اندیشه کلامی عصمت (کتاب)

اندیشه کلامی عصمت
زبان	فارسی
نویسنده	بهروز مینایی
موضوع	عصمت
مذهب	[[شیعه]][[رده:کتاب شیعه]]
ناشر	[[:رده:انتشارات انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی|انتشارات انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی]][[رده:انتشارات انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی]]
محل نشر	قم، ایران
سال نشر	۱۳۹۵ ش
شابک	‫‬‮‭۹۷۸-۶۰۰-۱۹۵-۲۶۰-۹
شماره ملی	‎۴۳۳۴۹۱۰

اندیشه کلامی عصمت، کتابی است که با زبان فارسی به بررسی نگرشی از نوع فلسفه فقهی به اندیشه عصمت می‌پردازد. پدیدآورندهٔ این کتاب بهروز مینایی است و انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی انتشار آن را به عهده داشته است.

دربارهٔ کتاب

در معرفی این کتاب آمده است: «انگیزه نگارنده در تدوین این کتاب، تنظیم نگرشی از نوع فلسفه فقهی به اندیشه عصمت در مهد دانش فقه و اصول اسلامی بوده است. مباحث این اثر در چهار فصل سامان یافته است. در فصل اول دیدگاه‌های مختلف درباره مفهوم و ماهیت عصمت و کیفیت حصول آن برای معصوم مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم پیشینه اندیشه عصمت در ادیان غیرابراهیمی و ابراهیمی بیان شده است. سپس شبهات مختلف مستشرقان درباره ریشه‌های پیدایش باور به عصمت اهل‌بیت(ع) در مهد دوران اسلامی مطرح شده است. در فصل سوم امکان عصمت و ادله عقلی و نقلی آن همراه با نقض و ابرام‌های آنها مطرح شده است. در نهایت نیز به دیدگاه فلسفه فقهی اندیشه عصمت پرداخته شده است».

فهرست کتاب

اندیشه کلامی عصمت

• سخنی با خواننده
• پیش گفتار
• فصل یکم: تبیین مفهوم عصمت
• گفتار یکم: عصمت در ادبیات و لغت عرب
• واژه عصمت
• نتیجه‌گیری
• گفتار دوم: مفهوم کلامی عصمت
• عصمت از دیدگاه کلام امامیه
• اندیشه عصمت در کلام اهل سنت
• جمع بندی دیدگاه‌های متکلمان اسلامی درباره عصمت
• گفتار سوم: عصمت در قرآن و روایات
• واژه عصمت در قرآن
• مفهوم کلامی عصمت در قرآن
• واژه عصمت در روایات
• معنای کلامی عصمت در روایات
• نتیجه بحث قرآنی
• گفتار چهارم: تفسیر ماهیت عصمت
• مسلک جبری عصمت
• نقد
• الف) فقدان ارزش مقام عصمت
• ب) عدم برتری معصوم
• ج) بی معنا بودن الگو قرار گرفتن انبیا
• د) عدم استحقاق پاداش بر ترک گناه
• ه) بی معنا شدن عصمت
• مسلک لطف
• دیدگاه ترکیب لطف و تهذیب
• نظریه ملکه د رتفسیر عصمت
• ترکیب دیدگاه ملکه و نظریه لطف
• دیدگاه فطرت و تأیید روح
• دیدگاه هدایت (تقریر جدیدی از نظریه فطرت)
• مسلک علم در تبیین حقیقت عصمت
• دیدگاه‌های ترکیبی جدید
• جمع بندی دیدگاه‌ها
• دیدگاه مختار

۱. موهبتی بودن عصمت

۲. اکتسابی بودن عصمت

۳. لزوم تفکیک میان حقیقت عصمت از اشتباه و عصمت از گناه

۴. ملازمه و ارتباط وثیق میان عصمت و علم غیب به غیب معصوم

• خاتمه: عصمت و عناوین مشابه و معادل
• واژه‌های معادل عصمت

۱. اخلاص

۲. اصطفا

۳. اجتبا

۴. اختیار

۵. نزاهب

۶. تطهیر

۷. توفیق و تسدید و تأیید

۸. صدق، امانت، تبلیغ و هدف

• واژه‌های مشابه

۱. عدالت

۲. ذکاء و فطانت

۳. حجیت

• نتیجه واژه‌شناسی
• فصل دوم: ریشه یابی تاریخی اعتقاد به عصمت
• گفتار اول: پیشینه اندیشه عصمت در ادیان گذشته
• پیشینه عصمت در ادیان غیر ابراهیمی هند و چین
• پیشینه عصمت در دین زرتشت
• پیشینه عصمت در دین یهود
• پیشینه عصمت در دین مسیحیت
• نتیجه‌گیری بحث تاریخ عصمت در ادیان پیش از اسلام
• گفتار دوم: سابقه اندیشه عصمت در اسلام
• گزارش‌های تاریخی موهم عدم اعتقاد به عصمت
• گفتار سوم: بررسی دیدگاه‌های مختلف در مورد منشأ اندیشه عصمت

۱. انتساب اندیشه عصمت به هشام بن حکم و مؤمن الطاق (عصر امام صادق(ع))

• سخن رونالدسون در این انتساب
• نقد انتساب نظریه عصمت به عصر امام صادق(ع)
• نقد سخن رونالدسون

۲. انتساب عدم عصمت به عبدالله بن سبا

• نقد دیدگاه انتساب نظریه عصمت به عبدالله بن سبا

۳. اتخاذ نظریه عصمت از آموزهای زرتشتی و فرهنگ ایران باستان

• نقد دیدگاه اخذ نظریه عصمت از آموزه‌های زرتشتی

۴. دیدگاه صوفیه و پیدایش اندیشه عصمت

• نقد دیدگاه انتساب نظریه عصمت به صوفیه

۵. دیدگاه «روح کاریژماتیک» در ادیان

• نقد دیدگاه روح کاریژماتیک به عنوان مبدأ اعتقاد به عصمت

۶. سیاسی بودن اعتقاد به عصمت

• نقد نظریه سیاسی بودن اعتقاد به عصمت

۷. نظریه غلوّ

• نقد دیدگاه غلوّ به عنوان مبدأ اندیشه عصمت
• نقد روش شناختی
• فرضیه تقیه از دوست
• معنای غلوّ و حدّ و مرز آن
• علم غیب
• فصل سوم: ادله عصمت
• گفتار اول: امکان عصمت
• نقد و بررسی برداشت از سخن غزالی
• نتیجه بحث: امکان عصمت
• گفتار دوم: ادله علمی عصمت
• دلیل اول: لطف
• تقریب نخست
• اهداف و اغراض بعثت پیامبران

۱. تعلیم و تربیت

۲. ابلاغ پیام الهی و وحی خداوند به مردم

۳. اتمام حجت خدا بر مردم

۴. ایجاد زمینه برپایی عدالت در جامعه

۵. متحقق ساختن الگوها و نمونه‌های تربیتی برای افراد بشر

• تقریب دوم
• درآمدی بر دو تقریب
• تقریب سوم
• در آمدی بر تقریب سوم
• تقریب چهارم
• تقریب پنجم
• دلیل دوم: معجزه
• مقام نخست: دلالت معجزه بر عصمت در مقام اخذ و بازخوانی وحی
• مقام دوم: دلالت معجزه بر عصمت در مقام عمل
• دلیل سوم: روشن بینی درونی پیامبران
• دلیل چهارم: وجوب متابعت
• دلیل پنجم: نهی از منکر (وجوب انکار)
• دلیل ششم
• بیان ملازم
• نقد و بررسی
• نتیجه‌گیری و ارزیابی ادله عقلی
• گفتار سوم: ادله نقلی عصمت
• ادله نقلی
• استدلال نخست
• نقد دلیل
• نقد و بررسی
• استدلال دوم
• مناقشه
• استدلال سوم
• استدلال چهارم
• درآمدی بر این استدلال
• استدلال پنجم
• استدلال ششم
• استدلال هفتم
• استدلال هشتم
• فصل چهارم: پیامدهای اصولی و فقهی اندیشه عصمت
• بخش یکم: قلمرو عصمت
• حوزه‌های عصمت از نگاه اندیشوران
• مقام نخست: عصمت در اخذ و بازخوانی وحی
• مقام دوم: عصمت در تفسیر و تبیین وحی
• مقام سوم: عصمت و اشتباه و خطا و فراموشی در انجام تکالیف شخصی و اجتماعی
• مقام چهارم: عصمت در گناه
• بخش دوم: پیامدهای اندیشه عصمت در اصول فقه امامیه
• مقدمه
• گفتار یکم: معنای اصطلاحی حجت در علم اصول
• گونه‌های مختلف ذحجت

۱. حجت ذاتی

۲. حجت مجعول (قراردادی)

• تقسیم حجیت از دیدگاهخ صدر المتألهین
• لوازم عقلی حجیت
• الف) معذریت
• ب) منجزیت
• ج) صحت اسناد محتوایی حجت به شارع
• گفتار دوم: حجیت کتاب خدا
• گفتار سوم: حجیت سند
• معنای سنت در لغت
• معانی فقهی و اصولی سنت
• معنای اصطلاحی سنت در علم اصول
• ارتباط میان عصمت و حجیت سنت لفظی
• ارتباط عصمت و حجیت سنت فعلی
• حدود دلالت فعل معصوم
• حجیت تقریر و سکوت معصوم
• حجیت سیره عقلا
• حدود حدوث سیره عقلایی
• نتایج متعدد اصولی حجیت سیره و سکوت معصوم

۱. حجیت خبر فقه

۲. حجیت ظواهر

۳. حجیت قواعد فقهی

۴. ملاک حجیت اجماع

• حجیّت اجماع
• حجیّت سیره متشرعه
• استفاده از نظریه عصمت برای اثبات مبنای اصولی (...) و حدیث
• استفاده از ترک استفصال معصوم برای اثبات اطلاق
• بخش سوم: پیامدهای اندیشه عصمت در فقه امامیه
• گفتار یکم: تمسک به سنت (قول، فعل و تقریر) معصوم برای اثبات حکم شرعی

۱. اثبات حکم شرعی جواز سلام دادن در نماز میت با تمسک به فعل معصوم

۲. اثبات موضوع شرعی وحدت سوره ضحی و انشراح با استناد به فعل معصوم

۳. استدلال به فعل معصوم برای اثبات جواز قضاوت در مسجد

۴. استدلال به فعل معصوم برای اثبات استحباب تکاندن دست بعد از تیمم

۵. استناد به فعل معصوم برای اثبات استحباب زیارت قبور مؤمنان برای زنان

۶. استناد به قول معصوم برای اثبات جو از تملک غنیمت جنگی

۷. استناد به فعل معصوم برای جواز استفاده از سبزه زارها

۸. عصمت، منشأ تفصیل حکم جواز عمل حاکم به علم خود در مقام قضاوت و تصدیق احکام الهی

۹. جزءالعله بودن فعل معصوم برای یافتن حکم اولیه اسلام در مورد حکم نماز هنگام (...)

• گفتار دوم: تفکیک سنت واقعی از غیر سنت (شرط اعتبار حدیث)

۱. طرد روایات سهو النبی

• توجیه نخست
• توجیه دوم
• توجیه سوم
• بررسی و ارزیابی

۲. طرد روایت به دلیل اسناد خطا به قول معصوم

۳. طرد روایت به دلیل تنافی آن با عصمت پیامبر از خطای در فهم مسائل اجتماعی

۴. طرد روایت به دلیل اشتمال بر انتساب فراموشی و سهو به رسول خدا(ص) در حوزه احکام الهی

۵. شبهه طرد روایت به دلیل انتساب عدم بلاغت ادبی به امام معصوم(ع)

۶. طرد روایت به دلیل انتساب فراموشی وضو به امام علی(ع)

۷. استفاده از عصمت برای طرد روایت مشتمل بر نکته ای غیر معقول

• گفتار سوم: توجیه محتوای روایت به خلاف ظاهر آن

۱. عصمت در انجام وظایف شخصی معصوم

۲. تفصیل حکم میان معصوم و غیر معصوم در مسائل حد

۳. توجیه عمل معصوم برای اثبات منفعت حلال عقلایی برای میته

۴. توجیه خوردن مال به دست آمده از قمار از روی جهل توسط معصوم(ع)

• بخش چهارم: پیامدهای اندیشه عصمت در اصول فقه اهل سنت
• گفتار یکم: حجیّت اتفاق امت در دیدگاه اهل سنت
• معنای حجیّت اجماع استقلالی
• حجیّت اجماع
• برداشت جدیدی از حجیّت اجماع
• تصحیح برداشتی اشتباه از مفهوم اجماع
• برداشت سیاسی _ اجتماعی از مفهوم اجماع
• نظریه خرد جمعی
• گفتار دوم: دیدگاه اصولی اهل سنت در مورد حجیّت سنت صحابه
• شرایط حجیّت سنت صحابی
• دیدگاه عدم حجیّت سنت صحابه در میان اهل سنت
• تصریح اهل سنت به عدم عصمت صحابه
• پیگیری اندیشه عصمت در ادله حجیّت سنت صحابه
• دلیل یکم
• دلیل دوم
• دلیل سوم
• دلیل چهارم
• دلیل بر عصمت ابوبکر
• عصمت ابوبکر و عمر در کلام علمای اهل سنت
• عصمت عمر بن خطاب در کلام ابن عربی
• عصمت ابوبکر و عمر در روایات اهل سنت
• حدیث اهل سنت دال بر عصمت عمر
• بخش پنجم: پیامدهای اندیشه عصمت در فقه اهل سنت
• فعل صحابه منشأ اثبات حکم خوابیدن قبل از نماز عشاء
• اثبات عدم وجوب نکاح از طریق فعل صحابه
• اثبات جزئیات اجرای حد نوشیدن شراب توسط فعل صحابه
• فعل صحابه منشأ اثبات حکم قصاص
• نماز تراویج، (...) صحابه خلاف سنت رسول الله(ص)
• اثبات حرمت زیارت قبور از طریق تمسّک به عدم فعل صحابه
• استنباط کیفیت زیارت پیامبر(ص) از طریق فعل صحابه
• عثمان، مبدع اذان ثالث
• اثبات کراهت جماعت برای نماز نافله در غیر ماه مبارک رمضان از طریق فعل صحابه
• سنت صحابه در زیاد کردن رکعات نماز شب در ماه مبارک رمضان
• اثبات استحباب مؤکد بودن تسویه صفوف نماز جماعت به وسیله فعل صحابه
• تمسک به فعل صحابه برای اثبات جواز اقتدا به امام جماعتی که در (...) با مأموم اختلاف دارد
• اثبات میزان استفاده از آب در غسل میت به وسیله فعل صحابه
• اثبات جواز معانقه و استثنای حرمت آن در هنگام سفر به وسیله فعل صحابه
• استناد به فعل صحابه برای اثبات صحت جهاد بعد از اذن والدین حر و مسلمان
• اثبات جواز بوسیدن دست مؤمن عالم با عمل صحابه
• تمسّک به فعل صحابه برای اثبات جواز استفاده از قربانی حج و غنیمت‌های خوردنی
• تمسّک به فعل صحابه در مورد کیفیت تشییع جنازه و جزئیات آن
• تمسّک به فعل صحابه در مورد اثبات جواز و عدم کراهت دفن میت در شب
• استناد به فعل صحابه برای جواز عمل به وصیت
• اثبات حکم جزای صید در حال احرام، با تمسّک به قول صحابه
• استدلال به فعل صحابه برای اثبات کیفیت مسح در وضو
• اثبات حکم مال مرتد با فعل صحابه
• نتیجه‌گیری بحث پیامدهای عصمت در فقه اهل سنت
• فصل پنجم: خلاصه و نتیجه‌گیری
• فهرست منابع
• نمایه‌ها
• آیات
• روایات
• اعلام
• اصطلاحات
• کتاب‌ها
• فرقه‌ها، مکاتب و گروه‌ها
• مکان‌ها
• دوره‌ها، واقعه‌ها و رویدادها

دربارهٔ پدیدآورنده

بهروز مینایی

آقای دکتر بهروز مینایی (متولد ۱۳۴۱ش)، تحصیلات حوزوی خود را نزد اساتیدی همچون حضرات آیات: حسین وحید خراسانی، جواد تبریزی، عبدالله جوادی آملی و محمد تقی مصباح یزدی پیگیری کرد. او علاوه بر تحصیلات حوزوی تحصیلات دانشگاهی خود را در مقطع دکتری مهندسی و علوم کامپیوتر از دانشگاه ایالتی میشیگان آمریکا به اتمام رساند. ریاست دانشکده مهندسی کامپیوتر، دانشگاه علم و صنعت ایران، رئیس هیأت مدیره بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای و دبیر هیئت علمی و عضو هیأت امنای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ازجمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس، به راهنمایی و مشاوره پایان‌نامه‌ها با عناوین فقهی و حقوقی در مقطع تحصیلات تکمیلی مشغول است و تاکنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشتهٔ تحریر درآورده است. «اندیشه کلامی عصمت»، «مدل‌سازی تاثیر ارزش ذینفعان بر نظام نوآوری فراملی یا بخشی»، «فرهنگ واژگان و دانشنامه تولید بازی‌های رایانه‌ای» و «بازی جدی بازی فراتر از سرگرمی» برخی از این آثار است.

پانویس

دریافت متن

در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.

پیوند به بیرون

• شبکه جامع کتاب گیسوم
• سازمان اسناد و کتابخانه ملی