تربت: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۴۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = امام حسین | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[تربت در کلام اسلامی]] - [[تربت در معارف و سیره حسینی]]| پرسش مرتبط = }} | ||
== معناشناسی == | |||
"تربت" به معنای خاک، خاک مزار، مدفن و مقبره است<ref>ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ۲۲۷؛ دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ۴/ ۵۷۷۱.</ref>. در اصطلاح [[شیعه]]، خاک [[حرم امام حسین]] {{ع}} در [[کربلا]] را "تربت" گویند، البته به خاک [[قبور]] [[مقدس]] [[پیامبران]]، [[امامان معصوم]] {{ع}} [[شهیدان]] و [[صالحان]] نیز اطلاق می‌گردد<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۸۱.</ref>. احتمالاً مراد از کلمه "الطین" و "طین القبر" در منابع روایی نیز تربت [[امام حسین]] {{ع}} است<ref> دانشنامه جهان اسلام، ج ۶، ص ۸۲۳.</ref>. | |||
== | == تربت در فرهنگ شیعی == | ||
در فرهنگ شیعه کلمه تربت، بار محتوایی [[غنی]] و [[تاریخی]] داشته است، چه به صورتِ مهر [[نماز]]، یا خاکِ تیمّم، یا [[تسبیح]] سجاده، یا خاک [[شفابخش]] و متبرّک<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ زیارت (کتاب)|فرهنگ زیارت]]، ص۲۲۱-۲۲۴.</ref>. تربت یادآور [[حماسه]] و [[جهاد]] و [[شهادت]] در [[راه خدا]] و الهام‌بخش [[ایثار]] و [[فداکاری]] است. | |||
[[شیعیان]] معتقدند تربت در شفای [[بیمار]] مؤثر است، از [[ترس]] ایمنی می‌بخشد، [[آدمی]] را از [[عذاب]] [[قبر]] می‌رهاند، روزی را [[برکت]] می‌دهد، مایۀ [[علم]] نافع و [[عزت]] است، [[فقر]] را می‌زداید، [[آبرو]] را پاس می‌دارد و [[آرامش]] خاطر می‌آفریند<ref>دائرة المعارف تشیع، ج ۳ ص ۲۰۵؛ دانشنامه جهان اسلام، ج ۶ ص ۸۲۶؛ صدری، مهدی، خاک بهشت، ۷۶.</ref>. [[شیعیان]]، بنابر [[احادیث]] [[امامان معصوم]] {{ع}} کام نوزادان خویش را با ترتب می‌گشایند، [[ارزش]] [[نماز]] بر تربت را بسی بیش‌تر از غیر آن می‌دانند و چون از [[زیارت]] [[امام حسین]] {{ع}} باز می‌گردند، تربت به سوغات می‌آورند. در [[فقه]] [[شیعه]]، نگاشتن شهادتین و نام [[امامان معصوم]] {{ع}} بر کفن میت با تربت، [[مستحب]] است و مایۀ ایمنی از [[عذاب]] [[قبر]] است<ref>دائرة المعارف تشیع، ج ۳ ص ۲۰۵؛ صدری، مهدی، خاک بهشت، ۷۶.</ref>.<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ زیارت (کتاب)|فرهنگ زیارت]]، ص۲۲۱-۲۲۴.</ref> | |||
== | == سجده بر تربت == | ||
یکی از کاربردهای مهم تربت نزد [[شیعیان]]، سجدۀ بر آن هنگام [[نماز]] است. استفاده از تربت برای [[سجده]]، از قرن ۴ ق. پس از مکاتبه حِمیری با [[امام زمان]] {{ع}} به صورت سنتی فراگیر نزد [[شیعه]] در آمد<ref>دائرة المعارف تشیع، ج ۳ ص ۲۰۵؛ صدری، مهدی، خاک بهشت، ۷۶.</ref>. از آنجا که آمیختن تربت با [[آب]] و سپس، حرارت دادن و خشکاندن آن، بر ماندگاری‌اش می‌افزاید، مسئله‌ای [[فقهی]] بدین موضوع می‌پردازد و از [[سجده]] بر "تربت پخته"[[سخن]] می‌گوید<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۸۱.</ref>. چنانچه برخی از [[فقها]] آن را جایز و برخی دیگر آن را [[مکروه]] دانسته‌اند<ref>من لایحضره الفقیه، ج ۱ ص ۱۸۹.</ref>. همۀ [[مسلمانان]] معتقدند هنگام [[نماز]] می‌توان بر [[زمین]] و آنچه از آن می‌روید، [[سجده]] کرد؛ ولی دربارۀ مفهوم [[زمین]] و آنچه از آن می‌روید، به [[اختلاف]] افتاده‌اند. این نیز محل اتفاق مسلمانان است که [[سجده]] بر خاک، [[برترین]] مصداق [[سجده]] است و اگر خاک با [[آب]] بیامیزد و سپس خشک شود، [[سجده]] بر آن صحیح است. در نظر [[شیعه]] بنابر قول و فعل [[امامان معصوم]] {{ع}} [[برترین]] خاکی که می‌توان بر آن [[سجده]] کرد، تربت [[حسینی]] {{ع}} است<ref>امینی، عبدالحسین، السجود علی الترتبة الحسینیه، ۹۷- ۱۲۰.</ref>. [[شیعه]]، [[سجده]] بر پشم و کرک و ابریشم را روا نمی‌شمارد و بر خاک [[سجده]] می‌کند و از میان خاک‌ها تربت امام حسین {{ع}} را [[برگزیده]] است<ref>ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ۷۰؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ۴/ ۲۹۵.</ref>.<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۸۱.</ref> | |||
== | == [[ادله]] سجده بر تربت == | ||
{{ | برخی از [[دلایل]] سجده بر تربت و [[فضیلت]] آن عبارتند از: | ||
{{ | # فعل [[معصوم]]: [[امام صادق]] {{ع}} خریطه (کیسه و دستمال) زردی داشت که در آن، تربت حضرت [[سیدالشهدا]] {{ع}} بود. وقت [[نماز]] که می‌شد، همان تربت را در موضع سجودش می‌ریخت و [[سجده]] بر آن می‌کرد<ref>ر.ک: نطنزی، معین الدین، منتخب التواریخ، ص ۲۹۸، به نقل از «مصباح المتهجّدین».</ref>. آیا این، جز تجدید عهد و [[پیمان]] با [[آیین]] و آرمان و راه و خط [[حسین]] {{ع}} است. | ||
# قول [[معصوم]]: [[امام صادق]] {{ع}} می‌فرمود: «[[سجده]] بر گِلِ [[قبر]] [[حسین]] {{ع}}، تا [[زمین]] هفتم را [[نورانی]] می‌کند»<ref>{{متن حدیث|السُّجُودُ عَلَی طِینِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ {{ع}}یُنَوِّرُ إِلَی الْأَرْضِ السَّابِعَةِ}}؛ شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص ۲۶۸.</ref><ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ زیارت (کتاب)|فرهنگ زیارت]]، ص۲۲۱-۲۲۴.</ref> | |||
بنابراین [[شیعه]]، تربت را [[معبود]] خویش نمی‌داند و جز [[خدا]] را شایسته [[عبادت]] نمی‌شمارد. همان طور که همۀ نمازگزاران رو به سوی [[کعبه]] می‌کنند بی آنکه آن را [[معبود]] خویش بدانند، [[شیعیان]] نیز بر تربت امام حسین {{ع}} [[نماز]] می‌گزارند بی آنکه غیر [[خدا]] را سزاوار [[پرستش]] بدانند. بدین‌سان، سجده بر تربت، از باب [[فرمانبرداری]] از [[خدا]] و [[تقرب]] به اوست<ref>ر.ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۸۳.</ref>. | |||
{{زیارت}} | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:81.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ زیارت (کتاب)|'''فرهنگ زیارت''']] | |||
# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']] | |||
# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع)، '''فرهنگ شیعه''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
[[رده:زیارت]] | [[رده:زیارت]] | ||
[[رده: | [[رده:امام حسین]] | ||
[[رده:مدخل فرهنگ زیارت]] | [[رده:مدخل فرهنگ زیارت]] | ||
{{واقعه کربلا}} | |||
{{زیارت}} | |||
نسخهٔ ۲۷ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۲
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام حسین است. تربت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تربت در کلام اسلامی - تربت در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط نداردمعناشناسی
"تربت" به معنای خاک، خاک مزار، مدفن و مقبره است[۱]. در اصطلاح شیعه، خاک حرم امام حسین S در کربلا را "تربت" گویند، البته به خاک قبور مقدس پیامبران، امامان معصوم S شهیدان و صالحان نیز اطلاق می‌گردد[۲]. احتمالاً مراد از کلمه "الطین" و "طین القبر" در منابع روایی نیز تربت امام حسین S است[۳].
تربت در فرهنگ شیعی
در فرهنگ شیعه کلمه تربت، بار محتوایی غنی و تاریخی داشته است، چه به صورتِ مهر نماز، یا خاکِ تیمّم، یا تسبیح سجاده، یا خاک شفابخش و متبرّک[۴]. تربت یادآور حماسه و جهاد و شهادت در راه خدا و الهام‌بخش ایثار و فداکاری است.
شیعیان معتقدند تربت در شفای بیمار مؤثر است، از ترس ایمنی می‌بخشد، آدمی را از عذاب قبر می‌رهاند، روزی را برکت می‌دهد، مایۀ علم نافع و عزت است، فقر را می‌زداید، آبرو را پاس می‌دارد و آرامش خاطر می‌آفریند[۵]. شیعیان، بنابر احادیث امامان معصوم S کام نوزادان خویش را با ترتب می‌گشایند، ارزش نماز بر تربت را بسی بیش‌تر از غیر آن می‌دانند و چون از زیارت امام حسین S باز می‌گردند، تربت به سوغات می‌آورند. در فقه شیعه، نگاشتن شهادتین و نام امامان معصوم S بر کفن میت با تربت، مستحب است و مایۀ ایمنی از عذاب قبر است[۶].[۷]
سجده بر تربت
یکی از کاربردهای مهم تربت نزد شیعیان، سجدۀ بر آن هنگام نماز است. استفاده از تربت برای سجده، از قرن ۴ ق. پس از مکاتبه حِمیری با امام زمان S به صورت سنتی فراگیر نزد شیعه در آمد[۸]. از آنجا که آمیختن تربت با آب و سپس، حرارت دادن و خشکاندن آن، بر ماندگاری‌اش می‌افزاید، مسئله‌ای فقهی بدین موضوع می‌پردازد و از سجده بر "تربت پخته"سخن می‌گوید[۹]. چنانچه برخی از فقها آن را جایز و برخی دیگر آن را مکروه دانسته‌اند[۱۰]. همۀ مسلمانان معتقدند هنگام نماز می‌توان بر زمین و آنچه از آن می‌روید، سجده کرد؛ ولی دربارۀ مفهوم زمین و آنچه از آن می‌روید، به اختلاف افتاده‌اند. این نیز محل اتفاق مسلمانان است که سجده بر خاک، برترین مصداق سجده است و اگر خاک با آب بیامیزد و سپس خشک شود، سجده بر آن صحیح است. در نظر شیعه بنابر قول و فعل امامان معصوم S برترین خاکی که می‌توان بر آن سجده کرد، تربت حسینی S است[۱۱]. شیعه، سجده بر پشم و کرک و ابریشم را روا نمی‌شمارد و بر خاک سجده می‌کند و از میان خاک‌ها تربت امام حسین S را برگزیده است[۱۲].[۱۳]
ادله سجده بر تربت
برخی از دلایل سجده بر تربت و فضیلت آن عبارتند از:
- فعل معصوم: امام صادق S خریطه (کیسه و دستمال) زردی داشت که در آن، تربت حضرت سیدالشهدا S بود. وقت نماز که می‌شد، همان تربت را در موضع سجودش می‌ریخت و سجده بر آن می‌کرد[۱۴]. آیا این، جز تجدید عهد و پیمان با آیین و آرمان و راه و خط حسین S است.
- قول معصوم: امام صادق S می‌فرمود: «سجده بر گِلِ قبر حسین S، تا زمین هفتم را نورانی می‌کند»[۱۵][۱۶]
بنابراین شیعه، تربت را معبود خویش نمی‌داند و جز خدا را شایسته عبادت نمی‌شمارد. همان طور که همۀ نمازگزاران رو به سوی کعبه می‌کنند بی آنکه آن را معبود خویش بدانند، شیعیان نیز بر تربت امام حسین S نماز می‌گزارند بی آنکه غیر خدا را سزاوار پرستش بدانند. بدین‌سان، سجده بر تربت، از باب فرمانبرداری از خدا و تقرب به اوست[۱۷].
منابع
پانویس
- ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ۲۲۷؛ دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ۴/ ۵۷۷۱.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۱۸۱.
- ↑ دانشنامه جهان اسلام، ج ۶، ص ۸۲۳.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ زیارت، ص۲۲۱-۲۲۴.
- ↑ دائرة المعارف تشیع، ج ۳ ص ۲۰۵؛ دانشنامه جهان اسلام، ج ۶ ص ۸۲۶؛ صدری، مهدی، خاک بهشت، ۷۶.
- ↑ دائرة المعارف تشیع، ج ۳ ص ۲۰۵؛ صدری، مهدی، خاک بهشت، ۷۶.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ زیارت، ص۲۲۱-۲۲۴.
- ↑ دائرة المعارف تشیع، ج ۳ ص ۲۰۵؛ صدری، مهدی، خاک بهشت، ۷۶.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۱۸۱.
- ↑ من لایحضره الفقیه، ج ۱ ص ۱۸۹.
- ↑ امینی، عبدالحسین، السجود علی الترتبة الحسینیه، ۹۷- ۱۲۰.
- ↑ ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ۷۰؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ۴/ ۲۹۵.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۱۸۱.
- ↑ ر.ک: نطنزی، معین الدین، منتخب التواریخ، ص ۲۹۸، به نقل از «مصباح المتهجّدین».
- ↑ «السُّجُودُ عَلَی طِینِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ Sیُنَوِّرُ إِلَی الْأَرْضِ السَّابِعَةِ»؛ شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص ۲۶۸.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ زیارت، ص۲۲۱-۲۲۴.
- ↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۱۸۳.
