فقه: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-==پانویس== {{یادآوری پانویس}} {{پانویس}} +== پانویس == {{پانویس}})) |
|||
| (۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[فقه در لغت]] - [[فقه در قرآن]] - [[فقه در فقه سیاسی]] - [[فقه در فقه اسلامی]] - [[فقه در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]| پرسش مرتبط = }} | |||
'''فقه''' به معنای فهم و فطانت، به معنای فهم عمیق از معارف و آموزههای [[اسلامی]] به [[کار]] رفته و در اصطلاح [[فقها]] عبارت است از [[علم به احکام شرعی]] فرعی از [[ادله]] تفصیلی آن. احکتم [[فقهی]] از چهار منبع [[قرآن]]، [[سنت]]، [[عقل]] و [[اجماع]] به‌دست می‌آید. موضوع [[علم]] فقه، فعل [[مکلف]] است. | |||
== معناشناسی == | |||
==معناشناسی== | |||
فقه در لغت به معنای [[فهم]]، [[فطانت]] و [[درک]] دقیق و عمیق آمده است و [[فقیه]] به کسی می‌گویند که [[احکام]] را میشکافد و بررسی میکند و معضلات و گرههای آن را میگشاید<ref>النهایة (ابن اثیر) و لسان العرب، واژه «فقه».</ref>. | فقه در لغت به معنای [[فهم]]، [[فطانت]] و [[درک]] دقیق و عمیق آمده است و [[فقیه]] به کسی می‌گویند که [[احکام]] را میشکافد و بررسی میکند و معضلات و گرههای آن را میگشاید<ref>النهایة (ابن اثیر) و لسان العرب، واژه «فقه».</ref>. | ||
واژه فقه در [[قرآن]] و [[سنّت]] کاربرد گستردهای دارد و به معنای فهم عمیق از [[معارف]] و آموزههای [[اسلامی]] به کار رفته و اختصاص به حوزه خاصی از [[دین]] ندارد؛ اما به تدریج در اصطلاح [[فقها]] به شاخهای خاص از [[علوم دینی]] ([[احکام شرعی]] فرعی) اختصاص یافته است؛ از این رو، فقه در اصطلاح فقها عبارت است از [[علم به احکام شرعی]] فرعی از [[ادله]] تفصیلی آن<ref>"هو العلم بالاحکام الشرعیۀ الفرعیۀ عن أدلتها التفصیلیه"؛ ابوالقاسم میرزای قمی، قوانین الاصول، ص۵؛ ایضاح الفوائد، ج۲، ص:۲۶۴.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۵، صفحه 723-730؛ [[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|فقه نظام سیاسی اسلام]]، ج۱، ص:۱۲؛ [[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۶۱۳.</ref> | واژه فقه در [[قرآن]] و [[سنّت]] کاربرد گستردهای دارد و به معنای فهم عمیق از [[معارف]] و آموزههای [[اسلامی]] به کار رفته و اختصاص به حوزه خاصی از [[دین]] ندارد؛ اما به تدریج در اصطلاح [[فقها]] به شاخهای خاص از [[علوم دینی]] ([[احکام شرعی]] فرعی) اختصاص یافته است؛ از این رو، فقه در اصطلاح فقها عبارت است از [[علم به احکام شرعی]] فرعی از [[ادله]] تفصیلی آن<ref>"هو العلم بالاحکام الشرعیۀ الفرعیۀ عن أدلتها التفصیلیه"؛ ابوالقاسم میرزای قمی، قوانین الاصول، ص۵؛ ایضاح الفوائد، ج۲، ص:۲۶۴.</ref>.<ref>ر. ک: [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۵، صفحه 723-730؛ [[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|فقه نظام سیاسی اسلام]]، ج۱، ص:۱۲؛ [[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|فرهنگ مطهر]]، ص ۶۱۳.</ref> | ||
و موضوع علم فقه، فعل [[مکلف]] است؛ اعم از انجام و ترک و آنچه در [[ارتباط]] غیر مستقیم با آن است<ref>معالم الدین (قسم الفقه)، ج۱، ص:۹۴.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۵، صفحه 723-730.</ref> | و موضوع علم فقه، فعل [[مکلف]] است؛ اعم از انجام و ترک و آنچه در [[ارتباط]] غیر مستقیم با آن است<ref>معالم الدین (قسم الفقه)، ج۱، ص:۹۴.</ref>.<ref>ر. ک: [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۵، صفحه 723-730.</ref> | ||
==جایگاه علم فقه در میان [[علوم]]== | == جایگاه علم فقه در میان [[علوم]] == | ||
پس از [[شناخت خداوند]] و [[رهبران الهی]] ([[پیامبران]] و [[جانشینان]] ایشان)، [[برترین علم]]، علم فقه است؛ زیرا سامان دهنده امور مربوط به معاش و [[معاد]] [[انسان]] است و در پرتو آن کمال نوع بشری و [[شناخت]] تمامی [[اوامر و نواهی الهی]] که سبب [[نجات]] [[ابدی]] است، حاصل می‌شود<ref>تحریرالاحکام، ج۱، ص:۴۰.</ref>.<ref>ر.ک: [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۵، صفحه 723-730.</ref> | پس از [[شناخت خداوند]] و [[رهبران الهی]] ([[پیامبران]] و [[جانشینان]] ایشان)، [[برترین علم]]، علم فقه است؛ زیرا سامان دهنده امور مربوط به معاش و [[معاد]] [[انسان]] است و در پرتو آن کمال نوع بشری و [[شناخت]] تمامی [[اوامر و نواهی الهی]] که سبب [[نجات]] [[ابدی]] است، حاصل می‌شود<ref>تحریرالاحکام، ج۱، ص:۴۰.</ref>.<ref>ر. ک: [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۵، صفحه 723-730.</ref> | ||
==اقسام احکام شرعی== | == اقسام احکام شرعی == | ||
احکام شرعی به دو بخش کلی تکلیفی و وضعی تقسیم می‌شود: | احکام شرعی به دو بخش کلی تکلیفی و وضعی تقسیم می‌شود: | ||
#[[احکام تکلیفی]]: عبارت از بایدها و نبایدهای الزامی و غیر الزامی است که به طور مستقیم مرتبط با فعل [[مکلف]] است و به پنج نوع [[واجب]]، [[مستحب]]، [[حرام]]، [[مکروه]] و [[مباح]] تقسیم میگردد. | # [[احکام تکلیفی]]: عبارت از بایدها و نبایدهای الزامی و غیر الزامی است که به طور مستقیم مرتبط با فعل [[مکلف]] است و به پنج نوع [[واجب]]، [[مستحب]]، [[حرام]]، [[مکروه]] و [[مباح]] تقسیم میگردد. | ||
#[[احکام وضعی]]: به طور مستقیم مرتبط با فعل مکلف نیست و بیشتر موضوع [[حکم تکلیفی]] قرار میگیرد، مانند: [[طهارت]] و [[نجاست]] که | # [[احکام وضعی]]: به طور مستقیم مرتبط با فعل مکلف نیست و بیشتر موضوع [[حکم تکلیفی]] قرار میگیرد، مانند: [[طهارت]] و [[نجاست]] که وصف اعیان خارجی است و یا صحّت و [[فساد]] که وصف [[اعمال عبادی]] و یا [[عقود]] و ایقاعات قرار میگیرد<ref>دروس فی اصول فقه الامامیة، ص:۳۹۶ ـ ۳۹۷.</ref>.<ref>ر. ک: [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۵، صفحه 723-730.</ref> | ||
== ویژگی‌های فقه شیعه == | |||
[[مذهب]] [[فقهی]] [[شیعه]] که بر گرفته از [[اهل بیت]] {{عم}} است از ویژگی‌ها و شاخصه‌هایی برخوردار است که برخی از آنها عبارت‌اند از: | |||
# تکیه بر بیان [[شرعی]] که در کتاب و [[سنّت]] به عنوان دو منبع اساسی برای استخراج [[احکام شرعی]] در هر موضوع و رخدادی تجلی یافته است. این دو مصدر و منبع [[غنی]] پاسخ دهنده و برطرف کننده همه خواستهها و نیازهای فقهی انسان در انواع و اشکال مختلف [[حیات]] اوست. | |||
# سنّت زمانی [[حجّت]] است که از [[معصوم]]؛ یعنی وجود [[مبارک]] [[پیامبر]] {{صل}} و [[ائمّه]] {{عم}} صادر شده باشد. | |||
# سنّت باید با [[قطع]] و [[یقین]] و یا حجّت معتبر شرعی ـ که حجّیت آن با قطع و یقین [[ثابت]] شده باشد ـ همچون خبر دادن فرد [[ثقه]] و مورد [[اطمینان]]، [[اثبات]] شود. | |||
# سخن [[صحابه]] به صرف [[صحابی]] بودن [[حجّت شرعی]] نیست، مگر آنکه ثقه بوده و از معصوم {{ع}} [[نقل]] کرده باشد. | |||
# [[قرآن کریم]]، نخستین مصدر [[تشریع احکام]] [[الهی]] است و ظهوراتش حجّت است؛ لکن استناد به ظهورات [[قرآن]] جز با کامل کردن بحث و [[تحقیق]] در دو مرحله ممکن نیست: | |||
## [[ظهور]] دلالت [[آیات]] بر احکام شرعی باید احراز شود | |||
## شناخت آیات [[عام و خاص]]، [[ناسخ و منسوخ]] و [[محکم و متشابه]] از [[راه]] [[سنّت]]<ref>ر. ک: [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۵، صفحه 723-730.</ref> | |||
== | ==[[فقه حکومتی]] == | ||
== | == پرسش مستقیم == | ||
* [[فقیه به چه کسی گفته می‌شود؟ (پرسش)]] | |||
== جستارهای وابسته == | |||
{{مدخل وابسته}} | |||
==جستارهای وابسته== | |||
{{ | |||
* [[فقه خرد]] ([[فقه فردی]]) | * [[فقه خرد]] ([[فقه فردی]]) | ||
* [[فقه کلان]] ([[فقه نظام]] و [[فقه حکومتی]]) | * [[فقه کلان]] ([[فقه نظام]] و [[فقه حکومتی]]) | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۰: | ||
* [[اجتهاد]] | * [[اجتهاد]] | ||
* [[فتوی]] | * [[فتوی]] | ||
{{پایان | {{پایان مدخل وابسته}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:1368945.jpg|22px]] [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵ (کتاب)|'''فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵''']] | # [[پرونده:1368945.jpg|22px]] [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵ (کتاب)|'''فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵''']] | ||
# [[پرونده:11123.jpg|22px]] [[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|'''فقه نظام سیاسی اسلام ج۱''']] | # [[پرونده:11123.jpg|22px]] [[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، [[فقه نظام سیاسی اسلام ج۱ (کتاب)|'''فقه نظام سیاسی اسلام ج۱''']] | ||
# [[پرونده:1100662.jpg|22px]] [[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|'''فرهنگ مطهر''']] | # [[پرونده:1100662.jpg|22px]] [[محمد علی زکریایی|زکریایی، محمد علی]]، [[فرهنگ مطهر (کتاب)|'''فرهنگ مطهر''']] | ||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
{{فروع دین}} | {{فروع دین}} | ||
[[رده:فقه]] | [[رده:فقه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۳۹
فقه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: فقه در لغت - فقه در قرآن - فقه در فقه سیاسی - فقه در فقه اسلامی - فقه در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردفقه به معنای فهم و فطانت، به معنای فهم عمیق از معارف و آموزههای اسلامی به کار رفته و در اصطلاح فقها عبارت است از علم به احکام شرعی فرعی از ادله تفصیلی آن. احکتم فقهی از چهار منبع قرآن، سنت، عقل و اجماع به‌دست می‌آید. موضوع علم فقه، فعل مکلف است.
معناشناسی
فقه در لغت به معنای فهم، فطانت و درک دقیق و عمیق آمده است و فقیه به کسی می‌گویند که احکام را میشکافد و بررسی میکند و معضلات و گرههای آن را میگشاید[۱].
واژه فقه در قرآن و سنّت کاربرد گستردهای دارد و به معنای فهم عمیق از معارف و آموزههای اسلامی به کار رفته و اختصاص به حوزه خاصی از دین ندارد؛ اما به تدریج در اصطلاح فقها به شاخهای خاص از علوم دینی (احکام شرعی فرعی) اختصاص یافته است؛ از این رو، فقه در اصطلاح فقها عبارت است از علم به احکام شرعی فرعی از ادله تفصیلی آن[۲].[۳]
و موضوع علم فقه، فعل مکلف است؛ اعم از انجام و ترک و آنچه در ارتباط غیر مستقیم با آن است[۴].[۵]
جایگاه علم فقه در میان علوم
پس از شناخت خداوند و رهبران الهی (پیامبران و جانشینان ایشان)، برترین علم، علم فقه است؛ زیرا سامان دهنده امور مربوط به معاش و معاد انسان است و در پرتو آن کمال نوع بشری و شناخت تمامی اوامر و نواهی الهی که سبب نجات ابدی است، حاصل می‌شود[۶].[۷]
اقسام احکام شرعی
احکام شرعی به دو بخش کلی تکلیفی و وضعی تقسیم می‌شود:
- احکام تکلیفی: عبارت از بایدها و نبایدهای الزامی و غیر الزامی است که به طور مستقیم مرتبط با فعل مکلف است و به پنج نوع واجب، مستحب، حرام، مکروه و مباح تقسیم میگردد.
- احکام وضعی: به طور مستقیم مرتبط با فعل مکلف نیست و بیشتر موضوع حکم تکلیفی قرار میگیرد، مانند: طهارت و نجاست که وصف اعیان خارجی است و یا صحّت و فساد که وصف اعمال عبادی و یا عقود و ایقاعات قرار میگیرد[۸].[۹]
ویژگی‌های فقه شیعه
مذهب فقهی شیعه که بر گرفته از اهل بیت (ع) است از ویژگی‌ها و شاخصه‌هایی برخوردار است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- تکیه بر بیان شرعی که در کتاب و سنّت به عنوان دو منبع اساسی برای استخراج احکام شرعی در هر موضوع و رخدادی تجلی یافته است. این دو مصدر و منبع غنی پاسخ دهنده و برطرف کننده همه خواستهها و نیازهای فقهی انسان در انواع و اشکال مختلف حیات اوست.
- سنّت زمانی حجّت است که از معصوم؛ یعنی وجود مبارک پیامبر (ص) و ائمّه (ع) صادر شده باشد.
- سنّت باید با قطع و یقین و یا حجّت معتبر شرعی ـ که حجّیت آن با قطع و یقین ثابت شده باشد ـ همچون خبر دادن فرد ثقه و مورد اطمینان، اثبات شود.
- سخن صحابه به صرف صحابی بودن حجّت شرعی نیست، مگر آنکه ثقه بوده و از معصوم (ع) نقل کرده باشد.
- قرآن کریم، نخستین مصدر تشریع احکام الهی است و ظهوراتش حجّت است؛ لکن استناد به ظهورات قرآن جز با کامل کردن بحث و تحقیق در دو مرحله ممکن نیست:
- ظهور دلالت آیات بر احکام شرعی باید احراز شود
- شناخت آیات عام و خاص، ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه از راه سنّت[۱۰]
فقه حکومتی
پرسش مستقیم
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ النهایة (ابن اثیر) و لسان العرب، واژه «فقه».
- ↑ "هو العلم بالاحکام الشرعیۀ الفرعیۀ عن أدلتها التفصیلیه"؛ ابوالقاسم میرزای قمی، قوانین الاصول، ص۵؛ ایضاح الفوائد، ج۲، ص:۲۶۴.
- ↑ ر. ک: هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵، صفحه 723-730؛ اراکی، محسن، فقه نظام سیاسی اسلام، ج۱، ص:۱۲؛ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۶۱۳.
- ↑ معالم الدین (قسم الفقه)، ج۱، ص:۹۴.
- ↑ ر. ک: هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵، صفحه 723-730.
- ↑ تحریرالاحکام، ج۱، ص:۴۰.
- ↑ ر. ک: هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵، صفحه 723-730.
- ↑ دروس فی اصول فقه الامامیة، ص:۳۹۶ ـ ۳۹۷.
- ↑ ر. ک: هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵، صفحه 723-730.
- ↑ ر. ک: هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۵، صفحه 723-730.