مخالفان امام علی در معارف و سیره نبوی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث مخالفان امام علی است. مخالفان امام علی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مخالفان امام علی در کلام اسلامی - مخالفان امام علی در تاریخ اسلامی - مخالفان امام علی در معارف و سیره نبوی - مخالفان امام علی در معارف و سیره علوی - مخالفان امام علی در معارف و سیره فاطمی - پرسش‌های مرتبط

هشدار و اتمام حجت با سران توطئه درباره دشمنی با علی(ع)

پیامبر اکرم از آینده امت به اعتبار عملکرد سران و گردانندگان توطئه و نفاق، هراس داشت. نسبت به حادثه غدیر که نص محکم الهی بر ولایت و خلافت امیرالمؤمنین بود، با پیمانی که بستند تمردشان را امضاء نمودند. پیامبر (ص) یک دسته از روشنگری و اتمام حجت خود را متوجه عامه مردم کرد تا زنگ خطر را در آینده دریابند، دسته دیگر از اتمام حجت را متوجه عناصر کلیدی توطئه نمود و لذا باید به نوع برخورد پیامبر (ص) با جبهه متحد نفاق توجه و تأمل کرد.

از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود: رسول خدا روزی دستور داد که ابوبکر و عمر و علی (ع) به طرف جایگاه اصحاب کهف و رقیم بگذرند و هر یک به نوبه وضو سازند و دو رکعت نماز گذارند و سپس اصحاب کهف را ندا کرده و صدا بزنند، در صورتی که هر یک از آنان پاسخی از اصحاب کهف شنیده باشند به رسول خدا باز گویند! ابتدا ابوبکر به این کار اقدام کرد و پس از وضو و دو رکعت نماز، اصحاب کهف را ندا کرد پاسخی نشنید! سپس عمر به آن کار اقدام کرد و مانند ابوبکر وضو ساخت و نماز خواند و اصحاب کهف را ندا کرد او نیز پاسخی نشنید و بعد علی (ع) به آن کار مبادرت کرد، پس از وضو و دو رکعت نماز اصحاب کهف را ندا کرد. اصحاب کهف با ذکر سه بار لبیک گفتن به ندای علی (ع) پاسخ گفتند. سپس علی (ع) باز ندا کرد و از اصحاب کهف خواست که بگویند چرا به نداهای اول و دوم پاسخی نگفتند؟ آنان در جواب گفتند: ما وظیفه داریم که به ندای پیامبران یا اوصیاء آنان پاسخ دهیم و به ندای دیگران نباید پاسخی بگوییم. سپس به سوی پیامبر (ص) بازگشتند و جریان وقایع خویش را برای رسول خدا شرح دادند. پیامبر (ص) پس از استماع وقایع، صفحه سرخ رنگی به آنان داد و فرمود: آنچه که دیده‌اید و شنیده‌اید به عنوان شهادت با خط خود در این صفحه بنویسید. سپس این قسمت از آیه ﴿سَتُكْتَبُ شَهَادَتُهُمْ وَيُسْأَلُونَ﴾ نازل گردید.

از امام صادق (ع) روایت شده که وقتی پیامبر اکرم از خطبه روز غدیر فارغ شد شخصی را در میان مردم دیدند خوش خوی و نیکو روی که آثار بزرگی از چهره‌اش پیدا بود و می‌گفتند: به خدا سوگند که من هرگز روزی مانند این روز ندیده بودم و چه بسیار اهتمام می‌کند رسول خدا درباره پسر عمش علی و امروز از برای او عهدی بسته است که برهم نمی‌زند آن را مگر کسی که به خدای عظیم و به رسول کریم کافر شود. وای به حال کسی که این گره را بگشاید و از هم بگسلاند.

راوی گوید: عمر متوجه آن شخص شد و هیئت او عمر را به تعجب در آورده بود و در او حیران مانده بود. پس رو به جانب پیامبر اکرم کرد و عرض کرد: شنیدی که این مرد چنین و چنان گفت. حضرت فرمود: ای عمر هیچ دانستی که این مرد که بود؟ عرض کرد: نه! فرمود: این مرد روح الامین جبرئیل بود و تو ای عمر حذر کن از اینکه تو باز کننده و گشاینده و برهم زننده آن باشی، که اگر تو باشی خدا و رسول و ملائکه و مؤمنان همه از تو بیزارند.

ابن فهد حلی در کتاب مناقب العتره از حذیفه یمانی و جابر بن عبدالله انصاری از پیامبر اکرم روایت کرده‌اند که فرمود: «الويل الويل لأمتي من الشورى الكبرى و الشورى الصغرى، سئل في تعيينهما قال: الشورى الكبرى تنعقد في بلدي بعد وفاتي لغصب خلافة أخي و حق بنتي و الصغرى تنعقد في الغيبة الكبرى في الزوراء لتغير سنتي و تبديل احكامي» فرمود: ای وای، ای وای بر امت من از شورای بزرگ و شورای کوچک، پرسیدند کدامند آنها؟ فرمود: شورای بزرگ منعقد می‌شود در شهر من «مدینه» بعد از وفات من، برای غصب خلافت برادرم «علی» و غصب حق دخترم «فاطمه» و شورای کوچک منعقد می‌شود در غیبت کبری در زوراء برای تغییر سنت من و تبدیل احکام من.

ابوسعید گفت: در مکه خدمت پیامبر (ص) بودم که عربی بلند قامت با هیبت و عظمت وارد شد. کمانی به کتف آویخته، جعبه تیری حمایل نموده گفت: یا محمد، علی در کجای قلب شما جا دارد؟ پیامبر (ص) با شنیدن این جمله گریان شد، طوری که گونه‌هایش‌تر شد. صورت به خاک چسبانید، پس از مدتی مانند کسی که از بند خلاص شده باشد از جا پرید، پایه منبر را گرفت و فرمود: «يَا أَعْرَابِيٌّ وَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ وَ سَطَحَ الْأَرْضَ عَلَى وَجْهِ الْمَاءِ لَقَدْ سَأَلْتَنِي عَنْ سَيِّدِ كُلِّ أَبْيَضَ وَ أَسْوَدَ وَ أَوَّلُ مَنْ صَامَ وَ زَكَى وَ تَصَدَّقَ وَ صَلَّى الْقِبْلَتَيْنِ وَ بَايَعَ الْبَيْعَتَيْنِ وَ هَاجَرَ الْهِجْرَتَيْنِ وَ حَمَلَ الرَّايَتَيْنِ وَ فَتَحَ بَدْراً وَ حُنَيْنَ ثُمَّ لَمْ يَعْصِ اللَّهَ طَرْفَةَ عَيْنٍ»؛ ای عرب به خدایی که دانه را می‌شکافد و موجودات را آفرید و زمین را روی آب گسترانید از آقا و سید موجودات پرسیدی! او اولین کسی است که روزه گرفت و زکات و صدقه داد، به دو قبله نماز خواند، دو بار بیعت کرد و دو مرتبه هجرت کرد، دو پرچم را بلند کرد، در بدر و حنین پیروز شد. آنکه خدا را چشم به هم زدنی معصیت نکرد.

همین که سخن پیامبر (ص) تمام شد، عرب ناپدید شد. پیامبر (ص) به اصحاب فرمود: آنکه با من صحبت می‌کرد شناختی؟ گفتند: نه! فرمود: به خدا قسم او جبرئیل بود که درباره برادر و پسر عمویم این پرسش را نمود تا عهد و پیمانی بر شما باشد.

از سدیر صیرفی از امام باقر (ع) نقل شده: خداوند دو بار علی (ع) را به یارانش شناسانید. یک بار وقتی که فرمود: هر کس من مولای اویم علی مولای اوست و اما بار دوم وقتی که این آیه نازل شد ﴿فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلَائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ﴾ پیامبر اکرم دست علی (ع) را گرفت پس فرمود: ای مردم این است صالح المؤمنین «صلاحیت‌دار مؤمنین».

از ابن عباس نقل شده در ذیل آیه مبارکه ﴿وَإِنْ تَظَاهَرَا عَلَيْهِ...﴾ و اگر با پیغمبر ستیزه نمایید... گفت: این آیه درباره عایشه و حفصه نازل شد و فرمود: خداوند ﴿فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ﴾ پس خداوند یاور اوست و جبرئیل، تنها درباره رسول خدا نازل شده و صالح المؤمنین تنها درباره علی (ع) نازل شده است. (یعنی اگر عایشه و حفصه همسران پیامبر (ص) با او ستیزگی نمایند. نمی‌توانند به او ضرری بزنند زیرا خدا و جبرئیل و علی (ع) یار پیغمبرند).

در مسند احمد و مسند طیالسی و صحیح ترمذی از قول عمران بن حصین آمده: در سریه‌ای پیامبر (ص) وقتی لشکر را به جنگ فرستاد، چهار نفر از اصحاب پیامبر (ص) با هم قرار گذاشتند که چون به خدمت پیامبر (ص) رسیدند از علی (ع) به حضرتش شکایت کنند. وقتی که این ۴ نفر به خدمت پیامبر (ص) رسیدند، یکی از ایشان برخاست و گفت: ای رسول خدا توجه نمی‌فرمایید که علی بن ابی طالب چنین و چنان کرده است. پیامبر (ص) از او روی برگردانید. دومی و سومی و بالاخره چهارمی از جای برخاست و هر کدام سخن اولی را تکرار کردند و در هر نوبت هم پیامبر (ص) از شاکی روی برگردانید، در آخر پیامبر (ص) در حالی که آثار خشم از چهره‌اش نمایان بود روی به آنها کرد و فرمود: «مَا تُرِيدُونَ مِنْ عَلِيٍّ، تُرِيدُونَ مِنْ عَلِيٍّ‌، تُرِيدُونَ مِنْ عَلِيٍّ‌؟» از علی چه می‌خواهید؟ از علی چه می‌خواهید؟ از علی چه می‌خواهید؟ علی از من است و من از علی هستم، علی از من است و من از علی هستم و او بعد از من بر هر مؤمنی ولایت و فرمانروایی دارد.

طبرانی ذکر کرده که موقعی که بریده از یمن برگشت و داخل مسجد شد مشاهده کرد عده‌ای در جلوی اتاق پیغمبر موجودند، جمعیت به پا خواستند و به بریده سلام کردند و از اخبار از او سوال نمودند پاسخ داد: خدا مسلمانان را پیروز کرد! سوال نمودند چه چیزی تو را به مدینه کشاند؟ بریده گفت: علی (ع) کنیزی از خمس برداشت من آمدم که به رسول خدا خبر دهم! بعضی از آن جماعت گفتند: بگو بگو! علی از چشم رسول خدا بیفتد. فقالوا أخبره أخبره، يسقط علياً من عينه. پیامبر (ص) گفتار آنها را از پشت درب می‌شنید عصبانی شد و بیرون آمد فرمود: چرا عده‌ای از علی عیب‌جویی می‌کنند؟ هر کس علی را عصبانی کند مرا عصبانی کرده و هر کس از علی جدا شود از من جدایی نموده علی از من و من از علی هستم.

جو حسادت بعضی یا بسیاری از اصحاب که نفسانیات مسئله‌داری داشتند در این روایت به ترسیم کشیده شده وقتی در عصر حیات پیامبر (ص) از علی این گونه انتقاد کنند و در مجالس‌شان پچ پچ نمایند، طبیعی است که بعد از فوت پیامبر (ص) باید خانه‌نشین شود.

عمرو بن شاس الاسلمی گفت: در سفر یمن با علی (ع) بودم و از ایشان چیزهایی در دل من بود تا به مدینه که رسیدم، بعضی جاها شروع کردم از علی بدگویی کردن، تا اینکه روزی نظر رسول خدا به من افتاد، به حالت خشم چشم خود را به طرف من خواباند و فرمود: ای عمرو چقدر مرا اذیت می‌کنی؟ گفتم: پناه می‌برم به خدا از اینکه من شما را اذیت کنم! فرمود: بلی هر کس علی را اذیت کند مرا اذیت نموده است. خداوند می‌فرماید: ﴿إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمْ عَذَابًا مُهِينًا﴾.

پیامبر اکرم (ص) فرمود: «یَا عَلِیُّ اتَّقِ الضَّغَائِنَ الَّتِي لَكَ فِي صُدُورِ مَنْ لَا يُظْهِرُهَا إِلَّا بَعْدَ مَوْتِي ﴿أُولَئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ﴾ ثُمَّ بَكَى النَّبِيُّ وَ قَالَ أَخْبَرَنِي جَبْرَئِيلُ (ع) أَنَّهُمْ يَظْلِمُونَهُ بَعْدِي وَ إِنَّ ذَلِكَ الظُّلْم یَبْقَي إِذَا قَامَ قَائِمُمْ»؛ پیامبر (ص) به علی (ع) فرمود: حذر کن از کینه‌های نهانی که از تو در دل‌های دشمنان توست و آشکار نمی‌کنند کینه خود را مگر بعد از مرگ من. ﴿أُولَئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَيَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ﴾. پس آن حضرت گریه آغاز کرد، عرض کردند: چرا گریه می‌کنی یا رسول الله؟ فرمود: جبرئیل مرا خبر داد که پس از من بر علی ظلم خواهند کرد و او را از حقش منع می‌نمایند و با او قتال نمایند و اولاد او را شهید کنند و پس از او بر ایشان ستم نمایند و باز جبرئیل از جانب رب جلیل مرا خبر داد که این ستم و جور برطرف نگردد تا آن زمان که قائم ایشان خروج کند.

ابوسعید خدری گوید که رسول خدا (ص) فرمود: ای مردم «مؤمنان»! علی را دوست بدارید زیرا که گوشت او گوشت من و خون او خون من است، خداوند لعنت کند دسته‌هایی از امت مرا که پیمان مرا درباره او تباه ساختند و سفارش مرا درباره‌اش به فراموشی سپردند، به راستی که آنان هیچ‌گونه بهره‌ای نزد خدا ندارند.

در «مودة القربی» میرسیدعلی همدانی (مودّت ۵) آمده که از عمر نقل شده گفت: نصب رسول الله عَليّاً عَلَماً یعنی پیامبر (ص) علی را بزرگ و راهنمای قوم معرفی نمود و بعد از دعا درباره دوستان و دشمنان آن حضرت فرمود: «اللهم أنت شهيدي عليهم» خدایا تو گواه منی بر ایشان. در آن حال جوان زیبایی به احسن صورت و بوی خوش پهلوی من نشسته بود، به من گفت: «لقد عقد رسول الله عقدا لا يحله إلا المنافق فاحذر أن تحله» پیامبر (ص) عهدی بست، عهدی محکم که نقص آن عهد نمی‌کند مگر منافق پس حذر کن عمر که تو ناقض آن نباشی. من به رسول الله عرض کردم: وقتی شما درباره علی سخن می‌گفتی، پهلوی من جوان خوش‌رو و خوشبوبی نشسته بود و به من چنین گفت، حضرت فرمود: «انه ليس من ولد آدم لكنه جبرئيل اراد ان يؤكد عليكم ما قلته في عليّ» او از اولاد آدم نبوده بلکه جبرئیل امین بود که می‌خواست بر شما آنچه را گفتم تاکید نماید.

منابع

1. راجی، علی، مظلومیت پیامبر