حضرت فاطمه در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حضرت فاطمه زهرا است. حضرت فاطمه زهرا از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حضرت فاطمه در قرآن - حضرت فاطمه در حدیث - حضرت فاطمه در نهج البلاغه - حضرت فاطمه در تاریخ اسلامی - حضرت فاطمه در معارف و سیره نبوی - حضرت فاطمه در معارف و سیره امام باقر - حضرت فاطمه در معارف و سیره امام صادق - حضرت فاطمه در معارف و سیره رضوی - حضرت فاطمه در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - حضرت فاطمه از دیدگاه اهل سنت - پرسش‌های مرتبطمقدمه
اهمیت و عظمت حضرت فاطمه(س)
مقام معظم رهبری فاطمه زهرا(س) را بزرگ‌ترین بانوی تاریخ بشر، افتخار اسلام و امت اسلامی می‌دانند که تصور مقام وی برای انسان‌های معمولی غیرممکن یا دشوار است[۱]. رهبر معظم انقلاب به برخی از سخنان و رفتارهای پیامبر(ص) در توصیف عظمت حضرت فاطمه(س) اشاره می‌کنند: پیغمبر اکرم(ص) فرمودند: «فِدَاهَا أَبُوهَا»[۲]. یا اینکه پیامبر(ص) هنگام ورود فاطمه(س) از جای برخاسته و به استقبال ایشان می‌رفت. اینها نشانه‌هایی از عظمت حضرت فاطمه(س) نزد پیامبر(ص) است. مقام معظم رهبری در تبیین ابعاد دیگر عظمت حضرت فاطمه(س) می‌فرماید: تمام دنیای اسلام از آن روز تا امروز این بانوی بزرگوار را با چشم عظمت و جلالت می‌نگرند، امکان ندارد که تمام عقلا، علما و متفکران با نحله‌ها و عقاید مختلف در طول تاریخ یک امت، بر ستایش یک مرکز متفق القول باشند. این نشانه‌ای دیگر از اهمیت حضرت فاطمه(س) است. هر یک از ائمه شط خروشانی هستند که فضای معرفت و استعدادهای بشری را سیراب و بارور کرده‌اند و تمام این جویبارها از چشمه حضرت فاطمه(س) سرازیر می‌شوند. روایات صادقین(ع)، عظمت حضرت رضا(ع) و ائمه بعد، مقام والای حضرت بقیة الله(ع)، همگی جویبارهای آن کوثرند[۳]. روایات معصومین(ع) نسبت به این بزرگوار، چنان زبان ستایش، خضوع و خشوع است که برای کسی که مقام والای فاطمه زهرا(س) را ندانسته باشد، مایه تعجب است. پیامبر اکرم(ص) که پدر و مربی ایشان بود، امیرالمؤمنین همسر او و ائمه(ع) فرزندان او هر کدام راجع به حضرت زهرا(س) سخنی گفته‌اند[۴].
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در معرفی شخصیت علمی حضرت صدیقه(ص) می‌فرمایند مقام فاطمه زهرا(س) درخور آن است که عقول برجسته انسان‌های بزرگ، در اصلی‌ترین رشته‌های تفکرشان بیندیشند و زبان‌های فصیح‌ترین گویندگان و سرایندگان، آن اندیشه‌ها را در قالب کلمات بیاورند و سرشارترین ذوق‌ها و جوشان‌ترین طبع‌های فیاض هنرمندان و شاعران، آنها را به صورت شعر و سخن منظوم بیان کنند. در چنین صورتی شاید ذهن بشر متوسط امروز بتواند گوشه‌ای از فضایل این بزرگوار را درک کند[۵]. رهبر معظم انقلاب معتقدند فیوضات حضرت زهرا(س)، به مجموعه کوچکی از انسان‌ها منحصر نمی‌شود. بشریت یک جا مرهون فاطمه زهرا(س) است و هر چه از تاریخ می‌گذرد معنویت و نور حضرت فاطمه(س) آشکارتر خواهد شد. خیر کثیری که خداوند در سوره مبارکه کوثر مژده آن را به پیامبر اکرم داد و تأویل آن، فاطمه زهرا(س) است مجمع همه خیراتی است که روز به روز از سرچشمه دین نبوی، بر همه بشریت و بر همه خلایق فرو می‌ریزد[۶]. علی‌رغم آنکه ستارگان درخشان عالم بشریت غالباً در زمان حیات‌شان شناخته نشده‌اند؛ فاطمه زهرا(س) چنان عظمتی داشت که در زمان خود، نه فقط پدر و همسر و فرزندان و شیعیان خاص، بلکه کسانی که رابطه صمیمانه‌ای با ایشان نداشتند، زبان به مدح آن بزرگوار گشودند. در کتب اهل سنت روایات بسیاری توسط برخی از همسران پیامبر یا دیگران در ستایش حضرت فاطمه(س) صادر شده است. عایشه می‌گوید «هیچ کس را از لحاظ هیأت، چهره، سیما، درخشندگی و حرکات و رفتار، شبیه‌تر از فاطمه به پیغمبر اکرم(ص) ندیدم؛ وقتی که فاطمه زهرا بر پیغمبر وارد می‌شد، آن حضرت برمی‌خاست و مشتاقانه به سمت او می‌رفت و فاطمه زهرا(س) را می‌بوسید، دست او را می‌گرفت و در جای خودش می‌نشاند». در روایات آمده است درخشندگی فاطمه زهرا(س) باعث می‌شود تا چشمان کروبیان ملأ اعلی خیره شود؛ فاطمه(س) برای آنها می‌درخشد[۷].[۸].[۹]
برخی از صفات و ابعاد شخصیتی حضرت زهرا(س)
رهبر معظم انقلاب ضمن تأکید بر الگوگیری از حضرت زهرا(س) به برخی از ابعاد شخصیت ایشان اشاره می‌کنند:
بندگی خدا
از نظر رهبر انقلاب ارزش فاطمه زهرا(س) به عبودیت و بندگی خداست. اگر بندگی خدا در فاطمه زهرا(س) نبود، او صدیقه کبری نبود. صدیق کسی است که آنچه را می‌اندیشد و می‌گوید، صادقانه در عمل نشان دهد. ملاک صدیق بودن بندگی خداست. در زیارت حضرت زهرا(س) آمده است: «خداوند قبل از خلقت تو را امتحان کرده است و تو را در این امتحان صابر یافت»[۱۰]. خدای متعال می‌داند که فاطمه زهرا در دوران زندگی چگونه انتخاب و اختیار خواهد کرد و تمام مقامات وی بر اساس عبودیت اوست[۱۱]. در نظام حکیمانه الهی هیچ منزلتی بدون معیار و میزان به کسی اعطا نمی‌شود. خداوند گذشت، ایثار، معرفت و فدا شدن این بنده خاص خود را در راه اهداف الهی می‌داند؛ لذا او را مرکز فیوضات خود قرار می‌دهد[۱۲]. «حسن بصری» که یکی از عباد و زهاد معروف دنیای اسلام است، درباره فاطمه زهرا(س) می‌گوید: به قدری دختر پیغمبر عبادت کرد و در محراب عبادت ایستاد که پاهای وی از ایستادن در محراب عبادت، ورم کرد. امام حسن مجتبی(ع) می‌گوید: شبی مادرم تا صبح عبادت کرد و دائم مردم را دعا کرد. هنگام طلوع فجر سؤال کردم چرا برای خود دعا نکردی؟ در جواب فرمود: «يَا بُنَيَّ الْجَارَ ثُمَ الدَّارَ»[۱۳]؛ «اول دیگران بعد خود ما!»[۱۴].[۱۵]
جامعیت
از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای نقطه درخشان زندگی حضرت فاطمه(س) جامعیت است که توانسته کمالات متعدد را در کنار هم جمع نماید[۱۶]. زندگی وی از یک سو توأم با علم، عبادت و حکمت و از سوی دیگر، سرشار از مجاهدت و فداکاری در عرصه سیاسی اجتماعی است. از دوران کودکی در مکه، در شعب ابی طالب، در کمک‌رسانی و روحیه‌دهی به پدر بزرگوارش، تا همراهی با امیرالمؤمنین در مراحل دشوار زندگی در مدینه، در جنگ‌ها، غربت‌ها، تهدیدها، سختی زندگی مادی و فشارهای گوناگون، و همچنین در دوران محنت آن بزرگوار – یعنی بعد از رحلت پیغمبر – چه در مسجد مدینه، چه در بستر بیماری؛ حضرت زهرا(ص) چونان یک حکیم و عارف مجاهد مشغول فعالیت و تلاش است. همچنین از لحاظ وظائف همسری، وظیفه تربیت فرزند، پذیرایی و مهربانی با شوهر، یک زن نمونه است. لحن خطاب وی به امیرالمؤمنین(ع) نشانگر خشوع، اطاعت و تسلیم او در مقابل امیرالمؤمنین است. در عرصه تربیت فرزندان، فرزندانی همچون امام حسن و امام حسین و حضرت زینب تربیت نموده است[۱۷].[۱۸]
تلاش، مبارزه و فداکاری
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای حضور سازنده حضرت فاطمه(س) را یکی دیگر از ابعاد شاخص حیات ایشان معرفی می‌کنند. در نظر ایشان زندگی حضرت زهرا(س) از هر جهت زندگی‌ای همراه با تلاش، تکامل و تعالی روحی یک انسان است. این بانو در کنار تمام مشکلات محیط و زندگی، کانونی برای مراجعات مردم و مسلمانان است. او دختر کارگشای پیغمبر است و در این شرایط، زندگی را با کمال سرافرازی به پیش می‌برد. دختری که در کوره گداخته مبارزات سخت پیغمبر در مکه متولد شد و در شعب ابی طالب یار و غمگسار پدر بود. دختری حدوداً هفت، هشت ساله یا دو، سه ساله – بنابر اختلاف روایات- در فقدان حضرت خدیجه و ابوطالب و تنهایی پیغمبر، غمگسار پدر است. مردم به پیامبر(ص) پناه می‌آورند؛ ولی این دختر همچون یک فرشته نجات برای پیغمبر؛ مانند مادری برای پدر خود؛ پرستار بزرگی برای آن انسان بزرگ، مشکلات را تحمل کرد و غمگسار پیغمبر شد. در دوران پس از هجرت، در آغاز سنین تکلیف، با علی بن ابیطالب(ع) با مهریه و جهیزیه ساده ازدواج کرد و به خاطر سادگی زندگی امیرالمؤمنین سختی‌های فراوانی متحمل شد. روزی حضرت فاطمه(س) نزد پیغمبر رفت، از شدت گرسنگی رویش زرد شده بود. دل پیغمبر سوخت و برای دخترش دعا فرمود[۱۹]. رهبر معظم انقلاب بر این نکته تأکید دارند که هر کسی نمی‌تواند همسر و همراه امیرالمؤمنین باشد، حضرت فاطمه(س) پابه‌پای حضرت علی(ع) سختی‌ها و مشکلات مبارزات و مسائل پس از رحلت پیامبر(ص) را تحمل می‌کند. استقامت حضرت فاطمه(س) سبب نجات اسلام شد و همین امر مایه احترام و خشوع ائمه(ع) نسبت به ایشان است. جهاد آن بزرگوار در میدان‌های مختلف، یک جهاد نمونه است. ایشان در دفاع از اسلام، امامت و ولایت، در حمایت از پیغمبر، در نگهداری امیرالمؤمنین(ع) مجاهدتی ویژه داشت[۲۰].[۲۱]
همسر و مادری شایسته
مقام معظم رهبری حُسن همسری و مادری را از ویژگی‌های بارز حضرت فاطمه دانسته و در این باره به کلامی از امیرالمؤمنین استناد می‌کنند که درباره ایشان فرمود: «این زن هیچ‌گاه در طول دوران زناشویی، مرا به خشم نیاورد و یک بار از دستور من سرپیچی نکرد»[۲۲]. رهبر انقلاب در ترسیم سیمای فاطمه(س) می‌فرمایند حضرت زهرا(س) با آن عظمت و جلالت، در محیط خانه، یک همسر و یک زن است و آن گونه که اسلام می‌گوید به وظایف همسری و مادری می‌پردازد. شوهر جوان او دائماً در جنگ بود ولی با این حال فاطمه(س) محیط خانه را به گونه‌ای عاطفی و صمیمی مهیا می‌سازد که بستر مناسبی برای تربیت فرزندانی چون امام حسن و امام حسین و حضرت زینب(ع) است. حضرت زهرا(س) در محیط خانه دلارام همسر و فرزندان، مایه آرامش زندگی و آسایش ایشان بود[۲۳].[۲۴]
علم و حکمت
مقام معظم رهبری علم را یکی دیگر از ابعاد عظمت ام الائمه ذکر می‌کنند: حضرت فاطمه(س) منبع علم و حکمت است. در مقدمات خطبه فدکیه که شیعه و سنی آن را نقل کرده‌اند یک پارچه حکمت و معرفت از زبان حضرت زهرا(س) منتشر شده است. موقعیتی که این خطبه ایراد شده است یک محاجه سیاسی بود و فضای تعلیم نبود؛ اما با این حال عالی‌ترین معارف اسلامی در آن بیان شده است[۲۵]. خطبه‌ای که به فرمایش علامه مجلسی بزرگان فصحا، بلغا و دانشمندان باید کلمات و عبارات آن را معنا کنند و از لحاظ زیبایی هنری، همچون زیباترین و بلندترین کلمات نهج البلاغه است[۲۶].[۲۷]
محدثه
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به سخنی از امام صادق(ع) اشاره می‌کنند که فرمود: «فَاطِمَةُ كَانَتْ مُحَدَّثَةً»[۲۸] یعنی فرشتگان بر حضرت زهرا(س) فرود می‌آمدند، با او مأنوس شده و سخن می‌گفتند و آیات الهی را بر او می‌خواندند. قرآن خطاب به حضرت مریم(س) می‌فرماید: 
يَا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاكِ وَطَهَّرَكِ وَاصْطَفَاكِ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ
[۲۹]. این عبارات را فرشتگان به فاطمه زهرا(س) خطاب می‌کردند. زمانی حضرت فاطمه(س) به فرشتگان فرمود: آیا مریم نیست که خدا او را بر زنان عالم برگزید؟ ملائکه در جواب، به فاطمه زهرا(س) عرض کردند: «مریم نسبت به زنان دوران خودش برگزیده بود و تو نسبت به زنان همه دوران‌ها برگزیده هستی»[۳۰]. رهبر انقلاب به حدیثی دیگر اشاره می‌کنند که طبق آن حضرت زهرا(س) به امیرالمؤمنین گفت: «ملائکه مطالبی را به من می‌گویند». امیرالمؤمنین به ایشان می‌گوید: «وقتی صدای ملک را شنیدی، به من بگو تا آنچه را می‌شنوی بنویسم»[۳۱]. و امیرالمؤمنین، آنچه را که ملائکه به فاطمه زهرا(س) املاء می‌کردند نوشت و محصول آن به نام «مصحف فاطمة» یا «صحیفة فاطمة» شد که در نزد ائمه(ع) بود و هست. ائمه(ع) برای مسائل گوناگون خود، به این کتاب رجوع می‌کردند که شامل تمام حوداث جاری بشری در دوران‌های آینده است[۳۲].[۳۳].[۳۴]
زهد و انفاق
رهبر معظم انقلاب زهد و انفاق فاطمه(س) را جلوه‌ای دیگر از عظمت ایشان دانسته می‌فرمایند حضرت زهرا(س) کمترین توجهی به زخارف دنیوی و تجملات کم ارزش دنیا نداشت. روزی پیغمبر(ص) پیرمرد مستمندی را برای دریافت کمک به خانه امیرالمؤمنین فرستاد. حضرت فاطمه(س) چیزی جز تخته پوستی که حسن و حسین روی آن می‌خوابیدند نداشت و همان را به سائل داد[۳۵].[۳۶]
منابع
پانویس
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمعی از مداحان در سالروز میلاد حضرت زهرا(س)، ۱۳/۳/۱۳۸۹.
- ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۴۳، ص۲۰.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمعی از مداحان در سالروز میلاد حضرت زهرا، ۱۷/۵/۱۳۸۳.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمعی از مداحان در سالروز میلاد حضرت زهرا، ۲۸/۱۰/۱۳۶۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمعی از مداحان در سالروز میلاد حضرت زهرا، ۲۸/۱۰/۱۳۶۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمعی از مداحان در سالروز میلاد حضرت زهرا(س)، ۵/۱۰/۱۳۷۰.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۲۸، ص۳۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمعی از مداحان در سالروز میلاد حضرت زهرا(س)، ۳/۹/۱۳۷۳.
- ↑ محمدی، عبدالله، مقاله «ولایت»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ ص ۱۷۰.
- ↑ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۳۶۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در سالروز میلاد حضرت زهرا(س)، ۵/۵/۱۳۸۴.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمعی از مداحان در سالروز میلاد حضرت زهرا(س)، ۵/۱۰/۱۳۷۰.
- ↑ وسایل الشیعه، ج۷، ص۱۱۳؛ بحارالانوار، ج۴۳، ص۸۱-۸۲.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمعی از زنان در سالروز میلاد حضرت زهرا(س)، ۲۵/۹/۱۳۷۱.
- ↑ محمدی، عبدالله، مقاله «ولایت»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ ص ۱۷۳.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با هیأت نظارت، بازرسان و ناظران شورای نگهبان، ۲۲/۹/۱۳۶۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمعی از مداحان در سالروز میلاد حضرت زهرا(س)، ۱۳/۳/۱۳۸۹.
- ↑ محمدی، عبدالله، مقاله «ولایت»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ ص ۱۷۴.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمعی از مداحان در سالروز میلاد حضرت زهرا(س)، ۳/۹/۱۳۷۳.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با گروهی از زنان در سالروز میلاد حضرت زهرا(س)، ۲۵/۹/۱۳۷۱.
- ↑ محمدی، عبدالله، مقاله «ولایت»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ ص ۱۷۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۳۴.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با گروهی از زنان در سالروز میلاد حضرت زهرا(س)، ۲۵/۹/۱۳۷۱.
- ↑ محمدی، عبدالله، مقاله «ولایت»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ ص ۱۷۵.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمعی از مداحان در سالروز میلاد حضرت زهرا(س)، ۱۳/۳/۱۳۸۹.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جمعی از زنان در سالروز میلاد حضرت زهرا(س)، ۲۵/۹/۱۳۷۱.
- ↑ محمدی، عبدالله، مقاله «ولایت»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ ص ۱۷۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۳، ص۷۸ و ۷۹.
- ↑ «و آنگاه فرشتگان گفتند: ای مریم! خداوند تو را برگزید و پاکیزه داشت و بر زنان جهان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۴۲.
- ↑ بحارالانوار، ج۴۳، ص۷۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۴۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با گروهی از زنان در سالروز میلاد حضرت زهرا(س)، ۲۵/۹/۱۳۷۱.
- ↑ محمدی، عبدالله، مقاله «ولایت»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ ص ۱۷۷.
- ↑ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با گروهی از زنان در سالروز میلاد حضرت زهرا(س)، ۲۵/۹/۱۳۷۱.
- ↑ محمدی، عبدالله، مقاله «ولایت»، منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ ص ۱۷۸.