امر به معروف و نهی از منکر در معارف مهدویت

اصلاح جامعه یا امر به معروف و نهی از منکر از وظایف منتظران راستین

یکی از وظایف و صفات و ویژگی‌‌ها و بایسته‏‌های سیاسی و اجتماعی مردم و شیعیان و عمدۀ یاران و منتظران حضرت مهدی (ع) در دوران غیبت کبری، مبارزه با ظلم و ستم و فساد و برخورد فعال و جدی با منکرات کلان حکومتی که منکرات شان مخرب‌تر است و امر به معروف و نهی از منکر و داشتن روحیۀ اصلاح‌گری در سطح جامعه است، چرا که در‌ مرام‌ انتظار، کجی‌ها و منکرات، موضوعی نامطلوب و ضد ارزش معرفی می‌شود. منتظران در برابر اصلاح دیگران و آحاد جامعۀ اسلامی احساس مسئولیت می‌کنند و با ترویج اخلاق و فضائلی مانند امر به معروف و نهی از منکر، عدم اشاعۀ فساد و گناه، عزت و سربلندی، گسترش فرهنگ اسلامی و ارزش‌های اخلاقی، درصدد مهیا کردن جامعه‌ای ایده‌آل و مهدوی هستند. کسانی که هم و غمشان ترقی و تعالی در مسائل انسانی و اخلاقی است و دائماً مطیع اوامر و نواهی خداوند متعال و رسول اکرم (ص) و اهل بیت (ع) هستند. البته باید توجه داشت دعوت به امام حق از عظیم‌ترین معروف‌ها به شمار می‌آید. در روایت آمده است، تمام نیکی‌ها و خوبی‌ها در امام حق جمع است کما اینکه تمام منکرات و بدی‌ها در امام باطل جمع شده است^[۱].

بنابراین هر فردی باید در برابر آحاد جامعۀ اسلامی احساس مسؤولیت کرده و علاوه بر اصلاح و تصفیۀ نفس خویش در راه اصلاح جامعه و ساختن افراد و استقرار عدالت و رفع ظلم و تعدی بکوشد؛ تا جامعه و افراد آن آمادۀ پذیرش حکومت جهانی حضرت مهدی (ع) شوند؛ زیرا برنامۀ عظیم و سنگینی که منتظران واقعی انتظارش را می‌کشند یک برنامۀ فردی نیست؛ برنامه‌ای است که تمام عناصر انقلاب باید در آن شرکت جویند؛ کوشش‌ها و تلاش‌ها باید هماهنگ گردد و عمق و وسعت این هماهنگی باید به عظمت همان برنامه انقلاب جهانی باشد که انتظار آن را دارند و هر نقطۀ ضعفی و هر موضع آسیب پذیری را در هر کجا ببینند ترمیم و اصلاح کنند و هر قسمت ضعیف و ناتوانی را تقویت کند؛ زیرا بدون شرکت فعّالانه و هماهنگ تمام مبارزین، پیاده کردن چنان برنامه‌ای امکان‌پذیر نیست. بنابراین انسان‌ها در برابر خود و جامعه مسئولیت دارند و اجازه ندارند نسبت به آنچه در جامعه می‌‌گذرد بی‌اعتنا باشند^[۲]^[۳]

بزرگ‌ترین امرکننده به معروف و نهی کننده از منکر در روزگار ظهور، خود حضرت مهدی (ع) است؛ پس چگونه ممکن است جامعه منتظر خشنودی او را نخواهد، در این بُعد به حضرت مهدی (ع) اقتدا نکند و به او تشبه نجوید. امام باقر (ع) فرموده است: «مهدی (ع) و یاران او... امر به معروف و نهی از منکر می‌‌کنند»^[۴]. لذا ضمن اینکه خودشان باید دستورات دینی را رعایت کنند، باید دیگران را نیز امر به معروف و نهی از منکر کنند تا عواقب شوم برخی از گناهان دامن گیر جامعه نشود. رسول اکرم (ص) در روایتی به تمثیلی اشاره دارد که گروهی سوار کشتی بودند، یکی از مسافران، در جایی که نشسته بود، مشغول سوراخ کردن کشتی شد، دیگران به عذر این که جایگاهِ خودش را سوراخ می‌‌کند، متعرّض او نشدند و کشتی غرق شد؛ ولی اگر دستش را گرفته و مانع کارش می‌‌شدند، هم خود جان به سلامت می‌‌بردند و هم او را نجات می‌‌دادند^[۵]. انسان مؤمن می‌خواهد در برابر مفاسد قیام کند و آنها را از‌ بین‌ ببرد‌. هرچند رفع همه منکرات، قبل از قیام‌ حضرت‌ مقدور‌ نیست‌؛ وجود‌ شاخصه‌ مقاومت در برابر منکرات و تلاش در مبارزه با آن در انسان منتظر بسیار اهمیت دارد. بنابراین منتظران واقعی علاوه بر اینکه به اصلاح خویش می‌کوشند، وظیفۀ خود می‌دانند دیگران را نیز اصلاح کنند^[۶].

اصلاح جامعه نیز از راه امر به معروف و نهی از منکر تحقق می‌یابد و با این دو عمل احکام و فرایض دینی برقرار می‌ماند و جامعۀ دینی از انحراف رهایی می‌یابد. لذا در اسلام، تأکیدهای فراوانی بر قانون امر به معروف و نهی از منکر مبنی بر لزوم مبارزه با هرگونه فساد اخلاقی، سیاسی، اجتماعی وارد شده است. خدای سبحان می‌فرماید: ﴿كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ﴾^[۷]‏. همچنین در آیۀ دیگری آمده است: ﴿الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الأُمُورِ﴾^[۸] در تفسیر این آیه امام باقر (ع) فرمودند: «این آیه برای آل محمد (ص) "مهدی و اصحاب او" است»^[۹]^[۱۰]

دو سطح امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر در دارای دو سطح است:

سطح فردی: در هر انقلابی، پس از پیروزی و تثبیت، نیاز اساسی وجود نیروی انسانی مجرب و قابل اعتماد است. از این‌رو، تشکل‌های سیاسی، احزاب و... به مسئلۀ "کادر سازی" اهمیت جدی می‌دهند. انقلاب عظیم مصلح جهانی هم از این قاعده مستثنی نیست؛ یعنی رأس مخروط رهبری انقلاب برای ادارۀ کشوری به گستردگی چند قاره و تثبیت پایه‌های تمدن نوین خود، به حجم عظیمی از نیروی ورزیده قابل اعتماد انسانی نیاز دارد و جامعۀ منتظران در عصر غیبت و تا پیش از ظهور حضرت، باید در درون خود، عملیات بنیادین کادرسازی را آغاز کند. یکی از شاخص‌های اصلی کادر انقلابی حکومت مهدوی، پارسایی و تهذیب نفس و آراستگی به مکارم اخلاق و... است. یقیناً در جامعه‌ای که داعیان به خیر و نیکی، و بازدارندگان از شر و زشتی وجود نداشته باشند، نفوس مهذب بستری مساعد برای رشد و تکثیر پیدا نمی‌کنند.
سطح حکومتی: منتظران مصلح جهانی موظف‌اند با منکرات کلان حکومتی بر خورد فعال و جدی داشته باشند. از آنجا که "الناس علی دین ملوکهم"، منکراتی که از سوی دستگاه‌های رسمی اشاعه می‌گردد، تأثیری به مراتب مخرب‌تر را در بر دارد. از سوی دیگر، یکی از اساسی‌ترین رسالت‌های منجی موعود (ع)، برچیدن بساط ظلم و حق کشی حاکمیت‌های غیرالهی و صاحبان زر و زور است. امر به معروف و نهی از منکر حاکمان و دولت‌ها، یکی از ارزشمندترین اقدامات فرد مسلمان شمرده شده است^[۱۱]

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

↑ ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۹۵ ـ ۱۰۴؛ الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۷؛ هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۴۶ـ۶۳؛ کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص ۲۲۱ ـ ۲۱۷؛ هدایت‌نیا، فرج‌الله، ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات، ص۱۲۳ـ۱۲۴؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار، ص۷۹ـ۹۰.
↑ ﴿وَمَا لَكُمْ لاَ تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ وَلِيًّا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ نَصِيرًا﴾«و چرا شما در راه خداوند نبرد نمی‌کنید و (نیز) در راه (رهایی) مستضعفان از مردان و زنان و کودکانی که می‌گویند: پروردگارا! ما را از این شهر که مردمش ستمگرند رهایی بخش و از سوی خود برای ما سرپرستی بگذار و از سوی خود برای ما یاوری بگمار» سوره نساء، آیه ۷۵.
↑ ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۹۵ ـ ۱۰۴؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار، ص۷۹ـ۹۰؛ نجفی، حسن، بررسی ابعاد رفتار اخلاقی در سبک زندگی زمینه‌ساز ظهور موعود، ص ۳۱ـ۳۲؛ مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص ۱۱۰ ـ ۱۱۸.
↑ «الْمَهْدِیِّ وَ أَصْحَابِهِ... یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ»؛ بحارالانوار، ج۱، ص۴۷.
↑ بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح، ج۳، ص ۱۶۴.
↑ ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۹۵ ـ ۱۰۴؛ سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص ۶۱ ـ ۶۲؛ حاجی‌زاده، یدالله، وجه جمع فراگیر شدن ظلم و فساد در آستانه ظهور حضرت حجت با عدم جواز اباحی‌گری، ص ۲۶۵.
↑ «شما بهترین گروهی بوده‌اید که (به عنوان سرمشق) برای مردم پدیدار شده‌اید؛ به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از (کار) ناپسند باز می‌دارید و به خداوند ایمان دارید» سوره آل عمران، آیه ۱۱۰.
↑ «(همان) کسانی که اگر آنان را در زمین توانمندی دهیم نماز بر پا می‌دارند و زکات می‌پردازند و به کار شایسته فرمان می‌دهند و از کار ناپسند باز می‌دارند و پایان کارها با خداوند است» سوره حج، آیه ۴۱.
↑ «هَذِهِ لِآلِ مُحَمَّدٍ الْمَهْدِیِّ وَ أَصْحَابِه»؛ ‏بحار الأنوار، ج ۲۴، ص ۱۶۵.
↑ ر.ک: الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۷؛ هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۴۶ـ۶۳؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار، ص۷۹ـ۹۰؛ صمیمی، سیمین، عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث.
↑ ر.ک: علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار، ص۷۹ـ۹۰.

[1] ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۹۵ ـ ۱۰۴؛ الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۷؛ هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۴۶ـ۶۳؛ کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص ۲۲۱ ـ ۲۱۷؛ هدایت‌نیا، فرج‌الله، ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات، ص۱۲۳ـ۱۲۴؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار، ص۷۹ـ۹۰.

[2] ﴿وَمَا لَكُمْ لاَ تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ وَلِيًّا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ نَصِيرًا﴾«و چرا شما در راه خداوند نبرد نمی‌کنید و (نیز) در راه (رهایی) مستضعفان از مردان و زنان و کودکانی که می‌گویند: پروردگارا! ما را از این شهر که مردمش ستمگرند رهایی بخش و از سوی خود برای ما سرپرستی بگذار و از سوی خود برای ما یاوری بگمار» سوره نساء، آیه ۷۵.

[3] ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۹۵ ـ ۱۰۴؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار، ص۷۹ـ۹۰؛ نجفی، حسن، بررسی ابعاد رفتار اخلاقی در سبک زندگی زمینه‌ساز ظهور موعود، ص ۳۱ـ۳۲؛ مهدوی‌فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص ۱۱۰ ـ ۱۱۸.

[4] «الْمَهْدِیِّ وَ أَصْحَابِهِ... یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ»؛ بحارالانوار، ج۱، ص۴۷.

[5] بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح، ج۳، ص ۱۶۴.

[6] ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۹۵ ـ ۱۰۴؛ سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص ۶۱ ـ ۶۲؛ حاجی‌زاده، یدالله، وجه جمع فراگیر شدن ظلم و فساد در آستانه ظهور حضرت حجت با عدم جواز اباحی‌گری، ص ۲۶۵.

[7] «شما بهترین گروهی بوده‌اید که (به عنوان سرمشق) برای مردم پدیدار شده‌اید؛ به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از (کار) ناپسند باز می‌دارید و به خداوند ایمان دارید» سوره آل عمران، آیه ۱۱۰.

[8] «(همان) کسانی که اگر آنان را در زمین توانمندی دهیم نماز بر پا می‌دارند و زکات می‌پردازند و به کار شایسته فرمان می‌دهند و از کار ناپسند باز می‌دارند و پایان کارها با خداوند است» سوره حج، آیه ۴۱.

[9] «هَذِهِ لِآلِ مُحَمَّدٍ الْمَهْدِیِّ وَ أَصْحَابِه»؛ ‏بحار الأنوار، ج ۲۴، ص ۱۶۵.

[10] ر.ک: الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ص ۶۷؛ هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۴۶ـ۶۳؛ علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار، ص۷۹ـ۹۰؛ صمیمی، سیمین، عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث.

[11] ر.ک: علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار، ص۷۹ـ۹۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]