بحث:اصحاب کهف

مقدمه

در اصطلاح قرآن، مقصود از اصحاب کهف، جوانان خداپرستی‌اند که در عصر پادشاه ظالم و کافری به نام دقیانوس می‌زیستند که حاکم شهر "افسوس" بود و برای حفظ ایمان خود، چاره‌ای جز ترک زندگانی و مردم و پناه بردن به غاری ندیدند. تعدادشان شش نفر بود. در راه، چوپانی هم همراه سگش به آنان پیوست. خداوند آنان را به خوابی طولانی (سیصد و نه سال) فرو برد و چون بیدار شدند، دوران دقیانوس عوض شده و حکومت کفر برچیده شده بود و آنان می‌پنداشتند که یک روز یا نصف روز خوابیده‌اند!

هجدهمین سوره قرآن که به نام کهف (غار) است، به داستان این گروه اشاره دارد و از آنان به عنوان جوانمردان یکتاپرست یاد می‌کند و ماجرای خواب طولانی و زنده شدن دوباره آنان را پس از سیصد سال، نمونه‌ای از زنده شدن انسان برای قیامت به شمار می‌آورد ﴿أَمْ حَسِبْتَ أَنَّ أَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّقِيمِ كَانُوا مِنْ آيَاتِنَا عَجَبًا إِذْ أَوَى الْفِتْيَةُ إِلَى الْكَهْفِ فَقَالُوا رَبَّنَا آتِنَا مِن لَّدُنكَ رَحْمَةً وَهَيِّئْ لَنَا مِنْ أَمْرِنَا رَشَدًا فَضَرَبْنَا عَلَى آذَانِهِمْ فِي الْكَهْفِ سِنِينَ عَدَدًا ثُمَّ بَعَثْنَاهُمْ لِنَعْلَمَ أَيُّ الْحِزْبَيْنِ أَحْصَى لِمَا لَبِثُوا أَمَدًا نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ نَبَأَهُم بِالْحَقِّ إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى وَرَبَطْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ إِذْ قَامُوا فَقَالُوا رَبُّنَا رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لَن نَّدْعُوَ مِن دُونِهِ إِلَهًا لَقَدْ قُلْنَا إِذًا شَطَطًا هَؤُلاء قَوْمُنَا اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً لَّوْلا يَأْتُونَ عَلَيْهِم بِسُلْطَانٍ بَيِّنٍ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا وَإِذِ اعْتَزَلْتُمُوهُمْ وَمَا يَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ فَأْوُوا إِلَى الْكَهْفِ يَنشُرْ لَكُمْ رَبُّكُم مِّن رَّحْمَتِه ويُهَيِّئْ لَكُم مِّنْ أَمْرِكُم مِّرْفَقًا وَتَرَى الشَّمْسَ إِذَا طَلَعَت تَّزَاوَرُ عَن كَهْفِهِمْ ذَاتَ الْيَمِينِ وَإِذَا غَرَبَت تَّقْرِضُهُمْ ذَاتَ الشِّمَالِ وَهُمْ فِي فَجْوَةٍ مِّنْهُ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ مَن يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَمَن يُضْلِلْ فَلَن تَجِدَ لَهُ وَلِيًّا مُّرْشِدًا وَتَحْسَبُهُمْ أَيْقَاظًا وَهُمْ رُقُودٌ وَنُقَلِّبُهُمْ ذَاتَ الْيَمِينِ وَذَاتَ الشِّمَالِ وَكَلْبُهُم بَاسِطٌ ذِرَاعَيْهِ بِالْوَصِيدِ لَوِ اطَّلَعْتَ عَلَيْهِمْ لَوَلَّيْتَ مِنْهُمْ فِرَارًا وَلَمُلِئْتَ مِنْهُمْ رُعْبًا وَكَذَلِكَ بَعَثْنَاهُمْ لِيَتَسَاءَلُوا بَيْنَهُمْ قَالَ قَائِلٌ مِّنْهُمْ كَمْ لَبِثْتُمْ قَالُوا لَبِثْنَا يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالُوا رَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَا لَبِثْتُمْ فَابْعَثُوا أَحَدَكُم بِوَرِقِكُمْ هَذِهِ إِلَى الْمَدِينَةِ فَلْيَنظُرْ أَيُّهَا أَزْكَى طَعَامًا فَلْيَأْتِكُم بِرِزْقٍ مِّنْهُ وَلْيَتَلَطَّفْ وَلا يُشْعِرَنَّ بِكُمْ أَحَدًا إِنَّهُمْ إِن يَظْهَرُوا عَلَيْكُمْ يَرْجُمُوكُمْ أَوْ يُعِيدُوكُمْ فِي مِلَّتِهِمْ وَلَن تُفْلِحُوا إِذًا أَبَدًا وَكَذَلِكَ أَعْثَرْنَا عَلَيْهِمْ لِيَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَأَنَّ السَّاعَةَ لا رَيْبَ فِيهَا إِذْ يَتَنَازَعُونَ بَيْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقَالُوا ابْنُوا عَلَيْهِم بُنْيَانًا رَّبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قَالَ الَّذِينَ غَلَبُوا عَلَى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِم مَّسْجِدًا سَيَقُولُونَ ثَلاثَةٌ رَّابِعُهُمْ كَلْبُهُمْ وَيَقُولُونَ خَمْسَةٌ سَادِسُهُمْ كَلْبُهُمْ رَجْمًا بِالْغَيْبِ وَيَقُولُونَ سَبْعَةٌ وَثَامِنُهُمْ كَلْبُهُمْ قُل رَّبِّي أَعْلَمُ بِعِدَّتِهِم مَّا يَعْلَمُهُمْ إِلاَّ قَلِيلٌ فَلا تُمَارِ فِيهِمْ إِلاَّ مِرَاء ظَاهِرًا وَلا تَسْتَفْتِ فِيهِم مِّنْهُمْ أَحَدًا وَلا تَقُولَنَّ لِشَيْءٍ إِنِّي فَاعِلٌ ذَلِكَ غَدًا إِلاَّ أَن يَشَاء اللَّهُ وَاذْكُر رَّبَّكَ إِذَا نَسِيتَ وَقُلْ عَسَى أَن يَهْدِيَنِ رَبِّي لِأَقْرَبَ مِنْ هَذَا رَشَدًا وَلَبِثُوا فِي كَهْفِهِمْ ثَلاثَ مِائَةٍ سِنِينَ وَازْدَادُوا تِسْعًا ﴾. سگ اصحاب کهف نیز در قرآن و حدیث و اشعار فارسی آمده است.

سرگذشت اجمالی اصحاب کهف

قرآن نخست می‌گوید: «آیا گمان کردی اصحاب کهف و رقیم از آیات عجیب ما بودند؟!». ما آیات عجیب‌تری در آسمان و زمین داریم که هر یک از آنها نمونه‌ای است از عظمت و بزرگی آفرینش، و نیز در زندگی تو اسرار عجیبی وجود دارد که هر یک نشانه‌ای است از حقانیت دعوتت، و همچنین در این کتاب بزرگ آسمانی تو آیات عجیب فراوان است، و مسلماً داستان اصحاب کهف از آنها شگفت‌انگیزتر نیست.

اینکه نام این گروه، «اصحاب کهف» (یاران غار) گذارده شده به خاطر همان است که آنها برای نجات جان خود به غاری پناهنده شدند چنانکه در شرح حالاتشان خواهد آمد و اما «رقیم» در اصل از ماده «رقم» به معنی نوشتن است و به عقیدۀ بسیاری از مفسران این نام دیگری است برای اصحاب کهف،؛ چراکه سرانجام نام آنها را بر لوحه‌ای نوشته و بر در غار نصب کردند.

بعضی نیز آن را نام کوهی می‌دانند که غار در آن واقع شده بود و بعضی آن را نام سرزمینی می‌دانند که آن کوه در آن بوده و بعضی نام شهر و دیاری که اصحاب کهف از آن بیرون آمدند، ولی معنی اول صحیح‌تر به نظر می‌رسد.

سپس می‌گوید: «به خاطر بیاور زمانی را که آن جوانان به غار پناه بردند».

دستشان از همه جا کوتاه شده، رو به درگاه خدا آوردند: «و عرض کردند پروردگارا! ما را از رحمتت بهره‌مند کن و راه نجاتی برای ما فراهم ساز». راهی که ما را از این تنگنا برهاند، به رضایت و خشنودی تو نزدیک سازد، راهی که در آن خیر و سعادت و انجام وظیفه بوده باشد. ما دعای آنها را به اجابت رساندیم، «پرده‌های خواب را بر گوش آنها افکندیم و سال‌ها در غار به خواب فرو رفتند». «سپس آنها را بر انگیختیم و بیدار نمودیم، تا ببینیم کدام گروه از آنان مدت خواب خود را بهتر حساب کرده‌اند».

سرگذشت مشروح اصحاب کهف

چنانکه گفتیم بعد از بیان اجمالی این داستان، قرآن مجید به شرح تفصیلی آن پرداخته و سخن را در این زمینه چنین آغاز می‌کند: «ما داستان آنها را آنچنان که بوده است برای تو بازگو می‌کنیم». گفتاری که خالی از هرگونه خرافه، و مطالب بی‌اساس، و سخنان نادرست باشد. «آنها جوانانی بودند که به پروردگارشان ایمان آوردند و ما بر هدایت آنها افزودیم». از قرآن به‌طور اشاره و از تواریخ به صورت مشروح این حقیقت استفاده می‌شود که اصحاب کهف در محیط و زمانی می‌زیستند که بت‌پرستی و کفر، آنها را احاطه کرده بود و یک حکومت جبار و ستمگر که معمولاً حافظ و پاسدار شرک و کفر و جهل و غارتگری و جنایت است بر سر آنها سایۀ شوم افکنده بود. اما این گروه از جوانمردان که از هوش و صداقت کافی برخوردار بودند سرانجام به فساد این آئین پی بردند و تصمیم بر قیام گرفتند و در صورت عدم توانایی مهاجرت کردن از آن محیط آلوده.

لذا قرآن به دنبال بحث گذشته می‌گوید: «ما دل‌های آنها را محکم ساختیم، در آن هنگام که قیام کردند و گفتند پروردگار ما پروردگار آسمان‌ها و زمین است ما هرگز غیر از او معبودی را نمی‌پرستیم» «اگر چنین بگوییم و کسی را جز او معبود بدانیم سخنی گزاف و دور از حق گفته‌ایم».

در واقع این جوانمردان با ایمان برای اثبات توحید و نفی (آلهه) به دلیل روشنی دست زدند، و آن اینکه ما به وضوح می‌بینیم که این آسمان و زمین پروردگاری دارد که وجود نظام آفرینش دلیل بر هستی او است، ما هم بخشی از این مجموعۀ هستی می‌باشیم، بنابراین پروردگار ما نیز همان پروردگار آسمان‌ها و زمین است. سپس به دلیل دیگری نیز توسل جستند و آن اینکه: «این قوم ما معبودهایی جز خدا انتخاب کرده‌اند».

آخر مگر اعتقاد بدون دلیل و برهان ممکن است؟ چرا آنها دلیل آشکاری برای الوهیت آنها نمی‌آورند؟». آیا پندار و خیال، یا تقلید کورکورانه می‌تواند دلیلی بر چنین اعتقادی باشد؟ این چه ظلم فاحش و انحراف بزرگی است.

این جوانمردان موحد تا آنجا که در توان داشتند برای زدودن زنگار شرک از دل‌ها، و نشاندن نهال توحید در قلب‌ها، تلاش و کوشش کردند، اما آنقدر غوغای بت و بت‌پرستی در آن محیط بلند بود و خفقان ظلم و بیدادگری شاه جبار، نفس‌های مردان خدا را در سینه‌ها حبس کرده بود که نغمه‌های توحیدی آنها در گلویشان گم شد. ناچار برای نجات خویشتن و یافتن محیطی آماده‌تر تصمیم به «هجرت» گرفتند، و لذا در میان خود به مشورت پرداختند که به کجا بروند، و به کدام سو حرکت نمایند؟ و با یکدیگر چنین گفتند: «هنگامی که از این قوم بت‌پرست و آنچه را جز خدا می‌پرستند کناره‌گیری کردید، و حساب خود را از آنها جدا نمودید، به غار پناهنده شوید تا پروردگار شما رحمتش را بر شما بگستراند و راهی به سوی آرامش و آسایش و نجات از این مشکل به رؤیتان بگشاید».

پناهگاهی به نام غار

«کهف» کلمه پر مفهومی است که همان بازگشت به ابتدایی‌ترین نوع زندگی بشر را به خاطر می‌آورد، محیطی که در آن نور و روشنایی نیست، و شب‌های تاریک و سردش یادآور دردهای جانکاه انسان‌های محروم است، نه از زرق و برق دنیای مادی در آن خبری است، نه از بستر نرم و زندگی مرفه! مخصوصاً با توجه به آنچه در تواریخ نقل شده که اصحاب کهف وزیران و صاحب منصبان بزرگ شاه بودند که بر ضد او و آئینش قیام کردند روشن می‌شود که گذشتن از آن زندگی پرناز و نعمت و ترجیح غارنشینی بر آن تا چه حد شهامت و گذشت و همت و وسعت روح می‌خواهد؟! ولی در آن غار تاریک و سرد و خاموش، و احیاناً خطرناک از نظر حمله حیوانات موذی، یک دنیا نور و صفا و توحید و معنویت بود. خطوط رحمت الهی بر دیوار چنین غاری نقش بسته، و آثار لطف پروردگار در فضایش موج می‌زد، خبری از بت‌های رنگارنگ مسخره در آن نبوده و دامنه طوفان ظلم جباران به آن کشیده نمی‌شد.

انسان را از آن فضای محدود و خفقان بار محیط جهل و جنایت رهایی می‌بخشید و در فراخنای اندیشه آزاد غوطه‌ور می‌ساخت. آری این جوانمردان موحد آن دنیای آلوده را که با تمام وسعتش زندان جانکاهی بود ترک گفتند، و به غار خشک و تاریکی که ابعادش همچون فضائی بیکران می‌نمود روی آوردند. درست همچون یوسف پاکدامن که هر چه به او اصرار کردند اگر تسلیم هوس‌های سرکش همسر زیبای عزیز مصر نشوی، زندان تاریک و وحشتناک در انتظار تو است، او بر استقامتش افزود، و سرانجام این جملۀ عجیب را به پیشگاه خداوند عرضه داشت: «پروردگارا! زندان با آن همه دردهای جانکاهش نزد من از این آلودگی که مرا به آن دعوت می‌کنند، محبوب‌تر است، و اگر وسوسه‌های آنها را از من دفع نکنی من در دام آنها گرفتار خواهم شد!».

موقعیت دقیق اصحاب کهف

قرآن به ریزه‌کاری‌های مربوط به زندگی عجیب اصحاب کهف در آن غار پرداخته و آنچنان دقیق و ظریف، جزئیات آن را فاش می‌کند که گوئی انسان در برابر غار نشسته و خفتگان غار را با چشم خود تماشا می‌کند. در سوره کهف به شش خصوصیت اشاره شده است:

1. دهانۀ غار رو به شمال گشوده می‌شد و چون در نیمکره شمالی زمین قطعاً بوده است نور آفتاب به درون آن مستقیماً نمی‌تابید چنانکه قرآن می‌گوید: «اگر به خورشید نگاه می‌کردی می‌دیدی که به هنگام طلوع، در طرف راست غار آنها قرار می‌گیرد، و به هنگام غروب در طرف چپ». بودن دهانۀ غار به سوی شمال سبب می‌شد که بادهای ملایم و لطیفی که معمولاً از سمت شمال می‌وزد به آسانی در درون غار وارد شود و در همۀ زوایای آن روح تازه‌ای بدمد.
2. «آنها در یک محل وسیع از غار قرار داشتند». اشاره به اینکه دهانۀ غار که معمولاً تنگ است جایگاه آنها نبود، بلکه قسمت‌های وسط غار را انتخاب کرده بودند که هم از چشم بینندگان دور بود، و هم از تابش مستقیم آفتاب.
3. خواب آنها یک خواب عادی و معمولی نبود، «اگر به آنها نگاه می‌کردی، خیال می‌کردی آنها بیدارند، در حالی که در خواب فرو رفته بودند!». و این نشان می‌دهد که چشمان آنها کاملاً باز بوده است، درست همانند یک انسان بیدار، این حالت استثنائی شاید برای آن بوده که حیوانات موذی به آنان نزدیک نشوند؛ چراکه از انسان بیدار می‌ترسند، و یا به خاطر اینکه منظرۀ رعب‌انگیزی پیدا کنند که هیچ انسانی جرئت ننماید به آنها نزدیک شود، و این خود یک سپر حفاظتی برای آنها بوده باشد.
4. برای اینکه بر اثر گذشت سالیان دراز از این خواب طولانی، اندام آنها نپوسد: «ما آنها را به سمت راست و چپ می‌گرداندیم». تا خون بدنشان در یکجا متمرکز شود، و فشار و سنگینی در یک زمان طولانی روی عضلاتی که بر زمین قرار داشتند اثر زیانبار نگذارد.
5. در این میان «سگی که همراه آنها بود بر دهانۀ غار دست‌ها را گشوده و به حالت نگهبانی خوابیده بود». با اینکه در آیات قرآن تاکنون سخنی از سگ اصحاب کهف نبوده ولی قرآن مخصوصاً در ذکر داستان‌ها، گاه تعبیراتی می‌کند که از آن، مسائل دیگری نیز روشن می‌شود، از جمله بیان حالت سگ اصحاب کهف در اینجا نشان می‌دهد که آنها سگی نیز به همراه داشتند که پا به پای آنها راه می‌رفت، و گوئی مراقب و نگاهبانشان بود. در اینکه این سگ از کجا با آنها همراهی کرد گفتگو است، آیا سگ «صید» آنها بود، و یا سگ چوپانی بود که در وسط راه به او برخوردند، و هنگامی که چوپان آنها را شناخت حیوانات را رو به سوی آبادی روانه کرد و خود که جویای حقیقت و طالب دیدار یار بود با این پاکبازان همراه شد، سگ نیز دست از دامنشان بر نداشت و به راه خود ادامه داد. آیا مفهوم این سخن آن نیست که در راه رسیدن به حق همۀ عاشقان این راه می‌توانند گام بگذارند، و درهای کوی دوست به روی کسی بسته نیست، از وزیران توبه‌کار شاه جبار گرفته، تا مرد چوپان، و حتی سگش؟! مگر نه این است که قرآن می‌گوید تمام ذرات موجودات در زمین و آسمان و همۀ درختان و جنبندگان ذکر خدا می‌گویند، عشق او را در سر و مهر او را به دل دارند.
6. «منظرۀ آنها چنان رعب‌انگیز بود که اگر به آنها نگاه می‌کردی فرار می‌نمودی. و سرتاپای تو از ترس و وحشت پر می‌شد». این اولین و آخرین بار نیست که خداوند به وسیلۀ رعب و ترس یک سپر حفاظتی به دور بندگان با ایمانش ایجاد می‌کند، در جای دیگر نیز به صحنه‌ای از همین امر برخورد می‌کنیم آنجا که خداوند می‌گوید: «ما به زودی در دل‌های کافران ترس و وحشت می‌افکنیم».

در دعای ندبه نیز دربارۀ پیامبر اسلام(ص) می‌خوانیم: «خداوندا تو پیامبرت را به وسیله رعب و وحشتی که در دل دشمنان افکندی یاری نمودی». اما اینکه این رعب و وحشت که از مشاهدۀ اصحاب کهف سراسر وجود بیننده را پر می‌کرد به خاطر ظاهر جسمانی آنها بود، یا یک نیروی مرموز معنوی در این زمینه کار می‌کرد؟ در قرآن سخنی از آن نیامده.

خواب اصحاب کهف آنقدر طولانی شد که به ۳۰۹ سال بالغ گردید، و به این ترتیب خوابی بود شبیه به مرگ، و بیداریش همانند رستاخیز؛ لذا قرآن می‌گوید: «و اینگونه آنها را برانگیختیم» یعنی همانگونه که قادر بودیم آنها را در چنین خواب طولانی فرو بریم قادر بودیم آنها را به بیداری باز گردانیم. ما آنها را از خواب برانگیختیم: «تا از یکدیگر سؤال کنند، یکی از آنها پرسید فکر می‌کنید چه مدت خوابیده‌اید؟ گفتند: یک روز یا بخشی از یک روز». این تردید شاید به خاطر آن بوده است که آنها در آغاز روز وارد غار شدند و به خواب فرو رفتند، و در پایان روز بیدار شدند، همین سبب شد که اول چنین فکر کنند که یک روز خوابیده‌اند همین که منظره آفتاب را دیدند بخشی از یک روز را مطرح کردند. ولی سرانجام چون نتوانستند دقیقاً بدانند مدت خوابشان چقدر بوده: «گفتند پروردگار شما از مدت خوابتان آگاه‌تر است».

جمعی گفته‌اند گوینده این سخن بزرگترین آنها که «تملیخا» نام داشت بوده است. و شاید این سخن به خاطر آن بود که از وضع قیافه و موها و ناخن‌ها و همچنین طرز لباس‌هایشان در شک فرو رفتند که نکند این یک خواب غیر عادی باشد. ولی به هر حال سخت احساس گرسنگی و نیاز به غذا می‌کردند چون ذخیره‌های بدن آنها تمام شده بود؛ لذا نخستین پیشنهادشان این بود: «سکه نقره‌ای را که با خود دارید به دست یکی از نفرات خود بدهید و او را به شهر بفرستید، تا برود و ببیند کدامین فروشنده غذای پاکتری دارد، به مقدار روزی و نیاز از آن برای شما بیاورد اما باید نهایت دقت را به خرج دهد، و هیچکس را از وضع شما آگاه نسازد». «چرا که اگر آنها از وضع شما آگاه شوند و بر شما دست یابند یا سنگسارتان می‌کنند یا به آئین خویش (آئین بت‌پرستی) باز می‌گردانند و در آن صورت هرگز روی نجات و رستگاری را نخواهید دید».

جالب اینکه در این داستان می‌خوانیم که اصحاب کهف بعد از بیداری با اینکه قاعدتاً بسیار گرسنه بودند و ذخیره بدن آنها در این مدت طولانی مصرف شده بود، ولی باز به کسی که مأمور خرید غذا می‌شود توصیه می‌کنند هر غذایی را نخرد، بلکه بنگرد در میان فروشندگان کدامین نفر غذایش از همه پاک‌تر است آن را انتخاب کند. بعضی گفته‌اند این سخن ناظر به حیوانات ذبح شده است؛ زیرا آنها می‌دانستند در آن شهر افرادی هستند که گوشت‌های آلوده و احیاناً مردار می‌فروشند، و یا بعضی از آنها کسب و کارشان اصولاً آلوده به حرام بوده، آنها توصیه می‌کنند از خرید طعام از چنین اشخاصی پرهیز شود. ولی ظاهراً این جمله مفهوم وسیعی دارد که هرگونه پاکی ظاهری و باطنی را شامل می‌شود. به زودی داستان هجرت این گروه از مردان با شخصیت در آن محیط، در همه جا پیچید، و شاه جبار سخت بر آشفت، نکند هجرت یا فرار آنها مقدمه‌ای برای بیداری و آگاهی مردم گردد، و یا به مناطق دور و نزدیک بروند، و به تبلیغ آئین توحید و مبارزه با شرک و بت‌پرستی بپردازند. لذا دستور داد مأموران مخصوص همه جا به جستجوی آنها بپردازند، و اگر ردپایی یافتند آنان را تا دستگیریشان تعقیب کنند، و آنها را به مجازات برسانند اما هر چه بیشتر جستند کمتر یافتند، و این خود معمایی برای مردم محیط و نقطه عطفی در سازمان فکر آنها شد، و شاید همین امر که گروهی از برترین مقامات مملکتی پشت پا بر همۀ مقامات مادی بزنند و انواع خطرات را پذیرا گردند سرچشمه بیداری و آگاهی برای گروهی از مردم شد. ولی به هر حال داستان اسرارآمیز این گروه در تاریخشان ثبت گردید، و از نسلی به نسل دیگر انتقال یافت، و صدها سال بر این منوال گذشت.

اکنون به سراغ مأمور خرید غذا برویم و ببینیم بر سر او چه آمد، او وارد شهر شد ولی دهانش از تعجب باز ماند، شکل ساختمان‌ها به کلی دگرگون شده، قیافه‌ها همه ناشناس، لباس‌ها طرز جدیدی پیدا کرده، و حتی طرز سخن گفتن و آداب و رسوم مردم عوض شده است، ویرانه‌های دیروز تبدیل به قصرها و قصرهای دیروز به ویرانه‌ها مبدل گردیده! شاید در یک لحظه کوتاه فکر کرد هنوز خواب است و آنچه می‌بیند رؤیا است، چشم‌های خود را به هم می‌مالد اما متوجه می‌شود آنچه را می‌بیند عین واقعیتی است عجیب و باورناکردنی. او هنوز فکر می‌کند خوابشان در غار یک روز یا یک نیمه روز بوده است پس این همه دگرگونی چرا؟ این همه تغییرات در یک روز چگونه امکان‌پذیر است. از سوی دیگر قیافه او برای مردم نیز عجیب و نامأنوس است، لباس او، طرز سخن گفتن او، و چهره و سیمای او، همه برای آنها تازه است، و شاید این وضع نظر عده‌ای را به سوی او جلب کرد و به دنبالش روان شدند. تعجب او هنگامی به نهایت رسید که دست در جیب کرد تا بهای غذایی را که خریده بود بپردازد. فروشنده چشمش به سکه‌ای افتاد که به ۳۰۰ سال قبل و بیشتر تعلق داشت، و شاید نام «دقیانوس» شاه جبار آن زمان بر آن نقش بود، هنگامی که توضیح خواست، او در جواب گفت: تازگی این سکه را به دست آورده‌ام! کم‌کم از قرائن احوال بر مردم مسلم شد که این مرد، یکی از گروهی است که نامشان را در تاریخ ۳۰۰ سال قبل خوانده‌اند و در بسیاری از محافل سرگذشت اسرارآمیزشان مطرح بوده است.

و خود او نیز متوجه شد که در چه خواب عمیق و طولانی او و یارانش فرو رفته بودند. این مسأله مثل بمب در شهر صدا کرد، و زبان به زبان در همه جا پیچید. در آن ایام زمامدار صالح و موحدی بر آنها حکومت می‌کرد، ولی هضم مسأله معاد جسمانی و زنده شدن مردگان بعد از مرگ برای مردم آن محیط مشکل بود. جمعی از آنها نمی‌توانستند باور کنند که انسان بعد از مردن به زندگی باز می‌گردد، اما ماجرای خواب اصحاب کهف دلیل دندان‌شکنی شد برای آنها که طرفدار معاد جسمانی بودند. و لذا قرآن می‌گوید: «همانگونه که آنها را به خواب فرو بردیم از آن خواب عمیق و طولانی بیدار کردیم و مردم را متوجه حالشان نمودیم، تا بدانند وعدۀ رستاخیز خداوند حق است و در پایان جهان و قیام قیامت شکی نیست». چرا که این خواب طولانی که صدها سال به طول انجامید بی‌شباهت به مرگ نبود و بیدار شدنشان همچون رستاخیز، بلکه می‌توان گفت این خواب و بیداری از پاره‌ای جهات از مردن و بازگشتن به حیات، عجیب‌تر بود؛ زیرا صدها سال بر آنها گذشت در حالی که بدنشان نپوسید، در حالی که نه غذایی خوردند و نه آبی نوشیدند، در این مدت طولانی چگونه زنده ماندند؟ آیا این دلیل بر قدرت خدا بر هر چیز و هر کار نیست؟ حیات بعد از مرگ با توجه به چنین صحنه‌ای مسلّماً امکان‌پذیر است.

پایان ماجرای اصحاب کهف

خرید غذا به سرعت به غار بازگشت و دوستان خود را از ماجرا آگاه ساخت، همگی در تعجب عمیق فرو رفتند، و از آنجا که احساس می‌کردند همۀ فرزندان و برادران و دوستان را از دست داده‌اند، و هیچکس از یاران سابق آنها زنده نمانده، تحمل این زندگی برای آنها سخت و ناگوار بود، از خدا خواستند که چشم از این جهان بپوشند و به جوار رحمت حق منتقل شوند و چنین شد. آنها چشم از جهان پوشیدند و جسدهای آنها در غار مانده بود که مردم به سراغشان آمدند. «در اینجا نزاع و کشمکش بین آنها در گرفت» میان طرفداران مسأله معاد جسمانی و مخالفان آن. مخالفان سعی داشتند که مسأله خواب و بیداری اصحاب کهف به زودی به دست فراموشی سپرده شود، و این دلیل دندان‌شکن را از دست موافقان بگیرند؛ لذا «پیشنهاد کردند در غار گرفته شود، تا برای همیشه از نظر مردم پنهان گردند».

و برای خاموش کردن مردم می‌گفتند زیاد از آنها سخن نگویید، آنها سرنوشت اسرارآمیزی داشتند که «پروردگارشان از وضع آنها آگاه‌تر است». بنابراین داستان آنها را رها کنید و به حال خودشان واگذارید. در حالی که «مؤمنان راستین که از این امر آگاهی یافته بودند» و آن را سند زنده‌ای برای اثبات رستاخیز به مفهوم حقیقیش می‌دانستند، سعی داشتند این داستان هرگز فراموش نشود. و لذا «گفتند: ما در کنار مدفن آنها مسجد و معبدی می‌سازیم»، تا مردم یاد آنها را از خاطره‌ها هرگز نبرند، به علاوه از روح پاک آنها استمداد طلبند. قرآن به پاره‌ای از اختلافات که در میان مردم در زمینه اصحاب کهف وجود دارد اشاره می‌کند، از جمله: درباره تعداد آنها می‌گوید: «گروهی از مردم خواهند گفت آنها سه نفر بودند که چهارمینشان سگشان بود. و گروهی می‌گویند پنج نفر بودند که ششمین آنها سگ آنها بود همه اینها سخنانی بدون دلیل و تیر در تاریکی است و گروهی می‌گویند آنها هفت نفر بودند و هشتمین آنها سگ آنها بود بگو پروردگار من از تعداد آنها آگاه‌تر است تنها گروه کمی تعداد آنها را می‌دانند».

گرچه در جمله‌های فوق، قرآن با صراحت تعداد آنها را بیان نکرده است، ولی از اشاراتی که در آن وجود دارد می‌توان فهمید که قول سوم همان قول صحیح و مطابق واقع است،؛ چراکه به دنبال قول اول و دوم کلمه (تیر در تاریکی) که اشاره به بی‌اساس بودن آنها است آمده، ولی در مورد قول سوم نه تنها چنین تعبیری نیست، بلکه تعبیر «بگو پروردگارم از تعداد آنها آگاه‌تر است» و همچنین «تعداد آنها را تنها گروه کمی می‌دانند» ذکر شده است که این خود دلیلی است بر تأیید این قول و در هر حال در پایان اضافه می‌کند «در مورد آنها بحث مکن جز بحث مستدل و توأم با دلیل و منطق». که تو باید به اتکاء وحی الهی با آنها سخن بگویی زیرا محکم‌ترین دلیل در این زمینه همین دلیل است، «و بنابراین از احدی از آنها که بدون دلیل سخن می‌گویند درباره تعداد اصحاب کهف سؤال نکن».