شخصیت امام حسین

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

شخصیت امام حسین در حدیث - شخصیت امام حسین در تاریخ اسلامی - شخصیت امام حسین در معارف و سیره حسینی

مقدمه

سلام و درود بر خورشید جهان افروزی که درخشش نور او، تمام هستی را از ناسوت تا ملکوت و از ملکوت تا لاهوت، فرا گرفته و دیده تمام ساکنان آسمان و زمین را در مقابل عظمت خود خیره ساخته است.

سلام و درود بر آن ماه جهان تابی که همه را در برابر همت والا و اراده پولادین خویش مبهوت و شگفت زده کرده است.

سلام و درود بر انقلابی بزرگ تاریخ بشر که با قیام پرشکوهش ابر سیاه جهل و نادانی و شرک و بی‌دینی را که بر روی افکار پوسیده مردم سایه افکنده بود، برطرف کرد و خفتگان را بیدار و غافلان را آگاه کرد و مدعیان دروغین خلافت و امامت را رسوا ساخت.

سلام و درود بر مشعل‎دار حریت و آزادگی که با فریاد «فَكُونُوا أَحْرَاراً فِي‏ دُنْيَاكُمْ‏» تمام ابعاد آزادی و آزادگی و همه انواع استعمار و استبداد را برای تمام نسل‏ها ترسیم نمود و چگونه زیستن و چگونه مردن را برای همگان در تمام مقاطع تاریخ معین فرمود.

سلام بر او که بردبارتر از ایوب، مقاوم‌تر از یعقوب، قهرمان‌تر از یوسف، باشکوه‌تر از سلیمان، شجاع‌تر از موسی و مهربان‌تر از عیسی بود.

سلام بر او که مهر پیامبر(ص) در دل و شجاعت علی(ع) در کف و فریاد زهرا(س) بر سر و شکیبایی حسن(ع) در سینه داشت.

سلام بر او که ملکوتیان از صبرش در حیرت، جبروتیان در یاری‌اش در حسرت، انبیا در غم او گریان و اولیا در مصیبت او نالانند.

از ولادت تا امامت

امام حسین(ع) روز سه شنبه، یا پنج شنبه پنجم شعبان سال چهارم هجری - سالی که غزوه خندق رخ داد - متولد گردید و به روایتی، ولادت آن حضرت در سال سوم هجری، سوم ماه شعبان بوده است. همین که رسول خدا(ص) از ولادت حسین آگاه شد، شتابان به خانه علی(ع) آمد و از اسماء فرزند خود را خواست. سپس او را در آغوش گرفت و غرق بوسه ساخت و این آداب را درباره حسین به انجام رسانید.

1. در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه خواند.
2. برای او نام‏گذاری کرد و در روایات آمده: اولین کسانی که به نام‏های حسن و حسین نام‎گذاری شدند، فرزندان علی و زهرا(ع) هستند که خدا این نام‌ها را از مردم پوشیده نگه داشت، تا نونهالان علی و زهرا به این دو نام‏گذاری شوند.
3. در روز هفتم ولادت وی، پیامبر دستور داد قوچ بزرگی را خریداری و برای حسین عقیقه کردند و گوشت آن را میان فقیران تقسیم نمودند.
4. آنگاه سر حسین را تراشیده و به میزان وزن آن، نقره صدقه دادند که با این مراسم کمکی شایسته‌ای به فقیران شد‌.
5. در روز هفتم ولادت حسین را ختنه کردند.
6. عمر رسول خدا(ص) برای حفظ فرزندان، آنان را با این کلمات بیمه می‌فرمود و این دعا را می‌خواند: «أَعُوذُ بِكَلِمَاتِ‏ اللَّهِ‏ التَّامَّةِ مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ وَ هَامَّةٍ وَ مِنْ كُلِّ عَيْنٍ لَامَّةٍ» و حسین را این چنین تعویذ فرمود.

انگیزه قیام امام حسین(ع)

بزرگ‏ترین انگیزه قیام امام مسئله امر به معروف و نهی از منکر است که این دو، از مهم‏ترین ارکان دین است و امام در درجه اول مسئول اجرای این امر مهم اسلامی است. چنانچه در وصیت به برادرش محمد بن حنفیه اعلان فرمود: «قیام من بر مبنای تمایلات نفسانی نیست، من به منظور طغیان و فساد و تباهی و ستم خروج نمی‏کنم، بلکه انگیزه‏ام اصلاح امت جدم رسول خدا و مقصود و منظورم امر به معروف و نهی از منکر است»

چون بنی امیه این دو رکن بزرگ و مهم اسلامی را متزلزل ساخته بودند، امام حسین(ع) مکرر به این حقیقت اشاره می‌فرمود: «مگر نمی‌بینید که به حق عمل نمی‌شود و از باطل جلوگیری نمی‌شود و مؤمن باید برای اجرای این مهم مشتاق دیدار پروردگارش باشد».

آری، حسین(ع) قیام کرد تا به انسان‌های زیر بار ظلم و ستم بیاموزد که چگونه می‌توانند به حقوق خود برسند و حریت و آزادی از دست رفته را بازیابند و تاریخ گویای این مطلب است که هنوز چند ماهی از شهادت حسین(ع) نگذشته بود که قیام‏ها یکی پس از دیگری شروع شد، تا حکومت اموی را ریشه‎‏کن نمود. آری، مردم با شهادت حسین(ع) درس آزادی و آزادگی را از دانشگاه خون و شهادت کربلا أموختند و برای به دست آوردن حریت به پا خاستند.

امام حسین(ع) الگوی انسان‌های جهان

از ویژگی‌های انسانی آن امام گرامی، آزادگی و ظلم‏ستیزی و ستم‎ناپذیری بی‌نظیر اوست. او به راستی نه تنها قهرمان سازش‏ناپذیر در برابر ستم و شقاوت و استبداد بود، بلکه بنیان گذار این شیوه آزادمنشانه و انسانی است که تمامی آزادی خواهان و ستم‎ستیزان در مبارزه راه عدالت باید به آن قهرمان حریت و رهایی تأسی جویند.

برای نمونه، آن گرامی بود که در بحران تاخت و تاز افسار گسیخته استبداد اموی و به هنگام رویارویی قهرمانانه و تاریخ‎ساز خروشید که: «نه، هرگز حسین زیر بار ذلت نخواهد رفت!» و این منشور ستم‏سوز و جاودانه را برای همگان به یادگار نهاد که: «نه، به خدای هستی سوگند! نه ذلیلانه دست بیعت بر دست تجاوزکاران خواهیم نهاد و نه همانند بردگان از میدان جهاد خواهم گریخت».

خصوصیات اخلاقی و سیره رفتاری امام حسین(ع)

1. تشویق معلمان: مردی به نام عبدالرحمان به یکی از فرزندانش سوره حمد را آموخت که آن حضرت به پاداش کار فرهنگی‌اش هزار دینار و هزار جامه و انبوهی زر و زیور و وسایل زندگی به او بخشید و در برابر شگفت‏زدگی معلم از این همه بزرگواری و حق‌شناسی و رعایت حقوق معنوی معلم فرمود: «این‏ها در برابر عظمت و ارزش کار تو ناچیز است».
2. رسیدگی به بینوایان: در رسیدگی به بینوایان و حفظ حیثیت و کرامت آنان، به هنگام دستگیری و حل مشکلاتشان ویژگی‌هایی تحسین برانگیز داشت. او به هنگام بخشایش و تأمین نیاز نیازمندان خود احساس شرمندگی می‌کرد و می‌کوشید تا به آن‎ها روحیه دهد و شخصیت صدمه دیده آنان را ترمیم کند و به صورتی خواسته‌هایشان را برآورد که دچار خسارت روانی و شکست معنوی و اخلاقی و اجتماعی نشوند.
3. زدودن غم و اندوه از دل‌ها: از ویژگی‌های دیگر آن حضرت عواطف سرشار انسانی و دگر دوستی و نوع پروری است، به‎ویژه در مورد کسانی که در فراز و نشیب زندگی به غم و اندوه یا مشکلی دچار می‌شدند، یا در بن‏بستی قرار می‌گرفتند. آن حضرت برای ملاقات و عیادت اسامة بن زید به منزلش آمد، اما او را آشفته و پریشان‏خاطر دید، دل‏پریشانی وی را جویا شد. اسامه آهی کشید و گفت: «حقوق دیگران را به گردن دارم و بدهکارم و دوست دارم تا زنده‏ام اموال کسانی را که به عهده دارم بدهم و با داشتن دین از دنیا نروم». آن حضرت بلافاصله دستور داد بدهکاری او را پرداختند. آنگاه او آسوده‏خاطر، دیده از جهان فرو بست.
4. انفاق در آشکار و نهان: از ویژگی‌های اخلاقی‌اش انفاق خالصانه در آشکار و پنهان به آشنا و بیگانه بود. شبانگاهان مواد خوراکی و لوازم ضروری زندگی محرومان و بینوایان و یتیمان را خود به دوش می‎کشید و به در خانه آنان می‌برد. به همین جهت روز عاشورا در برخی از نقاط بدنش، آثار حمل بارهای سنگین مشاهده کردند. وقتی از حضرت سجاد(ع) دلیل آن را جویا شدند، فرمود: این‎ها آثار به دوش کشیدن صدقات و هدایای پنهانی است که پدر بزرگوارم شب‎ها به دوش می‌کشید و برای یتیمان و محرومان جامعه می‌برد.
5. پروا از خدا: یکی دیگر از صفات برجسته‎اش، شدت خوف از خدا و درک عظمت او بود؛ به گونه‌ای که هنگام وضو ساختن برای عبادت و نماز و تقرب به سوی پروردگار، رنگ چهره‌اش دگرگون میگشت و اعضا و اندام‎هایش به لرزه می‌افتاد. برخی از سر شگفتی، از شدت خوف و پروای او می‌پرسیدند که می‌فرمود: در روز قیامت تنها کسانی امنیت خواهند داشت که در دنیا از پروردگار خویش پروا داشته باشند.
6. جوانمردی: او سمبل جوانمردی و آزادگی است و جلوه‌های بارزی از این صفت ارزشمند در عاشورا از او پدیدار شد که شگفت‎انگیز است، از آن جمله: سیراب ساختن دشمن در آن شرایط سخت بیابان، رضایت ندادن به یاری رسانی گروه جن و اجازه ندادن به کشتن ناگهانی عنصر پلیدی چون شمر، که پیش از برخورد دو سپاه در تیررس یکی از یارانش قرار گرفته بود. امام(ع) فرمودند: «تیراندازی نکن که من آغاز به قتال نمی‎کنم».

تصویر امام حسین(ع) در آینه زیارت‌نامه‌ها

در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که: «اگر زائر امام حسین(ع) بداند که با زیارت عارفانه و هدف‎دار حسین(ع) چه نسیم شادمانی بر قلب‎های مصفای پیامبر و علی و فاطمه و حسن و امامان نور و شهیدان خاندان پیامبر می‌وزد و چه ثمره پرارزشی از دعای آنان به او باز می‌گردد و چه پاداش پرارزشی در دنیا و آخرت برای او خواهد بود، دوست می‌داشت که نه تنها حسین را زیارت کند، بلکه همیشه کنار قبر شریف او برای زیارت منزل گزیند». و باز فرمودند: «پاداش زیارت عارفانه حسین، با پاداش حج پذیرفته شده به همراه پیامبر، برابری می‌کند». همه پیامبران خدا شهادت‌گاه حسین(ع) را پیش از شهادت و دفن پیکر مطهرش زیارت کرده‌اند. در روایت است: «تمامی پیامبران کربلا را زیارت نموده و یا بدان جا سیر داده شده‌اند» همان گونه که پیامبر گرامی اسلام فرموده‎اند: مرا به نقطه‌ای سیر دادند که نامش کربلا بود.

در زیارت آن گرامی است که او را وارث پیام‎آوران بزرگ خدا می‌خوانیم و نام برخی از پیامبران را که حسین وارث آن‏ها است، به صراحت می‌بریم. شرایط و ویژگی‌های او با برخی دیگر از پیامبران همچون یحیی و ایوب به گونه‌ای است که می‌توان به جای نام حسین، نام آنان را خواند؛ برای نمونه: در درود بر ایوب شکیبا و یحیی مظلوم، می‌توان حسین را قصد کرد؛ چراکه شکیبایی او در برابر آن آزمایش بزرگ تاریخی و نیز مظلومیت شهادت مندانه او در برابر بارگاه ظلم اموی نه تنها کمتر از شکیبایی ایوب پیامبر و یحیی نبود، بلکه بسیار باشکوه‌تر بود. و همچنین خداوند در میان جهانیان به نوح درود فرستاد که: ﴿سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِي الْعَالَمِينَ﴾؛ چراکه نجات مردم از طوفان به خاطر او بود. به حسین نیز درود باد که نجات همه بشریت از آتش دوزخ به برکت وجود اوست. در زیارت امام حسین(ع) می‌خوانیم: «السَّلَامُ‏ عَلَى‏ يَعْقُوبَ‏ الَّذِي‏ رَدَّ اللَّهُ عَلَيْهِ بَصَرَهُ بِرَحْمَتِهِ»؛ «سلام بر یعقوب پیامبر که خداوند به رحمت خویش نور دیدگانش را به او باز گردانید».

غیرتمندی و عزت نفس امام

یکی از صفات برجسته انسانی، غیرت‏مندی است. غیرت‏مندی به خود و خاندان و یارانش. در روز جاودانه عاشورا هنگامی که آن حضرت بر اثر شدت زخم‏ها توان نشستن بر فراز مرکب و ادامه دفاع را از دست داد، به طرف راست چهره مقدسش بر روی خاک افتاد. همان ویژگی غیرت‏مندی و عزت نفسش به او اجازه آرمیدن بر روی خاک و شنیدن شماتت دشمن را نداد به همین جهت با زحمت بسیار به پا خاست و این بار بر روی پای خویش به دفاع از حق برخاست.

پس از چندی، شدت صدمه‌های وارده قدرت ایستادن را نیز از او سلب کرد. به ناچار در وسط میدان نبرد نشست؛ در حالی که حلقه محاصره بر او تنگ‏تر می‌شد شجاعانه به دفاع از حق ادامه داد. این مرحله نیز با شدت یافتن زخم‌ها و ادامه خونریزی غیرممکن شد و پیشوای غیرتمندان عالم در واپسین لحظات شهادت قرار گرفت، اما شگفتا! در آن لحظات نیز به زحمت به پا می‌خاست و بر خاک می‌افتاد، تا دشمن کار او را تمام شده نیابد و جرأت جسارت و شماتت نیابد.

غیرت‏مندی و غیرت‏ورزی او در مقابل خاندانش نیز درس‏آموز و شنیدنی است. او تمام تلاش خویش را برای تدابیر دفاعی به کار گرفت و با حفر خندق بر اطراف خیمه‌ها و با افروختن آتش‌های شعله‏ور و پرشراره در درون خندق و با فرا خواندن پیاپی دشمن؛ «اقصدونی بنفسی و اترکوا حرمی». شما با من در پیکارید نه با خاندانم، پس به خیمه‌ها نزدیک نشوید! و این غیرت‏مندی به جایی رسید که با شنیدن خبر هجوم به خیمه‌ها با همان حالت عطش برای دفاع از خیمه‌ها شتافت.

نتیجه

امام حسین(ع) همان گونه که فرمان یافته بود، با همه وجود قهرمانانه ایستاد و به گوش عصرها و نسل‏ها رساند و یک تنه بار سنگین مشکلات و درد و رنج دفاع از حق و پیکار در راه عدل را به جان خرید. کوتاه سخن این که خود پیامبر فرمودند؛ «حُسَيْنٌ‏ مِنِّي‏ وَ أَنَا مِنْ‏ حُسَيْنٍ‏». و ما به همان بیان ظریف بسنده می‌کنیم،؛ چراکه در بر دارنده هزاران راز و نکته و پیام است و از امام حسین(ع) پیشوای بزرگی که نه تنها نسبت به شایستگان پرمهر است، بلکه به گناه کاران نیز مهربان است تا آنان را هدایت و نجات بخشد و قلب مقدسش برای همه انسانیت می‏تپد، می‌خواهیم تا نظر لطف و مرحمتی نیز بر ما افکند و در صحرای محشر شفیع ما گردد. باشد که ما نیز از خوبان درگاه آن بزرگوار باشیم و همیشه در راه ایشان قدم برداریم.

جستارهای وابسته

منابع

1. نگارش، هادی، مقاله «زندگی و شخصیت امام حسین» فرهنگ عاشورایی ج۱

پانویس