رشد شخصیت

معناشناسی

یکی از مؤلفه‌های بهداشت روانی رشد شخصیت و خودشکوفایی است. شکوفایی، در لغت به معنای گشودن، شکافته شدن و از خود بیرون آمدن است و در اصطلاح، به رشد همه جانبۀ روح، جسم و روان به صورت هماهنگ و یکنواخت گویند. بنابراین، خودشکوفایی به معنای آن است که شخص از همۀ ظرفیت‌ها و توانمندی‌های خویش بهره گیرد^[۱]. رشد شخصیت، رشد و ارتقای الگوهای رفتاری است که موجب متمایز شدن فرد می‌شود و با جلو رفتن روحیات، عادات و محیط فرد اتفاق می‌افتد^[۲].

معنای رشد شخصیت در مکتب انتظار

از منظر اسلام، انسان موجودی با کرامت، خلیفة الله و امانت‌دار الهی است. موجودی که سرشار از استعدادهای بالقوه است و انبیاء و ائمه (ع) برای شکوفایی آنها تلاش و تبلیغ ‌ کرده‌اند و امکان پرورش آن را گوشزد کرده‌اند. چنین مباحث کلی از دیدگاه مکتب انتظار نیز قابل دستیابی است، چراکه با ظهور امام زمان (ع) و حکومت انسان کامل، کرامت انسانی و خلیفة الله بودن انسان تحقق کامل می‌‌یابد^[۳]. بدین ترتیب، رشد شخصیت برای انسان حاصل می‌‌شود. از سوی دیگر، انسان آمیزه‌ای از تمایل صِرف و لذت‌طلبی محض و نیز آگاهی و قضاوت عقلانی است. از یک سو ناخودآگاهِ انسان او را به جلب لذایذ و دفع آلام سوق داده و راحتی و لذت‌طلبی را مدنظر قرار می‌دهد و از طرف دیگر عقل با خودآگاهی و قضاوت عقلانی انسان را به طرف حیات طیبه و پرورش صفات ملکوتی رهنمون می‌‌کند. گاهی میان این دو نوع خصوصیات شخصی انسان، تعارض پیش می‌آید؛ زمانی نیازها و خواسته‌های مادی و گاهی نیازها و اشتیاقات روحی و عقلی او را به طرف خود جذب می‌‌کند؛ این تعارض اگر به پیروزی عقل بر نفس بینجامد، موجب رشد شخصیت آدمی می‌گردد. انتظار پاسدار ارزش‌های والای دینی و حاکمیت روح عقلانی است.

در زندگی توأم با انتظار، لذت‌جویی، شبهه‌افکنی و راحت‌طلبی جای خود را به آرمان‌گرایی، مسئولیت‌پذیری، عمل به تکالیف الهی و حق‌طلبی می‌دهد و مقاومت و سازندگی انسان را به اوج تکامل شخصیتی تا آنجا که برتر از اهل هر زمان گردد می‌‌رساند^[۴].

ساز و کار تأمین رشد شخصیت در فرهنگ انتظار

فرهنگ انتظار، با برخورداری از عناصری چون امید، شوق و یاد، می‌‌تواند این نیاز روانی انسان را با سازوکارهایی تأمین کند؛ مانند:

ایجاد انگیزه: امید، محرک انسان برای رویارویی با آینده است. آدمی، پیوسته و در پی انجام هرکاری، دنبال غایت و مقصودی مشخص بوده و قبل از اقدام به آن نیز، نیازمند انگیزه‌ای برای آغاز عمل است. بر این اساس، انسان برای تداوم زندگی و تحمل دشواری‌های آن، نیازمند انگیزه‌ای نیرومند است که در پدیده "امید به آینده" تجلی می‌‌یابد؛ آینده‌ای که به مراتب، عالی‌تر، زیباتر و بهتر از امروز باشد. وقتی منتظر، باور دارد که موعود می‌‌آید، به آمدنش هم اشتیاق دارد و دائم به یاد اوست، ناگزیر خود را برای آمدنش آماده می‌کند و سعی دارد وقتی او می‌‌آید، در آمادگی کامل باشد.
جهت‌دهی به انگیزه‌ها: باورها و ارزش‌های دینی، به انگیزش‌ افراد شکل دینی می‌‌دهند و در قوت و تداوم بخشیدن به آن نیز، نقش بالایی ایفا می‌‌کنند. اعتقاد به اینکه ما در مقابل امام (ع)، مسئول هستیم، انگیزه آدمی را تقویت می‌کند.
خودشناسی: خودشکوفایی تا حد زیادی‌ متوقف بر شناخت جنبه‌های مثبت شخصیتی و آگاهی از استعدادها و توانایی‌ها و قابلیت‌هاست^[۵].

نتیجه گیری

در نتیجه، رشد شخصیت به رشد همه جانبۀ روح، جسم و روان به صورت هماهنگ و یکنواخت می‌‌گویند. از دیدگاه مکتب انتظار، با ظهور امام زمان (ع) و تشکیل حکومت انسان کامل، کرامت انسانی و خلیفة الله بودن انسان تحقق می‌‌یابد و بدین ترتیب، رشد شخصیت برای انسان حاصل می‌‌شود. همچنین، حاکمیت عقلانیت در زمان ظهور و پیروزی همیشگی عقل بر نفس نیز موجب رشد شخصیت آدمی می‌‌شود. از سوی دیگر، فرهنگ انتظار، با برخورداری از عناصری چون امید، شوق و یاد می‌‌تواند این نیاز روانی انسان را با سازوکارهایی مانند ایجاد انگیزه و امید، جهت‌دهی به انگیزه‌ها و خودشناسی تأمین کند