سیره امام حسین

سیره به معنای جریان داشتن و در حرکت بودن است که در اصطلاح دینی به معانی طریقه، روش و رفتار و اخلاق عملی به کار رفته است. خصلت‌های برجسته و سیره امام حسین (ع)، در صحنه‌های مختلف مخصوصاً در نهضت عاشورا جلوه داشت. برخی از ابعاد سیره امام حسین (ع) را می‌توان از جنبه‌های اخلاقی، خانوادگی، تبلیغی، سیاسی و اجتماعی بررسی نمود.

مقدمه

خصلت‌های برجسته و سیرۀ متعالی امام حسین، در صحنه‌های مختلف نهضت عاشورا نیز جلوه داشت. به عنوان نمونه: قاطعانه بیعت با یزید را ردّ کرد و از مدینه خارج شد، در سخت ترین شرایط محاصره و سختی و تشنگی در کربلا هم پیشنهاد تسلیم شدن و بیعت را نپذیرفت، عزّتمندانه به استقبال شهادت رفت، جوانمردانه به حرّ و سپاه تشنۀ او در طول راه آب داد و بالأخره توبۀ حرّ را روز عاشورا پذیرفت، بیعت خود را از یاران برداشت تا هر که می‌خواهد برگردد، غلام و خادم خویش را هم آزاد گذاشت و از او خواست که اگر می‌خواهد برود، به یتیمان مسلم بن عقیل پس از شهادت پدرشان مهربانی کرد، شب عاشورا را برای مناجات و تلاوت قرآن و عبادت مهلت خواست، تا آخرین لحظات حتّی در قتلگاه هم حالت تسلیم و رضا داشت، بر سختیها و شداید کربلا و شهادت اصحاب صبوری کرد، روز عاشورا با آن همه داغ و مصیبت و تشنگی و تنهایی چون شیر جنگید و از انبوه دشمن نهراسید، قیام خویش را با انگیزۀ امر به معروف و نهی از منکر دانست، بارها در طول سفر کربلا بی اعتباری دنیا را گوشزد کرد و زهد خویش را نشان داد، هتّاکی‌های دشمنان را روز عاشورا حلیمانه تحمّل کرد، اثر انبان‌هایی که به خانۀ محرومان برده بود، پس از شهادتش بر پشت و دوش آن حضرت دیده شد^[۱].

ابعاد سیره حسینی

سبک زندگی امام حسین

سیره اخلاقی امام حسین

امام حسین (ع) در خانواده‌ای متولد شد که محل فرود فرشتگان و جایگاه نزول قرآن بود، در جمع شخصیت‌های ارجمندی که با آیات الهی شکوه و عظمت یافته بودند و ساختار شخصیتی ایشان را پیامبر با فضایل اخلاقی بنا نهاد.

برخی از ویژگی‌های اخلاقی آن حضرت عبارت‌اند از: فروتنی؛ بردباری و گذشت‌؛ بخشش و سخاوت‌؛ شجاعت‌؛ ذلت‌ناپذیری‌؛ رسیدگی به بینوایان؛ انفاق در آشکار و نهان؛ جوانمردی و ...^[۲].

سیره عبادی امام حسین

عبادت نزد امام حسین (ع)، باتوجه به اینکه عبادت و پرستش خدا برای خاندان نبوّت، هستی و زندگی به شمار می‌آمد، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود و آن حضرت شب و روز، در نهان و آشکار همواره به عبادت می‌پرداختند. آن حضرت همواره در حق مردم نیکی و احسان و انفاق فراوان داشت.

در هیچ‌یک از لحظات و سکنات، ارتباط قلبی امام حسین (ع) با حضرت حق قطع نگردید و این رابطه را با پرستش خدای خویش تبلور می‌بخشید که در دعاهای آن حضرت مانند دعای عرفه نمود پیدا کرده است. همچنین در اوصاف آن حضرت نقل شده که بیست و پنج مرتبه پیاده به حج رفتند در حالی که مَرکب داشتند^[۳].

سیره خانوادگی امام حسین

سیره تربیتی امام حسین

سیره تربیتی امام حسین (ع) برپایه آنکه ایشان جزء اهل بیت (ع) بوده و دارای عصمت است قایل توجه است و علاوه بر اینکه ایشان متصف به همه نشانه‌های کمال هستند، دیگران را هم هدایت به این اوصاف می‌کنند. برخی از اوصاف و مسائل تربیتی آن حضرت عبارت‌اند از: رضا و تسلیم؛ ایجاد خودباوری و تقویت عزت نفس؛ احترام و محبت به کودکان؛ احترام به افکار جوانان؛ توجه و احترام به همسر؛ تواضع و هم‌نشینی با فقراء؛ جایگاه مادران شایسته و ...^[۴].

سیره اجتماعی امام حسین

امام حسین(ع) چه در عصر رسول خدا(ص) و چه پس از آن حضرت، تا زمان خلافت معاویه همواره مورد احترام مسلمانان و خلفا قرار داشت،؛ چراکه وی علاوه بر امتیازات انسانی و عظمت روحی و معنوی و کرامت و بزرگواری، فرزند رسول خدا(ص) و مورد محبت فوق العاده او بود، ولی در زمان معاویه و سپس یزید وضع دگرگون شد. هرچند ما معتقدیم ریشه‌های جریان خونین کربلا را باید از «سقیفه» پی‌جویی کرد (که در جای خود بازگو خواهد شد)، اما تردیدی نیست که عصر معاویه و پس از آن، زمان حکومت یزید، با دوران پیش از آنان تفاوت بسیار داشت و اگر تا قبل از زمامداری معاویه، ماجرای شهادت مظلومانه امام حسین(ع) و اسارت خاندانش برای مردم بازگو می‌شد، کسی آن را باور نمی‌کرد.

آری؛ کسی باور نمی‌کرد که محبوب قلب رسول خدا(ص) و جگر گوشه صدیقه کبرا(س) توسط گروهی که خود را مسلمان و از امت محمد(ص) می‌خواندند، مورد تعرض و بی‌حرمتی قرار گیرد، چه رسد به این که غریبانه، مظلومانه و لب تشنه در سرزمین نینوا به شهادت برسد و فرزندان و بانوان حرمش به اسارت روند.

با شروع حکومت اموی، بی‌حرمتی‌ها از سوی معاویه و عمالش نسبت به ساحت مقدس امیرمؤمنان(ع) و فرزندانش حسن و حسین(ع) و ترویج سب و لعن آنان به صورت علنی آغاز شد و زمینه‌های فاجعه خونین کربلا به گونه‌ای شتابان فراهم گردید و آن حسین عزیزی که این همه مورد محبت رسول خدا(ص) و مسلمین بود، حتی مأوایی در تمام آن سرزمین پهناور اسلامی نداشت. (در بخش‌های آینده به طور مشروح بحث آن خواهد آمد)^[۵].

سیره علمی امام حسین

انحرافی که بعد از شهادت پیامبر اکرم (ص) اتفاق افتاد و ابتدا منجر به انحراف از اصول و مبانی دین در اداره حکومت و سپس انحراف میان مسلمانان گشت، باعث آن شد تا پیشوایان دین الهی در راستای آموختن احکام دین به مسلمانان، پایه‌های آیین اسلام را در میان آنان تحکیم بخشیده و به گونه‌ای آنها را تربیت کنند که از راهیابی سریع این انحراف میان آنان جلوگیری به عمل آورده و از فروپاشی توان و قدرت آنها و تفرقه و پراکندگی، بازدارند. از همین‌جا، میراث به یادگار مانده از امیرالمؤمنین و امام حسن و امام حسین (ع) برای ما میراثی بزرگ و بس گران‌بها و ارزشمند تلقی شده و باوجود این ثروت فکری و علمی که از آن بزرگواران به دست ما رسیده از دیگران احساس بی‌نیازی می‌کنیم^[۶].

سیره تبلیغی امام حسین

سیره سیاسی امام حسین

از ویژگی‌های انسانی امام حسین (ع)، آزادگی و ظلم‌‏ستیزی و ستم‌‎ناپذیری بی‌نظیر اوست. او به راستی نه تنها قهرمان سازش‏‌ناپذیر در برابر ستم و شقاوت و استبداد بود، بلکه بنیان‌گذار این شیوه آزادمنشانه و انسانی است که تمامی آزادی خواهان و ستم‎ستیزان در مبارزه راه عدالت باید به آن قهرمان حریت و رهایی تأسی جویند.

برای نمونه، آن گرامی بود که در بحران تاخت و تاز افسار گسیخته استبداد اموی و به هنگام رویارویی قهرمانانه و تاریخ‎ساز خروشید که: «نه، هرگز حسین زیر بار ذلت نخواهد رفت!» و این منشور ستم‌سوز و جاودانه را برای همگان به یادگار نهاد که: «نه، به خدای هستی سوگند! نه ذلیلانه دست بیعت بر دست تجاوزکاران خواهیم نهاد و نه همانند بردگان از میدان جهاد خواهم گریخت»^[۷].

سیره اقتصادی امام حسین

سیره فرهنگی امام حسین

سیره مدیریتی امام حسین

سیره نظامی امام حسین

در نهضت عاشورا به یک سری تاکتیک‌های نظامی و تبلیغی برمی خوریم که از سوی حسین بن علی(ع) انجام گرفته است. شیوه‌های نظامی به‌طور عمده یا حالت دفاعی داشته است، یا تهاجمی. روش‌های تبلیغی نیز به‌طور عمده جهت آگاهانیدن مردم و پیامرسانی و بهره‌برداری بیشتر از این حرکت بوده است؛ چه آنچه زمان خود آن حضرت و توسط خود او انجام گرفته است، یا پس از شهادتش. در اینکه آن حضرت در قیام کربلا به‌عنوان یک مبارز مسلّط به همه فنون رزمی و تاکتیک‌های نظامی و دفاعی و تبلیغی عمل کرده است، شکّی نیست. آنچه مطرح می‌‌شود، تنها نمونه‌هایی است که از تأمّل بر حوادث این نهضت به نظر می‌‌رسد و مدیریّت شگفت و نظم و تدبیر آن حضرت را در آن حادثه که آمیخته‌ای از احساسات و عواطف و تعقّل است، نشان می‌‌دهد.

برخی از تاکتیک‌های نظامی که حضرت از آنها استفاده کرد عبارت است از: حفاظت شخصی؛ گزارش‌گر اطلاعاتی؛ خنثی کردن توطئه ترور؛ جمع‌آوری اطلاعات؛ جذب نیرو؛ تصفیه نیرو؛ سازماندهی نیروها. روش‌هایی که از سوی سیدالشهدا(ع) در طول نهضت و در روز عاشورا و نیز توسّط خانواده او به کار گرفته شد، هم مایه ماندگاری نهضت و مصونیّت چهره آن است، هم عامل روحیّه بخشی به یارانِ شرکت کننده در آن حماسه که امام را با همه هستی یاری کردند، و هم مایه تزلزل در انگیزه سپاه کوفه و موجب ضعف یا رسوایی یا خنثی شدن تبلیغات دشمن گشته است، که به برخی از آنها اشاره می‌‌شود: نامشروع دانستن خلافت یزید؛ نامه نگاری و پیام‌رسانی به بزرگان کوفه و بصره و سران قبایل و اعزام نماینده به کوفه؛ اتمام حجّت؛ خطابه با دشمن؛ رَجَز و غیره.

در مجموعِ حرکت عاشورا، چه از بُعد نظری و چه عملی، روش‌ها و محورهایی مورد توجه قرار گرفته است تا:

پیام نهضت به همه رسانده شود
در دراز مدّت، منافقان نفوذی در تشکیلات حکومتی و پست‌های کلیدی معرفی و افشا گردند
امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح فساد اجتماعی، زنده شود
راه مبارزه سیاسی فرهنگی برای نسل‌های آینده ترسیم گردد^[۸].