بسیج در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث بسیج است. بسیج از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بسیج در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

بسیج به معنای آمادگی برای کاری به خصوص سفر، سازمان جنگ و آماده ساختن نیروهای نظامی یک کشور برای جنگ است. اندیشه دفاع از مرزهای فکری و جغرافیایی اسلام و دفاع از مستضعفان ریشه قرآنی دارد. پیامبر اسلام(ص) مستضعفان را علیه مشرکان قریش بسیج کرد و برای ایجاد عدالت همراه آنان با مستکبران و قدرتمندان قریش جنگید. در احادیث و فقه اسلامی نیز بر تعلیم و تعلم امور نظامی و برگزاری مسابقات اسب سواری و تیراندازی (سبق و رمایه) با هدف آمادگی برای دفاع از اسلام و کشور اسلامی تأکید شده است.

زمینه و روند شکل‌گیری

با پیروزی انقلاب اسلامی و قطع دست بیگانگان از ایران، توطئه‌ها و نقشه‌های آنان روز به روز علیه انقلاب اسلامی گسترش می‌یافت. امام خمینی با توجه به این شرایط در پنجم آذر ۱۳۵۸ پس از تسخیر لانه جاسوسی آمریکا و حرکت ناوگان امریکا به منطقه و حادثه پاوه در کردستان، دستور تشکیل ارتش بیست میلیونی را صادر کرد. ایشان دفاع از اسلام و کشور را وظیفه همه مردم دانست و جهت انجام این وظیفه فراگرفتن فنون نظامی از جمله تیراندازی و سوارکاری را ضروری شمرد و تأکید کرد کشوری که بیست میلیون جوان دارد باید بیست میلیون بسیجی داشته باشد. ایشان در اول اسفند ۱۳۵۸ به مناسبت هفته بسیج در پیامی به ملت ایران ضمن تشکر از استقبال جوانان از بسیج عمومی، دفاع از کشور را در مواقع خطر، تکلیف شرعی و ملی شمرد و بر همه قشرها و جریان‌ها آن را واجب دانست و یادآور شد در این مقطع حساس که ملت با دشمنان سرسخت و ابرقدرت‌ها به ویژه آمریکا رویارو شده، موظف است خودش را از جهت مادی و معنوی آماده کند.

از نگاه امام خمینی سپاه و ارتش بدون پشتوانه مردمی فاقد کارایی لازم است؛ بنابراین در پیامی همگان را به بسیج همه‌جانبه نظامی، عقیدتی، اخلاقی و فرهنگی فرا خواند و خواستار آن شد که همراه با آموزش‌های نظامی و پارتیزانی و چریکی، خود را از نظر معنوی نیز مجهز کنند. ایشان در پایان جنگ تحمیلی در سال ۱۳۶۷ نیز بر ضرورت تعلیم و تعلم مسائل نظامی تأکید کرد و با اشاره به فلسفه ایجاد بسیج یادآورشد ملتی که در خط اسلام ناب محمدی و مخالف با استکبار و پول پرستی و تحجر و مقدس نمایی قرار دارد، همه افرادش باید بسیجی باشند و همه فنون نظامی و دفاعی لازم را فرا گیرند؛ زیرا ملتی در هنگامه خطر سربلند است که آمادگی‌های لازم رزمی را داشته باشد . اصل ۱۵۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز اهمیت و ضرورت بسیج را از منظر قانون‌گذاری نشان می‌دهد. این اصل، برابر آیه شصت سوره انفال، دولت را موظف می‌کند برای همه افراد کشور برنامه و امکانات آموزش نظامی را طبق موازین اسلامی فراهم کند؛ به طوری که همه افراد، همواره توانایی دفاع مسلحانه از کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند.

پس از فرمان امام خمینی، مردم به ویژه جوانان، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و شورای انقلاب اسلامی برای تحقق ارتش بیست میلیونی دست به کار شدند. واحد بسیج در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تشکیل شد و برنامه‌ای را برای آموزش نظامی همگانی با عنوان آموزش نظامی پاسدار ذخیره اعلام کرد. ستاد هماهنگی آموزش عمومی نیز در سپاه تشکیل شد و طرحی کوتاه مدت شامل دوره‌های مقدماتی، متوسطه و عالی را برای تحقق خواست امام خمینی به اجرا گذاشت و با یکسان کردن تدریجی کار کسانی که آموزش‌های طرح کوتاه مدت را دیده بودند، بنا داشت ارتش بیست میلیونی را تحقق بخشد. شورای انقلاب در ۲۸/۲/۱۳۵ جهت پیش‌گیری و مقابله با هرگونه تهدید نظامی و سوانح طبیعی، سازمانی به نام سازمان بسیج ملی زیر نظر فرمانده کل قوا و وابسته به وزارت کشور را تصویب کرد. دو ماه بعد در ۱۹/۴/۱۳۵۹ لایحه قانونی دیگری با پنج ماده به تصویب شورای انقلاب رسید. به موجب این قانون که تعیین کننده وظایف کلی بسیج بود، تشکیلات آن باید با همکاری ریاست جمهوری، وزارت کشور، وزارت دفاع ملی، ستاد مشترک ارتش و سپاه پاسداران به تصویب هیئت وزیران برسد. سازمان بسیج ملی در ۱۰/۶/۱۳۵۹ به بسیج مستضعفین تغییر نام داد. رئیس این نهاد را رهبر یا شورای رهبری منصوب و خط مشی کلی آن را شورای عالی دفاع تعیین می‌کرد. این سازمان ضمن آموزش و سازماندهی داوطلبان، آنان را برای مقابله با هرگونه تهدید و تجاوز داخلی و خارجی دشمنان جمهوری اسلامی ایران آماده می‌کرد.

با آغاز جنگ تحمیلی عواملی چند از جمله سوء استفاده سیدابوالحسن بنی صدر رئیس جمهور وقت از بسیج به عنوان اهرم قدرت علیه نیروهای انقلابیو جلوگیری از دوباره‌کاری و ایجاد ارگان‌های موازی و شرایط جنگی کشور مجلس شورای اسلامی در ۲۸/۱۰/۱۳۵۹ سازمان بسیج ملی (مستضعفین) را در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ادغام کردو محمدعلی رجایی نخست‌وزیر طی نامه‌ای در ۲۱/۱۱/۱۳۵۹ این ادغام را به سپاه پاسداران اعلام کرد. سرانجام در ۱۵/۶/۱۳۶۱ اساس‌نامه بسیج در ضمن اساس‌نامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

واحد بسیج مستضعفین زیر نظر فرماندهی کل سپاه است و بسیج جزو شورای عالی سپاه می‌باشد. برابر ماده ۳۷، شهرها بر اساس وسعت و جمعیت به چند منطقه مقاومت و هر منطقه مقاومت به چند ناحیه و هر ناحیه مقاومت به چند پایگاه مقاومت تقسیم می‌شود، و هر پایگاه مقاومت شامل گروه‌های سازمان یافته خواهد بود. برابر ماده ۳۸، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هسته‌های مقاومت محلی را با همکاری روحانیان و معتمدان محل و شوراهای محلی تشکیل می‌دهد. روحانی شورا باید به تأیید مقام رهبری یا نماینده‌ای که در سپاه تعیین می‌کند، یا نماینده نماینده رهبری در هر رده برسد. برابر ماده ۴۲، همه افراد و مسئولان واحدهای ستادی بسیج و فرماندهان مراکز بسیج و فرماندهان منطقه مقاومت (در شهرها) از پاسداران خواهند بود.

اهداف و وظایف

در مصوبه شورای انقلاب به برخی از اهداف و وظایف بسیج اشاره شده بود؛ ولی در اساس‌نامه جدید برابر ماده ۳۵، هدف از تشکیل بسیج مستضعفین ایجاد توانایی‌های لازم در همه افراد معتقد به قانون اساسی و اهداف انقلاب اسلامی به منظور دفاع از کشور، نظام جمهوری اسلامی و کمک به مردم در هنگام بروز بلایا و حوادث غیرمترقبه با هماهنگی مراجع مربوط است. افزون بر این بسیج در مقابله با هجوم فرهنگی و حضور مؤثر در فرهنگ‌سازی وظیفه دارد از تمامیت ارضی و استقلال کشور دفاع و با تهدیدات داخلی و خارجی مقابله کند.

امام خمینی معتقد است بسیج تنها مربوط به ایران نیست، بلکه در هر کجای جهان مظلومی باشد بسیج نیز باید باشد؛ افزون بر این، بسیجیان جهان اسلام باید در فکر ایجاد حکومت بزرگ اسلامی باشند و این شدنی است؛ زیرا بسیج منحصر به ایران نیست و باید نقشه‌های مقاومت را در تمام جهان به وجود آورد و در مقابل شرق و غرب ایستاد. از دیگر اهداف اصلی امام خمینی در تشکیل بسیج مستضعفین در کنار دفاع محرومان از انقلاب اسلامی، حاکمیت آنان در روند انقلاب بود. بر اساس ماده ۹ اساس‌نامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، برنامه‌ریزی، سازماندهی، اداره و فرماندهی و اجرای اموزش‌های عقیدتی، سیاسی و نظامی اعضای بسیج مستضعفین طبق موازین اسلامی بر عهده سپاه قرار داده شده و به منظور اجرای این ماده وظایفی بر عهده بسیج گذاشته شده است: آموزش نظامی در حد توانایی دفاع از جمهوری اسلامی ایران و تمامیت ارضی کشور، تعلیم و تربیت در زمینه‌های عقیدتی، سیاسی و تخصص‌های مورد نیاز، تهیه طرح‌های دفاعی با هماهنگی دیگر ارگان‌های مربوط. افزون بر همه اینها، همای سازمان‌های فعال در آموزش نظامی به جز سازمان نظام وظیفه عمومی زیرنظر بسیج قرار گرفت.

جایگاه و اهمیت

در میان نهادهای جمهوری اسلامی، بسیج از عظیم‌ترین و ارزشمندترین و ماندگارترین یادگارهای امام خمینی است. بسیج در نظام دفاعی کشور نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. این نهاد هرچند ارتش کلاسیک به معنای اصطلاحی نیست، ولی قدرت برخورد با ارتش‌های مهاجم کلاسیک را به خوبی دارد. بسیجیان بیشتر بر ایمان و اعتقاد تکیه می‌کنند تا بر سلاح و با همین نیرو در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، حماسه‌ها آفریدند و در دل دشمنان وحشت افکندند و خواب را از چشم آنان ربودند. در زمان جنگ تحمیلی روزنامه آمریکایی «نیوزویک» در گزارشی نیروهای بسیجی را که از افرادی با سنین مختلف تشکیل شده‌اند، بزرگ‌ترین تهدید برای عراق به شمار آورد. او همچنین تسخیر «فاو» را که به اطلاعات پیشرفته نظامی و آشنایی کامل با رزم شبانه و تاکتیک‌های آبی - خاکی نیاز داشت، نشانه مهارت و ورزیدگی بسیج دانست.

از نگاه امام خمینی بسیج در میان نیروهای مسلح از جایگاه خاصی برخوردار است. ایشان در سخنان و دیدارهای عمومی و خصوصی به بسیجیان توجه ویژه‌ای داشت، تا جایی که از برخی بسیجیان، با عنوان سربازان واقعی خود یاد کرده است. ایشان به بسیج به دیده تجلیل و تکریم می‌نگریست و پس از دعا و تشکر از آنان، آنان را از جمله بهترین همراهان خود می‌دانست و به صفا و خلوص آنان غبطه می‌خورد و به بسیجی بودن خود افتخار می‌کرد و از خدا نیز می‌خواست که او را با بسیجیان محشور کند. ایشان ابراز می‌کرد دست بسیجیان را می‌بوسد و برایشان دعا می‌کند.

ایشان که به رزمندگان و بسیجان علاقه و محبت زیادی داشت و از دیدار آنان لذت می‌برد و این محبت را نیز بارها در عمل نشان داده بود، تشکیل بسیج در جمهوری اسلامی ایران را از برکات و الطاف خداوند می‌دانست که به ملت و انقلاب اسلامی ایران ارزانی شده است و معتقد بود هسته‌های مقاومت مردمی برای مقابله با استکبار شرق و غرب باید در سرتاسر جهان تأسیس شوند و بر آن بود که در صورت حاکم شدن اندیشه بسیجی، چشم طمع دشمنان و جهان‌خواران از کشور دور خواهد شد و غفلت از تشکیل ارتش بیست میلیونی سقوط در دام دو ابرقدرت جهانی (امریکا و شوروی) را به دنبال خواهد داشت.

امام خمینی با توجه به حماسه‌آفرینی‌های بسیج در هشت سال دفاع مقدس و ایستادگی آنان در برابر همه قدرت‌های جهانی، آنان را آینه مجسم مظلومیت‌ها و رشادت‌های مردم ایران در صحنه نبرد و تاریخ مصور انقلاب، فرزندان دفاع مقدس و پرچمداران عزت مسلمانان و سپر حوادث کشور خواند. ایشان در بعد جهانی با اشاره به جنایت رژیم عربستان در حمله و کشتار زائران خانه خدا در سال ۱۳۶۶، اعلام کرد اگر بسیج جهانی مسلمانان تشکیل شود، کسی جرئت جسارت به فرزندان معنوی رسول الله(ص) را ندارد. امام خمینی با وجود مخالفت سیدابوالحسن بنی‌صدر رئیس جمهور وقت با بسیج مردمی و بی‌توجهی به نقش نیروهای داوطلب، بسیج را بازوان قدرتمند جمهوری اسلامی خواند و بارها از این نهاد به دلیل فداکاری در راه اسلام قدردانی و تشکر کرد. ایشان بسیج و نیروهای خودجوش و داوطلب برای خدمت را لشکر مخلص خدا که دفتر تشکل آن را همه مجاهدان از اولین تا آخرین امضا کرده‌اند می‌دانست و کار بسیجیان را عبادت و منزلت و شرافت آنان را از همه کاخ‌نشینان و مدعیان قدرت‌های جهانی بیشتر می‌دانست.

امام خمینی پس از پایان جنگ نیز انقلاب و جمهوری اسلامی به ویژه سپاه پاسداران را نیازمند نیروهای بسیجی می‌دانست. ایشان سهم قوای مسلح و بسیجیان را در درهم پیچیدن طومار قوای دشمن در عملیات‌ها با اهمیت و اداره جنگ را مدیون پشتیبانی مردم و بسیج می‌دانست. فرماندهان جنگ نیز انسجام بسیج و ارتش و سپاه را از عوامل پیروزی رزمندگان ایرانی در شکست حصر آبادان برشمرده‌اند. آرزوی امام خمینی در الگوشدن بسیج برای تمام مستضعفان جهان و ملت‌های مسلمان در سال‌های بعد تبدیل به واقعیت شد و رفتار و فداکاری بسیجیان، الگو و پرچمی برای دنیای اسلام به ویژه در نقاطی چون فلسطین و لبنان شد که مستقیماً درگیر با رژیم صهیونیستی بودند. تاسی به الگوی بسیج برای جهان اسلام آبرو و پیروزی به ارمغان آورد.

ویژگی‌های بسیجیان

فراگیر بودن، داوطلبانه بودن اعضاء مردمی بودن، پایداری، پایبندی به اصول و مبانی دینی و توانایی در برخورد با هرگونه تهدید فرهنگی و نظامی را از ویژگی‌های بسیج برشمرده‌اند. امام خمینی بسیج و بسیجیان را مصداق کاملی از ایثار، فداکاری، اخلاص، عشق به خدا، عشق به اسلام، عشق به شهادت و مردمی بودن می‌دانست. بسیج از نگاه ایشان میقات پابرهنگان و معراج اندیشه‌های پاک انسانی و لشکر مخلص خدا و مدرسه عشق و مکتب شاهدان و شهیدان گمنامی است که پیروانش بر گلدسته‌های رفیع آن اذان رشادت و شهادت سروده‌اند. بسیج اگرچه ارتشی بیست میلیونی برای جلوگیری از توطئه‌های دشمن است، آن‌چه اهمیت دارد تفکر و فرهنگ و ارزش‌های بسیجی است که می‌تواند آحاد جامعه را از درون متحول کند و آنان را به رشد معنوی و اخلاص برساند. در نگاه امام خمینی عامل موفقیت بسیج در ایمان آنان نهفته است؛ بسیج مولودی جدید است که کارشناسان جهانی نمی‌توانند آن را بشناسند. هرگاه قوه ایمان در ملتی زنده شود، همگان را به قیام برای خدا فرا می‌خواند و می‌تواند سرتاسر یک کشور را بسیج کند، معیار حرکت بسیج هم همین اسلام و درک مفاهیم عالی آن است. یکی از ویژگی‌های بارز بسیج این است که از میان قشر محروم برخاسته‌اند. امام خمینی نیز در مبارزه گسترده خود با ظلم و شرک و کفر و استکبار بر آنان تکیه کرده، یادآور می‌شد قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها بدانند که «خمینی» اگر یکه و تنها بماند به راه خود که مبارزه با کفر و ظلم و شرک و بت‌پرستی است ادامه می‌دهد و به خواست خدا در کنار بسیجیان جهان اسلام خواب راحت را از دیدگان جهان‌خواران و سرسپردگانی که به ستم خویشتن اصرار می‌کنند سلب خواهد کرد.

ضرورت تقویت

امام خمینی تقویت همه نیروهای مسلح از جمله بسیج را لازم و برای این کار چند گام اساسی را ضروری می‌شمرد. ایشان پشتیبانی خود را از ارتش و سپاه و بسیج اعلام کرد و تضعیف آنان را حرام دانست و فراموشی نیروهای بسیجی و نفوذ مدعیان عافیت طلب در مصادر کلیدی نظام و اداره کشور از نگرانی‌های امام خمینی بود. ایشان همچنین در پیامی به فرماندهان سپاه پس از تجلیل و ترسیم وظایف آنان در زمان صلح یادآور شد در بازسازی نیروهای مسلح بیش‌ترین توجه باید به همه آحاد مردم و مدافعان انقلاب باشد و از همه تجربه‌ها و طرح‌ها برای جذب نیروهای مؤمن و تحقق ارتش بیست میلیونی بهره گرفته شود.

امام خمینی به مسئولان هشدار داد مبادا توجه به برنامه‌های دیگر سبب غفلت آنان از تشکیل ارتش بیست میلیونی گردد؛ زیرا غفلت از تقویت بنیه دفاعی کشور، طمع تهاجم و تجاوزبیگانگان و تحمیل جنگ‌ها و توطئه‌ها و سقوط در دام دو ابرقدرت جهانی را به دنبال خواهد داشت. ایشان همچنین معتقد بود نیروهای مسلح از جمله بسیج در دوران بازسازی باید به بازسازی معنوی و اعتقادی نیز توجه کافی کنند، افزون بر سلاح به صلاح نیز مجهز و با آموزش نظامی و عقیدتی، اخلاقی و فرهنگی هرچه بیشتر نیرومند و مجهز شوند؛ زیرا تجربه نشان داده ایمان و معنویت در پیروزی‌ها و افزایش توان و استقامت نیروها بسیار مؤثر است.

امام خمینی بسیج حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها را در این باره دارای مسئولیت دانسته است. چنان‌که در وصیت نامه سیاسی الهی خود به همه قوای مسلح از جمله بسیجیان سفارش کرده است برای حفظ قدرت نظامی و مصونیت از اختلاف و در امان ماندن کشور از آسیب، در هیچ حزب و گروهی وارد نشوند و خود را از بازی‌های سیاسی دور نگه دارند. ایشان فرماندهان را نیز مکلف کرد افراد تحت امر خود را از ورود در احزاب منع کنند و افزود چون حمایت از انقلاب و حفظ آن بر همگان لازم است، مسئولان کشوری و لشکری و مردم موظف‌اند اگر قوای مسلح خواستند در احزاب یا بازی‌های سیاسی وارد شوند، با آن مخالفت کنند.

بسیج طلبه و دانشجو

بسیج در میان اقشار گوناگون مردم شعبه دارد: بسیج کارگری، عشایری، روستایی، دانش‌آموزی، بازاریان، خواهران، بسیج جامعه پزشکی، بسیج طلبه و دانشجو و... . امام خمینی تشکیل بسیج طلبه و دانشجو را از مهم‌ترین و ضروری‌ترین تشکل‌های بسیجی دانسته است. پس از صدور فرمان ایشان بسیج طلبه و دانشجو در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه تشکیل شد و به جذب، آموزش و سازماندهی دانشجویان و طلابی پرداخت که در دفاع مقدس شرکت داشتند یا آمادگی حضور در بسیج را اعلام کردند. امام خمینی از بسیج حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها افزون بر پاسداری از اسلام و انقلاب و اصول تغییرناپذیر نه شرقی و نه غربی خواست که چارچوب‌های اصیل اسلام ناب محمدی را در اختیار تمامی اعضای بسیج قرار دهند.

بسیج خواهران

هم‌زمان با شکل‌گیری رسمی بسیج مستضعفین به فرمان امام خمینی، بسیج خواهران نیز تأسیس شد و آغاز به کار کرد و با توجه به شرایط آن زمان، مهم‌ترین برنامه خود را فراگیری آموزش‌های نظامی و آمادگی دفاعی قرار داد. در هنگام آغاز جنگ تحمیلی و تهدیدات فراروی کشور، با اشاره امام خمینی که دفاع از اسلام بر هر مرد و زن واجب است، بانوان بسیجی در جبهه و پشت جبهه به رزمندگان مدد رساندند و در پیروزی رزمندگان ایرانی نقش آفریدند. هرچند آنان به هنگام نیاز و ضرورت در برابر دشمن ایستاده و جنگیده‌اند، بیش‌ترین فعالیت زنان بسیجی در عرصه دفاع مقدس در کادر درمان، خدمات و پشتیبانی رزمندگان در جبهه و پشت جبهه بوده است. افزون بر این، بسیاری از زنان بسیجی طلبه از حوزه‌های علمیه در طول جنگ تحمیلی برای یاری رزمندگان و تبلیغ به منطقه کردستان اعزام شدند که ۴۳۴ تن آنان به شهادت رسیدند. اما پس از جنگ این واحد هم به تبع گسترش دامنه فعالیت بسیج مستضعفین وارد فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی و سازندگی کشور شد. تشکیل کلاس‌های اخلاقی، فرهنگی و اعتقادی و مشارکت در طرح ملی ریشه‌کنی فلج اطفال و بهداشت مادر و کودک از جمله این برنامه‌ها بود. بعدها نام بسیج خواهران به بسیج جامعه زنان تغییر کرد تا بتواند همه اقشار زنان را دربرگیرد.

کارنامه بسیج

تا ۳/۱۰/۱۳۶۰ سازمان بسیج دو میلیون تا دو میلیون و پانصدهزارتن را آموزش نظامی داد و ۴۴ هزار تن را در دو هزار پایگاه مقاومت در مساجد ساماندهی کرد و تا پایان جنگ شمار پایگاه‌های بسیج به ۲۱۵۰۰ پایگاه رسید. نقش بسیج در عرصه‌های مختلف ازجمله امنیت کشور نیز قابل توجه است. نیروهای بسیج با همکاری سپاه پاسداران و کمیته‌های انقلاب در دوره جنگ حفاظت شهرها را برعهده داشتند و امنیت داخلی کشور در سخت‌ترین شرایط یعنی دوران فعالیت سازمان مجاهدین خلق و دیگر گروه‌های ضد انقلاب به مدد نیروهای بسیجی حفظ شد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی استکبار جهانی با هدف نابودی انقلاب، آشوب‌های قومی گوناگونی را در غرب و جنوب و شمال ایران به راه انداخت و با عوامل خود با عنوان خلق عرب، خلق بلوچ و ترکمن و ترک در برابر انقلاب ایستاد. این چالش‌ها و بحران‌ها به کمک نیروهای مردمی (بسیج) و دیگر نیروهای مسلح کنترل شد. امام خمینی نیز تأکید کرده است بسیاری از شرارت‌ها و توطئه‌های داخلی به دست نیروهای مسلح از جمله بسیج در هم شکسته شد. فعالیت‌های بسیج منحصر در کارهای یادشده و نظامی نبود، بلکه در حوادث طبیعی همچون زلزله، سیل و طرح واکسیناسیون فلج اطفال، حضور بسیجیان گره‌گشای مشکلات و مایه دل‌گرمی مردم و مسئولان بوده است. برخی از بسیجیان با روحیه عالی و عملکرد خوب در بیمارستان‌ها به خدمت بیماران مشغول بودند. افزون بر همه اینها بسیجیان بر اساس احساس وظیفه و اعتقاد با همه ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی مبارزه می‌کردند.

نقش بسیج در جنگ تحمیلی

پس از حمله رژیم عراق به ایران در شهریور ۱۳۵۹ توده‌های داوطلب مردم برای دفاع از کشور به طور گسترده وارد عمل شدند و هزاران نفر در مراکز آموزش نظامی، آماده رفتن به جبهه شدند. بسیج مستضعفین در طول هشت سال جنگ چنان درخشید که سرسخت‌ترین دشمنان انقلاب اسلامی نیز نتوانستند آن را انکار کنند. برخی گفتند قدرتی در بسیج نهفته است که توان مقابله با ارتش‌های کلاسیک جهانی را دارد. بی‌بی‌سی دره ۲۰/۲/۱۳۶۱ عامل پیروزی ایران را در عملیات فتح المبین، ترکیبی از مهارت نظامی سربازان داوطلب بسیج مستضعفان دانسته است. ریچارد اوپن هایمر یکی از مفسران بی‌بی‌سی در گزارشی درباره شیوه عملیات رزمندگان گفته است واحدهای ویژه‌ای از پاسداران و بسیج با عنوان خط‌شکن تشکیل شده که وظیفه آنها عبور از خطوط دفاعی دشمن است و این واحدها با فداکاری و جانبازی از مناطق مین‌گذاری شده، سیم‌های خاردار، خندق‌های عمیق و دیگر سنگرهای عراق عبور می‌کنند. امام خمینی نیز ضمن پیامی در ۲۸ فروردین ۱۳۶۸ به مناسبت روز ارتش ضمن نکوداشت آنان، یادآور شد ارتش و سپاه با کمک بسیج توانست سرزمین‌های میهن اسلامی را آزاد و عملیات‌های بزرگی چون حصر آبادان، فتح المبین، بیت المقدس و ده‌ها عملیات دیگر انجام دهد و به پیروزی برسد. پس از آزادی خرمشهر نیز تحلیل‌گران غربی و اروپایی اعتراف کردند که ایران این پیروزی را مدیون ارتش، پاسداران و داوطلبان بیش‌تر جوان است که عراق و واحدهای کمک‌کار عراق از کشورهای عربی در برابر شهامت و جانبازی آنان تاب و توان ایستادگی ندارند.

بخش مهمی از نیروهای عملیاتی جبهه‌ها را نیروی بسیج تأمین می‌کرد. بر اساس آمار ۷۵ درصد نیروها در جنگ بسیجی بودند. محسن رضایی فرمانده وقت سپاه پاسدران انقلاب اسلامی عامل اصلی پیروزی‌های میدان نبرد را رزمندگان بسیجی شمرده است. تنها در سال ۱۳۶۰ بسیج حدود۱۷۵۰۰۰ نیرو به جبهه اعزام کرد. بسیج توانست اعزام‌های بزرگی چون کاروان صد هزار نفری سپاه محمد(ص) را سازماندهی کند. این افراد از قشرهای گوناگون پزشک، روحانی، کارگر، کارمند و پیشه‌ور تشکیل شده بود. بسیج با بیش از نود هزار شهید در کنار دیگر نیروهای مسلح، دشمن را از خاک ایران بیرون راند.

بسیج مستضعفین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مقطع جنگ تحمیلی زیر پوشش نیروی زمینی سپاه بود. پس از پایان جنگ در پی تغییراتی که در سازمان نیروی زمینی سپاه به وجود آمد و با توجه به گستردگی، بسیج به نیروی مقاومت بسیج تغییر نام داد و به گونه‌ای مستقل در کنار یکی از نیروهای پنج‌گانه سپاه (نیروی زمینی، هوایی، دریایی، قدس و نیروی مقاومت بسیج) قرار گرفت.

منابع

1. مزینانی، محمد صادق، مقاله «بسیج مستضعفین»، دانشنامه امام خمینی ج۲