بحث:وظیفه مسلمانان درباره اطاعت و نصرت امام مهدی چیست؟ (پرسش)

۱. سرکار خانم رجایی؛

سرکار خانم محبوبه رجایی، در مقاله «مؤلفه­‌های انتظار توان­مند در قرآن کریم و سنت» در این‌باره گفته است: «یکی از مؤلفه‌های انتظار توانمند، خودسازی و آمادگی برای ظهور امام غایب است؛ زیرا شوق دیدار امام(ع) آدمی را می‌سازد، و او را برای درک ظهور آماده می‌کند. آمادگی نیز، جز در سایه انجام فرامین حق و دستورات پیشوایان معصوم(ع) به دست نمی‌آید. چرا که "آمادگی" تنها صرف ادعا نیست، بلکه ایمان و عمل است که آمادگی را جلوه می‌‌دهد. قرآن کریم یاوران حضرت مهدی(ع) و منتظران واقعی آن حضرت را بندگان صالح و شایسته خدا، و افراد پرهیزکاری می‌داند که ایمان به خدا دارند و کارهای نیک و شایسته انجام می‌‌دهند. ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ﴾ روایات اسلامی نیز، آنان را کسانی معرفی می‌‌کند که خدا را آن‌گونه که باید بشناسند، شناخته‌اند و پرهیزکارانه عمل می‌‌کنند. آنان به ولایت ائمه معصومین(ع) معترفند، و به امامت امام غائب از انظار عقیده دارند و خود را به اخلاق نیکو متخلق می‌‌سازند. به آداب و عقاید دینی تمسک می‌‌جویند، و بر ایمان و یقین خود می‌‌افزایند، و تسلیم دستورات دین می‌‌شوند. پرهیزکاران که به امام غایب می‌‌گروند، نماز برپا می‌‌دارند و از دارایی خود می‌‌بخشند. به قرآن و کتاب‌های آسمانی پیشین، ایمان آورده و به جهان ابدی یقین دارند. آنان مردمانی فرمانبردار، با اخلاص، نیکوکار، عزت‌مند، قناعت‌پیشه، ستمدیده، بردبار، پاکزاد، نیک‌سرشت و پاکدل هستند».

۲. حجت الاسلام و المسلمین قرائتی؛

محسن قرائتی حجت الاسلام و المسلمین محسن قرائتی، در کتاب « زندگی مهدوی در سایه دعای عهد» در این‌باره گفته است: «در سوره نساء، آیه ۵۹ می‌‌خوانیم: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا﴾. این آیه به وظیفه مردم در برابر خدا و پیامبر اشاره می‌‌کند. با وجود سه مرجع "خدا"، "پیامبر" و "اولی الامر" هرگز مردم در بن بست قرار نمی‌گیرند. آمدن این سه مرجع برای اطاعت، با توحید قرآنی منافات ندارد؛ چون اطاعت از پیامبر و اولی الامر نیز شعاعی از اطاعت خدا و در طول آن است، نه در عرض آن و به فرمان خداوند، اطاعت از این دو لازم است. تکرار فرمانِ "﴿أَطِيعُوا﴾ رمز تنوّع دستورهاست؛ ولی قطعاً کسی که از فرمان‌های قرآن، پیامبر و اهل بیت(ع) اطاعت می‌‌کند، از امام زمان(ع) اطاعت کرده است. حسین بن ابی العلاء گوید: من عقیده‌ام را درباره اوصیای پیامبر و اینکه اطاعت آنها واجب است، بر امام صادق(ع) عرضه کردم؛ حضرت فرمود: "آری؛ چنین است. اینان همان کسانی هستند که خداوند درباره آنان فرموده: ﴿أَطِيعُوا اللَّهَ...﴾ و همان کسانی‌اند که درباره آنها فرموده: ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ... وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾. اما چرا منتظر، از خداوند متعال چنین درخواستی را دوباره مطرح می‌‌کند و عرضه می‌‌دارد: پروردگارا! مرا از کسانی قرار بده که از فرمان‌های حضرت مهدی اطاعت می‌‌کند؟ در طول تاریخ، افرادی بوده‌اند که اعتقاد پیدا می‌‌کردند؛ ولی در میدان عمل، کم و کاستی داشتند. در سوره انفال، آیه ۲۰ می‌‌خوانیم: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنْتُمْ تَسْمَعُونَ﴾. در آیه ۲۱ نیز می‌‌خوانیم: ﴿وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ قَالُوا سَمِعْنَا وَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ﴾. در سراسر قرآن، پس از اطاعت خداوند، اطاعت از رسول خدا ذکر شده است، و در یازده مورد، بعد از عبارت ﴿اتَّقُوا اللَّهَ﴾ جمله ﴿أَطِيعُونِ﴾ آمده است؛ یعنی لازمه تقوای الهی، اطاعت از رسول اوست. با اینکه اطاعت از خدا و رسول، هر دو لازم است، در این آیه تنها از سرپیچی از رسول نهی شده است که معلوم می‌‌شود مشکل آنان در اطاعت از رسول بوده است: با این توضیح، احتمال دارد برخی از منتظران در اطاعت از امام زمان(ع) کوتاهی کنند».

ضرورت اطاعت از امام زمان(ع)

• امام زمان (ع) احیا کنندۀ آموزه‌های نورانی قرآن و معارف پیامبر اکرم و ائمه هدی (ع) است و رهاورد ایشان همان اسلام ناب و معارف والای پیامبر اسلام (ص) است که از خزائن الهی دریافت کرده است. به همین دلیل، راه امام عصر (ع) جز راه قرآن و عترت نیست پس، اگر چه ایشان غایب هستند، ولی اراده و فرمانشان در میان همۀ خلایق جاری است؛ بنابراین، دستورات حضرت را باید شناخت و فرمان‌هایش را اطاعت کرد. لذا کسی که او را نشناسد و از امام شایسته و بر حق تبعیت نکند، به گمراهی خواهد افتاد. امام صادق (ع) می‌فرماید: «امام خودت را بشناس که اگر او را شناختی بر تو زیان نرساند که این امر (ظهور) پیش بیاید یا تأخیر بیفتد».
• باید توجه داشت بزرگ‌ترین مشکلی که در طول تاریخ زندگانی امامان (ع) دیده می‌شود آن است که با وجود محبت به آنها، مردم عملاً از آنها حرف شنوی نداشتند؛ این در حالی است که اگر انسان‌ها خواستار ظهور امام هستند، باید آمادگی عملی و اطاعت پذیری از ایشان را داشته باشند تا رضایت خدای متعال جلب شده و اذن ظهور فرماید. در سخنی از امام باقر (ع) می‌خوانیم: «اساس دین اسلام و کلید همۀ خزائن رحمت و فضل کبریایی و نیز وسیلۀ معرفت اشیا و فلاح و رستگاری و ایمن بودن از سخط و غضب ساحت کبریایی، بر اطاعت امام مفترض الطاعه استوار خواهد بود، پس از این که او را شناخته و به ولایت عامه او معتقد باشد». خداوند نیز حتماً اگر این آمادگی را که نشانۀ صداقت در درخواست فرج است مشاهده کند، امر ظهور را نزدیک می‌فرماید.
• یاران مهدی (ع)، باید چون بندگان از او فرمان ببرند؛ و در انجام دستور از او پیشی نگیرند چنانچه پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «تلاش‌گر و کوشا در پیروی از اویند». یاران امام به خاطر عشق و علاقۀ قلبی به حضرت مهدی (ع) فرمانبر او هستند و مثل پروانه، به دور شمع وجودش در گردشند. جاذبۀ سازنده و پر قدرتش آنان را مجذوب کرده است. حضرت را بیش از حد دوست می‌دارند و پیروی از او را بدون قید و شرط بر خود لازم می‌شمارند. امام حسن عسکری (ع) در سخنانی در آخرین روزهای عمر خود به فرزندش فرمود که یاران مخلص مهدی (ع) این‌گونه هستند: «دل‌هایشان از آلودگی نفاق و پلیدی شقایق پاکیزه، به فرمان‌های الهی فروتنند و دل‌های‌شان از کینه و دشمنی پیراسته، رخسارشان برای پذیرش حق آماده است و سیمای‌شان با نور فضل و کمال آراسته، آیین حق را می‌پرستند و از اهل حق پیروی می‌کنند».
• بنابراین، ولایت‌مداری و پیروی در برابر امر امام از مهم‌ترین ویژگی منتظران و اصحاب آن حضرت است. از‌این‌رو، کسی‌که این ویژگی مهم را دارد دارای پاداش بسیاری است. امام علی بن الحسین (ع) می‌فرماید‌: «هر‌ کس در زمان غیبت قائم (ع) بر دوستی و ولایت‌پذیری‌ ما ثابت‌قدم بماند، خدای عزوجل به او پاداش هزار شهید بدر‌ و اُحد‌ می‌دهد» و امام صادق (ع) نیز می‌‌فرماید: «خوشا به حال دوستان قائم ما که در غیبتش ظهور او را انتظار می‌کشند و در ظهورش از او اطاعت می‌کنند».

اطاعت از امامان در آیات و روایات

• قرآن کریم در کنار اطاعت خدا و پیامبر، به اطاعت از اولی الأمر فرمان می‌دهد: ﴿ْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ أُوْلىِ الْأَمْرِ مِنكمُ‏ْ﴾ اولو الامر به علی بن ابی طالب و ائمه اهل بیت (ع) تفسیر شده است. اطاعت از امام، یک فریضه و بزرگداشت امامت شمرده شده است: «"و الطّاعة تعظیما للإمامة"» و از مهم‌ترین ویژگی منتظران است. پیامبرخدا (ص) نیز فرموده است: «به فرمانبرداری از امامان خود تمسّک جویید و با آنان مخالفت نکنید، چرا که اطاعت آنان اطاعت خداست». در قرآن در موارد متعدد از اطاعت مطلق از دیگران نهی شده است، اما در این آیه از ما خواسته شده است به طور مطلق از ﴿أُوْلىِ الْأَمْرِ﴾ اطاعت نماییم و این نیست مگر به خاطر عصمت آنان و "آنها بر حقند و حق پیوسته با آنان است، نه حق از آنها جدا می‌‌شود و نه آنها از حق جدا می‌‌شوند". بنابراین، اطاعت از آنها هرگز در تضادّ با اوامر خدا و رسول نخواهد بود. ثبات قدم بر ولایت دوازدهمین ﴿أُوْلىِ الْأَمْرِ﴾ و اطاعت از او و الگو قرار دادن وی از مهم‌ترین آزمون‌های دوران غیبت به شمار می‌‌آید که فرمود: «خوشا به حال کسی که قائم اهل بیت مرا درک کند، به شرطی که در دوران غیبتش، او را مقتدا و الگوی خود قرار داده باشد».
• در زیارت جامعۀ کبیره هم می‌خوانیم: «"من أطاعکم فقد أطاع اللّه و من عصاکم فقد عصی اللّه"» و اینگونه است که اطاعت از اهل بیت و امامان، با اطاعت الهی پیوند خورده است و معیار اطاعت الهی، پیروی از این خاندان است. این اطاعت، گاهی نیز با تعبیر عمل به سخنان و اخذ به قول بیان شده است، یا تسلیم امر بودن. امام رضا (ع) در معرفی اوصاف شیعه فرمودند: «شیعیان ما آنانند که تسلیم امر ما باشند، به گفتۀ ما عمل کنند، با دشمنانمان مخالف باشند، پس هر که چنین نباشد از ما نیست». امیرالمؤمنین (ع) در خطبۀ جهادیّۀ خویش، ضمن شکایت از سستی و کوتاهی همراهانش در نبرد با دشمن و ردّ این اتّهام که می‌گفتند: علی مرد شجاعی است، لکن دانش جنگ ندارد، از سابقۀ بیش از چهل ساله خویش در حضور در میدان‌های رزم و جنگاوری یاد می‌کند و می‌فرمود: «از کسی که اطاعت نکنند، رأیی ندارد»، یعنی اشکال در فرماندهی و پیشوایی او نیست، بلکه در عدم فرمانبری و پیروی مردم است.
• امامان معصوم به دلیل دارا بودن ویژگی‌هایی چون سر سپردگی و تسلیم محض نسبت به اوامر و نواهی الهی، پاکی و پیراستگی از هرگونه خطا و اشتباه و فانی شدن در اراده و خواست خداوند به مقامی رسیده‌اند که امر و نهی آنها عین امر و نهی الهی است. به همین دلیل، کسی که از آنها پیروی کند دقیقا مانند این است که از خدا پیروی کرده است و کسی که با آنها مخالفت کند، دقیقا مانند این است که با خدا مخالفت کرده است.

راه‌های اطاعت از امام زمان(ع)

• حال سؤال این است چگونه اوامر و دستورات امام زمان (ع) را در زمان غیبت ایشان بدانیم و به آنها عمل کنیم؟ در جواب این سؤال باید گفت:

1. آشنایی با قرآن و آموزه‌های آن به همراه شناخت سیره و معالم اهل بیت (ع)، تا بتوان بدین وسیله آمادگی حضور در محضر امام زمان (ع) را پیدا کرد. چون پیروی از پیشوایان معصوم (ع) در گرو شناخت آموزه‌های دینی و رفتار دین‌مدارانه است و رفتار هر کسی رهاورد آگاهی و نوع بینش اوست و آنچه شخص پیرو را به امام (ع) پیوند می‌دهد، ایمان و بصیرت برخاسته از آموزه‌های دینی است که زمینه‌ساز الگوپذیری می‌گردد، به گونه‌ای که فرد ارادۀ‌ امام بر ارادۀ خود مقدَّم می‌‌دارد و در برابر امام تسلیم و خاضع است و اطاعت او‌ از‌ امام، از فرمانبرداری کنیز‌ در‌ برابر مولایش بیشتر است. امام صادق (ع) مهم‌ترین پیش‌نیاز گام نهادن در راه رشد و تکامل را داشتن بصیرت و آگاهی بیان کرده و رفتار بدون شناخت را سبب بیراهه رفتن و گمراهی می‌داند، به گونه‌ای که شتاب در آن، جز دوری از هدف نتیجه‌ای نخواهد داشت. این معرفت و آگاهی، از رهگذر عمل به تکالیف الاهی و دین‌مداری پیروان امامان معصوم (ع) به دست می‌آید.
2. پیروی از دستورات و فرمایشات امامان پیشین (ع): از آنجا که همه امامان (ع) نور یگانه‌ای هستند، دستورها و فرموده‌های ایشان نیز یک هدف را دنبال می‌کند؛ بنابراین، پیروی از هر کدام، پیروی از همۀ آنهاست. در زمانی که یکی از آنها در دسترس نیست، دستورهای دیگران چراغ راه هدایت است. امام صادق (ع) در پاسخ کسی که گفت: «شنیده‌ایم صاحب الامر پنهان خواهد شد؛ پس چه کنیم؟ فرمود: چنگ بزنید به آنچه "از پیشوایان پیشین" در دستتان است، تا اینکه امر بر شما آشکار شود.». به همین دلیل، امیرمؤمنان(ع) مهم‌ترین شناسۀ پیروان راستین خویش را اخلاص و پایبندی به فرمان پیشوایان معصوم (ع) یاد کرده، فرمودند: «سعادتمند‌ترین مردم کسانی هستند که با مهرورزی و الگوپذیری از امام خویش به سوی خدا نزدیکی جویند و نسبت به آن چه سفارش کرده ایم، پای بند و آنچه بر حذر داشته ایم، دوری گزینند. چنین کسانی از ما بوده و در بهشت نیز کنار ما خواهند بود. لزوم اقتدا به آنان، برای این است که آنان شاخصه حق و پایه‌های استوار دین‌اند و دیگران باید رویه آنان را الگوی عملی خویش قرار دهند؛ تندروان به آنان بازگردند و کندروان خود را به آنان برسانند». هر کس به اهل بیت(ع) تمسک جوید، به خدا تمسک جسته است. خدا به پیامبرش دستور می‌‌دهد: ﴿قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونىِ يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ﴾ بر اساس این آیه، اطاعت از دستورات اهل بیت (ع) بیانگر محبت به آنان است به طوری که هر چه محبت بیشتر باشد، تبعیت و پیروی از ایشان بیشتر و کامل‌تر است و محبت زمینه ساز اطاعت بوده و سختی‌های مسیر بندگی را هموار می‌‌سازد.
3. مراجعه به نایبان خاص در زمان غیبت صغری و نایبان عام در زمان غیبت کبری: در خصوص امام زمان ارتباط محسوس بین امام و مردم وجود ندارد ولی در هیچ یک از دو غیبت صغری و کبرای امام زمان، پیوند امام با مردم به طور کلی قطع و گسسته نشده است زیرا در هر دو غیبت، امر سفارت و نیابت وجود داشته و دارد و از طریق نایبان، پیوند امام با مردم برقرار بوده و هست. در زمان غیبت صغری نیابت نایبان خاص بوده و در زمان غیبت کبری نیابت نایبان حضرت عام می‌باشد که با توجه به شرایط و ضوابطی که مطرح می‌کنند اطاعت فقهاء جامع ‌الشرایط لازم و در ردیف اطاعت از امام زمان است و مخالفت با فقیه جامع‌ الشرایط که نایب امام است، مخالفت با امام و مخالفت با امام، مخالفت با خداوند می‌باشد. "اسحاق بن یعقوب" نامه‌ای به وسیلۀ نایب دوم، یعنی محمد بن عثمان عمری به محضر حضرت مهدی (ع) نوشت و در ذیل آن سوال کرده بود مردم در عصر غیبت در حوادث واقعه به چه کسی مراجعه کنند؟ حضرت فرمودند: «اما حوادثی که پیش می‌آید به راویان حدیث ما مراجعه کنید زیرا آنها حجت و نمایندگان من هستند بر شما و من حجت خدا بر آنها». همچنین از این حدیث استفاده می‌شود اطاعت از ائمۀ قبل، عین اطاعت از امام زمان است چون فقها با توجه به قرآن کریم و قول ائمه احکام شرعی را بیان می‌کنند.

نصرت و یاری امام زمان(ع)

• اهمیت‌ نصرت و یاری امام در روایات و زیارات فراوانی تذکر داده شده است. این فراز زیارت جامعه کبیره: «"وَ نُصْرَتِی مُعَدَّةٌ لَکُمْ"» اشاره‌ به‌ یاری امام دارد و کلمه "نُصْرَة" یعنی تمام قدرت و نیروی بدنی و مادی من و هر‌ آن‌چه که در توانم‌ دارم‌، به خدمت شماست. چون نصرت ائمه(ع) تقویت راه آنهاست که راه‌ خدا‌ و رسول است. تجلی نصرت خداوند در یاری دین خداست و طبق فرمودۀ خداوند متعال، ثمرۀ نصرت دین خدا این است که مورد نصرت الهی قرار می‌گیریم و کسی که خداوند‌ متعال‌ یاورش باشد‌، غلبه‌ناپذیر می‌گردد. بنابراین، نصرت ائمه (ع) بر هر فرد به قدر توان و امکانات واجب‌ است؛ هرکس به هر نحوی که می‌تواند باید در مقام نصرت‌ آن‌ بزرگواران‌ باشد؛ نصرت و یاری پیامبر اکرم (ص) و ائمّه هدی (ع) یعنی اقدام کردن و عمل نمودن به دستورهای ایشان و این در زمان‌های مختلف متفاوت است. گاهی نظامی است، چون جهاد و مبارزه. گاهی دعا و صدقه، گاهی تشکیل مجلس و ذکر فضیلت و مبارزه فرهنگی... همه باید عزم و تصمیم داشته باشیم که آن حضرت را در هر شرایطی یاری نمائیم، به ویژه در جهت تقویت حکومت حضرت مهدی (ع) که امام صادق (ع) می‌‌فرماید: «نه‌تنها اعتقاد به امام زمان واجب است بلکه خداوند یاری حضرت را در زمان غیبت واجب گردانیده است» و یاری حضرت در دوران غیبت در سه مرحله صورت می‌‌گیرد؛

1. مرحله اول: شکر قلبی نعمت که همان معرفت صحیح حضرت است؛
2. مرحله دوم: شکر زبانی نعمت که امام را به دیگران معرفی می‌‌نماید؛
3. مرحله سوم: شکر عملی نعمت که فرد به اصلاح اعمال خود می‌‌پردازد.

• برای منتظران حقیقی، فرقی بین غیبت و ظهور امام زمان (ع) نیستو در‌ زمان ظهور نیز امام را بر دو گونه نصرت می‌‌دهند:

1. نصرت مادی: بذل‌ جان برای حفظ جان‌ امام‌؛ مانند اینکه در معرکه جنگ از وجود امام دفاع کنیم. یا بذل مال در راه نصرت امام؛ مانند کمک مالی برای برطرف شدن گرفتاری شیعیان.
2. نصرت معنوی: این نصرت‌، بالاتر از نصرت مادی است؛ مثل اینکه واسطۀ نشر معارف ائمه (ع) بشویم.

نتیجه گیری

• بنابراین بر اساس آیه اولی الامر اطاعت از ائمه (ع)، اطاعت از خداست و اطاعت از امام زمان (ع) که احیا کنندۀ آموزه‌های نورانی قرآن و معارف پیامبر اکرم و ائمه هدی (ع) است؛ واجب بوده و وظیفۀ اصلی انسان منتظِر در اطاعت امام منتظَر(ع)، عبارت است از شناخت آموزه‌های قرآنی، فراگیری گفتار، رفتار و سیره اهل بیت (ع) و نیز، مراجعه به نایبان عام؛ یعنی مراجع دینی و فقهای جامع الشرایط.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: