جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن (کتاب)

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن
زبانفارسی
نویسندهمحمد تقی مصباح یزدی
موضوعتاریخ از دیدگاه قرآن
مذهبشیعه
ناشرانتشارات چاپ و نشر بین‌الملل‌
محل نشرقم، ایران
سال نشر
  • ۱۳۶۸
  • ۱۳۷۹
  • ۱۳۸۰ ش
تعداد صفحه۴۵۸
شابک‭۹۶۴-۵۸۸۳-۷۹-۲
شماره ملی‭م‌۷۸-۱۳۱۱۰

جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، کتابی است که با زبان فارسی به بررسی موضوعاتی پیرامون جامعه و تاریخ از منظر قرآن کریم می‌پردازد. پدیدآورندهٔ این اثر محمد تقی مصباح یزدی است و چاپ و نشر بین‌الملل‌ انتشار آن را به عهده داشته است.[۱].

دربارهٔ کتاب

  1. در مبحث مفهوم جامعه، مفهوم "علوم اجتماعی" و تفاوت آن با "جامعه‌شناسی" بررسی شده است. آن گاه "جامعه" به معنای گروهی از مردم دانسته شده، که معمولاً در ادبیات عرب، الفاظی مانند "مجتمع" و "مدینه" را معادل آن قرار می‌‌دهند; اما این الفاظ در قرآن به کار نرفته است و از این روی باید برای یافتن معادل قرآنی کلمه "جامعه" به واژه‌هایی مانند "قوم"، "امّت" و "ناس" مراجعه کرد.
  2. در مبحث اصالت فرد یا جامعه، اصالت فلسفی جامعه نفی می‌‌گردد; هرچند اصالت روان شناختی آن پذیرفته شده است. به لحاظ فلسفی، فرد اصالت دارد.
  3. در مبحث قانونمندی جامعه، این پرسش مطرح شده که اگر جامعه اصالت فلسفی ندارد، در حقیقت وجود نخواهد داشت، و نفی وجود مساوی است با نفی وحدت و شخصیت از جامعه. در این صورت این سؤال پیش می‌‌آید که چگونه چنین چیزی که وجود ندارد می‌‌تواند قانونمند باشد؟ در پاسخ با بررسی معانی متعدد هریک از اصطلاحات "قانون" و "تصادف"، این نتیجه به دست آمده است که میان قانونمندی جامعه و اصالت فلسفی آن ملازمه ای نیست. همچنین در این بحث به موضوع قانونمندی تاریخ پرداخته شده و این نتیجه به دست آمده است که حرکت تاریخ نه با اختیار منافات دارد و نه ضرورتاً استکمالی است، و اساساً این حرکت از طریق علم یا هر طریق استدلالی دیگری کشف شدنی و قابل پیش بینی نیست. قانونمندی جامعه یا تاریخ جز این نیست که پدیده‌های اجتماعی و حوادث تاریخی بی علت و تصادفی نیستند، بلکه معلول عللی می‌‌باشند که از طریق آنها تبیین و تفسیر می‌‌شوند و همواره اراده و اختیار خود انسان یکی از اجزای علت تامه در حوادث انسانی است.
  4. در مبحث تأثیر جامعه بر فرد، این تأثیر پذیرفته می‌‌شود; اما نه به مثابه تنها عامل شخصیت ساز انسان.
  5. در مبحث تأثیر فرد بر جامعه، تصویر میانه ای ترسیم شده که در حد فاصل دو نظریه مشهور که یکی در جانب افراط است و دیگری در جانب تفریط، قرار دارد.
  6. در مبحث تفاوت‌ها و تأثیر آنها در زندگی اجتماعی، انواع تفاوت‌ها توضیح داده شده است. این تفاوت‌ها عبارتند از: تفاوت‌های جبری و طبیعی، تفاوت‌ها در وضع و وظیفه و پایگاه اجتماعی، و تفاوت‌های فرهنگی و اختیاری. سپس موضع اسلام درباره میزان تأثیر هریک از این تفاوت‌ها بر زندگی اجتماعی انسان تبیین شده است. در زمینه تفاوت‌های جبری و طبیعی باید پذیرفت که این تفاوت‌ها وجود دارد و باید باشد. اما تفاوت‌های ناظر به وضع و وظیفه و پایگاه اجتماعی، کاهش پذیرند ـ برخلاف دیدگاه مارکس که این تفاوت‌ها را نیز جبری می‌‌داند و جامعه بدون طبقه را به منزله جامعه آرمانی مطرح می‌‌سازد. موضع اسلام درباره تفاوت‌های فرهنگی و اختیاری نیز آن است که این تفاوت‌ها قابل رفع‌اند.
  7. در بخش هفتم کتاب، نهادهای اجتماعی مطرح می‌‌شوند که با اشاره به بحث‌های توصیفی و تاریخی درباره انواع نهادهای اجتماعی و سیر تحول و تطور آنها، به دو بحث عمده تعریف و تعداد نهادهای اجتماعی ـ و آموزش و پرورش به منزله مهم ترین نهاد ـ پرداخته می‌‌شود. در بحث تعریف و تعداد نهادها به دلیل اختلاف نظرهای جامعه شناسان در تعریف نهاد اجتماعی، به انتخاب، تعریفی از نهاد ارائه گشته، شمار نهادهای اجتماعی اصلی، منحصر در پنج نهادِ خانواده، اقتصاد، آموزش و پرورش، حقوق و حکومت دانسته می‌‌شود. در بحث دوم نیز اهمیت و اولویت نهاد آموزش و پرورش در قیاس با سایر نهادها از نظر قرآن کریم به اثبات می‌‌رسد.
  8. بخش هشتم کتاب، دگرگونی‌های اجتماعی را برمی رسد. در این مبحث پس از ذکر انواع دگرگونی‌ها، سیزده عامل برای آنها برشمرده می‌‌شود. از این میان، نُه عاملْ ضروری و تصادفی، و چهار عاملْ ارادی و اختیاری است. سپس بحثی درباره سرعت و شتاب دگرگونی‌های اجتماعی مطرح می‌‌شود و آن گاه پدیده خشونت و مسالمت در دگرگونی‌های اجتماعی بررسی می‌‌گردد، و در پایان این نکته به اثبات می‌‌رسد که جهت دگرگونی‌ها همیشه مثبت نیست.
  9. بخش نهم درباره تعادل، بحران و انقلاب اجتماعی است. در این مقام تعادل و بحران در جامعه تعریف می‌‌شود و این نکته خاطرنشان می‌‌گردد که اگر عموم یا اکثر مردم جامعه به انحرافات و کاستی‌ها و کژی‌ها توجه نداشته باشند، حالت بحران نمود نمی‌یابد. البته نظام حاکم، برای حفظ وضع موجود و غافل ساختن مردم از بحران‌ها چاره اندیشی‌هایی می‌‌کند که عالمان و مروّجان فرهنگ اجتماعی باید، مردم را از آنها آگاه سازند، تا بیداری مردم به انقلاب بینجامد. مهم ترین ویژگی و هدف انقلاب، ویژگی فرهنگی آن است. پس از انقلاب نیز ممکن است آفاتی گریبان گیر جامعه شود که اسلام برای مبارزه با این آفات و زمینه‌سازی استمرار انقلاب نیز تدابیر قاطعانه ای اندیشیده است. مباحث مزبور در این بخش بررسی و تبیین می‌‌گردد.
  10. بخش دهم درباره رهبری بحث می‌‌کند. یکی از تأثیرات فرد بر جامعه از طریق رهبری است. در این بحث، سخن، تنها بر سر رهبری نهضت‌های اجتماعی و سیاسی است و در این زمینه، اوصاف رهبر شایسته به لحاظ‌های علمی، اخلاقی و عملی بیان می‌‌شود.
  11. بخش یازدهم با عنوان "طرح جامعه آرمانی اسلام" پس از اثبات امکان تحقق چنین جامعه‌ای، طرحی بر اساس سه خصوصیت واقع نگری، داشتن راهکار و برنامه صحیح، و تعیین هدف، برای جامعه آرمانی اسلام ارائه می‌‌شود.
  12. بخش دوازدهم، از سنت‌های الهی در تدبیر جوامع بحث می‌‌کند. مقصود از این بحث، بررسی شماری از قوانین جامعه شناختی قرآن کریم است. سنت، به معنای راه، رسم، روش و رفتاری که استمرار داشته باشد، از نظر قرآن به دو دسته سنت‌های مطلق و سنت‌های مقید و مشروط به رفتار مردم، تقسیم می‌‌شود. سنت‌های مطلق عبارتند از هدایت مردم به دست انبیا S و سنت آزمایش. سنت‌های مشروط به کارهای مردم، خود به دو دسته سنت‌های مخصوص اهل حق ـ نظیر ازدیاد نعمت‌های معنوی و اخروی، تحبیب و تزیین ایمان، زیاد شدن نعمت‌های مادی و پیروزی بر دشمنان ـ و سنت‌های مخصوص اهل باطل ـ مانند ازدیاد ضلالت، تزیین اعمال، امهال و شکست از دشمنان ـ تقسیم می‌‌شود»[۱].

فهرست کتاب

  • مقدمه

بخش اول: مدخل

بخش دوم: اصالت فرد یا اصالت جامعه

  1. گرایش‌های جامعه‌گرا
  2. گرایش‌های فردگرا
  • دو کوشش آشتی‌دهنده ناموفق
  1. مکتب مارکس
  2. مکتب دورکیم
  • نقد جامعه‌گرایی از دیدگاه عقل
  • نقد جامعه‌گرایی از نظرگاه قرآنی
  1. «قَوْم»
  2. ناس
  3. امت
  4. قریه
  5. اُناس

بخش سوم: قانونمندی جامعه

  1. نظریه هگل
  2. نظریه مارکس

بخش چهارم: تأثیر جامعه بر فرد

  1. وراثت
  2. محیط
  3. گذشت زمان (سن)
  4. وجدان اخلاقی

بخش پنجم: تأثیر فرد در جامعه

بخش ششم: تفاوت‌ها و تأثیر آنها در زندگی اجتماعی

  1. مادیت فلسفی یا مادیت جدایی
  2. مادیت تاریخی
  3. کمونیسم علمی

بخش هفتم: نهادهای اجتماعی

بخش هشتم: دگرگونی‌های اجتماعی

  • آنچه دگرگونی می‌پذیرد (انواع دگرگونی‌های اجتماعی)
  1. دگرگونی شکل و ریخت جامعه
  2. دگرگونی آنچه در چارچوب هر یک از نهادهای جامعه واقع است
  3. دگرگونی کم و کیف ربط و پیوندهای متقابل نهادها
  1. دگرگونی‌های ضروری یا تصادفی
  2. دگرگونی‌های ارادی

بخش نهم: تعادل اجتماعی، بحران اجتماعی و انقلاب اجتماعی

  1. احساس فقر
  2. احساس ظلم
  3. احساس از دست‌دادن شأن و حیثیت بین‌المللی و جهانی
  4. احساس محرومیت از استکمالات معنوی و اخلاقی
  1. استفاده از نیروهای مجبور‌ کننده
  2. استفاده از نیروهای برانگیزنده و بازدارنده
  3. استفاده از نیروهای باوراننده
  1. اعتصاب
  2. کودتا یا انقلاب کاخی
  3. انقلاب
  1. آفات خارجی
  2. آفات داخلی

بخش دهم: رهبری

  1. شناخت کافی هدف
  2. ایمان کامل به هدف
  3. عدالت، تقوا و ورع
  4. شناخت و تعیین اصول و موازین
  5. شناختِ نقاطِ ضعفِ موجود و تعیین اهم و مهم آنها
  6. شناخت موانع بر سر راه حرکت اجتماعی و تعیین شیوه‌های مقابله با آنها
  7. دوراندیشی و برنامه‌ریزی
  8. توجه مؤکد به تدریجی بودن حرکت اجتماعی
  9. جلب نیروهای بالفعل و تربیت و تعلیم نیروهای بالقوه
  10. جلوگیری از اختلاف و افتراق نیروها
  11. صراحت در قُول
  12. رازداری
  13. جدیت در رعایت عملی هدف نهایی و اصول تغییرناپذیر
  14. تسامح و سِعه صدر در امور فرعی و کم اهمیت
  15. ارزش قائل شدن برای شخصیت دیگران
  16. انتقادپذیری
  17. تواضع
  18. خیرخواهی و دلسوزی برای دیگران
  19. احسان ونیکی به دیگران
  20. ایثار و از خودگذشتگی
  21. انضباط و فرمانبرداری خواستن
  22. جلوگیری از انحراف و فساد زیردستان
  23. اشراف بر همه امور و شئون
  24. شجاعت
  25. پایداری و استقامت
  26. بررسی و ارزیابی آنچه انجام گرفته است

بخش یازدهم: جامعه آرمانی

  1. ارتباط فرد با خدای متعال
  2. ارتباط فرد با خود
  3. ارتباط فرد با طبیعت
  4. ارتباط فرد با انسان‌های دیگر

بخش دوازدهم: سنت‌های الهی در تدبیر جوامع

  • سنت‌های مطلق
  1. سنت هدایت توسط انبیا
  2. سنت آزمایش
  1. سنت‌های مقید و مشروط، مخصوص اهل حق
  2. سنت‌‎های مقید و مشروط، مخصوص اهل باطل

دربارهٔ پدیدآورنده

محمد تقی مصباح یزدی
آیت‌الله محمد تقی مصباح یزدی (متولد ۱۳۱۳ش یزد، متوفای ۱۳۹۹ش تهران). تحصیلات حوزوی خود را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: سید حسین بروجردی، محمد علی اراکی، امام خمینی، علامه طباطبایی و محمد تقی بهجت به اتمام رساند. تأسیس و ریاست موْسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، تأسیس بنیاد علمی پژوهشی باقرالعلوم، عضویت هیئت مدیره مدرسه علمیه حقانی، عضویت شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضویت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ریاست شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت و نمایندگی مجلس خبرگان رهبری از جمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس در حوزه‌های علمیه، تاکنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشته تحریر درآورده است. «معارف قرآن»، «آذرخش کربلا»، «آموزش عقاید»، «سیمای پیامبر اعظم در آینه نهج‌البلاغه»، «آفتاب ولایت»، «در پرتو ولایت»، «نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه»، «پرتوی از امامت و ولایت در قرآن کریم»، «تقویت مبانی فکری و اعتقادی»، «حکیمانه‌ترین حکومت»، «جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن»، «راه و راهنماشناسی» و «آثار و فواید وجودی امام عصر در زمان غیبت» برخی از این آثار است.[۲]

پانویس

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ وبگاه پاتوق کتاب فردا
  2. ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی پدیدآورنده

دریافت متن

برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=جامعه_و_تاریخ_از_دیدگاه_قرآن_(کتاب)&oldid=1220011»