نقش مردم در زمینه‌سازی ظهور: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۵۷

مقدمه

درباره اینکه آیا اختیار و اراده آدمی و تکامل یافتن شخصیت فردی و اجتماعی او در تحقق ظهور دخیل است یا خیر، دو دیدگاه اساسی وجود دارد:

تنها خواست و اراده الهی، در تحقق ظهور دخالت دارد، بی‌آنکه عامل انسانی کوچک‌ترین نقشی داشته باشد. شاید مستند این دیدگاه تمسک به برخی روایات باشد؛ از جمله در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: «إِنَّ اللَّهَ لَا یَعْجَلُ لِعَجَلَةِ الْعِبَادِ إِنَّ لِهَذَا الْأَمْرِ غَایَةً یُنْتَهَی إِلَیْهَا فَلَوْ قَدْ بَلَغُوهَا لَمْ یَسْتَقْدِمُوا سَاعَةً وَ لَمْ یَسْتَأْخِرُوا»؛ «خداوند به دلیل تعجیل بندگان، شتاب نخواهد کرد. همانا برای این امر پایانی است که به آن منتهی می‌شود. چون آن پایان فرارسد، لحظه‌ای پیش و تأخیری نخواهد»^[۱].
افزون‌بر اراده الهی، عامل انسانی نیز در ظهور تأثیرگذار است؛ زیرا انتظار مورد تأکید معصومان(ع)، انتظار پویا، سازنده و حرکت‌‌آفرین است و نه انتظاری خاموش که منجر به فرار از تکلیف فردی و مسئولیت‌های اجتماعی می‌شود. مستند این دیدگاه آیاتی همچون ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ﴾^[۲] است^[۳].

حال کدام دیدگاه به حق و واقعیت نزدیک‌تر است؟ به نظر می‌رسد این اختلاف‌نظر به اختلاف بر تفسیر مفهوم «انتظار فرج» و برداشت‌های مختلف از آموزه «انتظار ظهور امام مهدی» است. پیروان نظریه‌های «انتظار خاموش»^[۴]؛ یعنی تنها علت ظهور را اراده و مشیت الهی است یا «انتظار مذهب احتراز»^[۵]؛ یعنی افراد هیچ تحرکی نداشته باشند و منتظر بمانند تا امام ظهور کند یا نظریه «مشغول بودن به وظایف فردی و نه اجتماعی»^[۶] و امثال آنها، قطعاً نقشی برای تأثیرگذاری انسان فرد یا انسان جامعه به تعجیل یا تأخیر فرج آل محمد(ص) قائل نخواهند بود. اما پیروان نظریه دیگر که استناد اصلی آنان آموزه‌های قرآنی و روایی و ادله عقلی است معتقد به انتظار سازنده، پویا و تغییرآفرین به سمت رشد و تعالی فرد و جامعه هستند. این دیدگاه بر اساس یکی از سنت‌های الهی مورد تأکید قرآن کریم استوار است. مفاد این سنّتِ غیرقابل تغییر خدای متعال، در آیه ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ﴾^[۷] بیان شده است. این آیه با صراحت و روشنی، راه‌های غیرعادی و معجزه‌آسا را نفی کرده، و اعلام می‌دارد هرگز خداوند اوضاع و احوال را به سود مردم عوض نمی‌کند مگر زمانی که آنها آنچه مربوط به خودشان است (از جمله: اخلاق، روحیه‌ها، ملکات، جهت‌ها، نیت‌ها و غیره) عوض کنند. رابطه سنت‌ها با اراده و رفتار فردی و اجتماعی انسان‌ها مورد تأکید آیات فراوان است. علاوه بر آیه مذکور، می‌‌توان به آیه ﴿ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ﴾^[۸] نیز اشاره کرد. این بیانات قرآنی نشان می‌دهد که سنت‌ها متأثر از رفتار و اراده انسانی است^[۹].

به اجمال باید گفت که قرآن بسیاری از رخدادها را به خواست و نحوه عملکرد انسان‌ها مربوط می‌سازد و مقتضای عبرت و سیر و نظر، که در آیات تأکید شده است نیز مختار بودن انسان در قبال سنن است^[۱۰]. ازاین‌رو، می‌توان تلاش انسان‌ها و اراده و اختیار آنها در تحقق ظهور، مسئله‌ای تاثیرگذار است و هرچه تلاش بیشتر و آمادگی زودتری به دست آید، ظهور نیز زودتر رخ می‌دهد^[۱۱]. بنابراین، افزون‌بر وابستگی ظهور امام مهدی به تعدادی از شرایط الهی، مواردی وجود دارند که تحقق آنها منوط به فرد و جامعه انسانی است و شرایط الهی بدون تحقق آنها ـ طبق سنت الهی مذکور ـ محقق نخواهد شد. این شرایط انسانی همان است که گاهی از آنها به «آمادگی و زمینه‌سازی ظهور» یا «انتظار سازنده» یا «وظایف منتظران راستین» تعبیر می‌شود.

شرایط انسانی ظهور فراهم نخواهد شد مگر اینکه جامعه منتظران تمامی وظایف الهی خود را برای دستیابی به اهداف انتظار محقق سازند. این وظایف را می‌توان براساس آن اهداف این‌گونه دسته‌بندی کرد:

وظایف عام نسبت به امام مهدی: مانند: شناخت او؛ و ولایت‌پذیری از او؛ یعنی: انحصار ایمان به امامت و ولایت او؛ محبت و مودت او؛ اطاعت و نصرت او و اقتدا به سنت و سیره او. همچنین: تبری از طاغوت و دشمنان او.
وظایف خاص نسبت به امام مهدی: مانند: آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور او (که شامل اصلاح فرد و جامعه در همه عرصه‌های فکری ـ فرهنگی، روحی ـ روانی، اخلاقی ـ رفتاری، سیاسی، اقتصادی، نظامی و غیره)؛ استقامت و صبر بر سختی‌های دوران غیبت او؛ پیروی از نواب عام او (فقهای جامع الشرایط).
به دست آوردن ارکان انتظار راستین: یعنی: اعتراض به وضع موجود؛ آگاهی از وضع مطلوب؛ اعتقاد به تحقق وضع مطلوب؛ امید و اشتیاق به وضع مطلوب و اقدام برای تحقق وضع مطلوب.
عمل به وظایف الهی نسبت به ولایت با مؤمنان: مانند: امر به معروف و نهی از منکر؛ دعا برای مؤمنان؛ رفع همّ و غمّ مؤمنان؛ یاری‌رسانی به مؤمنان؛ نزدیک کردن مؤمنان به امام.
عمل به وظایف الهی نسبت به امت اسلامی: مانند: حفظ و تحکیم اتحاد در امت اسلامی.

این به معنای داشتن انتظاری زنده و سازنده است. در پیِ این انتظار، تحولی چشمگیر در خودسازی فردی و زمینه‌سازی اجتماعی رخ خواهد داد؛ آن یاران بصیر و مخلص گرد هم خواهند آمد و آن پذیرش عمومی جهانی اندک‌اندک مهیا خواهد شد.

نتیجه‌

پدیدآمدن ظهور موعود منجی ـ به‌عنوان بزرگ‌ترین دگرگونی اجتماعی، با گستره جهانی، که بشریت چشم به راه آن است ـ به فراهم‌شدن زمینه‌ها و مقدماتی بستگی دارد که عوامل انسانی و آمادگی اوضاع اجتماعی، بخشی مهم از این بسترها و زمینه‌هاست. به عبارت دیگر امام مهدی(ع)، هم آمدنی است و هم آوردنی؛ آمدنی است چون خدای متعال هرگاه اراده کند، با توجه به شرایط جامعه و مناسب بودن زمینه‌ها، اذن ظهور و قیام را صادر خواهد کرد؛ و آوردنی است چون این انسان‌ها هستند که بایستی زمینه‌ها و بسترهای فردی و اجتماعی مناسب را برای ظهور امام مهدی(ع) فراهم کنند^[۱۲].

پرسش مستقیم

امام مهدی آمدنی است یا آوردنی؟ نقش مردم در زمینه‌سازی ظهور چیست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

منابع

پانویس

↑ بحار الأنوار، ج ۵۲، ص۱۱۸؛ کافی، ج ۱، ص۳۶۹، ح ۷.
↑ «خداوند وضع هیچ مردمی را دگرگون نکند، مگر آنکه آن مردم، خود، آن را دگرگون کنند» سوره رعد، آیه ۱۱.
↑ محمدی منفرد، مهدویت، ص۶۰-۶۲.
↑ ر.ک: انتظار خاموش به چه معناست؟.
↑ ر.ک: انتظار مذهب احتراز به چه معناست؟.
↑ ر.ک: انتظار ویرانگر به چه معناست؟.
↑ «خداوند وضع هیچ مردمی را دگرگون نکند، مگر آنکه آن مردم، خود، آن را دگرگون کنند» سوره رعد، آیه۱۱.
↑ «بر اثر آنچه مردم کرده‌اند، فساد در خشکی و دریا آشکار گشته است، تا (خداوند، کیفر) برخی از آنچه کرده‌اند به آنان بچشاند، باشد که باز گردند» سوره روم، آیه ۴۱.
↑ ر.ک: مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ص۲۲۲، ۲۲۳؛ آشنایی با قرآن ج۳، ص۲۲۹؛ کوشا، غلام حیدر، پژوهشی در الگوی مطالعه سنت‌های اجتماعی در قرآن، ص۳۳-۵۶.
↑ کوشا، غلام حیدر، پژوهشی در الگوی مطالعه سنت‌های اجتماعی در قرآن، ص۳۳-۵۶.
↑ ر.ک: پورسیدآقایی، سید مسعود، زمینه‌سازی ظهور، ص۲۰، ۲۱.
↑ ر.ک: کارگر، رحیم؛ مهدویت دوران ظهور، ص۳۷ ـ ۳۹.

[1] بحار الأنوار، ج ۵۲، ص۱۱۸؛ کافی، ج ۱، ص۳۶۹، ح ۷.

[2] «خداوند وضع هیچ مردمی را دگرگون نکند، مگر آنکه آن مردم، خود، آن را دگرگون کنند» سوره رعد، آیه ۱۱.

[3] محمدی منفرد، مهدویت، ص۶۰-۶۲.

[4] ر.ک: انتظار خاموش به چه معناست؟.

[5] ر.ک: انتظار مذهب احتراز به چه معناست؟.

[6] ر.ک: انتظار ویرانگر به چه معناست؟.

[7] «خداوند وضع هیچ مردمی را دگرگون نکند، مگر آنکه آن مردم، خود، آن را دگرگون کنند» سوره رعد، آیه۱۱.

[8] «بر اثر آنچه مردم کرده‌اند، فساد در خشکی و دریا آشکار گشته است، تا (خداوند، کیفر) برخی از آنچه کرده‌اند به آنان بچشاند، باشد که باز گردند» سوره روم، آیه ۴۱.

[9] ر.ک: مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ص۲۲۲، ۲۲۳؛ آشنایی با قرآن ج۳، ص۲۲۹؛ کوشا، غلام حیدر، پژوهشی در الگوی مطالعه سنت‌های اجتماعی در قرآن، ص۳۳-۵۶.

[10] کوشا، غلام حیدر، پژوهشی در الگوی مطالعه سنت‌های اجتماعی در قرآن، ص۳۳-۵۶.

[11] ر.ک: پورسیدآقایی، سید مسعود، زمینه‌سازی ظهور، ص۲۰، ۲۱.

[12] ر.ک: کارگر، رحیم؛ مهدویت دوران ظهور، ص۳۷ ـ ۳۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

@@ خط ۴۰: / خط ۴۰: @@
 # [[پرونده:مشرق موعود.jpg|22px]] [[سید مسعود پورسیدآقایی|پورسیدآقایی، سید مسعود]]، [[زمینه‌سازی ظهور (مقاله)|'''زمینه‌سازی ظهور''']]
 # [[پرونده:10605600800.jpg|22px]] [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]؛ [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|'''مهدویت دوران ظهور''']]
+# [[پرونده:13681034.jpg|22px]] [[بهروز محمدی منفرد|محمدی منفرد، بهروز]]؛ [[مهدویت - محمدی منفرد (کتاب)|'''مهدویت''']]
 {{پایان منابع}}