علم امام از دیدگاه کلام امامیه (کتاب)

علم امام (ع) از دیدگاه کلام امامیه (از قرن اول تا هفتم هجری)
زبان	فارسی
نویسنده	ناصرالدین اوجاقی
موضوع	امامت، علم امام
مذهب	شیعه
ناشر	انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی
محل نشر	قم، ایران
سال نشر	۱۳۸۸ ش
چاپ	اول
تعداد صفحه	۲۲۴
شابک	۹۷۸-۹۶۴-۴۱۱-۴۵۵-۷‬
شماره ملی	۱‎۹‎۶‎۳‎۳‎۸‎۴

علم امام (ع) از دیدگاه کلام امامیه (از قرن اول تا هفتم هجری) کتابی است که به بررسی دیدگاه شیعه درباره محدوده علم ائمه (ع) با توجه به آیات و روایات می‌پردازد. این کتاب به قلم ناصرالدین اوجاقی نوشته شده و توسط انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی به چاپ رسیده است.

دربارهٔ کتاب

در معرفی این کتاب آمده است: «بحث و بررسی کلامی دیدگاه‏‌های مختلف متکلمان شیعه درباره علم امام (ع)، منابع این علم و رابطه آن با علم خداوند و موارد علم ائمه (ع) و گستره آن است. نویسنده، ابتدا کلیاتی درباره مفهوم علم، امام (ع) و امامیه ارائه نموده، سپس به تفکیک دوره‏‌های زمانی از قرن اول تا هفتم هجری، به تبیین دیدگاه‏‌های کلامی متکلمان شیعه امامیه درباره علم امام (ع) و محدوده این علم پرداخته‌است. وی ابتدا روایات مربوط به ماهیت علم امام (ع) و گستره آن را آورده و مباحثی کلی در مورد علم امام (ع)، لدنی بودن علم، فوق بشری بودن آن، احاطه به غیب و علوم غیبی، منابع علم امام (ع)، آگاهی امام (ع) به عوالم ملکوتی و ضمایر انسان‌ها، محدودیت‏‌های علم امام (ع)، علم او به گذشته و آینده تا روز قیامت و... را ارائه کرده‌است؛ آن‌گاه به بررسی دیدگاه اصحاب ائمه (ع) در مورد جایگاه علم امام (ع)، آگاهی امام (ع) از علوم دینی و غیر دینی مانند علم منایا و بلایا، علم به اسمای شیعیان و آگاهی از کلیه حوادث عالم هستی و منابع این علوم پرداخته و به تفکیک قرن این دیدگاه را تبیین کرده‌است. در همین زمینه، به مکتب‏‌های مهم کلامی شیعه امامیه، مانند مکتب بغداد و مکتب قم اشاره نموده و مباحثی مانند موارد علم امام (ع) و منابع آن را از منظر متکلمان برجسته این دو مکتب فکری مطرح کرده و ماهیت علم امام (ع) و موارد آن را در کتب برجسته از قرون سوم تا ششم هجری مانند اصول کافی و بصائرالدرجات مقایسه کرده‌است. در فصل بعدی، به دیدگاه‏های کلامی مطرح در قرن هفتم هجری در مورد علم امام (ع) اشاره نموده و در این زمینه، نخست به بررسی دیدگاه‏‌های کلامی ابن‌میثم بحرانی در مورد احاطه امام (ع) به علم غیب، آگاهی او از احکام دینی و حکومتی و آگاه بودن از زمان شهادت خود پرداخته، آن‌گاه آرای کلامی سید بن طاووس، عمادالدین طبری و علامه حلی را در مورد علم امام (ع) به همه معلومات بشری و فوق‌بشری بیان کرده‌است»..

فهرست کتاب

فصل اول: کلیات تحقیق

• پیشینه تحقیق
• هدف از تحقیق
• اهمیت و ضرورت تحقیق
• روش تحقیق
• سازماندهی تحقیق

فصل دوم: قرن اول تا پایان قرن سوم

• ویژگی‌های این دوره
• مشکلات تحقیق در این دوره
• سازماندهی فصل
• بخش اول: سیری در روایات
• مباحث کلی علم امام در روایات

1. برخی از اوصاف علمی ائمه
2. لدنی بودن علم امام
3. زمان برخورداری امام از علم امام قبلی
4. ارادی بودن علم امام
5. محدودیت‌های علم امام
6. انواع علوم امام
7. پدید آمدن شبانه‌روزی و افزایش علم امام

• موارد علم امام در روایات:

1. علم به دین احکام و سیاست
2. علم منایا و بلایا
3. علم به آسمان‌ها و زمین و اخبار آنها
4. علم به حوادث گذشته و حوادث آینده تا روز قیامت
5. علم امام به زمان شهادت خود
6. علم به اسامی شیعیان و محبان
7. آگاهی از باطن انسان‌ها
8. علم به زبان انسان‌ها و پرندگان و حیوانات
9. آگاهی امام از جمیع علوم پیامبران و ملائکه
10. علم غیب

• منابع علم امام:

1. وراثت
2. قرآن
3. الهام
4. تحدیث
5. علم امام و شب قدر
6. جفر و جامعه و صحیفه علی و مصحف فاطمه زهرا
7. مناری از نور

• بخش دوم: بررسی دیدگاه اصحاب ائمه:
• جایگاه علم امام در تلقی شیعی از امامت
• آگاهی امام از علوم دینی:

1. احکام دینی
2. علم به قرآن
3. علم امام به امور عقیدتی

• علوم غیر دینی:

1. علم منایا و بلایا
2. علم به حوادث گذشته و حوادث آینده
3. آگاهی از ضمایر
4. علم به اسماء شیعیان
5. رفتار امام بر اساس علم امامت
6. آگاهی از همه حوادث در روی زمین

• منابع علم امام:

1. وراثت از پیامبر اسلام و انبیاء
2. صحیفه
3. الهام
4. قیاس.

فصل سوم: قرن سوم تا پایان قرن ششم هجری

• بخش اول: مکتب بغداد:
• کلیاتی در باره علم امام:

1. محدوده علم امام
2. زمان کامل شدن علم امام
3. کیفیت قضاوت امام
4. عدم تساوی ائمه در علم
5. لدنی بودن علم امام

• موارد علم امام:

1. علم به سیاست و حکومت داری
2. علم امام به دین و احکام شرعی
3. علوم غیر دینی
4. علم به صنایع و مشاغل
5. علم به تمام زبان‌ها
6. علم امام به ضمایر افراد و باطن امور
7. آگاهی امام از زمان شهادت خود

• منابع علم امام:

1. وراثت
2. وحی و الهام
3. خواب صادق
4. سخن گفتن ملائکه با امام

• ارزیابی دیدگاه مکتب بغداد درباره علم امام
• مفهوم امامت در تلقی مکتب بغداد
• بخش دوم: مکتب قم:
• کلیاتی در باب علم امام از دیدگاه مکتب قم:

1. تساوی حال امام در علم قبل و بعد از امامت
2. ماهیت علم امام
3. اثبات امامت ائمه از طریق علم امام

• موارد علم امام:

1. علوم دینی
2. علوم غیر دینی

• منابع علم امام
• بررسی عناوین باب‌های اصول کافی و بصائرالدرجات درباره علم امام:

1. اوصاف علمی امام
2. علوم سه گانه امام
3. علوم امام در سخنان پیامبر اکرم (ص)
4. آیات مربوط به علم امام
5. زمان بهره‌مند شدن امام از علم امام قبلی
6. ارادی بودن علم امام
7. زیاد شدن علم امام
8. تساوی ائمه در علم

• موارد علم ائمه:

1. علم به احکام شرعی
2. علم به قرآن
3. علم به کتب آسمانی
4. آگاهی ائمه از اسم اعظم الهی
5. آگاهی از احوال شیعیان و افراد دیگر
6. علم به آسمان‌ها و زمین و باطن آنها
7. علم به بهشت و جهنم واهل آنها
8. علم به ماکان و مایکون
9. علم ائمه به منایا و بلایا
10. آگاهی ائمه از غیب
11. آگاهی ائمه از زمان شهادت خویش
12. آگاهی امام از زبان همه انسان‌ها و حیوانات
13. آگاهی از باطن اشخاص
14. آگاهی امام از جمیع علوم ملائکه و انبیاء
15. آگاهی امام از مسائل و معضلات غیر موجود در کتاب و سنت

• منابع علم امام:

1. اخذ از معصوم قبلی
2. تحدیث
3. روح القدس
4. الهام
5. کتاب‎های موجود در نزد ائمه
6. نزول ملائکه در شب قدر
7. ستونی از نور در هر شهر
8. عرضه شدن اعمال بر ائمه.

فصل چهارم: قرن هفتم هجری

• بخش اول: بررسی دیدگاه ابن میثم بحرانی درباره علم امام
• علوم دینی و مسائل حکومتی:

1. معنای علم امام به تمام دین و احکام دینی
2. استدلال بر علم امام به دین

• دیدگاه ابن میثم درباره علم غیب امام:

1. امکان اخبار از غیب
2. کیفیت تعلم علوم غیبی
3. قوانین کلی متعلق علم غیب
4. اختصاص علم غیب به خدا
5. بررسی آراء ابن میثم درباب علم غیب

• آگاهی امام از زمان شهادت خود

1. بررسی آراء ابن میثم در باب علم به زمان شهادت

• بخش دوم: بررسی آراء ابن طاووس در باب علم امام:

1. تعلم علم امام از دیدگاه ابن طاووس
2. علم غیب از دیدگاه ابن طاووس
3. تأثیر علم غیب بر رفتار امام
4. سایر علوم ائمه از دیدگاه ابن طاووس

• بخش سوم: آراء عمادالدین طبری درباره علم امام:

1. لدنی بودن علم امام
2. علم امام به احکام دینی
3. موارد علم امام

• بخش چهارم: آراء علامه حلی درباره علم امام:

1. علم امام به احکام و قرآن
2. آگاهی امام از زمان شهادت خود

• فهرست منابع.

دربارهٔ پدیدآورنده

ناصرالدین اوجاقی

حجت الاسلام و المسلمین ناصرالدین اوجاقی (متولد ۱۳۵۱ ش، زنجان) در کنار دروس متداول حوزوی، تحصیلات آکادمیک خود را در مقطع کارشناسی ارشد پیوسته الهیات و معارف اسلامی مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی پیگیری کرد. همکاری با بخش دایرة المعارف علوم عقلی مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی از جمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس دروس حوزوی تاکنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشته تحریر درآورده است. «علم امام از دیدگاه کلام امامیه» و «وحدت یا تعدد کتاب پیشین الهی در قرآن» برخی از این آثار است.