اطاعت از امام مهدی

بر اساس آیه اولی الامر اطاعت از ائمه (ع)، اطاعت از خداست و اطاعت از امام زمان (ع) که احیا کنندۀ آموزه‌های نورانی قرآن و معارف پیامبر اکرم و ائمه هدی (ع) است؛ واجب بوده و وظیفۀ اصلی انسان منتظِر در اطاعت امام منتظَر (ع)، عبارت است از شناخت آموزه‌های قرآنی، فراگیری گفتار، رفتار و سیره اهل بیت (ع) و نیز، مراجعه به نایبان عام؛ یعنی مراجع دینی و فقهای جامع الشرایط.

ضرورت اطاعت از امام زمان (ع)

امام زمان (ع) احیا کنندۀ آموزه‌های نورانی قرآن و معارف پیامبر اکرم و ائمه هدی (ع) است و رهاورد ایشان همان اسلام ناب و معارف والای پیامبر اسلام (ص) است و اگر چه ایشان غایب هستند ولی اراده و فرمانشان در میان همۀ خلایق جاری است؛ بنابراین، دستورات حضرت] را باید شناخت و فرمان‌هایش را اطاعت کرد، چرا که بزرگ‌ترین مشکلی که در طول تاریخ زندگانی امامان (ع) دیده می‌شود آن است که با وجود محبت به آنها، مردم عملاً از آنها حرف شنوی نداشتند؛ این در حالی است که اگر انسان‌ها خواستار ظهور امام هستند، باید امام را الگوی خود دانسته و آمادگی عملی و اطاعت پذیری از ایشان را داشته باشند، چرا که "آمادگی" تنها صرف ادعا نیست، بلکه ایمان و عمل است که آمادگی را جلوه می‌‌دهد. قرآن کریم ^[۱]یاوران حضرت مهدی (ع) را بندگان صالح می‌داند که ایمان به خدا دارند و کارهای نیک و شایسته انجام می‌‌دهند. به همین خاطر امام صادق (ع) می‌‌فرماید: «خوشا به حال دوستان قائم ما که در غیبتش ظهور او را انتظار می‌کشند و در ظهورش از او اطاعت می‌کنند»^[۲].^[۳]

از آنجایی که منتظران خود را منسوب به امام (ع) می‌دانند، به این نتیجه می‌رسند که در پیروی از آن حضرت] پیش‌قدم باشند و الگوی رفتاری و اخلاقی خود را امام (ع) قرار دهند. از آثار این الگو گرفتن این است که آنان در رفتار فردی و اجتماعی طبق خواست امام (ع) حرکت و مسیر زندگی خویش را بر اساس آن تنظیم می‌کنند. از طرفی چون خواست امام (ع) طبق خواست خداوند است و بر محور آن می‌چرخد و غیر از آن نیست، رفتار فردی و اجتماعی منتظران نیز متأثر از اوامر و نواهی الهی و بر محور رضایتمندی خداوند خواهد بود و در محدوده تعیین‌شده خداوند دور می‌زند^[۴].

اطاعت از امامان در آیات و روایات

قرآن کریم در کنار اطاعت خدا و پیامبر، به اطاعت از اولی الأمر فرمان می‌دهد: ﴿أَطِيعُواْ اللَّهَ وَ أَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَ أُوْلىِ الْأَمْرِ مِنكم‏﴾^[۵] اولی الامر به ائمه اهل بیت (ع) تفسیر شده^[۶] و اطاعت از امام یک فریضه و بزرگداشت امامت^[۷] از مهم‌ترین ویژگی‌های منتظران شمرده شده است. در سراسر قرآن، پس از اطاعت خداوند، اطاعت از رسول خدا ذکر شده است و در یازده مورد، بعد از عبارت ﴿ اتَّقُواْ اللَّهَ﴾ جمله ﴿ أَطيعُونِ﴾ آمده است؛ یعنی لازمه تقوای الهی، اطاعت از رسول اوست. با اینکه اطاعت از خدا و رسول، هر دو لازم است، در این آیه تنها از سرپیچی از رسول نهی شده است که معلوم می‌‌شود مشکل آنان در اطاعت از رسول بوده است^[۸].

رسول اکرم (ص) فرمودند: «به فرمانبرداری از امامان خود تمسّک جویید و با آنان مخالفت نکنید، چرا که اطاعت آنان اطاعت خداست»^[۹]، امام باقر (ع) هم می‌‌فرمایند: «اساس دین اسلام و کلید همه خزائن رحمت و فضل کبریایی و نیز وسیله معرفت اشیا و فلاح و رستگاری و ایمن بودن از سخط و غضب ساحت کبریایی، بر اطاعت امام مفترض الطاعه استوار خواهد بود، پس از این که او را شناخته و به ولایت عامه او معتقد باشد»^[۱۰]. در زیارت جامعۀ کبیره هم می‌خوانیم: «من أطاعکم فقد أطاع اللّه»^[۱۱]. بنابراین اطاعت از امام واجب و معیار اطاعت الهی، اطاعت از اهل بیت و امامان است. چون ایشان تسلیم محضِ اوامر و نواهی الهی هستند و به دلیل بهره‌مندی از عصمت، بدون خطا و اشتباه‌اند و به مقامی رسیده‌اند که امر و نهی آنها عین امر و نهی الهی است، چون آنها بر حقند و حق پیوسته با آنان است و از آنها جدا نمی‌‌شود^[۱۲].

راه‌های اطاعت از امام زمان (ع)

مأموریت امام زمان (ع) ایجاد حکومت عدل جهانی است. و این مأموریت، تنها به وسیله شخص امام زمان با اعجاز و اعمال خارق‌العاده تحقق نمی‌پذیرد، بلکه یاری و نصرت مؤمنین نیز لازم است^[۱۳]. برای اطاعت و نصرت امام زمان (ع) راه‌هایی وجود دارد:

آشنایی با قرآن و آموزه‌های آن به همراه شناخت سیره و معالم اهل بیت (ع)، تا بتوان بدین وسیله آمادگی حضور در محضر امام زمان (ع) را پیدا کرد^[۱۴]. چون پیروی از پیشوایان معصوم (ع) در گرو شناخت آموزه‌های دینی و رفتار دین‌مدارانه است و رفتار هر کسی رهاورد آگاهی و نوع بینش اوست و آنچه شخص پیرو را به امام (ع) پیوند می‌دهد، ایمان و بصیرت برخاسته از آموزه‌های دینی است که زمینه‌ساز الگوپذیری می‌گردد^[۱۵]، به گونه‌ای که فرد ارادۀ‌ امام را بر ارادۀ خود مقدَّم می‌‌دارد و در برابر امام تسلیم و خاضع است^[۱۶] و اطاعت او‌ از‌ امام، از فرمانبرداری کنیز‌ در‌ برابر مولایش بیشتر است^[۱۷].
پیروی از دستورات و فرمایشات امامان پیشین (ع): از آنجایی که همۀ امامان (ع) نور یگانه‌ای هستند، دستورات و فرموده‌های ایشان نیز یک هدف را دنبال می‌کند؛ بنابراین، در زمانی که یکی از آنها در دسترس نیست، فرامین امامان دیگر چراغ راه هدایت است^[۱۸] و هر کس به آنها تمسک جوید، به خدا تمسک جسته است^[۱۹]. راوی می‌‌گوید: به امام صادق عرض کردم، اگر دوران فترتی فرا رسد که مسلمانان امام خود را نمی‌شناسند یا او را نمی‌بینند چه باید بکنند؟ امام در پاسخ فرمود: «هرگاه چنین شرایطی پیش آید، پس به امام قبلی متوسل شوید، و دستورات او را نصب‌العین خود قرار دهید تا امام آخرین ظهور کند»^[۲۰]. خدا به پیامبرش دستور می‌‌دهد: ﴿قُلْ إِن كُنتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونىِ يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ﴾^[۲۱] بر اساس این آیه، اطاعت از دستورات اهل بیت (ع) بیانگر محبت به آنان است و محبت زمینه ساز اطاعت بوده و سختی‌های مسیر بندگی را هموار می‌‌سازد^[۲۲]. بنابراین، اگر کسی در اعتقادات، عبادات و بندگی و صفات، مانند آن بزرگواران عمل کند نسبت به خداوند متعال نیز مطیع و تابع خواهد بود^[۲۳].
الگو قرار دادن امام: یکی از عومل مهم در تربیت و خودسازی، الگو قراردادن انبیا و بزرگان دین است؛ زیرا با الگو قراردادن رفتار آنان، انگیزۀ لازم برای پیروی از آنان در افراد به وجود می‌آید و فرد سعی خواهد کرد برای بهره‌مندی از رفتار نیک و دستاوردهای مثبت زندگی‌شان، خود را ملزم به پیروی از آنان کند. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: «آگاه باشید هر مأموم و پیروی‌کننده‌ای را پیشوایی است که از او پیروی کرده، به نور دانش او روشنی می‌جوید»^[۲۴] اصولاً امام را بدین جهت امام می‌گویند که نمونه و الگو برای مردم است. بنابراین بر مردم لازم است از امام پیروی کنند. البته افرادی می‌توانند از هدایت امام برخوردار شوند که به او باور داشته باشند؛ بر همین اساس تفاوت آشکاری میان زندگی انسان معتقد به امامت با غیرمعتقد به آن وجود دارد^[۲۵].
مراجعه به نایبان خاص در زمان غیبت صغری و نایبان عام در زمان غیبت کبری: به این معنا که پیوند امام (ع) در زمان غیبت با مردم به طور کلی قطع و گسسته نشده است؛ زیرا در هر دو غیبت، امر سفارت و نیابت وجود داشته و دارد و از طریق نایبان، پیوند امام با مردم برقرار بوده و هست؛ در زمان غیبت صغری نیابت نایبان خاص بوده و در زمان غیبت کبری نیابت نایبان عام، که همان اطاعت فقهاء جامع‌الشرایط است. همانطور که حضرت] می‌‌فرمایند^[۲۶]: «اما حوادثی که پیش می‌آید به راویان حدیث ما مراجعه کنید زیرا آنها حجت و نمایندگان من هستند بر شما و من حجت خدا بر آنها»^[۲۷].

پرسش مستقیم

وظیفه مسلمانان درباره اطاعت و نصرت امام مهدی چیست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

منابع

پانویس

↑ ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الأَرْضِ﴾«خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند وعده داده است که آنان را به یقین در زمین جانشین می‌گرداند» سوره نور، آیه ۵۵.
↑ «طُوبَی لِشِیعَةِ قَائِمِنَا الْمُنْتَظِرِینَ لِظُهُورِهِ فِی غَیْبَتِهِ وَ الْمُطِیعِینَ لَهُ فِی ظُهُورِهِ»؛ کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۵۷.
↑ ر.ک: حسینی خامنه‌ای، سید علی، مهدویت از منظر ولایت، ص۶۰-۶۱: خطبه‌های نماز جمعه تهران، رسالت ۱۲/۱/۶۷؛ جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص ۱۹۳-۱۸۹؛ صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص ۱۲۴؛ رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت ۱، ص ۱۱۷-۱۱۰؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲، ص ۲۲۸-۲۲۲ و انتظار و منتظران، ص ۲۰۹-۲۰۱؛ هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۷۷؛ قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص ۹۳ ـ ۱۰۴؛ رجایی، محبوبه، مؤلفه‌های انتظار توانمند در قرآن کریم و سنت؛ گرجیان، محمد مهدی، تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه، ص ۲۰.
↑ ر.ک: ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه‌سازی ظهور، ص ۴۹.
↑ «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.
↑ موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج ۲ ص ۱۷۱ به نقل از تفسیر عیاشی؛ مناقب، ج ۳، ص ۱۵.
↑ «و الطّاعة تعظیما للإمامة»؛ نهج البلاغه (صبحی صالح)، حکمت ۲۵۲.
↑ ر.ک: قرائتی، محسن، زندگی مهدوی در سایه دعای عهد، ص۱۰۲-۱۰۴؛ نقوی، سید محمد تقی، شرح زیارت جامعه کبیره ۵، ص۲۹۷ – ۲۹۸؛ محمد‌هاشمی، عبدالله، فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی، ص۳۵-۳۶.
↑ «تمسّکوا بِطَاعَةِ أئمّتکم وَ لَا تُخَالِفُوهُمْ، فَإِنْ طَاعَتُهُمْ طَاعَةِ اللَّهِ»؛ اهل البیت فی الکتاب و السنّه، ص ۳۶۹.
↑ «ذِرْوَةُ الْأَمْرِ وَ سَنَامُهُ‏ وَ مِفْتَاحُهُ‏ وَ بَابُ‏ الْأَشْیَاءِ وَ رِضَا الرَّحْمنِ‏- تَبَارَکَ‏ وَ تَعَالی‏- الطَّاعَةُ لِلْإِمَامِ‏ بَعْدَ مَعْرِفَتِه‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏»؛ کافی، ج۱، ص۱۸۵.
↑ «هر کس از شما اطاعت کند همانا از خدا اطاعت کرده است».
↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان ج۸، ص۳۲۰، ۳۲۳؛ شفیعی سروستانی؛ ابراهیم، او را بشناسیم، ص ۱۰۹؛ ملکی‌راد محمود، رابطه تقویت مبانی کلامی با تقویت روحی منتظران، ص۳۰۳-۳۰۴؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۰۸؛ اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۹۵ و سیمای ماه دوازدهم در سی جزء قرآن، ص ۴۴-۴۷.
↑ ر.ک: اراکی، محسن، نگاهی به رسالت و امامت، ص۹۴-۹۶.
↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص ۱۹۳-۱۸۹.
↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان ج۸، ص۳۲۰، ۳۲۳.
↑ «هُمْ أَطْوَعُ لَهُ مِنَ الْأَمَةِ لِسَیِّدِهَا»؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۸.
↑ ر.ک: آیتی، نصرت‌‏الله، آیینه انتظار یاوران مهدی، ص ۱۶۱-۱۶۲؛ روح‌بخش، سید مهدی، انتظار و تأثیرات آن بر امنیت و صلح، ص ۲۹۰.
↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲، ص ۲۲۲- ۲۲۸؛ انتظار و منتظران، ص ۲۰۱-۲۰۹؛ بایسته‌های عصر چشم به راهی.
↑ ر.ک: موسوی، سید علی، فلسفه انتظار فرج با تأکید بر افضل اعمال بودن آن، ص ۲۳۹-۲۴۴؛ محمدی ری‌شهری، محمد، شرح زیارت جامعه کبیره ۴.
↑ «إِذَا کَانَ ذَلِکَ فَتَمَسَّکُوا بِالْأَمْرِ الْأَوَّلِ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْآخِرُ»؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۳۲.
↑ «بگو اگر خداوند را دوست می‌دارید از من پیروی کنید تا خداوند شما را دوست بدارد» سوره آل عمران، آیه ۳۱.
↑ ر.ک: فرحمند، مهناز، جامعه منتظر ظهور از منظر دعای عصر غیبت.
↑ ر.ک: حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایتگر ج۲، ج۲، ص ۳۸۵-۳۸۶.
↑ «أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ مَأْمُومٍ إِمَاماً یَقْتَدِی بِهِ وَ یَسْتَضِی‏ءُ بِنُورِ عِلْمِه‏»؛ نهج البلاغه، نامه ۴۵.
↑ ر.ک: ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه‌سازی ظهور، ص ۱۸۸.
↑ «وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَی رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ». کمال‌الدین، ص۴۸۴.
↑ ر.ک: رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت ۱، ص ۱۱۰-۱۱۷.

[1] ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الأَرْضِ﴾«خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند وعده داده است که آنان را به یقین در زمین جانشین می‌گرداند» سوره نور، آیه ۵۵.

[2] «طُوبَی لِشِیعَةِ قَائِمِنَا الْمُنْتَظِرِینَ لِظُهُورِهِ فِی غَیْبَتِهِ وَ الْمُطِیعِینَ لَهُ فِی ظُهُورِهِ»؛ کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۵۷.

[3] ر.ک: حسینی خامنه‌ای، سید علی، مهدویت از منظر ولایت، ص۶۰-۶۱: خطبه‌های نماز جمعه تهران، رسالت ۱۲/۱/۶۷؛ جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص ۱۹۳-۱۸۹؛ صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص ۱۲۴؛ رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت ۱، ص ۱۱۷-۱۱۰؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲، ص ۲۲۸-۲۲۲ و انتظار و منتظران، ص ۲۰۹-۲۰۱؛ هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۷۷؛ قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص ۹۳ ـ ۱۰۴؛ رجایی، محبوبه، مؤلفه‌های انتظار توانمند در قرآن کریم و سنت؛ گرجیان، محمد مهدی، تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه، ص ۲۰.

[4] ر.ک: ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه‌سازی ظهور، ص ۴۹.

[5] «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.

[6] موسوعة الامام علی بن ابی طالب، ج ۲ ص ۱۷۱ به نقل از تفسیر عیاشی؛ مناقب، ج ۳، ص ۱۵.

[7] «و الطّاعة تعظیما للإمامة»؛ نهج البلاغه (صبحی صالح)، حکمت ۲۵۲.

[8] ر.ک: قرائتی، محسن، زندگی مهدوی در سایه دعای عهد، ص۱۰۲-۱۰۴؛ نقوی، سید محمد تقی، شرح زیارت جامعه کبیره ۵، ص۲۹۷ – ۲۹۸؛ محمد‌هاشمی، عبدالله، فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی، ص۳۵-۳۶.

[9] «تمسّکوا بِطَاعَةِ أئمّتکم وَ لَا تُخَالِفُوهُمْ، فَإِنْ طَاعَتُهُمْ طَاعَةِ اللَّهِ»؛ اهل البیت فی الکتاب و السنّه، ص ۳۶۹.

[10] «ذِرْوَةُ الْأَمْرِ وَ سَنَامُهُ‏ وَ مِفْتَاحُهُ‏ وَ بَابُ‏ الْأَشْیَاءِ وَ رِضَا الرَّحْمنِ‏- تَبَارَکَ‏ وَ تَعَالی‏- الطَّاعَةُ لِلْإِمَامِ‏ بَعْدَ مَعْرِفَتِه‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏»؛ کافی، ج۱، ص۱۸۵.

[11] «هر کس از شما اطاعت کند همانا از خدا اطاعت کرده است».

[12] ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان ج۸، ص۳۲۰، ۳۲۳؛ شفیعی سروستانی؛ ابراهیم، او را بشناسیم، ص ۱۰۹؛ ملکی‌راد محمود، رابطه تقویت مبانی کلامی با تقویت روحی منتظران، ص۳۰۳-۳۰۴؛ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۰۸؛ اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۹۵ و سیمای ماه دوازدهم در سی جزء قرآن، ص ۴۴-۴۷.

[13] ر.ک: اراکی، محسن، نگاهی به رسالت و امامت، ص۹۴-۹۶.

[14] ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص ۱۹۳-۱۸۹.

[15] ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان ج۸، ص۳۲۰، ۳۲۳.

[16] «هُمْ أَطْوَعُ لَهُ مِنَ الْأَمَةِ لِسَیِّدِهَا»؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۸.

[17] ر.ک: آیتی، نصرت‌‏الله، آیینه انتظار یاوران مهدی، ص ۱۶۱-۱۶۲؛ روح‌بخش، سید مهدی، انتظار و تأثیرات آن بر امنیت و صلح، ص ۲۹۰.

[18] ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲، ص ۲۲۲- ۲۲۸؛ انتظار و منتظران، ص ۲۰۱-۲۰۹؛ بایسته‌های عصر چشم به راهی.

[19] ر.ک: موسوی، سید علی، فلسفه انتظار فرج با تأکید بر افضل اعمال بودن آن، ص ۲۳۹-۲۴۴؛ محمدی ری‌شهری، محمد، شرح زیارت جامعه کبیره ۴.

[20] «إِذَا کَانَ ذَلِکَ فَتَمَسَّکُوا بِالْأَمْرِ الْأَوَّلِ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْآخِرُ»؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۳۲.

[21] «بگو اگر خداوند را دوست می‌دارید از من پیروی کنید تا خداوند شما را دوست بدارد» سوره آل عمران، آیه ۳۱.

[22] ر.ک: فرحمند، مهناز، جامعه منتظر ظهور از منظر دعای عصر غیبت.

[23] ر.ک: حسینی میلانی، سید علی، با پیشوایان هدایتگر ج۲، ج۲، ص ۳۸۵-۳۸۶.

[24] «أَلَا وَ إِنَّ لِکُلِّ مَأْمُومٍ إِمَاماً یَقْتَدِی بِهِ وَ یَسْتَضِی‏ءُ بِنُورِ عِلْمِه‏»؛ نهج البلاغه، نامه ۴۵.

[25] ر.ک: ملکی راد، محمود، خانواده و زمینه‌سازی ظهور، ص ۱۸۸.

[26] «وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَی رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ». کمال‌الدین، ص۴۸۴.

[27] ر.ک: رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت ۱، ص ۱۱۰-۱۱۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]