انجیل در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث انجیل است. انجیل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: انجیل در قرآن - انجیل در حدیث - انجیل در فقه اسلامی - انجیل در کلام اسلامی - انجیل در معارف مهدویت - انجیل در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

قرآن کریم که نخستین منبع معارف اسلامی است عیسی (ع) را یکی از پیامبران الهی می‌‌شمارد. انجیل به عنوان کتاب آسمانی بر آن حضرت نازل شده است. ﴿وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ﴾؛ ﴿ثُمَّ قَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِرُسُلِنَا وَقَفَّيْنَا بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ وَجَعَلْنَا فِي قُلُوبِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَرَحْمَةً وَرَهْبَانِيَّةً ابْتَدَعُوهَا مَا كَتَبْنَاهَا عَلَيْهِمْ إِلَّا ابْتِغَاءَ رِضْوَانِ اللَّهِ فَمَا رَعَوْهَا حَقَّ رِعَايَتِهَا فَآتَيْنَا الَّذِينَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ﴾ کلمه انجیل دوازده بار در قرآن، تکرار شده، ولی هیچ گاه به صورت جمع "اناجیل"، وارد نشده است و این یکی از ادلّه ای است که نشان می‌‌دهد، انجیل مورد نظر قرآن غیر از انجیل‌هایی است که مسیحیان آنها را از جمله کتاب‌های مقدس خود می‌‌دانند. از دیدگاه قرآن، انجیل کتابواست آسمانی که از سوی خداوند نازل شده و هم چون قرآن و تورات اصلی، نور، هدایت و موعظه برای تقوا پیشه گان بود. نه تنها شریعت تورات اصلی را نفی نمی‌کند، بلکه آن چه در تورات ذکر شده بود را تصدیق و تأیید می‌‌کند ﴿وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ﴾ و تنها برخی از احکام آن را نسخ می‌‌کند ﴿وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَلِأُحِلَّ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي حُرِّمَ عَلَيْكُمْ وَجِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ﴾ و به صراحت آمدن پیامبر اسلام (ص) را بشارت می‌‌دهد.﴿الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾.

در قرآن کریم دوازده بار کلمۀ انجیل استفاده شده و به برخی از ویژگی‌های این کتاب آسمانی اشاره شده است؛ از جمله اینکه‌ انجیل‌، دارای احکام است و احکام شرعی آن، آسان‌تر از احکام شرعی حضرت موسی (ع) بوده است.

قرآن کریم، از انجیل به بزرگی یاد می‌‌کند و آن را سراسر نور، هدایت و موعظه می‌‌داند، چراکه فرموده است: ﴿وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَكَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَمِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ مِنْهُمْ أُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ سَاءَ مَا يَعْمَلُونَ﴾.

تقدس انجیل ادعای بی مبنا نیست چراکه اولا رهبانیتی که راهبان نصارا خودشان را به آن ملتزم کرده‌اند روا نیست و ثانیا بنابر آیات قرآنی، در انجیل از پیامبر مسلمانان، حضرت محمد یاد شده و از نشانه‌های او مانند امی بودن و همچنین نام او، احمد و وصف پیروانش سخن گفته شده است.

قرآن، گاهی از مسیحیت با تعبیر اهل انجیل یاد کرده است. البته مسیحیان هرگز نمی‌گویند عیسی (ع) کتابی به نام انجیل آورد است؛ آنان اعتقاد دارند؛ آوردن وحی توسط عیسی (ع) به گونه‌ای که مسلمانان در مورد قرآن و پیامبر اسلام معتقدند، در مسیحیت جایی ندارد. با این همه انجیل را مقدس و کاتبان آن را مورد عنایت خداوند می‌‌دانند. مسیحیان، عیسی (ع) را تجسم وحی الهی می‌دانند و به عقیدۀ آنان عیسی (ع) حامل پیام از طرف خداوند نیست؛ بلکه عین پیام خداوند است. به همین دلیل مسیحیان انجیلی را که عیسی (ع) آن را نوشته و یا به شاگردانش املاء کرده را قبول ندارند چراکه عیسی (ع) را حامل پیام خداوند که در قالب کتاب انجیل تدوین شده نمی‌دانند؛ البته آنان معتقدند خداوند کتاب مقدس را به وسیله الهامات روح القدس پدید آورده و برای این منظور مؤلفانی از بشر را برای نوشتن آنها قرار داده و در نوشتن به گونه‌ای آنان را یاری کرده است که فقط چیزهایی را که او موافقش بوده، نوشته‌ شود.

آیاتی که کلمۀ انجیل در آنها استفاده شده به چند بخش تقسیم می‌‌شود:

1. آیاتی که جنبه تربیتی دارد مانند:
   1. ﴿قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَسْتُمْ عَلَى شَيْءٍ حَتَّى تُقِيمُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِنْهُمْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا فَلَا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ﴾.
   2. ﴿وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَكَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَمِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ مِنْهُمْ أُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ سَاءَ مَا يَعْمَلُونَ﴾. از آیه استفاده می‌شود در قضاوت دیگران باید رعایت عدل انصاف را به کاربرد. بنابراین این نوع نگاه قرآن به این کتب چیزی غیر از نگاه تربیتی قرآن به این کتب نیست.
   3. ﴿نَزَّلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَأَنْزَلَ التَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ﴾. در این آیه خداوند صدق و راستی تورات و انجیل را هم ردیف قرآن می‌‌داند.
2. آیاتی که درباره شخصیت پیامبر (ص) در انجیل سخن گفته شده است:
   1. ﴿مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ﴾.
   2. ﴿الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ﴾.
   3. ﴿يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيرًا مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ﴾. نکات مهم در این آیات:
      1. تشبیه اصحاب پیامبر (ص) در انجیل، به پیدایش و قوت گرفتن زراعت و مراحل گوناگون رشد آن: ﴿وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ﴾.
      2. ظهور آثار سجده و عبادت در سیمای اصحاب پیامبر (ص) از ویژگی‌های بیان شده در انجیل است: ﴿سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ﴾ ﴿وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ﴾
      3. رسالت پیامبر اسلام و وظیفه امر به معروف و نهی از منکر ثبت شده در انجیل: ﴿الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ﴾.
3. وعدهای مشترک انجیل و قرآن: ﴿إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ وَالْقُرْآنِ﴾.

تحریف شدن انجیل

در انجیل کنونی تحریف‌هایی صورت گرفته است که برخی از آنها عبارتند از:

1. به صلیب کشیده شدن حضرت عیسی (ع): در حالی که قرآن چنین رویدادی را نمی‌پذیرد و تصریح دارد خداوند، حضرت عیسی (ع) را به سوی خود برده است: ﴿وَقَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِيحَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ رَسُولَ اللَّهِ وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلَكِنْ شُبِّهَ لَهُمْ وَإِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِيهِ لَفِي شَكٍّ مِنْهُ مَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلَّا اتِّبَاعَ الظَّنِّ وَمَا قَتَلُوهُ يَقِينًا بَلْ رَفَعَهُ اللَّهُ إِلَيْهِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا﴾.
2. صاحب کتاب نبودن حضرت عیسی (ع): بنابر باور مسیحیان که برگرفته از اناجیل است حضرت عیسی (ع) کتابی به نام انجیل نداشته است؛ اما قرآن بیان می‌‌کند خداوند، انجیل را بر عیسی (ع)، نازل کرده است: ﴿قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا﴾
3. تثلیث: یعنی الوهیت حضرت مسیح و روح القدس خواندن آن در کنار خداوند. قرآن کریم از این اعتقاد به عنوان اعتقاد نصارا یاد کرده و آن را مورد مذمت قرار داده است: ﴿يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ وَلَا تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ إِلَّا الْحَقَّ إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِنْهُ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَلَا تَقُولُوا ثَلَاثَةٌ﴾؛ ﴿لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ ثَالِثُ ثَلَاثَةٍ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلَّا إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِنْ لَمْ يَنْتَهُوا عَمَّا يَقُولُونَ لَيَمَسَّنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾.

مقدمه

در زبان انگلیسیِ معاصر، واژه " Gospel " معادل «انجیل» به‌کار می‌رود که اصل آن در انگلیسیِ باستان " GodSpell " است. این کلمه نیز مرکب از دو واژه انگلوساکسون " God " و " Spell " و در مجموع به معنای «کلام الهی»، یا «املای خداوند» یا «خبر خوش» است. این واژه خود برگردانِ واژه یونانی Evangelion (إوانگلیون) است‌که در لاتین، Evangelium (إوانجلیوم) تلفظ می‌شود. واژه اخیر به زبانهای فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی و دیگر زبانهای جدید راه یافته است. با توجه به اینکه متون نخستینمسیحی به زبان یونانی بوده، باید گفت که واژه انجیل نیز نهایتا از واژه یونانیِ «إوانگلیون» گرفته شده است؛ امّا راهیابی مستقیم یا با واسطه آن به زبان عربی مورد اختلاف است. نولدکه (Noldke) بر وامگیری از طریق گویش حَبَشیِ آن، یعنی " Wangel " استدلال می‌کند و گروهی نیز احتمالداده‌اند که به طور مستقیم از یونانی یا یکی از زبانهای سریانی، عبری یا سبایی به عربی راه یافته باشد. در این میان، برخی مفسران مسلمان در تلاش برای عربی نشان دادن واژه یاد شده، آن را بر وزن إفعیل، از ریشه «ن ـ ج ـ ل» دانسته و معانی متفاوتی برایش گفته‌اند. این نظر، مقبول واژه‌نگاران عربی نیفتاده است. آنها بر دخیل بودن و وامگیری آن از زبان عبری، یونانی یا سُریانی تأکید می‌ورزند. اغلب مفسران مسلمان نیز انجیل را از واژگان دخیل دانسته و کسانی چون زمخشری و بیضاوی، عربی خواندن آن را به دیده تحقیر نگریسته‌اند.

انجیل در ادبیات دینی مسیحیان

اعتقاد مسیحیان درباره حقیقت و چیستی انجیل با مفهوم آن در ادبیات اسلامی کاملاً متفاوت است. انجیل به عنوان صورت مکتوب وحی نازل شده بر عیسی(ع) و به مثابه کتابی آسمانی، همانند تورات و قرآن، در الهیات مسیحی، جایگاهی ندارد. مسیحیان، خود حضرت عیسی(ع) را «تجسّم وحی» و عین پیام الهی و نه حامل آن دانسته و انجیلی را که به عنوان وحی عیسی مسیح آن را نوشته یا بر شاگردانش املا کرده باشد باور ندارند. آنان «انجیل» را به معنای «بشارت» در مورد عیسی(ع) و رستگاری ره‌آورد او برای نوع بشر می‌دانند. بیشترین کاربرد این معنا، در سخنان پولس آمده است. برخی نیز در بیان معنای انجیل بر مفهوم «فداء» تکیه کرده‌اند کهبر این اساس، انجیل (بشارت) بدین معناست که مسیح(ع) با تحمل مصائب، مرگ و رستاخیز خود، کفاره گناه انسان شد؛ اما آنچه اکنون به اناجیل چهارگانه معروف است (۴ کتاب نخست از عهد جدید) صرفا نامی است که از پایان قرن دوم میلادی به نوشته‌هایی که زندگی، معجزات، تعالیم، سیره، سخنان و صعود عیسی * را گزارش کرده اطلاق شده است، زیرا این نوشته‌ها، بهترین بشارتهایی را که می‌توان به انسان داد، دربردارد. شاید اختصاص نام انجیل بر این ۴ کتاب به سبب آن است که آنها بیش از بخشهای دیگر عهد جدید، به زندگی، سخنان و رفتارهای عیسی(ع) پرداخته است، با این حال بخشهای دیگر را هم که حاوی آموزه‌هایی از مسیح است می‌توان انجیل نامید، چنان‌که پولس بارها مطالب خود را انجیل می‌خواند و گاه به مجموعه عهد جدید هم انجیل گفته می‌شود. انتشار مجموعه یاد شده به زبان‌های گوناگون و با عنوان انجیل، مؤید این معناست، بنابراین، انجیل به معنای پیامی است که کم و بیش در همه این نوشته‌ها جاری است و نباید بین معنای اصطلاحی آن و این متون نوشتاری خلط صورت گیرد. شایان توجه است که در خود اناجیل و دیگر کتابهای عهد جدید نیز بارها، از انجیل آن هم فقط به لفظ مفرد سخن رفته است، بدون آنکه از آن، اناجیل چهارگانه یا همانند آنها قصد شده باشد، افزون بر آن، کلیسای قدیم نیز بر واحد بودن انجیل تصریح می‌کرد. نکته شایان توجه دیگر اینکه مسیحیان، نویسندگانِ اناجیل یاد شده و دیگر کتب عهد جدید را پیامبر نمی‌دانند؛ امّا بر این باورند که همه آنان با الهام و ارشاد الهی دست به نگارش متون یاد شده زده‌اند و این چیزی است که خود نویسندگان عهد جدید نیز به آن تصریح کرده‌اند؛ اما اینکه چرا از میان انبوه اناجیل، نامه‌ها، مکاشفات و کتب مربوط به اعمال حواریان، فقط ۲۷ رساله موجود در عهد جدید با الهام الهی بوده است، دلیل قانع کننده‌ای ارائه نمی‌دهند. برخی، گزینش یاد شده را با راهنمایی روح القدس پنداشته‌اند. براساس مفهوم مسیحی انجیل، مسیحیان آگاه از دیدگاه قرآن درباره عیسی(ع) و انجیل، معرفی انجیل به عنوان کتاب آسمانی نازل شده بر عیسی(ع) و ابلاغ آموزه‌های آن به وسیله وی به مردمان عصر خویش را برنمی‌تابند و در صورتی که مراد قرآن همان انجیلهای چهارگانه باشد، عدم کاربرد لفظ جمع اناجیل را بر آن خرده می‌گیرند. آنان گزارشات قرآن درباره مسیحیت و انجیل را سطحی و احتمالاً برگرفته از مسیحیان مدینه می‌پندارند که فقط با برخی از منابع غیر رسمی مسیحیت آشنا بوده‌اند، بر این اساس، معتقدند که گزارشهایی از قبیل آمدن معجزه آسای «رطب تازه» برای مریم پس از تولد عیسی(ع) ﴿فَنَادَاهَا مِنْ تَحْتِهَا أَلَّا تَحْزَنِي قَدْ جَعَلَ رَبُّكِ تَحْتَكِ سَرِيًّا﴾، ﴿وَهُزِّي إِلَيْكِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَيْكِ رُطَبًا جَنِيًّا﴾، ﴿فَكُلِي وَاشْرَبِي وَقَرِّي عَيْنًا فَإِمَّا تَرَيِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَدًا فَقُولِي إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا فَلَنْ أُكَلِّمَ الْيَوْمَ إِنْسِيًّا﴾، سخن گفتن مسیح در گهواره ﴿يَا أُخْتَ هَارُونَ مَا كَانَ أَبُوكِ امْرَأَ سَوْءٍ وَمَا كَانَتْ أُمُّكِ بَغِيًّا﴾، ﴿فَأَشَارَتْ إِلَيْهِ قَالُوا كَيْفَ نُكَلِّمُ مَنْ كَانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا﴾ و زنده شدن پرندگان گلین به دست وی و با قدرت خداوند، ﴿وَرَسُولًا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنِّي قَدْ جِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ أَنِّي أَخْلُقُ لَكُمْ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ فَأَنْفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُنَبِّئُكُمْ بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾، ﴿إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدْتُكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلًا وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنْفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِي وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنْكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ﴾ در کتب معتبر و رسمی دینی مسیحیت وجود ندارد و گاه در اناجیل غیر معتبر یافت می‌شود. این چالش با توجه به وحیانیبودن قرآن از یک سو، و نگارش اناجیل به دست بشر و تردیدهای موجود در تاریخ و محتوای آنها از سوی دیگر، قابل پاسخ است.

تاریخ انجیل

دو سه دهه نخست تاریخ مسیحیت و بودن کتابی به نام انجیل و منسوب به مسیح(ع) از نظر منابع تاریخی مستقل از متون مسیحی و اسلامی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، به‌گونه‌ای که برخی حتی در وجود خود عیسی(ع) نیز تردید کرده‌اند، در حالی‌که فقدان گزارشهای تاریخی نمی‌تواند دلیلی بر فقدان وجود خارجی و تاریخیانجیل باشد و چه بسا جزئیات مربوط به ظهور عیسی(ع) و وحی نازل شده بر وی به علل نامعلومی در تاریخ ثبت نشده یا از بین رفته باشد. البته در برخی اناجیل چهارگانه، از انجیل مسیح سخن به میان آمده است. در ۳۰ تا ۴۰ سال نخست میلادی، تعلیم مسیحیت، تقریبا فقط به صورت شفاهی و گاه با نامه‌نگاری انجام می‌گرفت. حواریان، آموزه‌های مسیح(ع) را ضمن مواعظ خویش بیان و با حوادثی از زندگی آن حضرت، مصوّر می‌ساختند؛ اما کاستیها و کافی نبودن تعالیم رساله‌ها و روایتهای شفاهی، زمینه انجیل‌نگاری را فراهم ساخت، بنابراین، تاریخ نگارش عهد جدید و آنچه امروزه به نام کتاب مقدس مسیحیان خوانده می‌شود، اغلب به پس از نیمه نخست قرن اول میلادی و در حدود ۲۰ تا ۳۰ سال پس از صعود مسیح(ع) بازمی‌گردد که به وسیله رسولان وی و شاگردان آنها صورت پذیرفت. این نوشته‌ها در ۴ دسته نامه‌های رسولان، اعمال رسولان، اناجیل چهارگانه و مکاشفات طبقه‌بندی شده است. «نامه‌های رسولان»، مطالب و آموزه‌های رسولانی چون پولُس، یوحنّا، یعقوب، بَرنابا، یهودا و پطرس است که برای ابلاغ و ترویج پیام مسیح(ع) به افراد، گروه‌ها و مناطق گوناگون نگاشته‌اند. برخی از آنها در مجموعه عهد جدید پذیرفته و برخی دیگر از طرف کلیسا در قرون اولیه تاریخ مسیحیت رد شده است؛ تاریخ نگارش نامه‌های پولس از همه بخشهای عهد جدید قدیمی‌تر است. «اعمال رسولان»، گزارش فعالیت‌های تبشیری حواریان و رسولان است که به وسیله افرادی چون «لُوقا» ثبت شده است. تاریخ زندگی، معجزات، آموزه‌ها، سیره و سخنان مسیح(ع)، بخش دیگر عهد جدید است که از سوی شماری از رسولان و شاگردان آنها، نگارش یافته و بر مشاهدات عینی یا شنیده‌های مؤلفان از شاهدان عینی استوار است. این نوشته‌ها تا نیمه نخست قرن دوم با عنوان «خاطرات رسولان» و از اواخر قرن دوم به نام «اناجیل» شهرت یافت. مسیحیان با اذعان به دریافت نام حدود ۵۰ انجیل از نوع یاد شده، فقط اطلاعات مربوط به ۲۰ مورد از آنها را در دسترس می‌دانند که انجیل‌های عبرانیان، پطرس، مصریان، فیلیپ، توما، یعقوب، نیکوداموس، ۱۲ حواری، یهودا و انجیل مارکیون از جمله آنهاست. Fundamentalism، P.۱۹۳، New Catholic Encylopedia، Vol، ۶، P.۳۶۷.</ref> اناجیل دیگری چون «انجیلکودکی به زبان عربی» هم وجود دارد که معجزات حضرت عیسی در دوران طفولیت را گزارش کرده است. سران کلیسا در اواخر قرن دوم میلادی از میان نوشته‌های متنوع و انبوهی که در ۴ دسته یاد شده قرار می‌گرفت شماری را به سبب سازگاری با تعالیم کلیسا و به عنوان کتاب‌های قانونی و معتبر " Canon " گزینش کرده و با نام «عهد جدید»، در کنار «عهد قدیم» و به عنوان دومین بخش کتاب مقدس مسیحیان قرار دادند. در سال ۳۸۲ میلادی انجمنی از اسقفان، لیست نهایی حاوی ۲۷ کتاب و نامه را نهایی کردند که مجدداً توسط مجمع ترنت (Trent) در فاصله سالهای ۷ ـ ۱۵۴۵ مورد تأیید قرار گرفت. مجموعه عهد جدید با ۴ انجیل منسوب به متّا، مَرْقُس، لوقا و یوحنّا آغاز می‌شود. کتاب اعمال رسولان و پس از آن ۱۳ یا ۱۴ نامه منسوب به پولس، یک نامه منسوب به یعقوب؛ دو رساله منسوب به پطرس، سه رساله منسوب به یوحنّا و یک نامه منسوب به یهودا قرار دارد. کتاب مکاشفه یوحنّا بخش پایانی این مجموعه است. عهد جدید را از لحاظ محتوا می‌توان به سه بخش کلی تاریخی، عقیدتی و پیشگویی تقسیم کرد.

اناجیل چهارگانه در کنار «اعمال رسولان» بخش تاریخی عهد جدید را تشکیل داده و عمدتاً تاریخ زندگی و فعالیتهای حضرت مسیح(ع) و حواریان را اندکی تا حدود سال ۶۳ میلادی گزارش می‌کند. بخش عقیدتی عهد جدید را ۲۱ نامه موجود در آن تشکیل می‌دهد که اغلب به تبیین عقاید، دفاع از آن و ردّ عقاید دیگر می‌پردازد. بخش پیشگویی درباره حوادث آخرالزمان و آمدن دوباره حضرت مسیح(ع) که در قالب رؤیا و مکاشفه بیان شده است در کتاب مکاشفه یوحنّا قرار دارد. مجموعه عهد جدید از نظر آموزه‌های اعتقادی و عملی، دوگانه و ناهمگون است؛ بخشی از آن دنباله عهد قدیم بوده و بر انسان و فرستاده خدا بودن مسیح(ع) و لزوم پایبندی به شریعت موسی(ع) تأکید می‌کند و بخشی دیگر بر جنبه الوهی آن حضرت و نفی شریعت موسوی تأکید دارد. این دو روایت ناهمگون بازتابی از نزاع فکری و عقیدتی پطرس و پولس است. نوشته‌های دیگر که مورد تأیید کلیسا قرار نگرفت به عنوان «اپوکریفا» یعنی نوشته‌های مشکوک و غیر معتبر شناخته می‌شود که تعداد بسیاری از آنها از بین رفته و شماری نیز هنوز باقی است. انجیل برنابا، منسوب به قرین یوسف برنابا، دوست پولس و مَرْقُس، از این قبیل است که از قرن چهارم میلادی به بعد، خواندن آن از سوی کلیسا تحریم شد. برخی، آن را حلقه گمشده بین اسلام و مسیحیت خوانده‌اند. انجیل برنابا به‌رغم ناسازگاری برخی آموزه‌های آن با تعالیمی از اسلام و نیز مسیحیت رسمی، دارای اصول اساسی درستی است و در موارد مهم و قابل توجهی با قرآن سازگاری دارد. یاد کرد صریح نام، ویژگی‌ها و بشارت بعثت پیامبر اسلام، نفی الوهیت و نبوت مسیح(ع) تصریح بر ذبیح بودن اسماعیل ـ نه اسحاق ـ نفی مصلوب شدن حضرت عیسی(ع) و کشته شدن یهودای اسخریوطی به جای وی از این قبیل است.

انجیل‌های چهارگانه

اناجیل چهارگانه به عنوان معروف‌ترین بخش عهد جدید، در آغاز آن جای گرفته است. در الهیات مسیحی، بدون اعتقاد به نزول وحیانی انجیل‌های یاد شده و دیگر بخشهای عهد جدید بر عیسی(ع)، نگارش مجموعه مذکور به دست انسان‌های عادی و پس از صعود مسیح(ع) پذیرفته شده است. اناجیل چهارگانه با توجه به نام مؤلفان آنها، به انجیل مَتّا، انجیل مَرقُس، انجیل لُوقا و انجیل یوحنّا شهرت یافته است. به‌رغم پژوهشهای وسیع انجام گرفته درباره تاریخ نگارش، هویت نویسندگان و درستی و پیوستگی سند آنها، وحدت نظر قاطعی در این باره پیدا نیست. البته در کنار چالش‌ها و تردیدهای جدی و براساس پاره‌ای از قراین و شواهد، حدس و گمانهای نیرومندی نیز مطرح است.

انجیل مرقس

مرقس را نه از مصاحبان عیسی(ع) بلکه دوست، همدم و شاگرد پطرس حواری گفته‌اند که گاه با پولس نیز همسفر می‌شده و روایت‌های خود را از پطرس گرفته است. انجیل او را مختصرترین، نگارش آن را به زبان رومی و بنابر نظر بیشتر محققان در بین سالهای ۶۵ ـ ۷۰ میلادی و در شهر رم دانسته‌اند.

انجیل متا

مفصل‌ترین انجیل و منسوب به متّای حواری است. پیش از آغاز نقادی‌ها در عصر جدید، قدیمی‌ترین انجیل و تاریخ نگارش آن بین سالهای ۵۰ ـ ۶۰ و گاه ۳۸ میلادی تصور می‌شد؛ اما محققان با استناد به برخی گزارش‌های خود آن و نیز تکرار همه مطالب انجیل مرقس در آن، تاریخ تألیف آن را نیز بین سالهای ۶۵ تا ۷۰ میلادی و پس از انجیل مرقس دانسته‌اند. نسخه اصلی آن به زبان عبری بوده و در دست نیست. بعدها به زبانهای دیگر از جمله یونانی ترجمه شد. پژوهشگران ضمن به چالش و تردید کشاندن انتساب آن به متّای حواری، از احتمال نگارش آن به دست فردی دیگر و همنام با وی سخن رانده و اغلب، مکان مکتوب شدن آن را انطاکیه گفته‌اند.

انجیل لوقا

لوقا، حواری نبود، مسیح(ع) را ندید و نصرانیت را از پولس فرا گرفت. بیشتر مطالب انجیل او را برگرفته از انجیل مرقس و متّا می‌دانند. سه انجیل یاد شده به سبب اشتراکات فراوان، به اناجیل همنوا معروف است. براساس دیدگاه سنتی، انجیل مذکور، به لوقا، یار و همراه پولس منسوب است و اینکه روایت آن به نقل از اوست. نگارش آن را بین سالهای ۷۰ ـ ۹۰ و به احتمال بیشتر ۸۰ ـ ۸۵ میلادی می‌دانند. برخی ازحکایات آن از قبیل حوادث دوران کودکی عیسی(ع) در اناجیل دیگر نیامده است.

انجیل یوحنا

این، آخرین انجیل بوده و اختلاف در تاریخنگارش آن بیش از سه انجیل دیگر است. گاه تاریخ تألیف آن را سال ۶۵ میلادی می‌دانند؛ ولی بنابر قوی‌ترین نظر که سنت مسیحی نیز تمایل به پذیرش آن دارد، بین سالهای ۹۰ ـ ۱۱۵ میلادی نگارش یافته است. یوحنّا را حواری مورد علاقه شدید مسیح(ع) خوانده‌اند. در صحت انتساب انجیل یاد شده به وی از جمله به سبب فاصله زیاد زمانی تردیدهایی وجود دارد. انجیل یوحنا کاملاً متفاوت با سه انجیل دیگر و آمیزه‌ای از زندگی مسیح(ع) و مفاهیم فلسفی یونان است.

انجیل در شبه‌جزیره عربستان

گفته می‌شود که تا سال ۴۰۰ میلادی انجیل رسمی مناطق خاورمیانه، به ویژه سوریه، انجیل واحدی بوده که از ادغام ۴ انجیل به وجود آمده بود. این انجیل «دیاتسرون» (Diatessaron) نامداشت، ازاین‌رو ممکن است این انجیل در زمان نزول قرآن نیز کم و بیش در میان نصارای شبه جزیره عرب مرسوم بوده باشد. هم‌اکنون اصلکامل این انجیل که به زبان سُریانی بوده نایاب و فقط ترجمه بخشهایی از آن به زبانهای مختلف در دست است؛ </ref> انجیل دیگری که احتمالاً در آنزمان رواج داشته است انجیل کودکی به زبان عربی (Arabic Infaney Gospel) است که داستانهای زندگی عیسی در دوران کودکی را شبیه داستان‌های قرآن کریم در این باره نقل می‌کند.

انجیل در قرآن

واژه انجیل، ۱۲ بار در ۱۲ آیه از ۶ سوره قرآن و همه جا شکل مفرد آن به صراحت یاد شده است. موارد متعددی نیز با تعابیری چون ﴿مَا بَيْنَ يَدَيْهَ﴾ و ﴿الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ﴾ ، به عنوان یکی از کتاب‌های آسمانی پیش از قرآن بدان اشاره شده است. افزون بر آنچه گفته شد، گاهی انجیل، از مصادیق حتمی و مورد اشاره ﴿الْكِتَابُ﴾ در ترکیباتی چون ﴿أَهْلِ الْكِتَابِ﴾ و ﴿الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ﴾ نیز هست.

قرآن به مناسبت‌های گوناگونی از انجیل یاد می‌کند. تصریح بر وحیانی بودن آن و به عنوان کتابِ نازل شده بر عیسی(ع) ، گواهی آن بر حقانیت تورات ، تصدیق آن از سوی قرآن ، بشارت انجیل درباره بعثت پیامبر اسلام(ص) و فراگیر شدن دعوت او و تحریف، کتمان و حذف بخشی از آموزه‌های آن از این قبیل است.

انجیل، کتاب آسمانی مسیح(ع)

قرآن بعثت عیسی مسیح(ع) را دنباله «ارسال رسل و انزال کتب» می‌داند و نام کتاب آسمانی او را به صراحت، انجیل خوانده و بر وحیانی بودن آن تأکید می‌ورزد: ﴿ثُمَّ قَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِرُسُلِنَا وَقَفَّيْنَا بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ وَجَعَلْنَا فِي قُلُوبِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَرَحْمَةً وَرَهْبَانِيَّةً ابْتَدَعُوهَا مَا كَتَبْنَاهَا عَلَيْهِمْ إِلَّا ابْتِغَاءَ رِضْوَانِ اللَّهِ فَمَا رَعَوْهَا حَقَّ رِعَايَتِهَا فَآتَيْنَا الَّذِينَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ﴾،﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ﴾. واژه «کتاب» در آیه ﴿قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا﴾ نیز به انجیل اشاره دارد. از سوی دیگر و به‌رغم وجود انجیلهای فراوان، از جمله اناجیل چهارگانه رسمی در عصر نزول و پیش از آن، قرآن با کاربرد صیغه مفرد در همه آیات مربوط، بر یکی بودن انجیل نازل شده بر مسیح(ع) اصرار دارد، بنابراین می‌توان گفت که قرآن با تصریح بر منشأ وحیانی و یکی بودن انجیل عیسی(ع)، بشری بودن و تعدد آن را نفی می‌کند، در نتیجه اناجیل موجود و دیگر بخشهای عهد جدید که به دست افراد بشر، نگارش یافته، نمی‌تواند، عینا همان انجیل نازل شده بر مسیح(ع) باشد، بلکه روایتهای مختلفی از آن را دربردارند و به احتمال زیاد، نسخه احتمالی انجیل یاد شده به عللی از بین رفته است. شرایط بسیار دشوار حاکم بر جامعه مسیحیان نوایمان و برخوردهای خشن و سرکوبگرانه با آنان از سوی یهود و رومیان، می‌تواند از آن جمله باشد؛ همچنین یادکرد انجیل در کنار تورات و قرآن و به عنوان «کتاب»، موجودیت و واقعیت خارجی آن را به عنوان مجموعه‌ای از تعالیم آسمانی ثابت می‌کند: ۸ بار به عنوان زوج تورات ﴿وَيُعَلِّمُهُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ﴾؛ ﴿إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُمْ بِهِ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾ و دوبار در کنار تورات و قرآن از آن یاد شده است: ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدًى وَنُورٌ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذِينَ أَسْلَمُوا لِلَّذِينَ هَادُوا وَالرَّبَّانِيُّونَ وَالْأَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ كِتَابِ اللَّهِ وَكَانُوا عَلَيْهِ شُهَدَاءَ فَلَا تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلًا وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ﴾، ﴿وَكَتَبْنَا عَلَيْهِمْ فِيهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَالْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَالْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصَاصٌ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَهُ وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ﴾، ﴿وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ﴾، ﴿وَلْيَحْكُمْ أَهْلُ الْإِنْجِيلِ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِيهِ وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ﴾، ﴿وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ﴾، ﴿نَزَّلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَأَنْزَلَ التَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ﴾، ﴿مِنْ قَبْلُ هُدًى لِلنَّاسِ وَأَنْزَلَ الْفُرْقَانَ إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَاللَّهُ عَزِيزٌ ذُو انْتِقَامٍ﴾ البته، قرآن فقط نزول مجموعه‌ای از آیات وحیانی به نام انجیل و نه کتاب به معنای شناخته شده آن را تأیید می‌کند و درباره نگارش یافتن آن در زمان حیات مسیح(ع) به دست یا املای وی، نفیا و اثباتا، گزارشی ندارد، بنابراین و برای ارائه حوزه‌ای مشترک از دو مفهوم مسیحی و اسلامی انجیل می‌توان انجیل یاد شده در قرآن را اشاره به آیات نازل شده بر عیسی(ع) دانست که اناجیل اربعه نیز فارغ از صحت و سقم روایت، بخشهایی از آن را گزارش کرده است. البته با این توضیح که براساس دیدگاه متفاوت مسیحیت درباره حضرت عیسی(ع) همه سخنان، رفتارها، و حوادث زندگی آن حضرت نیز در گستره مفهوم مسیحی انجیل جای می‌گیرد. شماری از مفسران شیعه و سنی کاربرد واژه «انزال» به‌جای «تنزیل» درباره تورات و انجیل را دلیل دفعی بودن نزول آن دو می‌دانند. البته برخی از صاحب‌نظران معاصر این دیدگاه را برنمی‌تابند. برخی دیگر با استناد به آیات ﴿إِذْ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهًا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ﴾، ﴿وَيُعَلِّمُهُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ﴾، بر این باورند که نام انجیل همانند وعده بعثت مسیح(ع) در سخنان انبیا و کتاب‌های آسمانی پیشین آمده بود. این آیه نشان می‌دهد که حضرت مریم(ع) با نام انجیل آشنا بوده است، در غیر این صورت، خبر از تعلیم الهی آن به عیسی(ع) پیش از تولد او و نزول انجیل، معقول نبود.

گواهی انجیل بر حقانیت تورات

قرآن کریم، عیسی(ع) و انجیل را تصدیق کننده تورات می‌خواند: ﴿وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ﴾ تکرار تصدیق و نسبت جداگانه آن به عیسی(ع) و انجیل، نشان می‌دهد که گواهی بر حقانیت تورات، و نزول الهی آن افزون بر سخنان حضرت مسیح(ع)، در آیات انجیل نیز آمده است. البته روشن است که مراد، تورات اصلی و نازل شده بر موسی(ع) است که خداوند، آن را عاری از تحریفات پدید آمده، به عیسی(ع) تعلیم داد﴿وَيُعَلِّمُهُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ﴾، ﴿إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدْتُكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلًا وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنْفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِي وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنْكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ﴾، بنابراین تصدیق یاد شده، هرگز به معنای تأیید کامل تورات موجود در عصر عیسی(ع) و عاری بودن آن از تحریف نیست. شماری از مفسران با استناد به آیه یاد شده و همانند آن بر این باورند که انجیل نازل شده بر مسیح(ع) به امضا و تکمیل احکام تورات پرداخته و آیین عیسی(ع) جز در پاره‌ای احکام، ناسخ شریعت موسی(ع) نبوده است. در انجیل متّا و از زبان عیسی(ع) نیز به این مطلب تصریح شده است. تصریح قرآن بر تعلیم تورات به عیسی(ع) از سوی خدا و تأکید بر آن به عنوان نعمتی بر وی می‌تواند مؤیّد این دیدگاه باشد. توضیح بیشتر اینکه برخی آیات نشان می‌دهد حکم گوشت و برخی دیگر از اجزای شماری از حیوانات که براساس تورات بر قوم یهود حرام شده بود، به وسیله انجیل، نسخ شده است: ﴿وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَلِأُحِلَّ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي حُرِّمَ عَلَيْكُمْ وَجِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ﴾، ﴿وَعَلَى الَّذِينَ هَادُوا حَرَّمْنَا كُلَّ ذِي ظُفُرٍ وَمِنَ الْبَقَرِ وَالْغَنَمِ حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ شُحُومَهُمَا إِلَّا مَا حَمَلَتْ ظُهُورُهُمَا أَوِ الْحَوَايَا أَوْ مَا اخْتَلَطَ بِعَظْمٍ ذَلِكَ جَزَيْنَاهُمْ بِبَغْيِهِمْ وَإِنَّا لَصَادِقُونَ﴾ قرآن سبب تحریمهای یاد شده به‌رغم حلال بودن آنها را، ستمگری، حق‌ستیزی و تمرد قوم یهود و به عنوان مجازات آنان معرفی می‌کند. ﴿فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذِينَ هَادُوا حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ طَيِّبَاتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَبِصَدِّهِمْ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ كَثِيرًا﴾، ﴿وَعَلَى الَّذِينَ هَادُوا حَرَّمْنَا كُلَّ ذِي ظُفُرٍ وَمِنَ الْبَقَرِ وَالْغَنَمِ حَرَّمْنَا عَلَيْهِمْ شُحُومَهُمَا إِلَّا مَا حَمَلَتْ ظُهُورُهُمَا أَوِ الْحَوَايَا أَوْ مَا اخْتَلَطَ بِعَظْمٍ ذَلِكَ جَزَيْنَاهُمْ بِبَغْيِهِمْ وَإِنَّا لَصَادِقُونَ﴾

تصدیق انجیل ازسوی قرآن

خداوند در آیات متعددی از قرآن کریم، آن را تصدیق کننده کتاب‌های آسمانی پیشین از جمله انجیل می‌داند: ﴿وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَيْرَاتِ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ﴾؛ اما در اینکه تصدیق و تأیید یاد شده به چه معناست، مفسران به اختلاف‌ گراییده‌اند؛ دیدگاه نخست، آن را به معنای گواهی دادن قرآن بر نزول آنها از سوی خداوند می‌داند؛ با این توضیح که لازمه آن، تصدیق همه محتویات کتاب‌هایی که امروزه به نام تورات و انجیل نامیده می‌شود، نیست. دیدگاه دوم تصدیق یاد شده را به معنای تأیید همه یا بخشی از محتوای کتب آسمانی گذشته می‌داند و دیدگاه سومی هم بر آن است که کتاب‌های آسمانی پیشین درباره نزول قرآن از سوی خداوند خبر داده است و نزول قرآن ـ نه شهادت گفتاری آن ـ دلیل درستی آن خبر غیبی و مطابق با واقع بودن و از سوی خدا بودن کتب آسمانی گذشته است. به نظر می‌رسد، دقت در آیات مربوط و تفاوت تعابیر می‌تواند چالش یاد شده را برچیده و زمینه وحدت نظر را فراهم آورد؛ با این توضیح که آیات تصدیق کننده را می‌توان از یک جهت به دو دسته تقسیم کرد: دسته نخست آیاتی که در آنها تعابیری چون ﴿الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ﴾ و ﴿مَا بَيْنَ يَدَيْهَ﴾ آمده است، صریحا به تصدیق کتابهای پیش از قرآن اشاره دارد و نمی‌تواند جز به معنای تأیید کتبی چون تورات و انجیل نازل شده باشد: ﴿وَمَا كَانَ هَذَا الْقُرْآنُ أَنْ يُفْتَرَى مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾ تصدیق در این آیات یقیناً می‌تواند به معنای گواهی دادن قرآن بر نزول الهی تورات و انجیل واقعی و تأیید همه آموزه‌های آن دو باشد. پُر واضح است که تصدیق به این معنا، بشارت‌های تورات و انجیل درباره بعثت پیامبر اسلام(ص) و نزول قرآن را نیز دربرمی‌گیرد. نکته شایان توجه آنکه، قرآن به عنوان یک توضیح تکمیلی درباره تصدیق کتاب‌های آسمانی گذشته، بر ﴿مُهَيْمِنً﴾ بودن خود نسبت به آنها تصریح می‌کند تا از پیدایش توهم تصدیق، بی‌هیچ دخل و تصرفی، پیشگیری کند. مهیمن بودن قرآن را هرچند متفاوت ولی نزدیک به هم معنا کرده‌اند. برآیند این معانی، آن است که قرآن نسبت به کتب گذشته مسلط، فرادست و فراگیر است و براساس آن می‌تواند انواع دخل و تصرفها را در آنها انجام دهد، بر همین اساس آموزه‌های اصلی آنها را حفظ و امضا، موارد حذف و تحریف شده را یادآوری و اصلاح و تعالیم تابع شرایط خاص زمان، مکان و مخاطبان را نسخ کرده است. در دسته دوم آیات، تعابیری چون ﴿لِمَا مَعَكُمْ﴾ و ﴿لِمَا مَعَهُمْ﴾ به‌کار رفته و اشاره به اهل کتاب (یهود و نصارا) است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ آمِنُوا بِمَا نَزَّلْنَا مُصَدِّقًا لِمَا مَعَكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهًا فَنَرُدَّهَا عَلَى أَدْبَارِهَا أَوْ نَلْعَنَهُمْ كَمَا لَعَنَّا أَصْحَابَ السَّبْتِ وَكَانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا﴾، ﴿وَآمِنُوا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقًا لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ﴾، ﴿وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ آمِنُوا بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا نُؤْمِنُ بِمَا أُنْزِلَ عَلَيْنَا وَيَكْفُرُونَ بِمَا وَرَاءَهُ وَهُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقًا لِمَا مَعَهُمْ قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنْبِيَاءَ اللَّهِ مِنْ قَبْلُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾ هرچند می‌توان ظاهر این تعابیر را اشاره به تورات و اناجیل موجود در عصر نزول دانست که در دست اهل کتاب بود؛ اما قطعا نه به معنای تصدیق همه محتوا، بلکه چنان‌که برخی از آیات نیز اشعار دارد ﴿وَمِنَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّا نَصَارَى أَخَذْنَا مِيثَاقَهُمْ فَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ فَأَغْرَيْنَا بَيْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَسَوْفَ يُنَبِّئُهُمُ اللَّهُ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ﴾، تأیید بخشی از آموزه‌های تحریف ناشده آنهاست و این بدان سبب است که از جمله اناجیل یاد شده دارای آموزه‌های ضد و نقیض و شرک‌آمیز است و سخنان، رفتارها و حوادثی را به عیسی(ع) نسبت می‌دهد که با عقل، و تعالیم توحیدی سازگار نیست. مواردی از این گزارش‌ها و عقاید و احکام نادرست، شرک‌آلود و تحریف شده، در آیات قرآن مورد اشاره قرار گرفته است. تأیید ضمنی و به اجمال اناجیل عصر نزول از برخی آیات دیگر نیز برمی‌آید؛ آیه ﴿وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَكَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَمِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ مِنْهُمْ أُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ سَاءَ مَا يَعْمَلُونَ﴾ از این قبیل است که در ترغیب اهل کتاب برای عمل به آموزه‌های تورات و انجیل، برخوردار شدن از برکات آسمان و زمین را پیامد آن می‌خواند. مفسران، مراد از اقامه تورات و انجیل را اعتقاد و عمل به تعالیم آن دو درباره مبدأ، معاد، احکام و حدود الهی و نیز اعتراف به وجود بشارت مربوط به پیامبر اسلام، بدون هرگونه تحریف و کتمان، دانسته‌اند، بنابراین، دست‌کم اناجیل موجود در عصر نزول، آموزه‌هایی از انجیل نازل شده را دربرداشته است، در غیر این صورت و با توجه به فقدان انجیل واقعی، دعوت به اقامه آن، توجیه خردمندانه‌ای نخواهد داشت. تأیید ضمنی و اجمالی یاد شده را از آیه ﴿قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَسْتُمْ عَلَى شَيْءٍ حَتَّى تُقِيمُوا التَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَيَزِيدَنَّ كَثِيرًا مِنْهُمْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ طُغْيَانًا وَكُفْرًا فَلَا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ﴾ نیز می‌توان برداشت کرد. در شأن نزول آیه گفته‌اند که گروهی از یهودیان، پس از پاسخ پیامبر اسلام(ص) به پرسش آنان درباره تصدیق تورات از سوی او، گفتند: ما نیز تورات را قبول داریم؛ ولی به غیر آن ایمان نمی‌آوریم و خداوند براساس این آیه، دین و آیین آنان را بدون اعتقاد و عمل به تورات و انجیل فاقد ارزش و پایه و اساس می‌خواند. اعتقاد و عمل به آن نیز ایمان به پیامبر اسلام(ص) و قرآن را می‌طلبد. قرآن کریم در جای دیگر، پیروان انجیل را به داوری و حکم کردن براساس ﴿مَا أَنْزَلَ اللَّهُ﴾ در آن فرا می‌خواند: ﴿وَلْيَحْكُمْ أَهْلُ الْإِنْجِيلِ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِيهِ﴾ این آیه نیز تأیید ضمنی و اجمالی اناجیل عصر نزول را می‌رساند.

آموزه‌های انجیل

قرآن کریم، گاه با برخی اوصاف کلی و گاه با یادکرد پاره‌ای از احکام و آموزه‌های مشخص، تصویری به نسبت کامل، از محتوای انجیل به دست می‌دهد. موارد یاد شده از این قبیل است:

هدایت، نور و موعظه

﴿وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الْإِنْجِيلَ فِيهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِينَ﴾ و نیز ﴿نَزَّلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَأَنْزَلَ التَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ﴾، ﴿مِنْ قَبْلُ هُدًى لِلنَّاسِ وَأَنْزَلَ الْفُرْقَانَ إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَاللَّهُ عَزِيزٌ ذُو انْتِقَامٍ﴾ مفسران در معنای هدایت، آن را به وجود آموزه‌های مربوط به توحید خداوند و تنزیه وی از داشتن همسر، فرزند، شریک و انباز، معارف مربوط به معاد، تصدیق و تنزیه انبیا، بشارت بعثت پیامبر اسلام، احکام الهی و دلایل آن تفسیر کرده‌اند. توجه به وصف قرآن به مایه هدایت بودن، ﴿ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ﴾ می‌تواند در این زمینه بسیار کارگشا باشد، چنان‌که در تفسیر اشتمال انجیل بر نور، آن را اشاره به بیان احکام شرعی، دلایل، مثل‌ها، فضایل و ارزش‌های رهنمون ساز به سوی حق و روشن ساختن تاریکی‌های جهل و نادانی از سوی انجیل معنا کرده‌اند و مراد از وجود موعظه در آن را، فرمان‌های الهی مبنی بر پرهیز از گناه و انجام عبادات و پند و اندرزهای شیوا و رسا گفته‌اند.

بشارت بعثت پیامبر اسلام(ص)

بنابر نص صریح برخی آیات قرآن و نیز ظاهر برخی دیگر، خبر بعثت پیامبر اسلام(ص)، نام و ویژگی‌های او در تورات و انجیل نازل شده از سوی خدا، آمده است. این موضوع در میان آموزه‌های یاد شده تورات و انجیل در قرآن برجستگی ویژه‌ای دارد: ﴿الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾ از ظاهر آیه برمی‌آید که اوصاف سه گانه «رسول»، «نبیّ» و «اُمّی» (درس ناخوانده و خط نانوشته بودن) همه در تورات و انجیل برای پیامبر اسلام(ص) یاد شده است و اگر آیه درصدد چنین بیانی نبود، یاد کرد هر سه وصف در کنار هم که منحصر به همین آیه است، به ویژه آوردن ویژگی سوم، نکته پیدایی نداشت. در آیه‌ای دیگر و از زبان مسیح(ع)، به نام پیامبر اسلام(ص) که پس از وی خواهد آمد، تصریح شده است: ﴿وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ فَلَمَّا جَاءَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُبِينٌ﴾ این آیه هرچند بر بشارت بعثت پیامبر اسلام و نام وی از زبان مسیح(ع) و نه آمدن آن در انجیل دلالت دارد؛ اما چون آن حضرت در این زمینه جز آیات انجیل و وحی الهی را بر زبان نمی‌راند، می‌تواند برگرفته از انجیل باشد. این آیه توجه شماری از مفسران و پژوهشگران مسلمان را که در پی یافتن نام احمد در اناجیل فعلی برآمده‌اند، به واژه فارقلیط (Paraclete) یا «بارکلیت» معطوف ساخته است. واژه یاد شده یونانی و به معنای تسلی و آرامش دهنده است و مسیحیان مصداق آن را روح القدس خوانده‌اند.

اما مفسران و پژوهشگران یاد شده بر این باورند که این واژه در اصل اسم خاص، به صورت «پریکلیتوس» و به معنای «احمد» و «ستوده» بوده که بعدها دچار تغییر شده است. در مقابل، برخی پژوهشگران مسیحیت با نفی دلالت آیه بر یادکرد نام احمد در انجیل تلاش‌های انجام گرفته برای تطبیق آن بر فارقلیط را ناموفق و غیر لازم می‌شمارند. وی در کنار پاره‌ای استدلالهای دفاع‌پذیر مدعی است که واژه یاد شده قرنها پیش از اسلام نیز به همان صورت و به معنای تسلی دهنده کاربرد داشته است و مصداق آن نیز روح القدس دانسته می‌شد. وی بخشهای دیگری از عهد جدید را مصداق بشارت انجیل در قالب اوصاف کلی و نه به اسم، مبنی بر آمدن پیامبر اسلام(ص) می‌داند. گزارش‌های تورات و انجیل درباره بعثت، نام و ویژگی‌های پیامبر اسلام(ص) به‌گونه‌ای دقیق و روشن بوده است که برای یهود و نصارا یا دست کم برای دانشمندان آنان هیچ شک و تردیدی در شناخت آن حضرت و حقانیت دعوت و رسالت وی باقی نمی‌گذاشت؛ اما گروهی از آنان بر اثر انگیزه‌های گوناگون به کتمان آن می‌پرداختند: ﴿الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمْ وَإِنَّ فَرِيقًا مِنْهُمْ لَيَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ﴾ از این آیه و همانند آن برمی‌آید که گزارشهای یاد شده در تورات و انجیلهای موجود در عصر نزول نیز بوده است. در غیر این صورت، یهود و نصارا با استناد بر آن به عنوان بهترین دلیل، شدیدا به تکذیب قرآن، پیامبراسلام(ص) و دعوت او می‌پرداختند، درحالی‌که شماری از آنان به ویژه برخی از دانشمندان یهود و نصارا براساس بشارت‌های یاد شده و شناخت پیشین از پیامبر اسلام به وی ایمان آوردند: ﴿الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِهِ هُمْ بِهِ يُؤْمِنُونَ﴾، ﴿وَإِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ قَالُوا آمَنَّا بِهِ إِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّنَا إِنَّا كُنَّا مِنْ قَبْلِهِ مُسْلِمِينَ﴾. بشارت آمدن «فارقلیط» پس از عیسی(ع) که به نقل از زبان وی در انجیل یوحنا یاد شده، از این قبیل است که مورد توجه و استناد شماری از مفسران شیعه و سنی قرار گرفته است. البته با توجه به غیر واقعی بودن بسیاری از گزارش‌های عهد جدید، آنچه قرآن در این باره آورده است، به طور کامل در آن وجود ندارد و آنچه یافت می‌شود برخی عبارات کلی است که قابل انطباق بر پیامبر گرامی اسلام است، در حالی‌که بیانات قرآن دلالت بر آن دارد که در تورات و انجیل به روشنی و با صراحت از آمدن پیامبر(ص) خبر داده شده است. در آیه ﴿مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنْجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا﴾ نیز از یاد کرد برخی اوصاف پیامبر اسلام(ص) و پیروان راستین او در تورات و انجیلسخن به میان آمده است. براساس این آیه در کتب یاد شده آمده است که پیامبر اسلام و پیروانش با دشمنان، سرسخت و با یکدیگر بسی مهربان‌اند؛ همچنین آنان به زراعتی همانند شده‌اند که روز به روز رشد، بالندگی و استحکام بیشتری یافته و شگفتی کشاورزان را برمی‌انگیزد؛ به این معنا که مسلمانان نیز در آغاز اندک‌اند؛ اما در گذر ایام چنان بر شمار و نیروی آنان افزوده می‌شود که کافران را به خشم آورده و هراسان می‌سازند اینکه همه اوصاف یاد شده، در هر دو کتاب تورات و انجیل آمده است یا بخشی در تورات و بخشی دیگر در انجیل، مورد اختلاف مفسران است. شماری از مفسران شیعه و سنی به پیروی از تفسیرگران نخستینی چون قتاده، ضحّاک و ابن جُبیر، اوصافی را که پیش از واژه ﴿ذَلِكَ﴾ آمده است، یاد شده در تورات، و تشبیه به زرع و کِشته را آمده در انجیل می‌دانند. طبری در اثبات این دیدگاه می‌گوید: اگر "کَزَرعٍ" عطف بر اوصاف پیشین و به تورات هم مربوط بود، باید همراه «واوِ» عطف می‌آمد. در مقابل، شوکانی، جمله «کَزَرعٍ» را مستأنفه دانسته و به پیروی از مجاهد معتقد است که همه ویژگی‌های یاد شده از آغاز تا پایان آیه، هم در تورات و هم در انجیل آمده است، چنان‌که ابوسلیمان دمشقی بر این باور است که فقط تشبیه به زرع و کِشته در تورات و انجیل یاد شده است.

جهاد

یکی دیگر از آموزه‌هایی که قرآن از ذکر آن در تورات و انجیلسخن می‌گوید، جنگ و جهاد در راه خدا و وعده حتمی بهشت از سوی او به مؤمنانی است که در این مسیر، دشمنان خدا را کشته یا خود کشته می‌شوند: ﴿إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ وَالْقُرْآنِ﴾ این آیه را در شأن صاحبان بیعت عقبه نازل دانسته‌اند و مفسران بر این باورند که وجود حکم جهاد در همه ادیان آسمانی را می‌رساند. افزون بر آموزه‌های یاد شده که قرآن به صراحت از ذکر آنها در انجیل یاد می‌کند، تعالیم یاد شده مسیح(ع) به پیروان خویش در قرآن هم می‌تواند از آموزه‌های انجیل نازل شده بر وی باشد. توصیه به تقوا، یکتاپرستی، پیروی از او و نیز تصدیق تورات و نفی شرک ازاین قبیل است.

منابع

1. پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، فرهنگ شیعه
2. سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم
3. رضوی، رسول، مقاله «انجیل»، دانشنامه کلام اسلامی ج۱
4. اسدی و شاکر، مقاله «انجیل»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۴