بحث:آرامش در روان‌شناسی اسلامی

مقدمه

انسان‌ها به آرامش و امنیت روانی نیاز دارند، زیرا در سایه آرامش و امنیت روانی، بهداشت و سلامتی جسمی و روانی و شخصیت سالم انسانی شکل می‌گیرد؛ و انسان‌ها می‌توانند به رشد و کمال و توسعه‌ انسانی، اهداف عالی زندگی و سجایای اخلاقی برسند. از سویی دیگر، بهداشت روانی در گِرو پیشگیری از عوامل استرس و جلوگیری از اضطراب و شرایط تنش‌زا نهفته است. به یقین می‌توان گفت آرامش روانی و سلامت عاطفی مهم‌ترین نیاز همه‌ انسان‌ها در گستره‌ جهان امروز است؛ زیرا غالب افراد در جوامع کنونی از ناامنی و فشار روانی، اضطراب و ترس از آینده رنج می‌برند به گونه که قرنِ حاضر را «قرن اضطراب» ناشی از دیگرگونی فراگیر زندگی صنعتی و پیامدهای مخرّب آن در زندگی بشر نامیده‌اند.

امروزه استرس و نگرانی‌های انسان از آینده مبهم و هراس از نابودی توسط تسلیحات اتمی، میکروبی و بیولوژیک که در دسترس سیاست مداران فاسد و ارتش‌های مدرن و گروه‌های تروریستی قرار دارد، استرس و نگرانی‌های دایمی از فقر و بیکاری و ترس از عدم تأمین نیازهای زندگی بر اثر شکاف روزافزون طبقاتی، استرس و فشارروانی ناشی از ترافیک و آلودگی‌های گسترده زیست محیطی که توسط شرکت‌های بزرگ بر اثر ثروت اندوزی و بر داشت بی‌رویه از منابع طبیعی ایجاد می‌شود، ترس و نگرانی از خشونت و تبعیض گسترده اجتماعی، استرس و نگرانی از تبعیض فراگیر سیاسی، فرهنگی، اقتصادی که همه این فرایندِ فرساینده و مخرّب، بر اثر سیاست‌های دنیاگرانه نظام‌های سلطه جو و فاسدِ حاکم بر جهان إعمال می‌گردد، آرامش را از انسان‌ها گرفته و زندگی را به کام جوامع بشری تلخ نموده و روزنه‌های امید به نجات از این چرخه ویران‌گر ستم پیشه را بر روی وی بسته است. هر روز که می‌گذرد بر ابعاد ویرانی و تباهی زندگی انسان در زیر یوغ حاکمیت ظلم و الحاد حاکم بر جهان افزوده می‌شود و فریادهای توده‌های مستضعف در سراسر جهان در شانتاژ رسانه نظام سلطه، محو و نابود می‌گردد. در این شب هراس‌انگیز، که ستاره‌های آسمان تفکر انسانی یکی پس از دیگری در کام تاریکی فرو می‌روند و آرزوی آدمی به نجات و دل‌بستگی او به سعادت توسط نظام‌های سیاسیِ فاسد حاکم بر جهان به نفرت و انزجار تبدیل می‌شود؛ایمان به «مُنجی» و امید به ظهور آخرین ذخیره خیر و هدایت الهی و برچیده شدن دایمی طومار نظام‌های فاسد حاکم بر جهان، یگانه افق روشنی است که فردای روشن را برای بشریت نوید می‌دهد و استرس و نگرانی‌ها نسبت به آینده و فرجام زندگی را از روح و جان او ستُرده و به وی آرامش می‌دهد. همین باور و ایمان است که فرایند طولانی مبارزات بشری علیه ستم و استبداد را با غلبه نهایی جریان حق و عدالت زنده، پویا و معنا دار می‌نماید و موجی از امید و شهامت، شور و اشتیاق، و استقامت و پایداری و امنیت و آرامش در دل توده‌های دردمند و مستضعف می‌آفریند.

مفهوم آرامش

لغت شناسان فارسی، آرامش را اسم مصدر و به معنای:

1. آرامیدن.
2. فراغت، راحت، آسایش.
3. طمأنینه، سکینه.
4. صلح، آشتی.
5. ایمنی، امنیت.
6. خواب سبُک و اندک.
7. سکون، و هم‌چنین به معنای آسودگی و فراغ ذکر کرده‌اند.

همان‌طور که ملاحظه می‌شود، نزدیک‌ترین واژه عربی به آرامش کلمه سکینه است که در قرآن و منابع دینی نیز به کار رفته است. سکینه در لغت، به معنای وقار، سنگینی و آرامش است برخی آن را به هیئت خاص جسمانی معنا کرده‏‌اند که از آرامش اعضا حاصل می‏‌شود. علاّمه طباطبائی صاحب تفسیر المیزان، سکینه را از ماده سکون به معنای آرامش دل دانسته‌‏اند؛ آرامشی که انسان در عزم و اراده خود دارد و هیچ‏گونه اضطراب و نگرانی به خود راه نمی‏‌دهد؛ مانند شخص حکیم؛ یعنی کسی که دارای ملکه اخلاقی (حکمت) باشد که نسبت به کارهای خودش چنین آرامشی دارد. ایشان این آرامش را هم از خواص ایمان بر شمرده‏‌اند.

آینده و آرامش

مفهوم "آرامش"، متناظر به آینده است. به این معنا که اگر انسان نسبت به آینده خود ترس و هراسی نداشته و نسبت به سرنوشت خود در آینده احساس امنیت و اطمینان خاطر داشته باشد، آرامش هم دارد و اگر نسبت به آینده خود احساس خوف، خطر، و نگرانی داشته باشد آرامش نخواهد داشت.

آینده جهان‏ در جهان‌بینی مادّی گرایان

انسان به امید آینده نیک و سعادت‌مندانه‌ زنده است. امید به آینده خوب، سر چشمه پویایی و حیات]] است. آن-گاه که خورشید گرما بخش امید به آینده‌ در دل آدمی غروب کند، تاریکیِ سیه روزی، و زنگار سرخوردگی و افسردگی آیینه جان او را تیره و تار می‌کند و روح زندگی را در او به مسلخ می‌کشد. سرخوردگی، نا امیدی، و افسردگی‌های حاصل از شکست جهان‌بینی و ایدئولوژی‌های مادّی و خود ساخته بشر که روزگاری دستورهای نهایی و تنها راه رسیدن به کمال و شادکامی تلقی می‌شد، امروزه ناکارآمدی خود را نشان داده و اندیشه بی ثباتی و ناامیدی نسبت به آینده را در ذهن‌ها انداخته است. بی اعتمادی به همه چیز و همه کس روح آدمی را دست‌خوش نگرانی و هراس ساخته و آرامش و امید و شادی را از آن برگرفته است. این است که با آزمون و ناکارآمدی تمام ایدئولوژی‌های بشری، امروزه موجی از بدبینی، منفی نگری، خودکشی، روی‌کرد به انواع مواد مخدر، باده گساری، لااُبالی‌گری، هرزه‌گرایی، روسپی‌گری، نفرت و تباهی‌جویی و گریز از زندگی، همراه با احساس غبن، و فریبِ ناشی از ایمان نارسا به آرمان‌های شکست خورده، گریبان‌گیر بشر امروز شده است و کابوس ِیأس و نومیدی نسبت به آینده، آن چنان سایه سنگین خود را بر گستره گیتی گسترده که روزنه امیدی برای نجات بشریت باقی نمانده و تفکر نابودی انسان و انهدام جهان توسط تسلیحات اتمی و هیدروژنی امروزه به عنوان یک باور قطعی درآمده و افراد بسیاری از پایان جهان در فلان سال خبر می‌دهند!

لذا، یکی از عواملی که امروزه آرامش را از انسان گرفته است ترس و بد بینی نسبت به آینده است. شهید مطهری این ترس و نگرانی را که برخواسته از حاکمیت‌های دنیاگرایان و جهان‌بینی‌های مادّی است به خوبی تبیین نموده است: هر چند یک بار در روزنامه‏‌ها، در نطق‌ها و سخنرانی‌های گردانندگان سیاست جهان، (فیلم‌های آخرالزمانی هالیوودی)، آثار بدبینی شومی نسبت به آینده بشریّت و نابودی تمدّن‌ها مشاهده می‏‌کنیم. اگر از آن درسی که دین به ما آموخته صرف نظر کنیم و ایمان به مددهای غیبی را از دست بدهیم و تنها بر اساس علل ظاهری حکم کنیم باید به آنها حق بدهیم که بدبین باشند. چرا بدبین نباشند؟ در دنیایی که سرنوشتش بستگی پیدا کرده به دگمه‏‌ای که انسانی فشار دهد و پشت سرش وسائل مخرّب که قدرت آنها را خدا می‌داند به کار بیفتد، در دنیایی که به راستی بر روی انباری از باروت قرار گرفته و جرقّه‌‏ای کافی است که یک حریق جهانی به وجود بیاورد، چه جای خوشبینی به آینده است؟ راسل در کتاب امیدهای نو می‏‌گوید: "زمان حاضر، زمانی است که در آن حسّ حیرت توأم با ضعف و ناتوانی همه را فرا گرفته است. می‏‌بینیم به طرف جنگی پیش می‏‌رویم که تقریباً هیچ‌کس خواهان آن نیست؛ جنگی که همه می‌‏دانیم قسمت اعظم نوع بشر را به دیار نیستی خواهد فرستاد. و با وجود این مانند خرگوشی که در برابر مار افسون شده باشد خیره خیره به خطر نگاه می‌‏کنیم بدون آن‌که بدانیم برای جلوگیری از آن چه باید کرد؟ در همه جا داستان‌های مخوف از بمب اتمی و هیدروژنی و شهرهای با خاک‏ یک‌سان شده و قحطی و سبعیّت و درنده خویی برای یک‌دیگر نقل می‌‏کنیم؛ ولی با اینکه عقل حکم می‏‌کند که از مشاهده چنین دورنمایی بر خود بلرزیم، چون جزئی از وجودمان از آن لذّت می‏‌برد و شکافی عمیق روح ما را به دو قسمت سالم و ناسالم تقسیم می‏‌کند، برای جلوگیری از بدبختی تصمیم قاطعی نمی‌‏گیریم." چه تصمیمی؟ مگر بشر قادر است چنین تصمیمی بگیرد؟ هم او می‏‌گوید: "دوره به وجود آمدن انسان نسبت به دوره تاریخی، طولانی، ولی نسبت به دوره‏‌های زمین‌شناسی کوتاه است. تصوّر می‏‌کنند انسان یک میلیون سال است که به وجود آمده. اشخاصی هستند و از آن جمله انشتاین که به زعم آنها بسیار محتمل است که انسان دوره حیات]] خود را طی کرده باشد و در ظرف سنین معدودی موفّق شود با مهارت شگرف علمی خود، خویشتن را نابود کند."

شهید مطهری اظهار می‌دارد: انصافاً اگر بر اساس علل مادّی و ظاهری قضاوت کنیم این بدبینی‏‌ها بسیار به‌جاست. فقط یک ایمان معنوی، ایمان به "امدادهای غیبی" و اینکه "جهان را صاحبی است خدا نام" لازم است که این بدبینی‏‌ها را زایل و تبدیل به خوشبینی کند و بگوید بر عکس، سعادت بشریّت، رفاه و کمال بشریّت، زندگی انسانی و زندگی مقرون به عدل و آزادی و امن و خوشی بشر، در آینده است و انتظار بشر را می‏‌کشد.

اگر این بدبینی را بپذیریم واقعاً مسأله صورت عجیب و مضحکی به خود می‌‏گیرد؛ مثَل بشر، مثَل طفلی می‏‌شود که در اوّلین لحظه‌‏ای که قادر می‏‌شود چاقو به دست بگیرد، آن را به شکم خود می‏‌زند، خودکشی می‏‌کند و کوچک‌ترین حظّی از وجود خود نمی‏‌برد. حالا اگر بنا باشد که انسان به همین زودی با مهارت شگرف علمی خود، خود را نابود کند و اگر واقعاً انسان با قدرت علمی خود گور خود را به دست خود کنده باشد و چند گامی بیشتر تا گور خود فاصله نداشته باشد؛ اگر واقعاً چنین خودکشی اجتماعی در انتظار بشر باشد باید بگوییم خلقت این موجود بسی بیهوده و عبث بوده است.

آینده جهان‏ در جهان‌بینی دینی

شهید مطهری، جهان‌بینی مادّی حاکم بر آینده جهان را که زندگی انسان را در هراس و اضطراب فرو برده است رد نموده و نگرش مثبت دینی را نسبت به آینده انسان و جهان این چنین تبیین می‌نماید: را ما به دلیل اینکه مؤمن و مسلمانیم و در عمق ضمیرمان این اصل وجود دارد که: "جهان را صاحبی است خدا نام"، هر چه در دنیا پیشامدهایی می‏‌شود هرگز احساس خطر عظیم، خطری که احیاناً بشریّت را نیست و نابود کند و کره زمین را تبدیل به توده خاکستر کند و زحمات چند هزار ساله بشریّت را کأن لم یکن نماید نمی‌‏کنیم. در تهِ دل خودمان باور داریم که سال‌های سال، قرن‌ها، شاید میلیون‌ها سال دیگر، در روی این زمین زندگی و حیات]] موج خواهد زد. فکر می‌‏کنیم بعد از ما آن‌قدر مسلمان‌ها بیایند و زندگی کنند و بروند که فقط خدا عدد آنها را می‌داند. آری، ما در تهِ دل خود این‌طور فکر می‏‌کنیم و هرگز این اندیشه را به خود راه نمی‏‌دهیم که ممکن است عمر جهان، یعنی عمر بشر و عمر زمینِ ما به پایان رسیده باشد. تعلیمات انبیاء، نوعی امنیّت و اطمینان خاطر به ما داده است و در واقع در تهِ قلب خود به مددهای غیبی ایمان و اتّکا داریم. اگر به ما بگویند یک ستاره عظیم در فضا در حرکت است و تا شش ماه دیگر به مدار زمین می‌‏رسد و با زمین ما برخورد می‏‌کند و در یک لحظه زمینِ ما به یک توده خاکستر تبدیل می‏‌شود، باز هم با همه ایمان و اعتقادی که به پیش‌بینی‌‏های دانشمندان داریم به خود ترس راه نمی‌‏دهیم، در تهِ دلمان یک نوع ایمان و اطمینانی هست که، بنا نیست بوستان بشریّت که تازه شکفته است در اثر بادِ حوادث ویران گردد.

آری، همان طوری که باور نمی‏‌کنیم زمینِ ما به وسیله یک ستاره، یک حادثه جوّی نیست و نابود شود، باور نمی‌‏کنیم که بشریّت به دست خود بشر و به وسیله نیروهای مخرّبی که به دست بشر ساخته شده منهدم گردد. آری، ما به حکم یک الهام معنوی که از مکتب انبیاء گرفته‌‏ایم باور نمی‌‏کنیم. دیگران چطور؟ آیا آنها هم باور نمی‌‏کنند؟ آیا همین اطمینان و خوشبینی نسبت به آینده انسان و زمین و زندگی و تمدّن و خوشبختی و بهروزی و عدالت و آزادی در آنها وجود دارد؟ ابداً.

آری، یک نفر مادّی مسلک می‏‌تواند این چنین فکر کند، ولی یک نفر تربیت شده در مکتب الهی این‌طور فکر نمی‏‌کند؛ او می‌‏گوید: ممکن نیست که جهان به دست چند نفر دیوانه ویران شود؛ او می‌‏گوید: درست است که جهان بر سر پیچ خطر قرار گرفته است، ولی خداوند همان طور که در گذشته- البتّه در شعاع کوچک‌تری- این معجزه را نشان داده، بر سر پیچ‌های خطر بشر را یاری کرده و از آستین غیب مصلح و منجی رسانده است، در این شرایط نیز چنان خواهد کرد. همان‌طور که پیامبر اعظم(ص) این اطمینان را برای بشریت داد: «وَ أَهْلُ بَیْتِی أَمَانٌ‏ لِأَهْلِ‏ الْأَرْضِ‏ فَإِذَا ذَهَبَ أَهْلُ بَیْتِی ذَهَبَ أَهْلُ الْأَرْضِ»: اهل‌بیت من مایه امنیت و امان اهل زمین است، پس زمانی‌که آنان از زمین بروند، اهل زمین نیز از میان خواهند رفت."

آینده جهان در جهان‌بینی انتظار

مکتب انتظار، نه تنها پایان و نابودی جهان را در عصر کنونی نفی می‌کند، بلکه آینده سرشار از خوبی و خیر و برکت و امنیت را برای بشریت نوید می‌دهد:

عدالت جهان‌گیر، پس از ظلم گسترده

در جهان‌بینی انتظار، کار جهان عبث نیست، عمر جهان به پایان نرسیده است، هنوز اوّل کار است، دولتی مقرون به عدل و عقل و حکمت و خیر و سعادت و سلامت و امنیّت و رفاه و آسایش و وحدت عمومی و جهانی در انتظار بشریّت است، همان‌طور که پیامبر اخرالزمان این نوید قطعی را به بشریت داده است: "اگر از دنیا جز روزی باقی نماند، خداوند آن روز آن چنان طولانی گرداند تا قائم ما ظهور کند، پس جهان را سرشار از قسط و عدالت گرداند، چنان‌که از ظلم و ستم پر شده بود: «وَ لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِکَ حَتَّی یَخْرُجَ قَائِمُنَا فَیَمْلَأَهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ‏ جَوْراً وَ ظُلْماً.»"

آسایش و رفاه در سایه حاکمیت پرهیزگاران، پس از نابودی دولت فاسقان

بر اساس جهان‌بینی انتظار، آینده جهان در سایه حکومت صالحان است و در آن، انتخاب اصلح به معنی واقعی صورت خواهد گرفت. ایام امنیت، رفاه و بهروزی خواهد رسید "و زمین به نور پروردگارش روشن خواهد شد: ﴿وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا﴾. زمانی‌که که حضرت قائم(ع) قیام کند، در آن عصر به عدالت حکم شود و ستم برای همیشه رخت بر بندد، راه‌ها امن گردد، زمین برکات و استعدادهای خود را ظاهر گرداند و حدّاکثر استفاده از منابع و خیرات زمین صورت گیرد، فقیری پیدا نشود که مردم صدقات و زکات خود را به او بدهند و این است معنی سخن خدا: عاقبت از آن متّقیان است: «اذا قامَ الْقائِمُ حَکَمَ بِالْعَدْلِ، ارْتَفَعَ فی أیّامِهِ الْجَوْرُ وَ أمِنَتْ بِهِ السُّبُلُ، وَ اخْرَجَتِ الارْضُ بَرَکاتِها فَلَا یَجِدُ الرَّجُلُ مِنْکُمْ یَوْمَئِذٍ مَوْضِعاً لِصَدَقَتِهِ وَ لَا لِبِرِّهِ لِشُمُولِ الْغِنَی جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعالی‏»: ﴿وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾

آبادی فراگیر، پس از جنگ و ویرانی

هر صبح دل‌انگیزی، پس از یک شب تاریک طلوع می‌کند. به گفته شهید مطهری: همان طور که ظهورهای گذشته پس از سختی‌هایی بوده، قطعاً این ظهور نیز پس از سختی‌ها و شدّت‌ها خواهد بود. همیشه برق‌ها در ظلمت‌ها می‏‌جهد. امام علی ((ع)) به این سختی‌ها و نشانه‌های پیش از ظهور اشاره فرموده و آثار رفاه و امنیت و عدالت و معنویت دولت الهی امام مهدی(ع) را پس از ظهور، این چنین بیان کرده است: «حَتَّی تَقُومَ‏ الْحَرْبُ‏ بِکُمْ عَلَی سَاقٍ بَادِیاً نَوَاجِذُهَا مَمْلُوءَةً أَخْلَافُهَا حُلْواً رَضَاعُهَا عَلْقَماً عَاقِبَتُهَا أَلَا وَ فِی غَدٍ وَ سَیَأْتِی‏غَدٌ بِمَا لَا تَعْرِفُونَ یَأْخُذُ الْوَالِی مِنْ غَیْرِهَا عُمَّالَهَا عَلَی مَسَاوِئِ أَعْمَالِهَا وَ تُخْرِجُ لَهُ الْأَرْضُ أَفَالِیذَ کَبِدِهَا وَ تُلْقِی إِلَیْهِ سِلْماً مَقَالِیدَهَا فَیُرِیکُمْ کَیْفَ عَدْلُ السِّیرَةِ وَ یُحْیِی مَیِّتَ الْکِتَابِ وَ السُّنَّةِ»:جنگ قد علَم خواهد کرد، در حالی که دندان‌های خود را نشان می‏‌دهد. پستان‌هایش پر و آماده است. شروع کار شیرین است و عاقبت آن تلخ. همانا فردا- و فردا چیزی ظاهر خواهد کرد که او را نمی‏‌شناسید و انتظارش را ندارید- آن حاکم انقلابی هر یک از عمّال حکومت‌های قبلی را به سزای خودش خواهد رسانید، زمین پاره‏‌های جگر خود را از معادن و خیرات و برکات برای او بیرون خواهد آورد و کلیدهای خود را با تمکین به او تسلیم خواهد کرد؛ آن وقت به شما نشان خواهد داد که عدالت واقعی چیست، و کتاب خدا و سنّت پیامبر را احیاء خواهد کرد. در این خطبه امام علی ((ع)) نیز، از یک آینده سخت و خشم‌ناک و جنگ‌های وحشت‌زا یاد می‏‌کند، ولی در پایان این شب سیه، طلوع خورشید درخشان توحید و عدالت را نوید می‏دهد.

امنیت دایمی، پس از خوف و تهدیدها

براساس جهان‌بینی انتظار، آینده جهان و فردای سرنوشت انسان همان است که خداوند متعال در قرآن کریم ترسیم فرموده است.آینده که در آن حجّت خدا(ع) و صالحان امت، زمام امور جهان را به دست می‌گیرند و حاکمیت دین اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین آئین توحیدی، موجب رضایت و خوشنودی خداوند و انسان در زندگی می‌شود و ترس‌ و هراس‌ها از میان رفته و امنیت و آرامش دایمی بر انسان و جهان حاکم می‌شود: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا﴾ جهان‌بینی و آرمان مکتب انتظار و فلسفه بزرگ مهدویّت چنین است؛ در عین اینکه پیش‌بینی یک سلسله حوادث و تکانه‌های شدید و و بروز ستم و نابسامانی‌های فراگیر است، پیش‌بینی ظهور آینده امن و سعادت بخش و پیروزی کامل عقل بر جهل، توحید بر شرک، ایمان بر شک، عدالت بر ظلم، سعادت بر شقاوت نیز هست؛ لذا نوید دِه و آرزو ساز و آرامش‌بخش است.

آرامش، در سایه زیارت، توسّل و دعا برای امام زمان

علاوه بر آرامش و امنیتی که از باورها و جهان‌بینی انتظار، برای انسان مضطرب و مضطر معاصر حاصل می‌شود، دعا، توسّل و زیارت امام مهدی(ع)، به عنوان حجّت خدا و مایه امان و پناه انسان در زمین، برای انسان‌های منتظِر بسی امنیت آفرین و آرامش بخش است. بخشی زیادی از معارف مهدوی(ع)، مربوط به زیارت، توسّل و دعا برای سلامتی و ظهور آن حضرت است. این معارف، نقش بسیار مهمی در بهداشت و امنیت و آرامش روانی دارد. امام زمان(ع) نقش بسیار زنده و مؤثّر در مناسک مذهبی جامعه مؤمنین دارد. آنان در قنوت نماز یا پس از ادای هر فریضه، دعای سلامتی و فرَج آن حضرت را با دل‌های‌ آکنده از اشتیاق زمزمه می‌کنند: الگو:متن جدیث: خدایا، ولیّ‏‌ات حضرت حجّة بن الحسن که درودهای تو بر او و بر پدرانش باد، در این لحظه و در تمام لحظات، سرپرست و نگاهدار و راهبر و یاری‌گر و راهنما و دیدبان باش، تا او را به صورتی که خوشایند اوست ساکن زمین گردانیده و مدّت زمان طولانی در آن بهره‏مند سازی!".

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: