ع) و یحیی (ع) در خردسالی به نبوت رسیده‌اند[۳۰].
- در تاریخ اسلام، نمونه‌هایی در دست است که مسئولیت‌هایی بزرگ و کارهایی سترگ به خردسالان سپرده شده است؛ مانند بیعت امام علی (ع) با پیامبر اسلام (ص) در کودکی، نقش داشتن امام حسن (ع) و امام حسین (ع) در ماجرای مباهله و نیز گواهی آنان در ماجرای فدک نزد خلیفه اول.
- امامت حضرت جواد (ع) در خردسالی، ذهن مسلمانان را برای پذیرفتن امامت حضرت مهدی (ع) و غیبت ایشان در خردسالی آماده ساخت.
- چنان که از تاریخ نیز بر می‌آید، امامت حضرت جواد (ع) در خردسالی آزمایشی سخت برای شیعیان بود تا مؤمنان راستین خویش را نشان دهند و به مقامی والاتر رسند. در این ماجرا، برخی کسان- که سست ایمان و مردد بودند- از راه به در رفتند و بازشناخته گشتند[۳۱][۳۲].
شهادت
- امام محمد تقی (ع) در جوانی به شهادت رسید. چون معتصم عباسی، فعالیت‌های امام (ع) را برای حکومت خویش خطرساز یافت، به سال ۲۲۰ ه. طرح قتل امام (ع) را عملی ساخت و با زهری کشنده ایشان را به شهادت رساند و امام (ع) در این هنگام بیست و پنج سال بیش نداشت. مرقد مقدس امام محمد تقی، کنار جد گرامی‌اش حضرت موسی بن جعفر (ع) در کاظمین عراق جای دارد[۳۳][۳۴].
دوران امامت امام محمد تقی(ع)
- در دوران امامت امام رضا(ع) شیعه توانایی تجربه قدرت سیاسی را به دست آورده بود و همین امر مأمون را مجبور کرد که حضرت را به اجبار وارد دستگاه حکومت کند؛ ولی موفّق نشد و رفتار امام طوری بود که حتّی برگزاری یک نماز از سوی حضرت را بر نتافت؛ از این پس این موضع قدرت توسّط ائمه بعدی حفظ شد. امام محمد جواد(ع) مواضع پدر خود را ادامه داد. مأمون نیز توطئه خود را برای از بین بردن شیعه همچنان ادامه داد. او می‌خواست امام را از پایگاه‌های مردمی خود جدا کند و این توطئه را طوری اجرا کند که مردم تحریک نشوند؛ بنابراین دختر خود ام الفضل را به ازدواج حضرت درآورد تا به این ترتیب توسّط یک جاسوس خانگی همیشه مراقب امام باشد.
- در آغاز امامت حضرت جواد(ع)، مأمون تشکیل مجالس مناظره را - که در دوره امام رضا همگی به نفع اهل بیت تمام شد - دوباره تجربه کرد، به این دلیل که امام نهم خردسال است و تجربه پدر را ندارد بلکه بتواند به موقعیّت علمی او لطمه وارد کند؛ ولی نتیجه برعکس شد. در مجلسی که بزرگان علمای اهل سنت از جمله یحیی بن اکثم - قاضی القضاة - حضور داشتند، امام جواد را به مناظره فرا خواند؛ امّا شکست و انقطاع همگی، باعث ناکامی مأمون شد. به نقل مجلسی در فصل حجّ فقیهان بغداد و شهرهای دیگر و سایر دانشمندان بلاد که هشتاد تن بودند، به حجّ رفتند و سپس برای دیدار با امام راهی مدینه شدند[۳۵].
- شاگردان و اصحاب عظیم الشأنی همچون: ابن ابی عمیر بغدادی، ابوجعفر محمد بن سنان زاهری، احمد بن ابی نصر برنظی کوفی، ابوتمام حبیب بن اوس طائی، علی بن مهزیار اهوازی و فضل بن شاذان نیشابوری از جمله دست پروردگان حضرت ابوجعفر امام جواد(ع) هستند. این شاگردان نیز همچون امام خود تحت تعقیب و گرفتاری بودند.
- علاوه بر موضع علنی، حضرت در بعد سیاسی نیز به مبارزات خود ادامه میداد و طرح مأمون برای سکونت در بغداد و دربار در جهت مشروعیّت بخشیدن به حکومت خود را نپذیرفت و این توطئه را خنثی نمود.
- امام در مدینه علاوه بر فعالیت‌های علمی ارتباط خود را با پایگاه‌های مردمی گسترش میداد و این امر به گوش معتصم رسید و او حضرت را به جبر به بغداد منتقل نمود و به شهادت رساند[۳۶].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۰۳.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۹۲؛ مفید، محمد بن نعمان، ارشاد، ص۲۹۵؛ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، ج۶، ص۹۰.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۹۷؛ نوبختی، ابومحمد حسن بن موسی، فرق الشیعة، ص۱۰۰.
- ↑ مسعودی، علی بن الحسین، اثبات الوصیة، ص۲۰۹.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۹۲؛ مفید، محمد بن نعمان، ارشاد، ص۳۱۶.
- ↑ ضیائی ارزگانی، رحمت الله، امامت امام جواد، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص ۴۲۳-۴۲۴.
- ↑ مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۲۷۳؛ الانوار البهیة، ۲۲۵.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۱۸.
- ↑ علل الشرائع، ۲/ ۳۶۳.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۱۸.
- ↑ بحارالانوار، ۷۷/ ۱۳۳.
- ↑ بحارالانوار، ۵۰/ ۱۰۲ و ۱۰۳.
- ↑ زندگانی امام جواد، ۴۴.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۱۹.
- ↑ کافی، ج۲، ص۴۱۳.
- ↑ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص:۱۰۶.
- ↑ مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۲۷۱.
- ↑ الاصول من الکافی، ۱/ ۳۲۲؛ عیون اخبار الرضا، ۲/ ۲۴۲.
- ↑ اعلام الوری، ۳۳۵.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۱۹.
- ↑ اعیان الشیعه، ۲/ ۳۲.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۱۱۹.
- ↑ مسند الامام الجواد، ۴۳، ۸۸ و ۸۹.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۱۹.
- ↑ سیره چهارده معصوم، ۷۹۱.
- ↑ مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۲۸۴- ۲۸۲.
- ↑ الفصول المهمة، ۲۷۴؛ مسند الامام الجواد، ۵۶؛ مُحَج الدعوات، ۵۹.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۲۰.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۲۰.
- ↑ ﴿قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا ﴾؛ سوره مریم؛ آیه ۳۰، ﴿يَا يَحْيَى خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا ﴾؛ آیه ۱۲.
- ↑ الملل و النحل، ۱/ ۱۶۹.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۲۰-۱۲۱.
- ↑ مناقب آل ابی‌طالب/ ۴/ ۴۱۱.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۱۲۱.
- ↑ بحار الانوار، ج۵، ص۱۰.
- ↑ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص:۱۴۶-۱۴۷.