دلایل نماد و سمبل بودن دجال چیست؟ (پرسش)

دلایل نماد و سمبل بودن دجال چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / مقدمات ظهور امام مهدی / نشانه‌های ظهور امام مهدی
مدخل اصلی	مسیح دجال
مدخل وابسته	؟
تعداد پاسخ	۱ پاسخ

دلایل نماد و سمبل بودن دجال چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

کاوس روحی برندق

حجت الاسلام و المسلمین دکتر کاوس روحی برندق و دیگر نویسندگان مقاله «دجال در نگاه احادیث فریقین» در این‌باره گفته‌اند:

«مجموعه شواهد و قرائن سمبل بودن دجال را که طرف‌داران سمبل و رمز بودن دجال ارائه کرده‌اند، یا می‌توان در تأیید آن ارائه کرد، همراه با نقد آن‌ها عبارت‌اند از:

• اولویت حمل بر نماد از رد احادیث ضعیف: از نظر طرف‌داران سمبل بودن دجال اکثر روایات مربوط به دجال از نظر ضوابط سندی، خبر واحد هستند که قابل اعتماد نیستند با وجود این ضعف، امر از دو حال خارج نیست؛ یا باید تمامی این اخبار را مردود بدانیم، یا این‌که بر یک معنای رمزی و کنایی برخلاف معنای ظاهری حمل کنیم و روشن است که حمل بر معنای رمزی از کنار گذاشتن و مردود دانستن بهتر است.

نقد: حقیقت این است که راه صحیح تعامل با روایات در این‌گونه مسائل که بحث احکام و فروع فقهی در میان نیست، آن است که مفاهیمی را که از روایات به صورت یقینی و اطمینان‌آور مستفاد می‌شود اخذ کنیم و مفاهیمی که از روایات به صورت اطمینان‌آور برنمی‌آید، رها کنیم و به دین نسبت ندهیم. به علاوه اینکه - چنان‌که پیش از این گفته شد - از روایات مربوط به دجال به صورت متواتر (اجمالی یا معنوی) شخص بودن دجال استنباط می‌شود. اما برای اثبات یک‌یک ویژگی‌ها دلیلی اطمینان‌آور وجود ندارد. از این‌رو هر ویژگی را که این‌چنین بود رها می‌کنیم، نه این‌که با وجود اقرار به ضعف روایات، دست به تأویل بزنیم.

• انذار پیامبران گذشته از فتنه دجال: در روایتی چنین آمده است: رسول خدا (ص) در خطبه‌ای طولانی در حجة الوداع فرمود: خداوند پیامبری را مبعوث نکرد مگر آن رسول، امت خویش را از فتنه دجال انذار داد. گفته می‌شود حدیثی که درباره انذار همه پیامبران گذشته از فتنه دجال نقل شده است، بر سمبل بودن دجال اشاره دارد؛ وگرنه انبیای پیشین به مردم عصر خود نسبت به فتنه دجالی که در آخر الزمان آشکار می‌شود و هزاران سال با آن‌ها فاصله دارد هشدار نمی‌دادند.

نقد: افزون بر نقد سندی حدیث - که نیاز به تأمل دارد - می‌توان انذار همه پیامبران از فتنه دجال را که در آینده رخ می‌دهد، به پرهیز از زمینه‌سازی برای فتنه دجال که در زمان هریک از انبیای سلف رخ داده و امری فعلی برای مردم آن زمان و قابل هشدار بوده حمل کرد. بنابراین در انذار از یک چیز و هشدار نسبت به آن، نیاز نیست که قطعاً آن شیء در آن زمان اتفاق بیفتد؛ وگرنه باید ملتزم باشیم تمامی اموری را که انبیای الهی از آن انذار داده‌اند قطعاً در زمان آن‌ها رخ داده است. برای نمونه قرآن کریم از زبان پیامبر اکرم (ص) چنین می‌فرماید: ﴿وَأُوحِيَ إِلَيَّ هَذَا الْقُرْآنُ لأُنذِرَكُم بِهِ وَمَن بَلَغَ﴾؛ از این آیه برمی‌آید که پیام‌های قرآن برای هرکس که مستقیماً یا از طریق واسطه تا روز قیامت به او برسد، برای او انذارکننده و بیم‌دهنده است. بنابراین همان گونه که وجود مُنذَر الیه (انذار داده شده) در زمان انذار شرط نیست، بلکه انذار به مخاطبان القا می‌شود تا در آینده به دست آیندگان برسد؛ یا اساسا در مواردی مخاطبان قدرت ژرف‌اندیشی در پیام را ندارند، ولی پیام توسط آنان برای آیندگان القا می‌شود، چنان‌که در حدیث به هر دو مورد گذشته تصریح شده است: "فَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ غَيْرُ فَقِيهٍ، وَ رُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ إِلَى مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْهُ"؛ چه‌بسا حامل سخن ژرفی که خود ژرف‌اندیش نیست و چه‌بسا حامل سخن ژرفی که آن را برای فقیه‌تر از خود حمل کرده و به او می‌رساند».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

1. حجت الاسلام و المسلمین الهی‌نژاد؛

حسین الهی‌نژاد حجت الاسلام و المسلمین حسین الهی‌نژاد در مقاله «نمادگرایی در نشانه‌های ظهور» در این‌باره گفته‌اند: «عدم طرد احادیث ضعیف دجال: برخی از واژگان و محتوای احادیث دجال در صورت فرض استعمال حقیقی و عرفی، به ظاهر اغراق‌آمیز جلوه می‌کند که به ناچار یا باید حمل بر نماد و نمادگرائی شده و حقیقی و عرفی بودن از آنها نفی شود و یا اینکه بسیاری از آنها طرد شده و مردود دانسته شوند. روشن است که حمل بر معنای نمادین از طرد و مردود اعلان شدن بهتر است. البته شهید صدر از طریق دیگری به این موضوع ورود پیدا کرده و ضعفی که در این احادیث مورد توجه او می‌باشد ضعف سندی است نه ضعف محتوائی. همو در این مورد می‌نویسد: از نظر طرفداران سمبل بودن دجال؛ اکثر روایات مربوط به دجال از نظر ضوابط سندی، خبر واحد هستند که قابل اعتماد نیستند با وجود این ضعف، امر از دو حال خارج نیست؛ یا باید تمامی این اخبار را مردود بدانیم، یا این که بر یک معنای رمزی و کنایی برخلاف معنای ظاهری حمل کنیم. که در ادامه ایشان ترجیح می‌دهد تا بر حمل معنای رمزی شود. انذار پیامبران گذشته از فتنه دجال: در روایتی چنین آمده است: رسول خدا (ص) در خطبه‌ای طولانی در حجة الوداع فرمود: وَ إِنَّ اللهَ لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً إِلَّا حَذَّرَ أُمَّتَهُ الدَّجَّالَ؛ خداوند پیامبری را مبعوث نکرد مگر آن رسول، امت خویش را از فتنه دجال انذار داد. گفته می‌شود حدیثی که درباره انذار همه پیامبران گذشته از فتنه دجال نقل شده است، بر سمبل بودن دجال اشاره دارد؛ وگرنه انبیای پیشین به مردم عصر خود نسبت به فتنه دجالی که در آخرالزمان آشکار می‌شود و هزاران سال با آنها فاصله دارد هشدار نمی‌دادند. اجتناب از اتهام افسانه‌گرائی: محتوای روایات دجال مملو است از مطالب افسانه‌ای نظیر قدرت مافوق بشر دجال و مرکب ما فوق تصور بشر و حرکت‌های برق‌آسای آن و نیز صدای رسای جهانی دجال و از این قبیل شاخصه‌های که هر کدام حس افسانه‌گرائی را در انسان تحریک می‌کند و اگر موارد فوق که هر کدام به ظاهر در قالب غلو و خرافه‌گرائی می‌گنجد و صبغه افسانه و داستان‌سرای دارد حمل بر واژگان عرفی و محاورات طبیعی شود ناگزیر باید بسیاری از روایات دجال را معدوم و دورریختنی دانست. بسی روشن است که جهت حفظ همه روایات دجال و جهت اجتناب از اتهام افسانه‌گرائی و خرافه‌گرائی باید متمسک به ابزاری به نام نماد و نمادگرائی شد تا راه توجیه معقول و مشروع هموار شود براین اساس در ذیل به توجیه نماد بودن شاخصه‌های افسانه‌ای دجال می‌پردازیم. اینکه دجال مرکبی به نام حمار دارد؛ بعید است اصلا این نوع حیوان با شاخصه‌های افسانه‌ای وجود خارجی و واقعی داشته باشد بلکه طرح این مطلب، نمادی جهت تحقیر دجال است. اینکه دجال نان و آب و نیز بهشت و دوزخ را به همراه دارد؛ یعنی دارای توانمندی و قدرت سیاسی و اجتماعی و نیز دارای مال، پول و ثروت فراگیر می‌باشد. اینکه بر پیشانی دجال کلمه کافر نوشته شده و باسواد و بی‌سواد می‌تواند آن را بخواند؛ نشان از این دارد که دجال به طوری در کفر و الحاد غوطه‌ور است که به تندیس کفر و الحاد در آمده است و همه مردم اعم از باسواد و بی‌سواد او را با همین شاخصه می‌شناسند. اینکه خورشید با دجال همراه است و با او به گردش درمی‌آید؛ به معنای قلمروی نفوذ دجال و گستره حیطه استعماری او است. اینکه حمار دجال، هر گامی که برمی‌دارد به اندازه یک میل راه طی می‌کند؛ نشان از سرعت وسیله دجال و حرکت برق‌آسای آن است. اینکه دجال با صدای بلندی بانگ می‌زند و شرق و غرب زمین این صدا را می‌شنوند؛ یعنی دجال دارای قدرت رسانه‌ای قوی و ابزار اطلاع‌رسانی پیچیده‌ای است. در این باره برخی از اندیشمندان همین دیدگاه را مطرح کرده و نظر به رمزی و کنایه‌ای بودن دجال و شاخصه‌های او داده‌اند. زیرا آنها دجال را فرد و یک شخص خاصی نمی‌دانند و نیز مرکب الاغ را به جهت تحقیر دجال می‌دانند. و همچنین یک چشم داشتن را نگرش مادی تمدن غرب تعبیر می‌کنند که همه امور را با معیار پول و ثروت مورد سنجش قرار می‌دهند. و در آخر، نان و آبی که همراه دجال است و مردم را با آن تحریم می‌کند به ثروت‌اندوزی غرب و به‌دست گرفتن اقتصاد جهانی تعبیر می‌کنند. در این خصوص در کتاب تاریخ غیبت کبری آمده که دجال شخص نیست بلکه سمبل، نماد، رمز و یک حرکت کفرآمیز و یک جریان انحرافی فکری، سیاسی و اقتصادی است که تاریخ بشریت انحرافی بزرگ‌تر از انحراف آن ندیده است. و در ادامه همین کتاب سید محمد صدر می‌نویسد: مؤید این برداشت فرمایش رسول گرامی اسلام (ص) است که می‌فرماید: ما بین خلقت آدم تا روز قیامت، امری بزرگ‌تر از دجال نیست. و ایشان در ادامه، در مقام تطبیق، تمدن اروپائی و به عبارت دیگر تمدن غربی را همان دجالی می‌داند که در روایات بدان اشاره شده است. کامل سلیمان نیز می‌نویسد: برخی علائم ذکر شده درباره دجال بر بعضی پدیده‌های شوم امروزی منطبق است که آدمی را متقاعد می‌سازد اخبار صحیح این باب نیازمند به تأویل است؛... تقریباً با یقین می‌توان گفت ۹۰ درصد احادیث دجال جعلی است و زبان ۱۰ درصد باقی‌مانده نیز رمزی است و این بدان معناست که مقصود از دجال، افراد دیگری از زمره جباران، سفاکان و مفسدان و احتمالاً برخی از سران دژخیم یهود صهیونیست است. عبده از دانشمندان اهل تسنن از طرفداران نظریه سمبل است و دجال را رمز خرافات و دغل‌کاری‌ها و زشتی‌ها می‌داند که در صورت استقرار شریعت به صورت واقعی‌اش و عمل به اسرار و احکام حکمت‌آمیز دین، از بین می‌رود: إنّ الدجّال رمز للخرافات و الدجل و القبائح الّتي تزول بتقرير الشريعة على وجهها، و الأخذ بأسرارها و حكمها. علاوه بر دجال که برخی از کارها و فعالیت او به صورت سمبلیک و نمادین پیگیری می‌شود، نشانه‌های دیگری نظیر "ندا آسمانی"، "خروج سفیانی"، "طلوع خورشید از مغرب" و... نیز موضوعاتی هستند که برخی از مسائل‌شان در قالب سمبلیک و نمادین توجیه می‌شوند».

پرسش‌های وابسته

1. دجال که خروجش از نشانه‌های غیرحتمی ظهور است کیست؟ (پرسش)  
   1. نام دجال چیست؟ (پرسش)
   2. لقب دجال چیست؟ (پرسش)
   3. نسب دجال چیست؟ (پرسش)
   4. کنیه دجال چیست؟ (پرسش)
   5. آیا دجال نماد است یا به یک شخصیت انسانی اشاره دارد؟ (پرسش)  
      1. دلایل شخص معین بودن دجال چیست؟ (پرسش)  
      2. دلایل نماد و سمبل بودن دجال چیست؟ (پرسش)  
2. معنا و مفهوم دجال چیست؟ (پرسش)
3. تعبیر مسیخ دجال به چه معناست؟ (پرسش)
4. چرا دجال مسیح نامیده شده است؟ (پرسش)
5. چرا لقب مسیح به عیسی بن مریم داده شده است؟ (پرسش)
6. ویژگی‌ها و اوصاف مسیح چیست؟ (پرسش)
7. بهترین امت‌ها و آنکه به زودی با دجال پیکار خواهد کرد کیست؟ (پرسش)
8. چه تفاوتی میان دو اسم مسیح و دجال وجود دارد؟ (پرسش)
9. دجال در منابع شیعی و سنی چگونه بیان شده است؟ (پرسش)
10. یک چشم بودن دجال به چه معناست؟ (پرسش)
11. آیا دجال همان سفیانی است؟ (پرسش)
12. خروج دجال در چه زمان و مکانی خواهد بود؟ (پرسش)
13. چه ارتباطی بین دجال و فتح قسطنطنیه وجود دارد؟ (پرسش)
14. چه ارتباطی میان دجال و اشراط الساعة وجود دارد؟ (پرسش)
15. خروج دجال چه ارتباطی با رویداد آخر الزمان و ظهور دارد؟ (پرسش)
16. هشدار پیامبران درباره خروج دجال چیست؟ (پرسش)
17. اولین سرزمینی که دجال وارد آن می‌شود کجاست؟ (پرسش)
18. چه کسانی از دجال پیروی می‌کنند و چه سرنوشتی در انتظار آنان است؟ (پرسش)
19. صفات و ویژگی‌های یاران دجال چیست؟ (پرسش)
20. آیا پیش از ظهور دجال آسمان نمی‌بارد؟ (پرسش)
21. نشانه خروج دجال چیست؟ (پرسش)
22. چند دروغگو پیش از ظهور دجال ظهور خواهند کرد؟ (پرسش)
23. چگونه نسبت به فتنه دجال هشدار داده شده است؟ (پرسش)
24. ویژگی‌های جسمانی دجال چیست؟ (پرسش)
25. چه ویژگی‌های برای دجال شمرده‌ شده است؟ (پرسش)
26. وضعیت مردم در زمان خروج دجال چگونه است؟ (پرسش)
27. پناهگاه مسلمانان هنگام خروج دجال کجاست؟ (پرسش)
28. مدت اقامت دجال در زمین چقدر است؟ (پرسش)
29. آیا یهودیان دجال را از نژاد خود می‌دانند؟ (پرسش)
30. آیا امکان دارد در زمان‌های مختلف دجال‌های متعددی وجود داشته باشد؟ (پرسش)
31. مقصود از خروج دجال که از نشانه‌های ظهور به حساب آمده چیست؟ (پرسش)
32. آیا دجال واقعا به جنگ با امام مهدی خواهد پرداخت؟ (پرسش)
33. از آن‏جا که دجال قبل از امام مهدی می‏آید آیا می‏توانیم به سخنان او گوش دهیم؟ (پرسش)
34. در روایات چه صفاتی برای دجال بیان شده است؟ (پرسش)
35. نظر مهدی‌پژوهان معاصر درباره دجال چیست؟ (پرسش)
36. حضرت عیسی در کجا دجال را به هلاکت می‌رساند؟ (پرسش)
37. دجال در اندیشه مسیحیت چگونه معرفی شده است؟ (پرسش)
38. سرانجام دجال چیست؟ (پرسش)