امام حسن مجتبی علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
از [[امام]] [[محمد باقر]]{{ع}} [[نقل]] شده است که فرمود: "هنگامی که زمان [[وفات]] [[امام حسن]]{{ع}} فرا رسید، [[حضرت]] گریست، به او گفته شد: ای [[فرزند پیامبر]] [[خدا]]! [[گریه]] می‌کنی، در حالی که نزد [[رسول خدا]] چنان [[مقام]] (والایی) داری و [[پیامبر]] درباره‌ات فرموده است آنچه فرموده (این همه از [[پیامبر]] در [[فضایل]] و [[مناقب]] تو [[حدیث]] رسیده است) و بیست بار پیاده به [[حج]] رفته‌ای و سه بار تمام دارایی‌ات را نصف کرده‌ای و نصف آن را در [[راه خدا]] بخشیده‌ای، حتی دو جفت [[کفش]] خود را؟ [[امام حسن]]{{ع}} فرمود: "تنها برای دو مطلب می‌گریم: یکی برای [[بیم]] از موقف (حساب [[روز قیامت]] یا از [[بیم]] [[خدا]]) و دیگری از جدا شدن از [[دوستان]]<ref>اصول کافی، ج۲، ص۳۶۰.</ref><ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص:۱۰۲.</ref>. | از [[امام]] [[محمد باقر]]{{ع}} [[نقل]] شده است که فرمود: "هنگامی که زمان [[وفات]] [[امام حسن]]{{ع}} فرا رسید، [[حضرت]] گریست، به او گفته شد: ای [[فرزند پیامبر]] [[خدا]]! [[گریه]] می‌کنی، در حالی که نزد [[رسول خدا]] چنان [[مقام]] (والایی) داری و [[پیامبر]] درباره‌ات فرموده است آنچه فرموده (این همه از [[پیامبر]] در [[فضایل]] و [[مناقب]] تو [[حدیث]] رسیده است) و بیست بار پیاده به [[حج]] رفته‌ای و سه بار تمام دارایی‌ات را نصف کرده‌ای و نصف آن را در [[راه خدا]] بخشیده‌ای، حتی دو جفت [[کفش]] خود را؟ [[امام حسن]]{{ع}} فرمود: "تنها برای دو مطلب می‌گریم: یکی برای [[بیم]] از موقف (حساب [[روز قیامت]] یا از [[بیم]] [[خدا]]) و دیگری از جدا شدن از [[دوستان]]<ref>اصول کافی، ج۲، ص۳۶۰.</ref><ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص:۱۰۲.</ref>. | ||
==[[امام حسن]]{{ع}} در دوران [[غصب خلافت]]== | ==سرگذشت تاریخی== | ||
[[امام حسن]]{{ع}} هشت ساله بود که جد گرامی‌اش از [[دنیا]] رفت. در آن سی سال که پدرش، [[امام علی]]{{ع}}، [[خانه‌نشینی]] [[اختیار]] کرد و مدتی که [[حکومت]] [[مسلمانان]] را در دست گرفت، [[یاور]] و غمخوار او بود. در روزگار سه خلیفۀ نخست، به زبان از [[حق]] [[دفاع]] کرد، از [[غصب خلافت]] سخن گفت، در ماجرای [[فدک]] [[گواهی]] داد، با [[ابوذر]] ـ هنگام [[تبعید]] ـ [[همدردی]] کرد و چون خانۀ [[خلیفه سوم]] به محاصره درآمد، به [[فرمان]] [[پدر]] ارجمندش، به نگهبانی از [[خانه]] برخاست<ref>ر.ک. [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۹۹.</ref>. | ===[[امام حسن]]{{ع}} در دوران [[غصب خلافت]]=== | ||
[[امام حسن]]{{ع}} هشت ساله بود که جد گرامی‌اش از [[دنیا]] رفت. در آن سی سال که پدرش، [[امام علی]]{{ع}}، [[خانه‌نشینی]] [[اختیار]] کرد و مدتی که [[حکومت]] [[مسلمانان]] را در دست گرفت، [[یاور]] و غمخوار او بود. در روزگار سه خلیفۀ نخست، به زبان از [[حق]] [[دفاع]] کرد، از [[غصب خلافت]] سخن گفت، در ماجرای [[فدک]] [[گواهی]] داد، با [[ابوذر]] ـ هنگام [[تبعید]] ـ [[همدردی]] کرد و چون خانۀ [[خلیفه سوم]] به محاصره درآمد، به [[فرمان]] [[پدر]] ارجمندش، به نگهبانی از [[خانه]] برخاست<ref>ر.ک. [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۹۹.</ref>. | |||
==[[امام حسن]]{{ع}} در دوران [[خلافت امام علی|خلافت پدر]]== | ==[[امام حسن]]{{ع}} در دوران [[خلافت امام علی|خلافت پدر]]== | ||
نسخهٔ ۲۵ آوریل ۲۰۲۱، ساعت ۱۱:۳۲
- این مدخل از زیرشاخه‌های بحث اهل بیت پیامبر خاتم است. "امام حسن مجتبی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام حسن مجتبی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
| امام حسن | |
|---|---|
 عکس بقعه ائمه بقیع پیش از تخریب در سال ۱۳۰۵ خورشیدی | |
| نقش | امام دوم شیعیان |
| نام | حسن بن علی |
| کنیه | ابومحمد |
| زادروز | ۱۵ رمضان، سال ۳ق. |
| زادگاه | مدینه |
| مدت امامت | ۱۰ سال (۴۰-۵۰ق) |
| مدفن | بقیع، مدینه |
| محل زندگی | مدینه، کوفه |
| لقب(ها) | مجتبی، سید، زکی، سبط |
| پدر | امام علی |
| مادر | حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها |
| همسر(ان) | ام بشیر، خوله، ام اسحق، حفصه، هند، جعده |
| فرزند(ان) | زید، ام الحسن، ام الحسین، حسن، عمر، قاسم، عبدالله، ابوبکر، عبدالرحمن، حسین، طلحه، ام عبدالله، ام سلمه، رقیه |
| طول عمر | ۴۸سال |
امام حسن (ع) فرزند علی بن ابی طالب (ع) و کنیه‌اش ابومحمد، ملقب به مجتبی در نیمه ماه رمضان سال سوم هجری قمری در مدینه متولد شد و در سال ۵۰ یا ۵۱ هجری قمری با دسیسه یزید بن معاویه توسط همسرش جعده دختر اشعث، مسموم گردیده و در چهل و هفت سالگی شهید شد و در قبرستان بقیع دفن گردید[۱].
تولد امام حسن(ع)
امام حسن مجتبی(ع) چهارمین امام از چهارده معصوم(ع) و پیشوای دوم مسلمانان است که در سال سوم هجری در مدینه به دنیا آمد. پدرش امیرالمؤمنین علی(ع) و مادرش فاطمه زهرا(س) بود[۲]. القاب فراوانی همانند تقی، زکی، سبط، سید و مجتبی[۳] به ایشان نسبت داده‌اند که مشهورترین آنها نزد ایرانیان لقب "مجتبی" است[۴]. پیامبر اکرم(ص) خود در گوش او اذان گفت و برایش عقیقه کرد[۵] و با الهام الهی نام او را حسن نامید. نام حسن برگرفته از نام پسر هارون یعنی "شبر"، نامی از نام‌های بهشتی است که پیش از اسلام سابقه‌ای نداشته است. امام مجتبی(ع) از نظر ظاهری شباهت زیادی به پیامبر خاتم(ص) داشت. ایشان قامتی متوسط و محاسنی بلند داشت[۶].
امامت امام حسن مجتبی
فضائل و مناقب امام مجتبی(ع)
از فضیلت‌های والای او، عشق و محبت ژرف و شگفت پیامبر به ایشان است. در منابع تاریخی بسیار به این موضوع اشاره شده است. از جمله آنکه پیامبر(ص) آنان را بر دوش خود سوار می‌کرد و آنان از دوش پیامبر بالا می‌رفتند. پیامبر اکرم(ص) بارها در حق او و برادرش دست به دعا برداشت که خدا نیز او را دوست بدارد[۷]. پیامبر درباره‌اش فرمود: «حسن از من است و من از اویم. خداوند دوست دارد کسی را که او را دوست بدارد»[۸].
آن امام همام بسیار بزرگمنش بود و زیباروی، خردمند، بردبار، اهل گذشت، نیکوکار، پرهیزگار، پرهیبت، با حشمت و با وقار. پانزده مرتبه پیاده به حج رفت و دوبار هر چه داشت به فقیران داد و سه بار مال خویش را با خدا قسمت کرد و نیمی را به بینوایان بخشید[۹].
از امام محمد باقر(ع) نقل شده است که فرمود: "هنگامی که زمان وفات امام حسن(ع) فرا رسید، حضرت گریست، به او گفته شد: ای فرزند پیامبر خدا! گریه می‌کنی، در حالی که نزد رسول خدا چنان مقام (والایی) داری و پیامبر درباره‌ات فرموده است آنچه فرموده (این همه از پیامبر در فضایل و مناقب تو حدیث رسیده است) و بیست بار پیاده به حج رفته‌ای و سه بار تمام دارایی‌ات را نصف کرده‌ای و نصف آن را در راه خدا بخشیده‌ای، حتی دو جفت کفش خود را؟ امام حسن(ع) فرمود: "تنها برای دو مطلب می‌گریم: یکی برای بیم از موقف (حساب روز قیامت یا از بیم خدا) و دیگری از جدا شدن از دوستان[۱۰][۱۱].
سرگذشت تاریخی
امام حسن(ع) در دوران غصب خلافت
امام حسن(ع) هشت ساله بود که جد گرامی‌اش از دنیا رفت. در آن سی سال که پدرش، امام علی(ع)، خانه‌نشینی اختیار کرد و مدتی که حکومت مسلمانان را در دست گرفت، یاور و غمخوار او بود. در روزگار سه خلیفۀ نخست، به زبان از حق دفاع کرد، از غصب خلافت سخن گفت، در ماجرای فدک گواهی داد، با ابوذر ـ هنگام تبعید ـ همدردی کرد و چون خانۀ خلیفه سوم به محاصره درآمد، به فرمان پدر ارجمندش، به نگهبانی از خانه برخاست[۱۲].
امام حسن(ع) در دوران خلافت پدر
ایشان در روزگار زمامداری امام علی(ع) یار ایشان بود، مردم را برای نبرد با گردن کشان بسیج می‌کرد، با توجیه سیاسی مردم کوشش تبلیغی دشمن را بی‌اثر می‌ساخت و در جنگ‌ها با پاکبازی و بی‌باکی امیر المؤمنین(ع) را یاری می‌کرد[۱۳]. در جنگ جمل، ضمن خطبه‌ای در میان کوفیان، آنها را به جهاد ترغیب کرد و در سمت راست سپاه امام مستقر شد. در جنگ صفین نیز فرماندهی قلب سپاه امام را بر عهده داشت. در ماجرای حکمیّت نیز به دستور امام به نقد و توضیح ماجرا پرداخت[۱۴]. حضرت امیر(ع) در فرازهایی از نهج البلاغه امام حسن و امام حسین (ع) را مخاطب قرارداده‌اند؛ اما نقطۀ عطف سفارش‌های امام علی(ع) به امام حسن نامه ۳۱ و ۴۷ نهج البلاغه است[۱۵].
امام مجتبی در دوران امامت
پس از شهادت امام علی(ع)، امام حسن(ع) بر منبر رفت و در بیانی به معرفی شخصیت امام علی(ع) و خود به عنوان اهل بیت پیامبر(ص) که مورد توجه خداوند و پیامبر بوده‌اند، پرداخت. سپس ابن‌عباس ضمن ایراد سخنانی مردم را به بیعت با امام مجتبی(ع) دعوت کرد و مردم نیز در ۲۱ رمضان سال ۴۰ با ایشان بیعت کردند[۱۶]. هر چند خلافت آن امام چند ماه بیش‌تر طول نکشید؛ اما هشت سال منصب امامت را بر عهده داشت. مقام امامت حضرت حسن بن علی(ع) از طرق متعدد ثابت شده است؛ از جمله تصریح پیامبر اسلام(ص) و حضرت علی(ع). پیامبر(ص) بر امامت ایشان تصریح کرده و فرموده است که پس از علی(ع)، حسن(ع) وصی و جانشین من است[۱۷].[۱۸] احادیث دیگری همانند حدیث کساء، ثقلین و سفینه در این باره از پیامبر(ص) نقل شده‌اند.
قرآن در آیاتی همچون آیۀ تطهیر[۱۹] و مباهله[۲۰] بر این حقیقت اشارت برده است. امیر مؤمنان علی(ع) نیز هنگام شهادت در حضور خانواده خویش و بزرگان شیعه، کتاب و سلاح خود را به او سپرد و فرمود که حسن(ع) وصی من است[۲۱].[۲۲]
صلح امام حسن(ع)
از مهم‌ترین حوادث زندگی امام مجتبی(ع) صلح او با معاویه است. ایشان بنا به مصالح اسلام و شرایط پیش‌آمده با معاویه صلح کرد. صلح‌نامه‌ای بین ایشان و معاویه امضا شد که مفاد آن در منابع مختلف آمده است. پس از این ماجرا امام حسن(ع) به همراه امام حسین(ع) کوفه را ترک کردند و ساکن مدینه شدند و تا پایان عمر در مدینه ساکن بودند[۲۳]. صلح امام حسن(ع) برخی از اعتراضات را علیه ایشان دامن زد. در حالی که، امام حسن همواره از ضرورت صلح به منظور حفظ مصلحت شیعیان تأکید می‌ورزید[۲۴].
دوران امامت امام حسن مجتبی(ع)
امام حسن(ع)، در ابتدای کار خواست از راه درگیری مسلّحانه جلوی انحراف در فرهنگ سیاسی جامعه اسلامی را بگیرد؛ امّا به سبب مساعد نبودن اوضاع، اختلافات و تفرقه موجود بین یاران حضرت و دنیاخواهی آنها، سیاست‌های فریبنده معاویه، خود فروختگی بعضی یارانحضرت و... در این زمینه نتوانست توفیقی به دست آورد.
امام برای حفظ اسلام از نابودی توسّط دشمنان قسم خورده، جبهه دیگری را گشود. او به جای یک رویارویی نظامی که به ناچار سربازان حضرت در مقابل سربازان معاویه قرار می‌گرفتند، شخصیّت خود را در مقابل شخصیّت معاویه قرار داد. در یک درگیری نظامی آنچه مسلّم بود، شکست امام و شهادت نزدیکان و معدود شیعیان حضرت بود؛ امّا در این رویارویی، این معاویه بود که شکست فاحشی را متحمّل شد.
افشای انحرافات و نیرنگ بازی‌ها و فریب‌کاری‌هایی که در چهره به ظاهر اسلامی نهفته بود و توانست جنگ‌های خونینی را علیه علی(ع) تحمیل کند، کار ساده‌ای نبود و امام مجتبی(ع) با پذیرش پیمان صلح و آتش بس، این نتیجه را تحصیل کرد. او سنّت جدّش را در صلح حدیبیه دوباره زنده کرد و ضمن حفظ جامعه اسلامی از یک جنگ خونین و در نتیجه تضعیف آن - که ممکن بود دشمنان خارجی، از جمله روم شرقی را به طمع حمله به کشور اسلامی بیندازد - زمینه را برای قیام شکوهمند عاشورا و تربیت حماسه‌آفرینان آن صحنه پر شکوه آماده کرد.
پیمان نامه صلح، با دقّت تمام، طوری تنظیم شده بود که قسمت زیادی از مصالح اسلام را تأمین می‌کرد؛ هر چند معاویه به هیچ یک از مفاد پیمان نامه عمل نکرد، امّا بهره‌های فراوانی در ابعاد مختلف از این صلح بر جای ماند و نقاط مبهم فراوانی را در تاریخ روشن کرد[۲۵].
اصحاب امام حسن مجتبی
شهادت و محل دفن
چون مدتی از صلح امام حسن(ع) گذشت، معاویه دریافت که مفاد صلحنامه به زیان اوست و از این رو، در پی قتل امام برآمد و سر انجام جعده ـ همسر امام ـ را فریب داد و به قتل شوهر برانگیخت. جعده به امام زهر خورانید و بدین‌سان امام حسن مجتبی (ع) به روز ۲۸ صفر سال ۵۰ﻫ. در چهل و هشت سالگی به شهادت رسید[۲۶]. امام حسین(ع) بر پیکر برادر، نماز گزارد و وی را در بقیع به خاک سپرد. هنگام وفات امام حسن(ع) جمعیت زیادی حاضر شدند و مردمان می‌گریستند و بازارها را تعطیل کرده بودند[۲۷].
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
- نامگذاری امام حسن
- کنیه امام حسن
- القاب امام حسن
- تبار امام حسن (نسب امام حسن)
- خاندان امام حسن
- سرگذشت تاریخی امام حسن (سرگذشت زندگی امام حسن)
- عصر امام حسن
- شرایط سیاسی و اجتماعی عصر امام حسن
- شرایط دینی و فرهنگی عصر امام حسن
- شمایل امام حسن
- صفات ظاهری امام حسن (سیمای امام حسن)
- امامت امام حسن (ولایت امام حسن)
- نصب الهی امام حسن به امامت
- صفات امام حسن (ویژگی‌های امام حسن):
- صفات امامت در امام حسن
- علم لدنی امام حسن:
- عصمت امام حسن:
- افضلیت امام حسن
- فضایل امام حسن:
- مناقب امام حسن:
- کرامت‌های امام حسن:
- رخدادهای خارق‌العاده زندگی امام حسن
- دیدگاه‌هایی درباره شخصیت امام حسن (امام حسن در نگاه دیگران)
- سیره امام حسن:
- ویژگی‌های عملی امام حسن
- سیره عبادی امام حسن
- سیره عرفانی امام حسن
- سیره اخلاقی امام حسن:
- سیره اعتقادی امام حسن:
- سیره علمی امام حسن
- سیره تبلیغی امام حسن
- سیره تربیتی امام حسن
- سیره خانوادگی امام حسن
- سیره اجتماعی امام حسن
- سیره سیاسی امام حسن:
- سیره اقتصادی امام حسن
- سیره قضایی امام حسن:
- سیره نظامی و جنگی امام حسن:
- مأموریت امام حسن
- صلح امام حسن
- نقش‌های ویژه امام حسن
- یاران و شاگردان امام حسن
- مخالفان یا دشمنان امام حسن:
- دشمنی با امام حسن
- وظایف امت نسبت به امام حسن:
- شناخت شخصیت و جایگاه امام حسن
- شناخت حقوق امام حسن
- شناخت سیره و معارف امام حسن
- ایمان به امام حسن (کفر به دشمنان امام حسن)
- پذیرش ولایت امام حسن (بیزاری از دشمنان او)
- محبت به امام حسن (بغض به دشمنان او):
- مودت امام حسن (عداوت با دشمنان او)
- تمسک به امام حسن
- اعتصام به امام حسن
- تبعیت از امام حسن
- اطاعت از امام حسن
- معیت با امام حسن
- وفاداری در بیعت با امام حسن
- اجابت دعوت امام حسن
- تسلیم امر امام حسن (جنگ با دشمنان او)
- مظلومیت امام حسن
- شهادت امام حسن (ترور امام حسن):
- پرسش و پاسخ دوران امام حسن
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: رفیعی زابلی، حمیدالله، امامت امام حسن مجتبی، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص ۴۲۸
- ↑ ر.ک. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۸۷.
- ↑ ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۹۸.
- ↑ ر.ک. دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۸۷- ۲۸۸.
- ↑ ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۹۸.
- ↑ ر.ک. دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۸۷- ۲۸۸؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۸۷.
- ↑ ر.ک. دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۸۷- ۲۸۸.
- ↑ «حَسَنٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْهُ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّه»؛ بحار الانوار، ج ۴۳، ص ۳۰۶.
- ↑ ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۹۹؛ دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۸۷- ۲۸۸؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۸۷.
- ↑ اصول کافی، ج۲، ص۳۶۰.
- ↑ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص:۱۰۲.
- ↑ ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۹۹.
- ↑ ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۹۹.
- ↑ ر.ک. دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۸۷- ۲۸۸.
- ↑ ر.ک. دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۸۷- ۲۸۸.
- ↑ ر.ک. دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۸۷- ۲۸۸.
- ↑ ینابیع الموده، ۱۳۶.
- ↑ ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۹۹.
- ↑
إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا
«جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ«از آن پس كه به آگاهى رسيده اى، هر كس كه درباره او با تو مجادله كند، بگو: بياييد تا حاضر آوريم، ما فرزندان خود را و شما فرزندان خود را، ما زنان خود را و شما زنان خود را، ما برادران خود را و شما برادران خود را. آن گاه دعا و تضرع كنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان بفرستيم.» سوره آل عمران، آیه ۶۱.
- ↑ اعلام الوری، ۲۰۹- ۲۰۶.
- ↑ ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۱۰۰.
- ↑ ر.ک. دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۸۷- ۲۸۸.
- ↑ ر.ک. دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۲۸۷- ۲۸۸.
- ↑ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص:۱۳۴-۱۳۵.
- ↑ ر.ک. فرهنگ شیعه، ص ۱۰۱.
- ↑ ر.ک. دانشنامه نهج البلاغه، ص ۲۸۷- ۲۸۸؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۸۷.
