وظیفه مردم در زمان غیبت نسبت به ظلم و فساد چیست؟ (پرسش)
| وظیفه مردم در زمان غیبت نسبت به ظلم و فساد چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / شرایط ظهور امام مهدی |
| مدخل اصلی | تکالیف منتظران امام مهدی |
| تعداد پاسخ | ۶ پاسخ |
وظیفه مردم در زمان غیبت نسبت به ظلم و فساد چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.
عبارت‌های دیگری از این پرسش
- چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟
- آیا درست است که بعضی می‌گویند با ظلم و فساد نباید مبارزه کرد چون ظهور امام مهدی به تأخیر می‌افتد؟
پاسخ جامع اجمالی
اهمیت مبارزه با ظلم و فساد
بر اساس اصول بنیادین اسلام و آموزه‌های قرآنی، هیچ مسلمانی نمی‌تواند در برابر هرگونه ستم، تجاوز، بی‌عدالتی، فساد، تباهی و ناهنجاری، بی‌اعتنا باشد یا به آنها تن دهد[۱] و همواره یکی از فعالیت‌های بشر در طول تاریخ، مبارزه با ظلم و ایجاد جامعه و حکومت مبتنی بر عدالت بوده است. ولی تحقق عدالت همه جانبه و حکومت عادلانۀ جهانی، امید و آرزویی است که هیچ‌گاه عملی نشده است. پدیدۀ انتظار حاصل این آرمان است که ارادۀ خداوند متعال بر این تعلق گرفته است که چنین وضعیتی محقق شود[۲]؛ لذا بین انتظار موعود و حیات پویا و ظلمستیزی و ریشهکنی فساد از زمین، ملازمه هست[۳] و سرنگونی حکومت‌های ظالم و تحقق عدالت فراگیر و جهانی از مشخصات جامعۀ موعود است[۴].
مواجهه انتظار مثبت و انتظار منفی با ظلم
در انتظار منفی و ویرانگر، منتظران از هر تلاش و کوشش اصلاحی دست میشویند و در برابر زور و فشار و ظلم و فساد راه سکوت و بیتفاوتی در پیش میگیرند تا جهان پر از ستم و تباهی گردد و ظهور مهدی موعود نزدیک شود. ولی انتظار مثبت و سازنده، جنبشآفرین، سرچشمۀ قیام و مقاومت و ایثار و حرکت است که در برابر ظلم سکوت نکرده و به فراگیر شدن آن کمک نمی‌کند و منتظر با تلاش و زمینه‌سازی خود، فرج و گشایش را نزدیک میکند[۵] و اگر در این مسیر، نیاز به تشکیلات و حکومتی است برای تشکیل آن اقدام میکند[۶].
تفاوت وظیفه امام و مردم در مقابله با ظلم
امام زمان(ع) در برابر برخی از انواع ستم و جور مقابله و رویاروی نمی‌کند و در برطرف ساختن آن نمیکوشد ولی از آن نمیتوان نتیجه گرفت که ما هم باید همچون حضرت مهدی(ع) رفتار کرده و از ایشان پیروی کنیم، چون تکلیف و مسئولیت شرعی ما، با تکلیف آن حضرت(ع) متفاوت است.؛ چراکه اولاً: ما غیبتی نداریم و غیبت از ویژگی‌های آن حضرت است و باید غیبت و پنهانی حضرت از بین نرود و موقعیت او آشکار نگردد. ثانیاً: حضرت نباید در مقابل ظلمی که در ایجاد شرایط ظهور مؤثر است بایستد؛ زیرا اگر بخواهد در مقابل این گونه ظلم و ستم ایستادگی کند، از پیدایش فهم و شعور و آمادگی مردم برای ظهور خویش جلوگیری نموده و آمادگی و رشد مردم را ناتمام گذاشته است. اما ما باید هرگاه ظلمی را احساس کردیم، در مقابلش ایستاده و برای ریشه کن کردن آن برنامهریزی کنیم،؛ چراکه مبارزۀ امت و جهاد و جبههگیری آنان رویاروی سختیها، از مهمترین پایههایی است که احساس و شناخت ظلم را در برداشته و شعور و فهم همگانی را رشد میدهد و احساس مسئولیت را در آنان زنده میکند و در این صورت، مبارزه علیه ظلم و ستم، برای هر مسلمانی ضروری است[۷].
نتیجه‌گیری
بنابراین، بین انتظار موعود و ظلمستیزی و ریشهکنی فساد از زمین، ملازمه هست و سرنگونی حکومت‌های ظالم و تحقق عدالت فراگیر و جهانی از مشخصات جامعه موعود است و ما باید هرگاه ظلمی را احساس کردیم، در مقابلش ایستاده و برای ریشه کن کردن آن برنامهریزی کنیم.
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. آیت الله صدر؛ |
|---|
|
آیت الله شهید سید محمد صدر در کتاب «تاریخ غیبت کبری» در این‌باره گفته است:
«برخی از انواع ستم و جور، شرایط روز ظهور حضرت بقیة الله را فراهم میآورد و موجب فهم گسترده و درک همه جانبه امت میگردد و آن حضرت رویاروی این ستم نایستاده و در برطرف ساختن آن نمیکوشد - از آن نمیتوان نتیجه گرفت که ما هم باید همچون حضرت مهدی (ع) رفتار کرده و در این مورد از ایشان پیروی کنیم و بگذاریم که ظلم و ستم ارکان جامعه را متزلزل کند و در مقابلش هیچگونه جهتگیری نداشته باشیم. و این تفکر نمی‌تواند درست باشد، زیرا تکلیف و مسئولیت شرعی ما، با تکلیف آن حضرت (ع) متفاوت است. توضیح مطلب اینکه، دو شرطی که در مورد حضرت بقیة الله دانسته شد، در ما وجود ندارد و تکلیف اسلامی ما از این جهت از تکلیف امام (ع) در دوران غیبت خویش گستردهتر و دامنهدارتر است. و اما شرط نخستین - و آن این بود که غیبت و پنهانی حضرت از بین نرود و موقعیت او آشکار نگردد - روشن است که برای ما مطرح نیست. چرا که ما غیبتی نداریم و غیبت از ویژگی‌های آن حضرت است. و اما شرط دوم، این بود که حضرت نباید در مقابل ظلمی که در ایجاد شرایط ظهور مؤثر است، بایستد، زیرا اگر بخواهد در مقابل این گونه ظلم و ستم ایستادگی کند، از پیدایش فهم و شعور و آمادگی مردم برای ظهور خویش جلوگیری نموده است و آمادگی و رشد مردم را ناتمام گذاشته است، پس خواه ناخواه نباید از آن ظلم و ستم جلوگیری نماید. اما ما، هرگاه ظلمی را احساس کردیم، در مقابلش ایستاده و برای ریشه کن کردن آن برنامهریزی نموده، صفآرایی میکنیم و با این عمل از آمادگی و پیشرفت فکری مردم جلوگیری نکردهایم. چرا که مبارزه امت و جهاد و جبههگیری آنان رویاروی سختیها و دشواری‌ها، خود از مهمترین پایههایی است که احساس و شناخت ظلم را در برداشته و شعور و فهم همگانی را رشد میدهد و احساس مسئولیت را در آنان زنده میکند و این انگیزهای است که درس‌هایی از فداکاری و از خودگذشتگی در تدبیر اجتماعی را به دنبال داشته و امت را گام به گام شایسته محقق ساختن شرط مورد نظر می‌سازد. و در این صورت، مبارزه علیه ظلم و ستم، برای هر مسلمانی ضروری است و در هر موردی که شرط مذکور رعایت شود، امام (ع) نیز همراه با مردم به مقابله با هر نوع ظلم پرداخته، و تنها آخرین ظلم برای ریشه‌کن شدن توسط خود آن حضرت باقی میماند، که بعد از ظهور آن را از بین میبرد»[۸]. |
| ۲. حجت الاسلام و المسلمین قرائتی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محسن قرائتی، در کتاب «شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم» در این‌باره گفته است:
«ما هر شب منتظر طلوع خورشید فردا هستیم، اما معنای انتظار خورشید آن نیست که دست روی دست بگذاریم و تا صبح در تاریکی به سر بریم، بلکه هر کس اتاق خود را روشن میکند. ما در زمستان منتظر فرارسیدن تابستان هستیم، ولی انتظار تابستان به آن معنا نیست که در زمستان بلرزیم و اتاق خود را گرم نکنیم. در زمان غیبت امام زمان (ع) نیز باید به مقدار توانِ خود با ظلم مبارزه کنیم و در صدد اصلاح خود و جامعه برآییم. اگر در روایات می‌خوانیم: " أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ " [۹] و بهترین عمل را انتظار آمدن حضرت مهدی (ع) دانسته‌اند، بر اساس این احادیث، انتظار، حالت نیست، بلکه عمل است: " أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ "؛ بنابراین، منتظران واقعی باید اهل عمل باشند. منتظران مصلِح باید خود صالح باشند. کسی که منتظر مهمان است، در خانه آرام نمی‌نشیند. آری، وظیفۀ مردم در زمان غیبت، خودسازی، امر به معروف، دعوت به حق و آگاه سازی دیگران است»[۱۰].
|
| ۳. حجت الاسلام و المسلمین کارگر؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین دکتر رحیم کارگر، در کتاب «مهدویت پیش از ظهور» در این‌باره گفته است:
«اگر مفهوم انتظار به درستی فهمیده شود، معلوم میگردد بین انتظار موعود و حیات پویا و ظلمستیزی و ریشهکنی فساد از زمین، ملازمه هست و روایات فراوانی که فضیلت انتظار و مقام منتظران را بیان میکند، این تصویر زیبا را ارائه کرده است. در پرتو انتظار موعود، حرکتهای اصلاحی شکل میگیرد و به برکت آن، حیات انسانی، مفهوم و جایگاه الهی خود را پیدا میکند و بشر را به سوی اهداف والای انسانی به پیش میبرد. انتظار، امید میآورد و امید به آینده روشن، سبب حرکت و نشاط و پویایی میگردد. امید به تحقّق ارزشها سبب تقویت روحیه صالحان میگردد و بسیج عمومی به سوی رفع ظلم و فساد را اعلام میدارد. امید به موعود جهانی و انقلاب ارزشی او، هرگونه سستی، افسردگی، سکوت و سکون را از افراد برمیدارد و اقدام و عمل و تحرّک را به جای آن مینشاند. گفتنی است به رغم این انگاره روشن، دو نوع برداشت متفاوت و جدا از هم از انتظار صورت گرفته است:
انتظار منفی و ویرانگر: در این نگرش، انتظار، عامل رکود و عقبماندگی است و منتظران از هر تلاش و کوشش اصلاحی دست میشویند و در برابر زور و فشار و ظلم و فساد راه خاموشی و سکوت در پیش میگیرند. حتّی به این باور میرسند که میبایست به گسترش جور و فساد کمک کنند و یا نسبت به آن بیتفاوت باشند تا گیتی پر از ستم و تباهی گردد و ظهور مهدی موعود نزدیک شود. چنین اندیشهای باعث انزوا و دوری از عرصه سیاست میشد و گاهی ابزار دست حکومت‌های جور برای انحراف اذهان و سوء استفاده از افکار مهدی باوری بوده است! به نظر شهید مطهری؛ انتظار ویرانگر، برداشت قشری از مهدویت و قیام مهدی موعود است؛ به طوریکه برخی گمان میکند قیام حضرت مهدی (ع)، صرفا ماهیت انفجاری دارد و تنها به دنبال گسترش و رواج ظلم، تبعیض و تباهیها شکل میگیرد[۱۱]. این دیدگاه جایگاه خاصی در شیعه نداشته و با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و رهبری و روشنگریهای امام خمینی، رو به افول و خاموشی نهاده است. انتظار مثبت و سازنده: بر این اساس، انتظار همه گاه جنبشآفرین، سرچشمه قیام و مقاومت و ایثار و حرکت میباشد و حالت فرسایشی و سستکنندگی ندارد؛ زیرا منتظر میتواند با تلاش و زمینه‌سازی خود، فرج و گشایش را نزدیک کند و امکانات و بسترهای فرهنگی، نظامی، سیاسی و اجتماعی آن را فراهم سازد. نقطه شکوفایی و اوج این تفکر (انتظار مثبت)، در عصر پیروزی انقلاب اسلامی ایران نمودار گشت؛ و دوران تاریک و پر از ظلم و فساد رژیم پهلوی را از صفحه تاریخ محو کرد. آگاهی فزونتر علما و عموم شیعیان، زمینه را برای ظهور و بروز آثار و پیامهای اصلی انتظار فراهم ساخت و آن عبارت بود از: عدم پذیرش نظام فاسد حکومتی، عدم تحمل ظلم و ستم فراوان و دینستیزی آشکار و تشکیل حکومت دینی در راستای تعمیقبخشی به اندیشه مهدویت. پس انتظار ظهور مهدی موعود منشأ خمودگی و رکود جوامع اسلامی نیست و عدم تحقّق آن تا امروز، موجب دلسردی و یأس نمی‌شود؛ زیرا در روایات متعددی بیان شده است که دوران غیبت، دوره امتحان و آزمایش مردم است. باید تلاش کرد تا با تقویت باورها و اعتقادات در مقابل سختیهای زمان غیبت، مقاومت کرد و در عینحال، خود را برای ظهور و شرکت در قیام امام مهدی (ع) آماده ساخت»[۱۲]. |
| ۴. حجت الاسلام و المسلمین زهادت؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین عبدالمجید زهادت، در کتاب «معارف و عقاید ۵ ج۲» در این‌باره گفته است:
«وظیفه انسان، حرکت به سوی کمال و کسب آن از طریق عبودیت و بندگی است. خداوند می‌فرماید: " تنها کسانی که ایمان بیاورند و عمل صالح انجام دهند و یک دیگر را به حق و راستی سفارش بکنند، از خسران و ضرر به دورند"[۱۳]. خداوند، از انسان می‌خواهد در گناه نماند و به سوی او رجوع کند: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا عَسَى رَبُّكُمْ أَن يُكَفِّرَ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ يَوْمَ لا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ يَسْعَى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَبِأَيْمَانِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾[۱۴] خداوند انسان را در تعیین سرنوشت خود و جامعه، دارای تأثیر می‌داند و از او می‌خواهد برای اصلاح گام بردارد و خسته نشود و در چنین نگرشی، وعده ظهور را مطرح میکند. بنابراین انتظار منجی، به معنای صحیح آن، نه سکوت و تن دادن به ظلم است و نه کمک به فراگیر شدن ظلم، بلکه باید خواستار ظهور باشد و در این راه، تمام تلاش خود را به کار گیرد و اگر در این مسیر، نیاز به تشکیلات و حکومتی است که حرکت برای زمینه سازی را سامان دهد، برای تشکیل آن اقدام کند. طبیعی است که ظالمان و مفسدان نیز بیکار نخواهند نشست و به مقابله برمی‌خیزند. لذا جبهه ظلم، در نهایت درجه ظلم حرکت میکند و جبهه حق به اوج تلاش می‌رسد و در این زمان است که خداوند، به مدد انسان‌های حق طلب می‌آید و با ظهور مهدی (ع) عزیز کار ظالمان را یک‌سره میکند»[۱۵]. |
| ۵. حجت الاسلام و المسلمین دیرباز؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین عسکر دیرباز ، در مقاله «روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر» در این‌باره گفته است:
«یکی از فعالیت‌های بشر در طول تاریخ، مبارزه با ظلم و ایجاد جامعه و حکومت مبتنی بر عدالت بوده و این آرمان گاه در گوشه‌هایی از کره خاکی در دوران‌هایی تحقق یافته است. با این حال، تحقق عدالت همه‌جانبه و حکومت عادلانه در کل کره خاکی آن هم به‌مدت بسیار طولانی، امید و آرزویی است که هیچ‌گاه عملی نشده است. پدیده انتظار حاصل این آرمان است که اراده خداوند متعال بر این تعلق گرفته است که چنین وضعیتی محقق شود[۱۶]. درست است که بشر همواره فکر میکند شاید خود بتواند این کار را انجام دهد، ولی تا به حال موفق نشده است. به نظر نمی‌رسد بدون رهبری الهی، امدادهای خاص غیبی، فرا رسیدن زمان مناسب و فراهم شدن زمینه مساعد هم بتواند این کار را انجام دهد. سرنگونی حکومت‌های ظالم، تحقق وحدت و صمیمت، زوال تبعیض، گسترش رفاه عمومی، صلح جهانی، تأمین حقوق انسان‌ها، تحقق عدالت فراگیر و جهانی، وفور نعمت، ارتقای سطح معیشت، ریشه‌کن شدن فقر، گسترش امنیت، توسعه آبادانی، ارتقای صنعت و فن‌آوری، صیانت و سلامت محیط زیست تحقق رضایت جهان‌شمول نیز از مشخصات جامعه موعود است»[۱۷].[۱۸] |
| ۶. آقای دکتر شفیعی سروستانی؛ |
|---|
|
آقای دکتر ابراهیم شفیعی سروستانی، در کتاب «پرسش از موعود» در این‌باره گفته است:
«برای یافتن پاسخ این پرسش، توجه به چند نکته ضروری است:
|
پرسش‌های وابسته
- مراد از گسترش و فراگیر شدن ظلم در آخر الزمان و پیش از ظهور چیست؟ (پرسش)
- چرا با وجود فساد در جهان امام مهدی ظهور نمیکنند؟ (پرسش)
- وظیفه مردم در زمان غیبت نسبت به ظلم و فساد چیست؟ (پرسش)
- آیا برای ظهور امام مهدی باید به افزودن ظلم و ستم کمک کرد؟ (پرسش)
- آیا جمله کما ملئت ظلماً و جوراً با صالح بودن مردم منافات دارد؟ (پرسش)
- امام مهدی زمانی ظهور میکند که ظلم فراگیر شده این با دعوت انسان‌ها برای آماده‌سازی ظهور منافاتی ندارد؟ (پرسش)
پانویس
- ↑ ر.ک: شفیعی سروستانی؛ ابراهیم، پرسش از موعود، ص۹۵-۱۰۰.
- ↑ ر.ک: دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر، ص۱۱۸-۱۱۹.
- ↑ ر.ک: کارگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۹۹، ۲۰۲.
- ↑ ر.ک: دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر، ص۱۱۸-۱۱۹.
- ↑ ر.ک: کارگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۹۹، ۲۰۲؛ قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص۱۱۱ - ۱۱۲.
- ↑ ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۵۶-۲۵۸.
- ↑ ر.ک: صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۷۳، ۷۴.
- ↑ صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۷۳، ۷۴.
- ↑ محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج۷۵، ص۲۰۸.
- ↑ قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص ۱۱۱ - ۱۱۲.
- ↑ ر. ک: قیام و انقلاب مهدی، ص ۶۲
- ↑ کارگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص ۱۹۹، ۲۰۲.
- ↑ سوره العصر؛ آیه: ۲و۳.
- ↑ ای مؤمنان! به سوی خداوند توبه‌ای راستین کنید، امید است که پروردگار شما از گناهانتان چشم پوشد و شما را در بوستان‌هایی درآورد که از بن آنها جویبارها روان است؛ در روزی که خداوند پیامبر و مؤمنان همراه او را خوار نمی‌گذارد، فروغ آنان پیشاپیش و در سوی راستشان می‌شتابد، می‌گویند: پروردگارا! فروغ ما را برای ما کامل گردان و ما را بیامرز که تو بر هر کاری توانایی؛ سوره تحریم، آیه: ۸.
- ↑ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۵۶-۲۵۸.
- ↑ « يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً» (الکافی، ج۱، ص۳۳۸؛ الاحتجاج، ج۲، ص۴۴۹)
- ↑ «لَذَهَبَتِ الشَّحْنَاءُ مِنْ قُلُوبِ الْعِبَادِ وَ اصْطَلَحَتِ السِّبَاعُ وَ الْبَهَائِمُ» (تحف العقول، ص۱۱۵؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۱۶، ح۱۱).
- ↑ دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر، ص۱۱۸-۱۱۹.
- ↑ ر.ک: سوره بقره، آیات ۲۴، ۴۸، ۱۲۳، ۱۸۹، ۱۹۴؛ سوره آل عمران، آیات ۵۰، ۱۰۲، ۱۲۳، ۱۳۰، ۱۳۱، ۲۰۰ و...
- ↑ ر.ک: سوره بقره (۲)، آیات ۲۵، ۸۲، ۲۷۷؛ سوره آل عمران (۳)، آیه ۵۷؛ سوره نساء (۴)، آیه ۵۷ ٣.
- ↑ ر.ک: سوره مائده، آیه ۲.
- ↑ ر.ک: سوره آل عمران، آیات ۱۰۴، ۱۱۰، ۱۱۵؛ سوره توبه، آیات ۷۱ و ۱۱۲؛ سوره حج، آیه ۴۱؛ سوره لقمان، آیه ۷
- ↑ ر.ک: سوره مائده، آیه ۸؛ سوره انعام، آیه ۱۵۲؛ سوره نساء، آیات ۳، ۵۸، ۱۲۰، ۱۳۵؛ سوره نحل، آیه ۹۰.
- ↑ صحیفه نور (مجموعه رهنمودهای امام خمینی)، چاپ اول: تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، ۱۳۶۹، ج ۲۰، ص ۱۹۶.
- ↑ ر.ک: بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۱۴۰، ح ۵۰ ۲. همان، ج ۵۳، ص ۱۷۶.
- ↑ شفیعی سروستانی؛ ابراهیم، پرسش از موعود، ص ۹۵-۱۰۰.