نصب الهی امام در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
|||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
[[اهل بیت]]{{عم}}، از [[امام جواد]]{{ع}} تا [[امام مهدی]] {{ع}}، [[منصب امامت]] را [[الهی]] می‌دانستند و [[امام]] را فردی [[منصوب]] از سوی [[خداوند]] برای [[حاکمیت]] و [[مرجعیت دینی]] [[مردم]] معرفی می‌کردند. این [[امامان]]، بر خلاف فشار و خفقان کم‌سابقه دستگاه [[حاکم]]، بر تبیین و نشر دیدگاه خویش مبنی بر [[نصب الهی امام]] اصرار داشتند. در زیارت‌نامه‌هایی که از این [[ائمه معصوم]]{{عم}} نقل شده است، معارف بلندی درباره [[مقام امام]] و الهی بودن آن وجود دارد. روشن است که چنین روایاتی برای [[شیعیان]] نقل می‌شد تا [[شناخت]] آنها نسبت به امام کامل‌تر گردد؛ به‌علاوه، هنگام [[زیارت]] [[امامان معصوم]]، با رعایت شرایط و مراقبت‌های لازم، از آن استفاده کنند. نقل این معارف بلند و پذیرش شیعیان، نشان‌دهنده [[رشد]] فضای [[فکری]] [[پیروان]] این [[مکتب]] در چنین مقطع می‌باشد و سخنان [[اصحاب]] درباره [[امامت]] و شواهد [[تاریخی]] موجود، نسبت به جایگاه امام در میان مردم، [[گواه]] دیگری بر آن است. | [[اهل بیت]]{{عم}}، از [[امام جواد]]{{ع}} تا [[امام مهدی]] {{ع}}، [[منصب امامت]] را [[الهی]] می‌دانستند و [[امام]] را فردی [[منصوب]] از سوی [[خداوند]] برای [[حاکمیت]] و [[مرجعیت دینی]] [[مردم]] معرفی می‌کردند. این [[امامان]]، بر خلاف فشار و خفقان کم‌سابقه دستگاه [[حاکم]]، بر تبیین و نشر دیدگاه خویش مبنی بر [[نصب الهی امام]] اصرار داشتند. در زیارت‌نامه‌هایی که از این [[ائمه معصوم]]{{عم}} نقل شده است، معارف بلندی درباره [[مقام امام]] و الهی بودن آن وجود دارد. روشن است که چنین روایاتی برای [[شیعیان]] نقل می‌شد تا [[شناخت]] آنها نسبت به امام کامل‌تر گردد؛ به‌علاوه، هنگام [[زیارت]] [[امامان معصوم]]، با رعایت شرایط و مراقبت‌های لازم، از آن استفاده کنند. نقل این معارف بلند و پذیرش شیعیان، نشان‌دهنده [[رشد]] فضای [[فکری]] [[پیروان]] این [[مکتب]] در چنین مقطع می‌باشد و سخنان [[اصحاب]] درباره [[امامت]] و شواهد [[تاریخی]] موجود، نسبت به جایگاه امام در میان مردم، [[گواه]] دیگری بر آن است. | ||
از نظر این امامان | از نظر این امامان بزرگوار، مردم [[حق]] هیچ دخالتی در [[انتخاب]] و [[نصب امام]] ندارند؛ بلکه آنها باید از امامی که [[خداوند]] انتخاب و [[نصب]] کرده است، [[اطاعت]] کنند و زمینه [[اجرای احکام الهی]] را برای امام فراهم سازند. به‌نظر می‌رسد موضوع [[امامت الهی]] که با تلاش [[اهل بیت]]{{عم}} در دوران قبل تا حدودی جای خود را در میان [[پیروان]] این [[مکتب]] یافته بود، با تلاش این [[امامان]] عالی‌قدر تثبیت شد و [[شیعیان]] به عنوان گروهی با عقایدی مستقل در میان [[مسلمانان]] شناخته می‌شدند<ref>[[سید احمد حسینی|حسینی، سید احمد]]، [[نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه (کتاب)|نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه]]، ص۲۵۹ ـ ۲۹۱.</ref>. | ||
== [[نظریه نصب الهی امام از آغاز غیبت تا پایان قرن پنجم هجری]] == | == [[نظریه نصب الهی امام از آغاز غیبت تا پایان قرن پنجم هجری]] == | ||
نسخهٔ ۲۵ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۱۷
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب در تاریخ 03 آبان ۱۴۰۲ توسط کاربر:Bahmani برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شده است. اگر بیش از پنج روز از آخرین ویرایش مقاله میگذرد میتوانید برچسب را بردارید. در غیر این صورت، شکیبایی کرده و تغییری در مقاله ایجاد نکنید. |
این مدخل زیرشاخهٔ بحث نصب الهی امام است. نصب الهی امام از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: نصب الهی امام در قرآن - نصب الهی امام در حدیث - نصب الهی امام در کلام اسلامی - نصب الهی امام در تاریخ اسلامی - نصب الهی امام در معارف و سیره علوی - نصب الهی امام در معارف و سیره رضوی - نصب الهی امام در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردنصب الهی امام در دوران پیامبر خاتم
دیدگاه رسول گرامی اسلام(ص) به عنوان عضو شاخص اهل بیت(ع)، درباره امامت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در نگاه نبی مکرم اسلام(ص) جایگاه اهل بیت(ع) والاتر از آن است که خداوند آنها را تنها به عنوان رهبران سیاسی و دینی مردم برگزیده باشد؛ بلکه آنها محور عالم و موجب جریان داشتن نظام خلقت هستند. رسول خدا(ص) این عقیده را به دیگران منتقل می‌کردند و این مطلب نشان می‌دهد برخی اصحاب به چنین جایگاهی برای اهل بیت(ع) معتقد بوده‌اند و یا دست‌کم چنین باوری به اهل بیت(ع) در میان مسلمانان مطرح بوده است.
اخبار نبوی موجود درباره امامت الهی در برخی عناوین قابل طرح است مانند:
- نصب الهی مقام امامت: رسول اکرم(ص) از همان ابتدای بعثت، در پاسخ به کسانی که اسلامِ خود را مشروط به خلافت آن حضرت نمودند، فرمودند که امر امامت و جانشینی در اختیار خداوند است[۱].
- نصب الهی ائمه (ع) برای امامت: سخن درباره اعتقاد نبی اعظم(ص) به الهی بودن مقام امامت ائمه هدی(ع)، به خصوص امیرمؤمنان(ع)، مستند به روایات متعددی است که در منابع شیعی و اهل‌سنت از ایشان نقل شده است[۲].[۳]
نصب الهی امام در دوران امام علی
با رحلت رسول خدا(ص) سرپرستی مسلمانان و مقام امامت به امیرمؤمنان(ع) رسید که سی سال به طول انجامید و امام علی(ع) در مدت این سی سال، حدود پنج سال حاکم جامعه اسلامی نیز بودند. حضرت زهرا(س) نیز به عنوان دختر محبوب پیامبر اسلام(ص) در نزد مسلمانان جایگاه خاصی دارد. ایشان بنا بر روایات نبوی که در منابع اهل‌سنت نیز نقل شده، سیده و بزرگ زنان اهل بهشت (یا زنان مؤمن) است[۴]. از این رو کلام آن حضرت درباره امامت، برای همه فرقه‌های مسلمان قابل توجه است.
در دیدگاه امام علی (ع)، امامت جایگاه بلندی دارد. از نظر آن حضرت، امام کسی است که از سوی خدا امور مردم را تدبیر می‌کند[۵]. امیرمؤمنان(ع) حجت‌های الهی را جانشینان خداوند و مبلغان دین خدا خوانده، از نقش هدایت‌گری آنها خبر داده است. از نگاه امیرمؤمنان(ع)، خداوند، وی را برای این منصب گزینش نموده است. امیرمؤمنان(ع) با اشاره به آیه تبلیغ[۶]، معتقد است: خداوند، ولایت وی را سبب کامل شدن دین و اتمام نعمت خویش قرار داده است[۷].
حضرت زهرا(س) نیز حادثه غدیر را که در آن، امیرمؤمنان(ع) به خلافت و امامت منصوب گشت، الهی دانسته، معتقد است خداوند با این واقعه، حجت را بر مردم تمام کرده است[۸].[۹]
نصب الهی امام در دوران امام حسن مجتبی تا امام سجاد
اهل بیت(ع)، از امام حسن مجتبی تا امام سجاد(ع)، امامت را در تمام شئونش، مقامی الهی می‌دانستند. از نظر ایشان، خداوند اهل بیت(ع) را برای هدایت‌گری مردم و و حاکمیت بر آنها انتخاب کرده است. بنابر عقیده ایشان، مردم مکلّف‌اند از اهل بیت(ع) به عنوان امام خود اطاعت کنند و بدین ترتیب، زمینه حکومت آنها را فراهم سازند. در حقیقت، تحریک مردم به شناخت و حمایت از امام، تحریک آنها به انجام وظیفه‌شان برای زمینه‌سازی حکومت مشروع می‌باشد. هرچند اعتقاد اهل بیت(ع) به امامت الهی خود، امری قطعی است؛ اما به نظر می‌رسد ایشان بنا به هر دلیلی، اصرار بر تفصیل مطلب و همگانی شدن این اعتقاد نداشته‌اند. ادلّه تقویت این سخن عبارت‌اند از:
- اخباری که درباره “امامت الهی” از این امامان همام نقل شده است، بیشتر توسط یاران خاص اهل بیت(ع) و حتی برخی از امامان بعد نقل شده است که تعداد راویان این اخبار زیاد نیست. گویا “الهی بودن نصب امام” مطلبی است که تنها برای برخی از خاندان اهل بیت(ع) و یاران خاص مطرح می‌شده است؛
- در مقاطعی که در برابر عموم مردم فرصتی برای ابراز دیدگاه‌های اهل بیت(ع) به وجود می‌آمد، به نظر می‌رسد ایشان با در نظر گرفتن فضای فکری غالب در جامعه، تأکید بر نظر خود را به مصلحت جامعه اسلامی ندیده‌اند؛
- چنان که ذکر شد، برخورد بسیاری از اصحاب و شیعیان با امام زمان خود، به گونه‌ای بوده است که ضعف اعتقادی آنها را تأیید می‌کند. چنین رویه‌ای از سوی نزدیکان امام این ادعا را تقویت می‌کند که اهل بیت(ع) در این دوران بر تبیین و تفصیل این مهم اصراری نداشته‌اند[۱۰].
نصب الهی امام در دوران امام باقر تا امام رضا
با توجه به اینکه در دوران امام باقر (ع) تا امام رضا (ع)، اهل بیت(ع) شرایط نسبتاً بهتری داشتند، توانستند با تبیین معارف و برپایی کلاس‌ها و مناظرات، قدرت علمی خود را به رخ دیگران کشیده، به خصوص، به تبیین جوانب مختلف اصل “امامت” بپردازند و بدین‌سان، نظر خود را درباره این موضوع در میان پیروان مکتب تشیع تبیین کردند. برای این ادعا که اهل بیت(ع) در این دوران نسبت به نشر معارف شیعی، مانند مسئله امامت الهی در میان پیروان خود تأکید داشتند، شواهدی وجود دارد:
- حجم روایاتی که درباره موضوعات مختلف، مانند مسائل عقیدتی و بحث از “امامت الهی” در این دوران نقل شده، به مراتب بیشتر از اخبار مربوط به زمان قبل از آن است؛
- به استناد نقل منابع، در این دوران، ائمه و یا برخی اصحاب، با اجازه و تشویق ایشان، در مجالس عمومی به مناظره درباره مسائل عقیدتی مانند امامت می‌پرداختند. این امر، بیانگر رضایت و علاقه‌مندی اهل بیت(ع) به نشر این معارف در میان مردم است؛
- از روایات متعدد ذکر شده در این دوره می‌توان دریافت که جمعیت پیروان و علاقه‌مندان اهل بیت(ع) نسبت به دوران گذشته افزایش قابل توجهی یافته بود. روایاتی که از جمعیت چند هزار نفری در حوزه درسی امامان معصوم سخن می‌گویند و یا از فراوانی استقبال کنندگان امام رضا(ع) در طول سفرشان حکایت دارند و یا از اموالی که از مناطق مختلف جامعه اسلامی به امام می‌رسید و از سازماندهی وکلای امام[۱۱] در نقاط مختلف خبر می‌دهند، بیانگر جمعیت فراوان شیعیان و دوستداران خاندان نبوی در آن زمان، نسبت به دوران گذشته است.
الهی بودن امر حاکمیت و مرجعیت دینی مردم، در این مقطع در میان نزدیکان و یاران اهل بیت(ع) جای خود را باز کرده، معتقدان قابل توجهی یافت و مسلمانان آن دوران نیز با این نظریه آشنا شدند[۱۲].
نصب الهی امام در دوران امام جواد تا حضور امام مهدی
اهل بیت(ع)، از امام جواد(ع) تا امام مهدی (ع)، منصب امامت را الهی می‌دانستند و امام را فردی منصوب از سوی خداوند برای حاکمیت و مرجعیت دینی مردم معرفی می‌کردند. این امامان، بر خلاف فشار و خفقان کم‌سابقه دستگاه حاکم، بر تبیین و نشر دیدگاه خویش مبنی بر نصب الهی امام اصرار داشتند. در زیارت‌نامه‌هایی که از این ائمه معصوم(ع) نقل شده است، معارف بلندی درباره مقام امام و الهی بودن آن وجود دارد. روشن است که چنین روایاتی برای شیعیان نقل می‌شد تا شناخت آنها نسبت به امام کامل‌تر گردد؛ به‌علاوه، هنگام زیارت امامان معصوم، با رعایت شرایط و مراقبت‌های لازم، از آن استفاده کنند. نقل این معارف بلند و پذیرش شیعیان، نشان‌دهنده رشد فضای فکری پیروان این مکتب در چنین مقطع می‌باشد و سخنان اصحاب درباره امامت و شواهد تاریخی موجود، نسبت به جایگاه امام در میان مردم، گواه دیگری بر آن است.
از نظر این امامان بزرگوار، مردم حق هیچ دخالتی در انتخاب و نصب امام ندارند؛ بلکه آنها باید از امامی که خداوند انتخاب و نصب کرده است، اطاعت کنند و زمینه اجرای احکام الهی را برای امام فراهم سازند. به‌نظر می‌رسد موضوع امامت الهی که با تلاش اهل بیت(ع) در دوران قبل تا حدودی جای خود را در میان پیروان این مکتب یافته بود، با تلاش این امامان عالی‌قدر تثبیت شد و شیعیان به عنوان گروهی با عقایدی مستقل در میان مسلمانان شناخته می‌شدند[۱۳].
نظریه نصب الهی امام از آغاز غیبت تا پایان قرن پنجم هجری
محدثان و آموزه نصب الهی امام از دوران غیبت تا پایان قرن پنجم
نظریه نصب الهی امام در قرن ششم هجری
نظریه نصب الهی امام در قرن هفتم هجری
نظریه نصب الهی امام در قرن هشتم هجری
نظریه نصب الهی امام در قرن نهم هجری
نظریه نصب الهی امام در قرن دهم هجری
نظریه نصب الهی امام در قرن یازدهم هجری
نظریه نصب الهی امام در قرن دوازدهم هجری
نظریه نصب الهی امام در قرن سیزدهم هجری
نظریه نصب الهی امام در قرن چهاردهم هجری
نظریه نصب الهی امام در قرن پانزدهم هجری
منابع
پانویس
- ↑ ر.ک: محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری، ج۲، ص۳۵۰؛ عبدالملک بن هشام حیره معافری، السیرة النبویه، ج۱، ص۴۲۵؛ اسماعیل بن عمر ابن کثیر دمشقی، البدایة و النهایه، ج۳، ص۱۳۹؛ احمد بن علی ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابه، ج۱، ص۵۲؛ شمس‌الدین محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱، ص۲۸۶.
- ↑ ر.ک: محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، عیون اخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۴۹؛ همو، کمال‌الدین، ج۱، ص۲۵۸؛ محمد بن حسن طوسی، امالی، ص۱۰۵؛ محمد بن احمد بن شاذان، مائة منقبة من مناقب امیرالمؤمنین و الائمه، ص۵۰؛ عمادالدین طبری، بشارة المصتلفی، ج۲، ص۳۱.
- ↑ حسینی، سید احمد، نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه، ص۷۱ ـ ۱۰۲.
- ↑ «فقال(ص): یا فاطمه! اما ترضین أن تکونی سیدة نساء أهل الجنه؟» (احمد بن اسماعیل بخاری، الصحیح البخاری، ج۴، ص۱۸۳؛ مسلم بن حجاج نیسابوری، صحیح مسلم، ج۷، ص۱۴۳).
- ↑ ر.ک: محمد بن حسین الشریف الرضی، نهج‌البلاغه للصبحی صالح، ص۲۱۲.
- ↑ ر.ک: ﴿الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا﴾ «امروز کافران از دین شما نومید شدند پس، از ایشان مهراسید و از من بهراسید! امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم» سوره مائده، آیه ۳.
- ↑ این روایت، صحیح است (ر.ک: محمد بن حسن طوسی، امالی، ص۲۰۵؛ ر.ک: محمد بن حسن صفار، بصائرالدرجات، ص۲۰۱؛ محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، الخصال، ج۲، ص۴۱۵).
- ↑ ر.ک: محمد بن جریر طبری، دلائل الامامه، ص۱۲۲.
- ↑ حسینی، سید احمد، نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه، ص۱۰۵ ـ ۱۴۷.
- ↑ حسینی، سید احمد، نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه، ص۱۵۱ ـ ۱۶۹.
- ↑ «سازمان وکالت» توسط امام صادق(ع) تأسیس شد و تا پایان غیبت صغری به کار خود ادامه داد. این سازمان برای ارتباط‌بخشی میان شیعیان، جمع و ارسال وجوه شرعی برای امامان و ابلاغ راهنمایی‌های آنها به شیعیان در زمینه‌های دینی و سیاسی فعالیت می‌کرد و مناطقی که وکلای امام بر آنها نظارت داشتند، در نواحی جزیرة‌العرب، عراق، ایران و شمال آفریقا بود (ر.ک: محمدرضا جباری، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه، ج۱، ص۶۲-۲۱۰).
- ↑ حسینی، سید احمد، نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه، ص ۱۹۵ ـ ۲۵۴.
- ↑ حسینی، سید احمد، نظریه نصب الهی امام معصوم در تاریخ تفکر امامیه، ص۲۵۹ ـ ۲۹۱.