هیهات منا الذلة

مقدمه

شعار عاشورایی حسین بن علی(ع) و شعار همۀ آزادگانی که زیر بار ظلم نمی‌روند و سلطۀ جباران را نمی‌پذیرند. به معنای “ذلّت از ما دور است” و جمله‌ای است که امام حسین(ع) در یکی از خطبه‌هایش روز عاشورا بیان فرمود، خطبه‌ای با آغاز «تَبّاً لَكُمْ أَيَّتُهَا الْجَمَاعَةُ...». که چون همان روز نیز اصرار داشتند آن حضرت را به تسلیم و بیعت وادارند، حضرت نپذیرفت و حیات ذلّت‌بار در سایۀ حکومت یزید و ابن زیاد را با کرامت دودمان پیامبر و شرافت زندگی مؤمنانه منافی دانست و سر دوراهی مرگ شرافتمندانه یا زندگی ذلیلانه، “شرافت شهادت” را برگزید: «أَلَا وَ إِنَّ الدَّعِيَّ ابْنَ الدَّعِيِّ قَدْ رَكَزَ بَيْنَ اثْنَتَيْنِ بَيْنَ السَّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَيْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ يَأْبَى اللَّهُ ذَلِكَ لَنَا وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ حُجُورٌ طَابَتْ وَ طَهُرَتْ وَ أُنُوفٌ حَمِيَّةٌ وَ نُفُوسٌ أَبِيَّةٌ مِنْ أَنْ نُؤْثِرَ طَاعَةَ اللِّئَامِ عَلَى مَصَارِعِ الْكِرَامِ».

این نوع نگرش به زندگی، تعلیم مکتب است که انسان باید سر دوراهی شهادت یا ذلّت، عزّت شهادت را برگزیند و زندگی زیر ستم را مرگ بداند. حضرت علی(ع) در جنگ صفین، وقتی دید که سپاه معاویه بر شریعۀ فرات دست یافتند و یاران او در مضیقۀ آب قرار گرفتند و چه بسا ذلیلانه تسلیم شوند، در خطبه‌ای آنان را تشویق کرد که شمشیرها را با خون دشمن سیراب سازند تا خود سیراب شوند، مرگ، در زندگی ذلیلانه است و زندگی در مرگ قاهر و پیروز «فَالْمَوْتُ فِي حَيَاتِكُمْ مَقْهُورِينَ وَ الْحَيَاةُ فِي مَوْتِكُمْ قَاهِرِينَ». این فرهنگ، در خط حماسۀ علوی و حسینی متبلور است و سرمایۀ زندگی با کرامت به شمار می‌رود. امام خمینی نیز در برابر تهدید‌های استکبار جهانی، در پیام خویش فرمود: “هیهات که امّت محمد(ص) و سیراب شدگان کوثر عاشورا و منتظران وراثت صالحان، به مرگ ذلّت بار تن در دهند و هیهات که خمینی در برابر تجاوز دیو سیرتان و مشرکان و کافران به حریم قرآن کریم و عترت رسول خدا و امّت محمد(ص) و پیروان ابراهیم حنیف، ساکت و آرام بماند و یا نظاره گر صحنه‌های ذلّت و حقارت مسلمانان باشد”.

سید الشهدا(ع) در پاسخ برخی از افراد سپاه کوفه که از او می‌خواستند گردن به حکومت و فرمان یزید بنهد تا سالم بماند، فرمود: «لاَ وَ الله لاَ أُعْطِيكُمْ بِيَدِي إِعْطَاءَ الذَّلِيلِ وَ لاَ أُقِرُّ لَكُمْ إِقْرَارَ الْعَبِيدِ». اینگونه تسلیم شدن را ذلّتی برده وار می‌داند و نمی‌پذیرد. ابونصر بن نباته، دربارۀ این دیدگاه حسین(ع) سروده است: الْحُسَيْنُ الَّذِي رَأَى الْقَتْلَ فِي الْعِزِّ * حَيَاةً وَ الْعَيْشَ فِي الذُّلِّ قَتْلًا؛ حسین(ع) کسی است که مرگ همراه عزّت را “زندگی” دید و زندگی در ذلت و خواری را “مرگ”.

منابع

• محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا