امام صادق
متن این جستار آزمایشی است؛ امید می رود در آینده نه چندان دور آماده شود. برای اطلاع از جزئیات بیشتر به بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت مراجعه کنید.
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- این مدخل از زیرشاخه‌های بحث اهل بیت پیامبر خاتم است. "امام صادق" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام صادق (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
- ششمین پیشوای معصوم شیعه، فرزند امام باقر(ع) و مادرش "امّ فَروه" بود. روز هفدهم ربیع الاوّل سال ۸۲ هجری در مدینه متولّد شد. او نیز همچون پدرانش در علم و زهد و عبادت و فضایل اخلاقی، سرآمد روزگار بود. در دوران حیات با هشت نفر از خلفای اموی و عباسی معاصر بود: هشام، ولید، عبدالملک، یزید بن ولید، ابراهیم بن ولید، مروان حمار، سفّاح و منصور دوانیقی. و از سوی آنان رنج‌ها و سختگیری‌های بسیاری دید.
- امام صادق(ع) با استفاده از موقعیّت متزلزل حکومت اموی و نوپایی خلفای عباسی، اقدام به نشر علوم و احادیث کرد، تا حدّی که به جهت گسترش مکتب شیعه در زمان آن حضرت، این مذهب به نام "مذهب جعفری" مشهور شد. افراد بسیاری از دور و نزدیک به مدینه میآمدند و از جلسات عمومی و خصوصی وی بهره گرفته و حدیث می‌شنیدند و یادداشت میکردند. تعداد کسانی را که از او حدیث نقل کرده‌اند، چهار هزار نفر شمرده‌اند. مدّتی از عمر او نیز در عراق گذشت و آنجا به نشر دانش میپرداخت. بسیاری از عالمان اهل سنّت، از جمله ابوحنیفه نیز شاگرد او بوده‌اند. در کتب حدیث، ده‌ها هزار روایت از او نقل شده است. برخی از شاگردان برجسته‌اش اینانند: حمّاد بن عیسی، معاویة بن عمّار، جابر بن یزید جُعفی، ابوحمزه ثمالی، زرارة بن اعین، ابان بن تغلب، فُضیل بن یسار.
- خلفای عباسی از موقعیت ممتاز او پیوسته در هراس بودند و گاه و بیگاه مأموران خود را برای خانه گردی و دستگیری او می‌فرستادند. امام جعفر صادق(ع) سرانجام روز ۲۵ شوّال سال ۱۴۸ هجری در شصت و پنج سالگی با توطئه منصور دوانقی مسوم شد و به شهادت رسید. قبر مطهرش در قبرستان بقیع در مدینه است[۱].
مقدمه
- امام صادق(ع)، ششمین پیشوا از امامان دوازده‌گانه شیعه، در سال۸۳هجری[۲] یا سال ۸۰ هجری[۳] هفدهم ربیع الأول[۴] در سپیده دم روز جمعه یا دوشنبه در مدینه دیده به جهان گشود[۵][۶].
- پدر برزگوارش امام باقر(ع) و مادرش ام فروه، بنت قاسم بن محمد بن ابوبکر بود[۷] نامش را به سفارش پیامبر اسلام جعفر نهادند[۸]. کنیه‌اش ابوعبدالله یا ابواسماعیل و از القاب بارزش صادق، صابر، فاضل و ظاهر می‌باشد[۹].
- مدت امامت آن حضرت ۳۴ سال بود[۱۰] و ۱۲ سال از عمرش در عصر امامت امام سجاد(ع) و بعد از آن ۱۹ سال با امام باقر(ع) سپری شد و ایام امامتش مصادف با خلافت هشام بن عبدالملک، و ولید بن یزید بن عبدالملک و یزید بن ولید بن عبدالملک و ابراهیم بن ولید و مروان بن محمد، از خلفای اموی و سفاح و منصور دوانیقی، از خلفای عباسی بوده است.
- در سال ۱۴۸هجری، ۲۵ ماه شوال یا نیمه ماه در سن ۶۵سالگی به شهادت رسید[۱۱].
- سبب شهادتش در اثر سمی بود که منصور به حضرت داد[۱۲].
- امام صادق(ع) منصور دوانیقی و حاکم مدینه و حمیده، مادر موسی بن جعفر و عبدالله افطح و موسی بن جعفر را وصی خود مشخص کرد و این، به جهت حفظ جان امام کاظم از شر منصور بود[۱۳].
- عصر امامت حضرت صادق(ع) از پرآشوب‌ترین دوره‌های تاریخ اسلام بود و قیام‌های بنی العباس در سراسر عالم اسلام با شعار "الرضا من آل محمد" جریان داشت، و برخی از علویان و شیعیان که از حقیقت امر مطلع نبودند فریفته این شعار می‌شدند. امام صادق(ع) در جمع علویان که با تنی چند از بنی العباس در ابواء اجتماع کرده بودند و برای محمد بن عبدالله بن حسن به عنوان مهدی موعود بیعت می‌گرفتند حاضر شد و آنان را از قیام منع کرد و متذکر شد محمد بن عبدالله مهدی موعود نمی‌باشد و برنده اصلی ماجرا بنی العباس هستند و محمد به دست آنان کشته می‌شود[۱۴].
- امام صادق(ع) دعوت ابوسلمه خلال را که از سران قیام عباسی بود، رد کرد و در پاسخ نامه وی نوشت: "نه تو از یاران من هستی و نه زمان، زمان من است"[۱۵] پس از پیروزی بنی عباس، فشار سیاسی بر شیعیان چندین برابر شد و امام، شیعیان را به تقیه سفارش می‌کرد و منصور در مدینه جاسوسانی داشت که در پی شناسایی شیعیان و کشتن آنان بودند[۱۶][۱۷].
مقدمه
- نام مبارکش جعفر و هشتمین تن از چهارده معصوم(ع) است. به سال ۸۳ ه. در مدینه تولد یافت. پدر والامقامش، امام محمد باقر(ع) و مادر ارجمندش ام فَرْوَه دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر است. لقب مشهور او، صادق و کنیه گرامی‌اش ابوعبدالله است[۱۸][۱۹].
فضائل و مناقب
- امام صادق(ع) بر بلندترین قله‌های صدق و اخلاص جای داشت و همگان، او را به صفات نیک و والا ستوده‌اند. برخی از صفات آن امام همام(ع) عبارت‌اند از:
- عبادت: از مالک بن انس روایت است "جعفر بن محمد پیوسته یا به روزه بود و یا به نماز و در ذکر خدا"[۲۰].
- تسلیم و رضا: نقل کرده‌اند که چون فرزندش از دنیا رفت، فرمود "ما اهل بیت، چون مصیبتی رقم می‌خورد، پیش از آن نگران می‌شویم؛ ولی چون قضای الهی پیش می‌آید، بدان رضا می‌دهیم و تسلیم امر خدا می‌شویم"[۲۱].
- دانش: امام صادق(ع) همانند پدر گرامی‌اش، سرآمد دانشمندان روزگار بود. از او نقل است: "هر چه می‌خواهید از من بپرسید پیش از آنکه از دستم دهید"[۲۲].
- یاری مستمندان: از هشام بن سالم روایت است که آن امام همام(ع) شبانگاهان سراغ مستمندان می‌رفت و آنان را اطعام می‌کرد و نیازهای مالی‌شان را بر می‌آورد[۲۳][۲۴].
امامت
- پیامبراسلام(ص) در حدیث مشهور جابر انصاری، امام صادق(ع) را ششمین وصی و خلیفه خویش خوانده و مصداق آیه اولی الامر دانسته است[۲۵]. از امام سجاد(ع) نیز نقل کرده‌اند که امام پس از خویش را حضرت باقر(ع) و سپس حضرت صادق(ع) معرفی کرده است. در این روایت یکی از اصحاب می‌پرسد: "چرا او را صادق گویند؟ مگر نه این است که شما اهل‌بیت همگی اهل راستی و صدق‌اید؟" امام سجاد(ع) پاسخ می‌دهد: "آری؛ ولی یکی از نوادگان فرزندم نیز جعفر نام دارد که به دروغ مدعی امامت می‌شود. بدین روی جعفر بن محمد را صادق لقب می‌دهند تا از مدعی کذاب بازشناخته گردد"[۲۶]. نیز در روایتی از امام باقر(ع) خطاب به محمد بن مسلم آمده است: "پس از من، امام تو جعفر بن محمد است. از دین او پیروی کن و از دانش او بهره برگیر"[۲۷][۲۸].
روزگار امامت
- آغاز امامت حضرت صادق(ع) سال ۱۱۴ ه. است که سی و چهار سال طول کشید. این دوره را عصر شکوفایی تشیع دانسته‌اند. حکومت اموی در روزگار امامت حضرت صادق(ع) روی به ضعف نهاده بود و عباسیان اندک اندک قدرت می‌یافتند و در این میان، مجالی دست یافت تا امام صادق(ع) تعالیم راستین دینی را به مردم نشان دهد و آنان را از دانش خویش بهره‌مند سازد. بدین‌سان، حوزه علمی گسترده‌ای پدید آمد و بیش از چهار هزار نفر به دست امام(ع) تربیت یافتند[۲۹].
- امام صادق(ع) با هشام بن عبدالملک، ولید بن یزید بن عبدالملک، یزید بن ولید بن عبدالملک، ابراهیم بن ولید بن عبدالملک و مروان بن محمد معاصر بود. دو تن از عباسیان نیز در روزگار امام صادق(ع) به حکومت دست یافتند: یکی عبدالله بن محمد مشهور به "سفاح" و دیگر، منصور دوانیقی[۳۰]. کشمکش‌های سیاسی و مذهبی، ویژگی بارز روزگار امام صادق(ع) است[۳۱].
- امام صادق(ع) با دو گونه انحراف رو به رو بود: یکی دینی و دیگری سیاسی هر چند هر دو از اساس و بنیان یکسان بودند. انحراف سیاسی از سال‌ها پیش آغاز گشته بود؛ آن گاه که حکومت مسلمانان به دست نا اهلان افتاد و اهل بیت پیامبر(ص) از سیاست کنار نهاده شدند. اینک، هر چند حکومت از خاندان بنی امیه بیرون می‌رفت، اما همچنان بر زور و زر و ستم استوار بود[۳۲].
- انحراف دینی، از انحراف سیاسی خطرسازتر بود. در روزگار امام صادق(ع) فرقه‌ها و نحله‌های فقهی و کلامی جدیدی سر بر آوردند و در قلمرو اندیشه جامعه اسلامی جولان دادند و بدعت‌ها نهادند و کژی‌ها آفریدند[۳۳]. امام صادق(ع) با این دو گونه انحراف به مبارزه برخاست. امام(ع) در مواجهه با حکومت و تغییر و تحول آن نه راه تأیید در پیش گرفت و نه مقابله مستقیم. در روایتی از آن امام همام(ع) آمده است: "هر کس نام خویش را در دفتر فرزندان سابع [عباسیان] بنویسد، خداوند به روز قیامت، او را به صورت خوک بر می‌انگیزد"[۳۴]. امام صادق(ع) راه مبارزه مستقیم را نیز برنگزید؛ زیرا مسلمانان آماده قبول ولایت امامان(ع) و دفاع از آنان نبودند[۳۵].
- روایاتی در دست‌اند که گواهی می‌دهند شمار شیعیان راستین و جان بر کف بسی اندک بوده و امام(ع) به هیچ روی از نیروی نظامی لازم برای قیام برخوردار نبوده است[۳۶].راهبرد امام صادق(ع) برای مواجهه با چنین وضعیتی، راه‌اندازی نهضت فکری و علمی بود. این نهضت در روزگار امام باقر(ع) آغاز گشت و به دست امام صادق(ع) به اوج رسید. امام صادق(ع) میان توده‌های مردم نفوذ کرد و پایگاه‌هایی برای نشر آموزه‌های بنیادی اسلام آفرید و بدین‌سان، هزاران اندیشمند شیعی تربیت یافتند و هریک سفیری گشتند برای تبلیغ تعالیم شیعی؛ کسانی همانند هشام بن حکم، مؤمن طاق، محمد بن مسلم، زرارة بن اعین و جابر بن حیان[۳۷][۳۸].
- تأثیر کوشش‌های امام صادق(ع) در نشر تعالیم شیعی چنان است که فقه شیعی را "جعفری" نامیده‌اند. امام(ع) افزون بر اینکه شاگردانی برای پاسخ به شبهه‌های گروه‌هایی همانند غلات، زندیقان و اهل رأی پرورانید، خود نیز با مناظره و مباحثه رو در رو، کژی‌ها و گمراهی‌های آنها را آشکار می‌ساخت[۳۹].
شهادت
- شیوه امام صادق(ع) در مواجهه با حکومت جور، روشنگری و هدایت جامعه بود و هیچ گاه امام(ع) به دستگاه حاکم نپیوست و مهر تأیید بر مشروعیت آنها ننهاد. در روایت است که چون خلیفه عباسی از امام(ع) می‌خواهد که به دربار رَوَد و او را نصیحت کند، می‌فرماید: "آن که دنیاطلب است، تو را نصیحت نمی‌کند و آن که در پی آخرت است، نزد تو نمی‌آید"[۴۰]. این شیوه، بر عباسیان گران آمد و سرانجام تصمیم بر قتل امام بستند. بنابر روایات، امام صادق(ع) به دستور منصور دوانیقی مسموم گشت و به تاریخ ۱۴۸ ه. در شصت و پنج سالگی به شهادت رسید و پیکر مقدس او در مدینه میان قبرستان بقیع به خاک سپرده شد[۴۱][۴۲].
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۶۹-۷۰.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۲؛ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۵۳؛ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۱، ص۳۲۷؛ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۱۰.
- ↑ بخاری، محمد بن اسماعیل، تاریخ الکبیر، ج۲، ص۱۸۲؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ج۲، ص۶۹۱.
- ↑ نیشابوری، فتال، روضة الواعظین، ج۱، ص۲۱۲؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ج۱، ص۵۱۴.
- ↑ نیشابوری، فتال، روضة الواعظین، ج۱، ص۲۱۲.
- ↑ لطفی، مهدی، امامت امام صادق، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص ۴۳۸.
- ↑ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۵۲؛ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۵.
- ↑ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۱۱.
- ↑ ر.ک: اربلی، ابن ابوالفتح، کشف الغمة، ج۲، ص۶۹۱.
- ↑ ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۵.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۴۷۲؛ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۵۳؛ نیشابوری، فتال، روضة الواعظین ج۱، ص۲۱۲؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ج۱، ص۵۱۴.
- ↑ طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ص۱۱۱.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۳۱۰.
- ↑ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۶۷- ۲۷۱؛ بحرانی، عبدالله، عوالم العلوم، ج۲۰، ص۹۵۶؛ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبین، ص۲۱۷.
- ↑ «مَا أَنْتَ مِنْ رِجَالِي وَ لاَ الزَّمَانُ زَمَانِي»؛ شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم، ملل و نحل، ج۱، ص۱۵۳؛ قندوزی، سلیمان، ینابیع الموده، ج۳، ص۱۶۱؛ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۳، ص۲۵۳- ۲۵۴.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۳۵۱؛ طوسی، محمد بن حسن، رجال کشی، ص۵۰۲؛ مجلسی محمدباقر، بحارالانوار، ج۴۷، ص۳۴۳.
- ↑ لطفی، مهدی، امامت امام صادق، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص ۴۳۹.
- ↑ مصنفات الشیخ المفید، ۱۱/ ۱۷۹ و ۱۸۰.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 109-110.
- ↑ علل الشرایع، ۲۳۵.
- ↑ بحارالانوار، ۴۷/ ۴۹.
- ↑ اعیان الشیعه، ۹/ ۱/ ۶۶۱.
- ↑ الفروع من الکافی، ۴/ ۸.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 110.
- ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ۱/ ۴۷۵.
- ↑ بحارالانوار، ۴۷/ ۹.
- ↑ بحارالانوار، ۴۷/ ۱۵.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 110.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 110.
- ↑ اعلام الوری، ۲۶۶.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 111.
- ↑ ر.ک: ناسخ التواریخ، جلد ۷ و ۸.
- ↑ فرهتگ فرق اسلامی، پانزده و سی و هشت.
- ↑ وسائل الشیعة، ۱۲/ ۱۳۰.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 111.
- ↑ ر.ک: اصول کافی، ۲/ ۲۴۳.
- ↑ الصواعق المحرقة، ۱۲۰.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 112.
- ↑ پیشوایان ما، ۱۹۱.
- ↑ کشف الغمة، ۲/ ۴۲۰.
- ↑ مناقب آل ابی‌طالب، ۴/ ۳۰۲.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص 112.