تحدیث فرشتگان با معصوم

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Jaafari (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۱ دسامبر ۲۰۱۸، ساعت ۱۱:۳۰ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث علم معصوم است. "تحدیث فرشتگان با معصوم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

چیستی تحدیث و الهام

  • علوم اهل بیت(ع) منحصر در آنچه از پیامبر اکرم(ص) شنیده بودند نبوده است[۱] بلکه یکی دیگر از منابع علوم اهل بیت(ع) محدث بودن ایشان است.[۲] امامان(ع) بخشی از علم خود را از راه "تحدیث" و سخن گفتن با فرشتگان الهی به دست می‌آورند،[۳] که نوعی الهام به حساب می‌آید.[۴] علم و آگاهی که توسط قلب انسان درک می‌گردد، الهام و تأثیر پذیری و معرفتی که توسط دستگاه شنیداری محقق می‌گردد، تحدیث دانسته شده است[۵].[۶] محدث کسی است که فرشته با او سخن بگوید؛[۷] بدون اینکه پیامبر باشد و یا فرشته را ببیند[۸] و یا کسی که در او دانشی به طریق الهام و مکاشفه ایجاد گردد و یا آن که در قلب او حقایقی پدید آید که از دیگران مخفی است[۹] لغویون محدّث را به مُلهَم ترجمه کرده و می‌گویند:[۱۰] "مُلهَم کسی است که چیزی در قلبش القاء می‌شود، پس به خاطر قوۀ حدس قوی و فراستی که دارد، به او خبر داده می‌شود و این روشی است که خداوند آن را به بندگان برگزیده‌اش داده است، مثل این است که به آنها چیزی الهام می‌شود، سپس آن را می‌گویند".[۱۱] در این زمینه محمد بن مسلم می‌‏گوید:[۱۲] نزد امام صادق(ع) صحبت از محدّث به میان آمد، فرمود: «محدّث کسی‌ است که صدای‌ فرشته را می‌‏شنود ولی‌ شخص او را نمی‌‏بیند.» عرض کردم: "فدایت شوم از کجا تشخیص می‌‏دهد که کلام فرشته است؟" فرمود: «به واسطه آرامش خاطر و وقاری‌ که در آن حال به وی‌ عطا می‌‏شود می‌‏فهمد فرشته است.»[۱۳] سخن گفتن فرشتگان با حضرت مریم[۱۴] و ساره همسر حضرت ابراهیم[۱۵] و با حضرت زهرا(ع)[۱۶] نمونه‌ایی از تحدیث ملائکه است.[۱۷] برخی از امامان(ع) که در دوران طفولیت به مقام امامت می‌رسیدند و از همه چیز آگاه بودند، از این طریق بوده است.[۱۸]

تفاوت مقام تحدیث با الهام و وحی

  • مقام تحدیث به این معناست که امام(ع) در اثر نزاهت روحی، صفای باطن و شایستگی علمی به مرتبه‌ای می‌رسد که فرشتگان آسمانی با او به گفتگو می‌پردازند.[۱۹] مقام تحدیث را باید مرتبه‌ای بالاتر از الهام و پایینتر از وحی دانست. بالاتر بودن مقام تحدیث از الهام از دو جهت است:
  1. الهام موهبت و رهنمونی است الهی که همه بندگان به میزان صفای باطن یا مصالحی دیگر از آن بهره دارند و اختصاص به افرادی خاص ندارد، چنانکه خداوند در قرآن به صراحت از الهام به مادر موسی یاد کرده است. در حالی که تحدیث مقامی است خاص، که تنها شماری محدود از بندگان صالح خداوند همچون اوصیا و امامان(ع) از آن بهره دارند.
  2. در عموم موارد منشأ الهام مبهم است و فقط انسان در می‌‏یابد که بارقه‌ای در دل او درخشیدن گرفته و راهی برای گریز از مهلکه یا برون رفت از یک بحران و مسأله برای او گشوده شده است. اما این که این بارقه توسط چه کسی و چگونه در قلب او افکنده شده، نامشخص است. در حالی که در تحدیث منشأ آن که فرشته است، برای ولی خداوند از هر جهت آشکار و مشخص است.[۲۰]
  • از سویی دیگر، پایینتر بودن مقام تحدیث از مرتبه وحی به دو جهت است:
  1. وحی نوعی از ارتباط خداوند به صورت مستقیم، یا با واسطه فرشته است که تنها به پیامبران اختصاص دارد و از رهگذر آن دین یا شریعت یا سایر فرامین الهی به آنان ابلاغ می‌‏گردد، اما تحدیث نوع ضعیف‌تری از ارتباط فرشته با ولی خداوند است که از رهگذر آن دانش افزایی اتفاق می‏‌افتد.
  2. در وحی با وساطت فرشته، پیامبر فرشته را در خواب یا بیداری می‌‏بیند، اما در تحدیث ولی خدا تنها صدای فرشته را می‏‌شنود، اما او را نمی‌‏بیند.[۲۱]

برخی از روایات دربارۀ تحدیث

  • دربارۀ تحدیث فرشتگان با امامان معصوم(ع) روایاتی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
  1. امام باقر(ع) می‌فرماید:[۲۲] «امام علی(ع) به کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) عمل می‌کرد. هنگامی‌ که با مسئله جدیدی روبه‌رو می‌شد که نه در کتاب خدا بود و نه در سنت پیامبر، خداوند به او الهام می‌کرد.»[۲۳]
  2. امام باقر(ع) فرمودند:[۲۴] «به درستى که اوصیاى محمد(ص) محدثند.»[۲۵]
  3. امام صادق(ع) فرمودند:[۲۶] «ما دوازده نفر محدث هستیم.»[۲۷]
  4. امام کاظم فرمودند:[۲۸] «ائمه، دانشمندان، راستگویان، فهمیدگان و محدثان‌اند.»[۲۹] و ... .[۳۰]

نظر علمای شیعه و اهل سنت دربارۀ مقام تحدیث

  • برخی از بزرگان شیعه با توجه به روایات، محدث بودن امامان(ع) را صحیح می‌دانند.[۳۱] شیخ مفید در این زمینه می‌گوید: "نظر من این است که شنیدن صدای ملائک، از نظر عقلی جایز است، از راستگویان شیعه که معصومند، ممتنع نیست. روایاتی در تأیید صحت آن وارد شده است. البته ‌این عمل مخصوص امامان معصوم(ع) است؛ همچنین برای برخی از شیعیان که به صالحین و ابرار و برگزیدگان معروفند، امکان دارد. این نظر فقهای محدث شیعه است".[۳۲] ایشان در جای دیگر می‌نویسد: "ما معتقدیم خداوند متعال بعد از پیامبر(ص)، به اولیای خود کلماتی را القا می‌کند که به آنها وحی گفته نمی‌شود."[۳۳] از نگاه شیخ مفید، تحدیث و الهام، دو منبع اساسی علم امام، عقلاً و نقلاً پذیرفته شده است.[۳۴] بزرگان دیگری همچون شیخ طوسی[۳۵] هم قائل به چنین نظریه‌ایی هستند.[۳۶]
  • بر این اساس می‌توان گفت در دستگاه معرفتی شیعه آموزه "الهام یا "نَكْتٌ‏ فِي‏ الْقَلْب‏" و تحدیث "یا "نَقْرٌ فِي‏ الْأَسْمَاع" دو مجرای تحقق آگاهی و دو شیوه برای رهیافت امام به حقیقت است که گاه از مجموعه این دو به تحدیث یاد شده است.[۳۷]
  • اصل وجود محدث در اسلام اجماعی بوده و پیامبر از آن خبر داده که در امت اسلام هم مانند اقوام گذشته محدث وجود دارد، اختلافی اگر هست در مصداق آن است که اهل سنت مصداق آن را برخی از خلفا دانسته و شیعیان مصداق محدث را ائمه اهل بیت(ع) می‌دانند.[۳۸]
  • نتیجه اینکه مطابق نظر علمای شیعه، یکی از مهمترین راه‌های علم آموزی امامان(ع) تحدیث با فرشتگان بوده است.

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

منابع


پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:  

  1. ر.ک. مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، ص ۳۲۱
  2. ر.ک. خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ج ۲، ص ۳۹۶ ـ ۳۹۷؛ امام خان، عسکری، منشأ و قلمرو علم امام، فصل پنجم، صفحه؟؟؟؛ کرجی، علی، جلوه‌های دانش علی، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، ص ۱۳
  3. ر.ک. خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ج ۲، ص ۳۹۶ ـ ۳۹۷؛ برنجکار، رضا، شاکر، محمدتقی، ماهیت علم امام بررسی تاریخی و کلامی، ص ۴۸؛ سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷، صفحه؟؟؟؛ رحمان ستایش، محمد کاظم، بازشناخت نظام اندیشگی نص گرایان و محدثان متقدم، ص ۱۱۶ ـ ۱۱۹؛ مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص ۷۱
  4. ر.ک. نادم، محمد حسن، [[علم غیب از نگاه عقل و وحی (کتاب)|علم غیب از نگاه عقل و وحی]]، ص ۳۳۰
  5. مفید، محمد بن محمد، ارشاد، ج ۲، ص ۱۸۶؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱ ص ۳۱۸ و ۳۹۸
  6. ر.ک. برنجکار، رضا، شاکر، محمدتقی، حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت، فصلنامۀ آینۀ معرفت، ش ۳۷، ص ۱۵۲
  7. ر.ک. نادم، محمد حسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص ۳۳۰؛ نادم، محمد حسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص ۵۹
  8. ر.ک. [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین[[، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص ۶۴؛ افتخاری، سیدابراهیم، بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد، ص ۷۴ ـ ۷۶؛ باقری، سید محمد فائز، بررسی علم اولیای الهی، ص ۱۱۶؛ شیخ‌زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص ۵۷
  9. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۱، ص۲۷۱، ح۴؛ امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۵، ص۴۲؛ خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ج ۲، ص ۳۹۶ ـ ۳۹۷؛ نیرومند، رضا، مرتضوی، سید مرتضی، محمدزاده نقاشان، الهام، رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه، ص ۵۹؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص ۱۷۶؛ موسوی، سید علی، تبیین و بررسی گستره علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی، ص ۸۸
  10. ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج ۱، ص ۳۵۰؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۲، ص ۱۳۴
  11. ر.ک. افتخاری، سیدابراهیم، بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد، ص ۷۴ ـ ۷۶
  12. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۷۱
  13. ر.ک. امینی، ابراهیم، بررسی مسائل کلی امامت، ص ۲۴۹؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟؛ کرجی، علی، جلوه‌های دانش علی، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، ص ۱۳
  14. سورۀ آل عمران، آیۀ ۴۲ ـ ۴۵
  15. سورۀ هود، آیۀ ۷۱
  16. ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرایع، ج۱، ص۲۱۶، باب ۱۴۶، ح۱؛ ابن جریر طبری، محمد، دلائل الامامه، ص ۲۸
  17. ر.ک. خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ج ۲، ص ۳۹۶ ـ ۳۹۷؛ سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۳۰ ـ ۱۴۰
  18. ر.ک. مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، ص ۳۲۱
  19. ر.ک. نصیری، محمد حسین، گسترۀ علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟
  20. ر.ک. نصیری، محمد حسین، گسترۀ علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟
  21. ر.ک. نصیری، محمد حسین، گسترۀ علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟
  22. صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، ج ۱، ص ۲۳۵
  23. ر.ک. نادم، محمد حسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص ۵۹؛ افتخاری، سیدابراهیم، بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد، ص ۷۴ ـ ۷۶؛ کرجی، علی، جلوه‌های دانش علی، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، ص ۱۳
  24. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۷۰
  25. ر.ک. سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۳۰ ـ ۱۴۰
  26. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج ١، ص ٣١٩
  27. ر.ک. سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ افتخاری، سیدابراهیم، بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد، ص ۷۴ ـ ۷۶؛ شیخ‌زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص ۵۷
  28. کلینی، محمد بن یعقوب، کافى، ج ١، ص ٢٧١؛ طوسی، محمد بن حسن، امالى، ص ٢۴۵
  29. ر.ک. [[ناصرالدین اوجاقی|اوجاقی، ناصرالدین[[، علم امام از دیدگاه کلام امامیه، ص ۶۴؛ افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات، ص ۵۰ ـ ۵۲؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟
  30. ر.ک. اامینی، ابراهیم، بررسی مسائل کلی امامت، ص ۲۴۹؛ نادم، محمد حسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص ۵۹؛ سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ افتخاری، سیدابراهیم، بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد، ص ۷۴ ـ ۷۶؛ باقری، سید محمد فائز، بررسی علم اولیای الهی، ص ۱۱۶؛ نصیری، محمد حسین، گسترۀ علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟؛ ابطحی، سیدعبدالحمید، فرآیند آگاهی شیعیان از علم غیب امامان، فصلنامه امامت پژوهی، ش ۲، ص ۷۸؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص ۱۷۶؛ افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات، ص ۵۰ ـ ۵۲؛ موسوی، سید علی، تبیین و گسترۀ علم امام از دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی، ص ۸۸؛ نیرومند، رضا، مرتضوی، سید مرتضی، محمدزاده نقاشان، الهام، رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه، ص ۵۹؛ امام خان، عسکری، منشأ و قلمرو علم امام، فصل پنجم، صفحه؟؟؟؛ کرجی، علی، جلوه‌های دانش علی، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، ص ۱۳؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟
  31. ر.ک. نادم، محمد حسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص ۵۹؛ افتخاری، سیدابراهیم، بررسی مقایسه‌ای شئون امامت در مکتب قم و بغداد، ص ۷۴ ـ ۷۶؛ مشکی، محمد، بررسی علم امام از دیدگاه شیخ مفید، فصلنامه فلسفی کلامی، ش ۴۵، ص ۳۱۷؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص ۱۷۶؛ شیخ‌زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص ۵۷
  32. مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات، ص ۶۹ ـ ۷۰ و تصحیح الاعتقاد، ص ۹۹
  33. مفید، محمد بن محمد، تصحیح الاعتقاد، ص ۹۹
  34. ر.ک. نادم، محمد حسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص ۵۹
  35. مانند امالی شیخ طوسی، ص ۲۴۵ ـ ۴۰۷ و ۴۰۸ و ...
  36. ر.ک. نادم، محمد حسن، افتخاری، سیدابراهیم، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، ص ۵۹
  37. ر.ک. برنجکار، رضا، شاکر، محمدتقی، حقیقت تحدیث و رابطه آن با نبوت، فصلنامۀ آینۀ معرفت، ش ۳۷، ص ۱۵۲
  38. ر.ک. سبحانی، سید محمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۳۰ ـ ۱۴۰؛ عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص ۱۷۶؛ شیخ‌زاده، قاسم علی، رابطه علم غیب امام حسین و حادثه عاشورا، ص ۵۷؛ نیرومند، رضا، مرتضوی، سید مرتضی، محمدزاده نقاشان، الهام، رابطه الهام و تحدیث در علم امامان شیعه، ص ۵۹