بحث:معنای انتظار چیست؟ (پرسش)

انتظار از اعتقادات بنیادین شیعه

• انتظار از اعتقادات بنیادی و تردید ناپذیر شیعه است. از نظر شیعه، مسألۀ انتظار و نوید ظهور مهدی موعود (ع) یکی از مسائل بسیار حیاتی به شمار می‌رود و به اندازه‌ای اهمیت دارد که در ردیف وقوع قیامت و تکذیب و تصدیقش در ردیف تکذیب و تصدیق رسول اکرم (ص) است. در فرهنگ شیعی، انتظار صرفاً یک مفهوم ذهنی و دانستنی نیست؛ بلکه مفهوم کاربردیِ مبتنی بر آموزه‌های دینی و ارزشی است. همچنین انتظار، صرفاً چشم به راهی و یک حالت روحی روانی معمول و متعارف نیست؛ بر این اساس انتظار، یک رویکرد عمل گرایانۀ برخاسته از یک اعتقاد عمیق قلبی است. *به عبارت دیگر از دیدگاه مکتب تشیّع، انتظار، لفظ نیست، گفتار نیست، توقّع تنها نیست، امید و آرزوی خالی نیست؛ بلکه پندار و کردار است، عمل و حرکت است، نهضت و مبارزه است، تلاش و کوشش است، صبر و مقاومت است، جهاد و فداکاری است. ازاین‌رو، ریشۀ تمام حرکت‌ها و نهضت‌های اسلامی و جنبش‌ها و قیام‌های شیعی پس از رحلت رسول گرامی اسلام (ص)، همین روح حرکت‌بخشی انتظار بوده است. در روایات از انتظار به "عمل" تعبیر شده و بلکه بهترین عمل ـ افضل الاعمال ـ بیان شده است. این تعبیر، بیانگر پیوند معنایی ایمان و عمل در این مقوله است.
• انتظار در مکتب تشیع یک حالت انسانی است که انسان به خاطر وجود آن، ضمن پیراستن وجود خویش از بدیها و آراستن آن به خوبیها، در ارتباط مستمر با امام و حجت زمان خویش، همه همت خود را صرف زمینه‌سازی ظهور مصلح آخرالزمان می‌کند و در جهت تحقق وعده الهی نسبت به برپایی دولت کریمه اهل بیت با تمام وجود تلاش می‌کند.

روایات انتظار

• به اعتقاد شیعه علاوه بر آیات متعددی که پیشوایان دینی آنها را به وجود مقدس مهدی موعود (ع) و انتظار تفسیر و تاویل کرده‌اند، صدها حدیث معتبر و متواتر وجود دارد که در آنها کلیۀ صفات و خصوصیات و جزئیات زندگی آن حضرت بیان شده است. شیعیان عقیده دارند مهدی موعود (ع) سِرّی از اسرار حق و آخرین برگزیده الهی است که پس از تولد از نظرها غایب شده و بعد از مدت زمان طولانی ظهور خواهد کرد، او حجه الله، خلیفه الله و بقیة الله است.

مهدی از نسل حسین

• در نظر شیعه حضرت مهدی (ع) همنام و هم کنیۀ پیامبر (ص)، دوازدهمین امام و حجت خداوند در روی زمین و از اهل بیت و عترت رسول خداست، زنده است و بر اساس مصلحت الهی در غیبت به سر می‌برد و روزی ظهور خواهد کرد و زمین را پر از عدل و داد می‌‌کند، همان طور که پر از ظلم و جور می‌‌شود و بر مؤمنین است که همواره در انتظار چنین روزی باشند و خودشان را برای چنین روزی آماده کنند. پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «اگر از دنیا جز یک روز نماند، خداوند آن روز را آنقدر طولانی می‌‌کند تا فرزندم مهدی که اسم او اسم من و کنیه او کنیه من است ظهور کند و عدالت را بگستراند بعد از آن که زمین را ظلم و جور فرا گیرد».

انتظار پیوند معنوی

• البته باید توجه داشت گرچه انتظار، در مفهوم غیر شیعی تنها به معنای نظرداشت ظهور منجی به‌کار می‌رود؛ ولی طبق دیدگاه شیعه، افزون بر چنین انتظاری، انتظار ملاقات و دیدار با منجی نیز قابل تصور است

چیستی انتظار

• انتظار یک حالت قلبی و روحی است که از آن، آماده شدن برای چیزی که در انتظارش هستی استفاده می‌‌شود و هر قدر انتظار شدیدتر و زمان آمدن نزدیک‌تر شود، آماده شدن هم بیشتر می‌‌شود و این آمادگی دو مرتبه دارد: نخست، انتظار روحی یعنی آمادگی قبول دعوت برای رسیدن کسی که منتظر آمدنش است و دوم، انتظار عملی که آمادگی برای آمدن مهمان و پذیرایی از اوست. "انتظار" به معنای امید و انتظار ظهور است پس انسان منتظر در گرفتاری هایش هر قدر هم که سخت و شدید باشد از رحمت الهی مأیوس نمی‌شود. انتظار به بیانی دقیق تر؛ آمادگی برای پاک شدن و پاک ماندن، آمادگی برای حرکتی مستمر با تلاش پی‌گیر به همراه خودسازی، دگرسازی و زمینه‌سازی است. لذا انتظار بهترین، اساسی‌ترین و مؤثرترین عامل تحرک است.

انتظار در اسلام و ادیان دیگر

• در اسلام، انتظار مهدی موعود (ع) یکی از مسایل حیاتی و اعتقادات قطعی عموم مسلمانان است که شیعه و سنی در طی قرون و اعصار پیاپی همه بر این عقیده اتفاق نظر دارند. انتظار در اسلام به ویژه تشیع، در برگیرندۀ ایمان به امام‌ حاضر و ناظر است که همۀ اعتقادات بنیادین اسلام را در خود به همراه دارد و ظهور آخرین ذخیره و حجت الهی، اتمام دوران ظلم ظالمان و آغاز پیروزی نهایی صالحان است. اما اکثر ادیان دیگر منتظر یک وجود مافوق بشری هستند که در آخر الزمان ظهور کند‌ و عدالت را در جهان برقرار نماید. انتظار در‌ این‌ جوامع، از وجود بحران‌ها، نیازهای درونی و روحی انسان‌ و ‌‌ناتوانی‌ بشر برای اصلاح؛ نشأت می‌گیرد و تنها امید این جوامع برای رهایی از این‌ قیود، ظهور منجی و بروز یک انقلاب اجتماعی‌ همه جانبه است.
• به عبارت دیگر انتظار فرج در اسلام و به ویژه در مذهب تشیّع، عبارت از ایمان استوار به امامت و ولایت حضرت ولیّ عصر (ع) و امید به ظهور مبارک حجّت خداوند و آرزوی فرا رسیدن روزگار رهایی مستضعفان از چنگال مستکبران و فتح و پیروزی نهایی مؤمنان و آغاز حکومت صالحان، تا پایان جهان است که همۀ اعتقادهای اساسی اسلام را از یکتایی خدا و رسالت پیامبر(ص) و امامت امامان معصوم(ع) و تحقّق وعده تخلّف‌ناپذیر خداوند دربر دارد.
• اسلام، درصدد ایجاد جامعه‌ای خداباور، منسجم و در نهایت نهادینه‌سازی عدالت در جامعه انسانی است و در هزار و چهار صد سال قبل چنین‌ جامعۀ جهانی مبتنی بر عدل و اتحاد را پیش‌بینی نموده و مطرح می‌نماید که صالحان‌ و مستضعفان‌ بر‌ کافران و ظالمان غلبه می‌یابند و شخصی از تبار ابراهیم (ع)و از خاندان حضرت رسول‌ اکرم (ص) که نام او "محمد" و کنیه او "ابو القاسم" و لقب او "قائم" است، قیام خواهد نمود. البته باید توجه داشت همان‌گونه که دربارۀ مهدی و غیبت او عقاید انحرافی در میان مسلمانان وجود دارد، اصل اندیشه انتظار نیز به انحراف کشیده شده است؛ بدین معنا که گروه‌هایی از مسلمانان در طول تاریخ انتظار ظهور شخصی از قبیله یا طایفه خود را داشته‌اند.

نتیجه‌گیری

• بنابراین، انتظار در اسلام از مسایل حیاتی و اعتقادات قطعی عموم مسلمانان است که شیعه و سنی همه بر این عقیده اتفاق نظر دارند. انتظار به معنی آمادگی برای حرکتی مستمر با تلاش پی‌گیر به همراه خودسازی، دگرسازی و زمینه سازی برای ظهور است.

پاسخ جامع قبل

چیستی انتظار

• یکی از مهم ترین و پرارزش ترین وظایف و تکالیف شیعه در عصر غیبت موعود جهان مسألۀ انتظار است. کلمه "انتظار" مصدر ثلاثی مزید از ماده "نظر" است. این واژه و مشتقات آن در منابع لغت به معنای چشم‌ داشت پیدا کردن و چشم ‌به راه بودن آینده‌ای مطلوب است. عصارۀ عنوان انتظار که به صورت صفت مشبهه است یعنی ثبات و دوام داشتن در هر موضوعی.
• اما در اصطلاح، علما و محققینِ شیعه، انتظار را به معانی مختلفی معنا کرده‌اند منتها باید توجه داشت معنای انتظار با توصیف حاصل نمی‌شود؛ اگر کسی هیچ گاه حالت انتظار را نچشیده باشد، با توصیف و توضیح، نمی‌توان معنای انتظار را برایش روشن کرد. حتی ممکن است توضیحات زیاد، باعث ابهام بیشتر در مفهوم آن شود. در واقع معنای انتظار یک حالت وجدانی است مثل مسافر عزیزی که شخص برای آمدنش انتظار وی را می‌‌کشد، بدین ترتیب برای یادآوری مفهوم انتظار، یک سری نشانه‌ها به مخاطب می‌دهیم تا حال انتظار خود را به یاد آورد و یا اگر در حال انتظار است آن حالت را به او تذکر می‌‌دهیم تا معنای انتظار برایش روشن شود.

معانی اصطلاحی انتظار

• برخی از معانی انتظار عبارتند از

انتظار یعنی وجوب آماده‌سازی

• انتظار یعنی وجوب آماده‌سازی و زمینه‌سازی برای ظهور امام منتظر و این آماده‌سازی می‌‌تواند از راه سیاسی و حتی قیام مسلحانه باشد.

انتظار یعنی حرکت برای هدفی ارزشمند

• انتظار، یعنی حرکت و عمل کردن برای هدفی ارزشمند و یقیناً با بی‌هدفی و سکون و انزوا و تن پروری سازگاری ندارد و عمل جزء لا ینفک معنای انتظار است؛ چنانکه در روایات، انتظار را برترین اعمال نامیده اند. حتی پیامبران هم با تلاش عملی خودشان به نوعی مقدمۀ انتظار ظهور را معنا کرده‌اند. به عنوان مثال پیامبر(ص) در این باره فرموده‌اند: «عمر دنیا به پایان نمی‌رسد تا این که خداوند مردی از اهل بیت من برانگیزد که نامش نام من و نام پدرش نام پدر من است. او دنیا را پر از عدل و داد نماید چنان که از ظلم و جور پر شده باشد.»

انتظار یعنی ایجاد حالت آمادگی برای منتظر

• انتظار کیفیتی روحی است که موجب به وجود آمدن حالت آمادگی برای انسان‌ها به آنچه انتظار دارند می‌شود و انسان را از یاس و ناامیدی که مایۀ ممات انسان است نجات می‌‌دهد. زیرا مفهوم اصلی انتظار، از یک اصل کلی اسلامی و قرآنی، یعنی "حرمت یأس از روح الله" گرفته می‌شود. بدین‌سان که مؤمن به وسیلۀ مفهوم انتظار هرگز و در هیچ شرایطی امید خویش را از دست نداده و تسلیم یأس و ناامیدی و بیهوده‌گرایی نمی‌شود. به عبارتی دیگر انتظار حالتی است نفسانی که آمادگی برای آنچه انتظارش را می‌کشیم، از آن بر می‌آید و ضد آن یأس و ناامیدی است، پس هر قدر انتظار شدیدتر باشد، آمادگی و مهیا شدن قوی‌تر خواهد بود.

انتظار یعنی حاکمیت قرآن و اسلام

• انتظار فرج یعنی، انتظار حاکمیت قرآن و اسلام، یعنی انتظار برای برآورده شدن هدف و مقصود نهایی و خدایی، یعنی رسیدن انسان به یک زندگی عادلانه تحت رهبری و زعامت حضرت مهدی(ع)، یعنی راضی و قانع نبودن انسان به وضع موجود. البته معنای انتظار فرج فقط در انتظار برای ظهور حضرت خلاصه نمی‌شود، بلکه مصادیق مختلفی دارد. به طور کلی می‌‌توان گفت انتظار فرج یعنی باز شدن تمام بن بست ها، چرا که وقتی عاقبت زندگیِ انسان، در مقابله با این همه حرکت ظالمانه و ستمگرانه، ختم به گشایش می‌‌شود، در بن‌بست‌های جاری زندگی هم همین گشایش وجود دارد.

انتظار، تمنا و آرزوی صرف نیست

• انتظار، تمنا و آرزو نیست، به طوری که روشی برای رسیدن به آن وجود نداشته باشد و در حد یک آرزو باقی بماند؛ مثلا یک کشاورز بدون تلاش و کشت و کار، آرزو می‌‌کند محصول فراوانی به دست بیاورد. اینرا انتظار نمی‌گویند. چنانکه در مسئلۀ انتظار ظهور حضرت با اعراض از کتاب خدا و سنت انبیا نمی‌توان به محصولی رسید و این امر در حد آرزو باقی می‌‌ماند.

انتظار مثبت و منفی

• انتظار دو معنا دارد مثبت و منفی: معنای مثبت انتظار آن است که نظام‌‌های بشری را نپذیریم. چون این نظام‌ها برگرفته از قوانین ظالمانه است. اما انتظار منفی یعنی در برابر هر ضعف، عیب و ستمی‌ سکوت کنیم تا خود حضرت ظهور کند و آن را اصلاح نماید.

اقسام انتظار بر اساس معنای آن

• معنای انتظار را می‌‌توان بر چهار نوع تقسیم کرد، انتظار اعتقادی، انتظار اجتماعی، انتظار مطلق، انتظار مقید.

1. انتظار اعتقادی: یعنی معرفت به امام؛ در واقع می‌‌توان معرفت به امام را جزئی از معنای انتظار دانست.
2. انتظار اجتماعی: معنایش همان انتظار عملی است که محصول و نتیجۀ انتظار اعتقادی است.
3. انتظار مطلق: یعنی دمیدن روح امید در مردم و القای روحیۀ پایداری و صبر در برابر تمامی مشکلات در همۀ زمینه‌ها.
4. انتظار مقید: یعنی انتظار برای انقلاب مهدوی. این دسته از احادیث، با عبارات متفاوتی، بیان شده مانند: «"مَنْ مَاتَ مُنْتَظِراً لِهَذَا اَلْأَمْرِ کَانَ کَمَنْ کَانَ مَعَ اَلْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ"»

پاسخ

انتظار عام و خاص

انتظار واژه‌ای عربی، از ریشه «نظر» و در لغت به‌معنای چشم‌به‌راه‌بودن است. در اصطلاح اسلامیِ انتظار، باید دو نکته مهم را در نظر گرفت: مفهوم انتظار به دو معنای عام و خاص استفاده می‌شود. در معنای عام، انتظار کشیدن برای مطلق گشایش و فرج مقصود است و در معنای خاص، به انتظار کشیدن برای ظهور امام مهدی(ع) یا زمینه‌سازی برای ظهور ایشان اطلاق می‌شود. با توجه این نکته به این نتیجه می‌رسیم که انتظار فرج یک مفهوم بسیار وسیع و گسترده‌ای است که یک مصداق از آن در دوران کنونی انتظار مهدی موعود(ع) است که با برپایی حکومت عدلِ جهانی، بساط طاغوت و ظلم و ستم‌ را برمی‌چیند؛ این انتظار فرجِ نهایی است و باید برای آن زمینه‌سازی کرد. اما انتظار فرج مصداق‌های دیگری نیز دارد؛ وقتی گفته می‌‌شود منتظر فرج باشید، تنها منظور این نیست که منتظر فرج نهایی باشید، بلکه یعنی هر بن‌بست و مشکلی قابل گشودن و حل شدن است. فرد مسلمان با درس انتظار، می‌‌آموزد که هیچ بن‌بستی در زندگی بشر وجود ندارد که نشود آن را باز کرد و لازم باشد که انسان ناامید دست روی دست بگذارد و بنشیند و بگوید دیگر کاری نمی‌شود کرد؛ وقتی در نهایتِ زندگیِ انسان، در مقابله با این همه حرکت ظالمانه و ستمگرانه، خورشیدِ فرج ظهور خواهد کرد، پس در بن‌بست‌های جاری زندگی هم همین فرج متوقع و مورد انتظار است؛ این، درس انتظار واقعی به همه انسان‌هاست.

منشأ انتظار

مفهوم انتظار ریشه در اصل کلیِ قرآنیِ «حرمت یأس از رَوح اللَّه» دارد و از این آیه گرفته شده است: ﴿يَا بَنِيَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ وَأَخِيهِ وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ...﴾؛ «ای فرزندان من! بروید و از یوسف و برادرش خبر گیرید و از رحمت خداوند نومید نشوید.»... پس روحِ اصلی انتظار، امید به آینده و رسیدن به وضعیت مطلوب و ایده‌آل است؛ از طرفی انسانِ منتظر به هیچ وجه تسلیم وضعیت نامطلوب فعلی نمی‌شود و هر آن، برای رسیدن به وضعیت بهتر و گشایش در همه امور و بردشتن موانع، تلاش می‌کند؛ به عبارتی دیگر، انتظار حالتی نفسانی است که برای آنچه انسان انتظارش را می‌کشد و به دنبال آن است، آمادگی ایجاد می‌کند؛ ضد این حالت یأس و ناامیدی است؛ ازاین‌رو، هر قدر انتظار شدیدتر باشد، یعنی با امید و تلاش کامل همراه باشد، آمادگی قوی‌تر خواهد بود و انسان را از ناامیدی که مایۀ ممات انسان است نجات می‌‌دهد. بنابراین، انتظار را می‌توان ترکیب‌یافته از دو عنصر دانست که دو روی یک سکه‌اند: نخست، ناامید نشدن و عدم پذیرفتن وضعیت نامطلوب فعلی و دوم، امید داشتن و تلاش در جهت گشایش مشکلات و رسیدن به وضعیت ایده‌آل و مطلوب؛ اوج و نقطه نهایی چنین انتظاری در فرجِ امام مهدی(ع) تجلی می‌یابد و معنا پیدا می‌کند.

وجدانی بودن انتظار

انتظار همانندِ احساس خوشحالی، درد یا تشنگی، امری وجدانی است؛ یعنی نمی‌توان آن را توصیف کرد و توضیح داد. معنای انتظار فقط برای شخص منتظِر، روشن و آشکار است و اگر کسی هیچ‌گاه حالت انتظار را نچشیده باشد، با توصیف و توضیح، نمی‌توان معنای انتظار را برایش روشن کرد؛ تنها می‌توان با مثالی یادآوری کرد که: آن زمانی که یکی از عزیزانت به سفر رفته بود و تو از او خبر نداشتی و گفته بود تا فلان موقع بر می‌گردم، آن حالِ وجدانی که قبل از آمدن او برایت ایجاد شده بود "انتظار" نام دارد.

انتظار از جنس عمل

انتظار تنها یک حالت روحی و درونی نیست و صرفاً در تمنا، آرزو و چشم‌به‌راه‌بودن خلاصه نمی‌شود، بلکه از درون و بیرون سرایت می‌کند و حرکت و اقدام را می‌آفریند؛ اگر کشاورزی بدون کار و تلاش و کِشت، آرزوی محصول فراوانی را داشته باشد، این را انتظار نمی‌گویند. باید در جهت آن امری که انتظارش را می‌کشیم حرکت کرد و نهایت کوشش را در به دست آوردن آن انجام داد. انتظار، یعنی حرکت و عمل کردن برای هدفی ارزشمند؛ بی‌شک چنین معنایی با بی‌هدفی و سکون و انزوا و تن‌پروری سازگاری ندارد؛ بنابراین، عمل جزء جداناشدنی معنای انتظار است؛ در روایات، انتظار را برترین اعمال نامیده‌اند: پیامبر اکرم(ص) فرمود: «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»؛ «برترین آعمال امت من انتظار فرج از خدای متعال است» و نیز امام سجاد(ع) فرمود: «انْتِظَارُ الْفَرْجِ مِنْ أَعْظَمِ الْعَمَلِ»؛ «انتظار فرج از برترین اعمال است». .

نتیجه

به‌طورکلی انتظار فرج به مطلقِ انتظار کشیدن در برابر مشکلات و تلاش برای رفع آنها گفته می‌شود و در معنای خاص به زمینه‌سازی ظهور امام مهدی(ع) اطلاق می‌شود. ذاتِ انتظار، امید به رسیدنِ آینده مطلوب و نفی وضعیت موجود است؛ نفی وضعیت موجود تنها در بعد نظر و فکر خلاصه نمی‌شود و با دست روی دست گذاشتن، آینده مطلوب از راه نمی‌رسد، بلکه انتظار پیوند عمیقی با عمل دارد و عمل، جزء جدانشدنی معنای انتظار است؛ بنابراین، انسانِ منتظر با امید کامل به رفع مشکلات، پیوسته با اقدام‌های سازنده خود، به دنبال رسیدن به آن وضع مطلوب، به‌ویژه زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی(ع)، در تلاش و کوشش است؛ زیرا فَرَج نهاییِ انسان با ظهور امام مهدی(ع) اتفاق می‌افتد که سبب برچیده شدن ظلم‌و‌ستم‌ها، تبعیض‌ها، ناعدالتی‌ها و در نهایت، گشایش در همه شئون زندگی انسان خواهد بود.

پاسخ جامع اجمالی

* _{پاسخ جامع به این پرسش، برگرفته از تمامی پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه اندیشمندان و نویسندگانی است که تصویر و متن سخنان آنان در ذیل دیده می‌شود:}

موسوی اصفهانی
خامنه‌ای
صدر
شیرازی
خرازی
ری‌شهری
حکیم
موسوی اصفهانی
خامنه‌ای
صدر
شیرازی
خرازی
ری‌شهری
حکیم
موسوی اصفهانی
خامنه‌ای
صدر
شیرازی
خرازی
ری‌شهری
حکیم
حکیم
موسوی اصفهانی
خامنه‌ای
صدر
شیرازی
خرازی
ری‌شهری
حکیم
صدر
شیرازی
خرازی
ری‌شهری

• یکی از مهم ترین و پرارزش ترین وظایف و تکالیف شیعه در عصر غیبت موعود جهان مسألۀ انتظار است. کلمه "انتظار" مصدر ثلاثی مزید از ماده "نظر" است. این واژه و مشتقات آن در منابع لغت به معنای چشم‌ داشت پیدا کردن و چشم ‌به راه بودن آینده‌ای مطلوب است. عصارۀ عنوان انتظار که به صورت صفت مشبهه است یعنی ثبات و دوام داشتن در هر موضوعی.
• اما در اصطلاح، علما و محققینِ شیعه، انتظار را به معانی مختلفی معنا کرده‌اند منتها باید توجه داشت معنای انتظار با توصیف حاصل نمی‌شود؛ اگر کسی هیچ گاه حالت انتظار را نچشیده باشد، با توصیف و توضیح، نمی‌توان معنای انتظار را برایش روشن کرد. حتی ممکن است توضیحات زیاد، باعث ابهام بیشتر در مفهوم آن شود. در واقع معنای انتظار یک حالت وجدانی است مثل مسافر عزیزی که شخص برای آمدنش انتظار وی را می‌‌کشد، بدین ترتیب برای یادآوری مفهوم انتظار، یک سری نشانه‌ها به مخاطب می‌دهیم تا حال انتظار خود را به یاد آورد و یا اگر در حال انتظار است آن حالت را به او تذکر می‌‌دهیم تا معنای انتظار برایش روشن شود.

نویسنده: آقای قاضی زاده

پاسخ اجمالی

معنا لغوی انتظار

• یکی از مهم ترین و پرارزش ترین وظایف و تکالیف شیعه در عصر غیبت موعود جهان مسألۀ انتظار است. کلمه "انتظار" مصدر ثلاثی مزید از ماده "نظر" است. این واژه و مشتقات آن در منابع لغت به معنای چشم‌ داشت پیدا کردن و چشم ‌به راه بودن آینده‌ای مطلوب است.

انتظار یعنی وجوب آماده‌سازی برای ظهور

• اما در اصطلاح، علما و محققینِ شیعه، انتظار را به معانی مختلفی معنا کرده‌اند منتها باید توجه داشت معنای انتظار با توصیف حاصل نمی‌شود؛ اگر کسی هیچ گاه حالت انتظار را نچشیده باشد، با توصیف و توضیح، نمی‌توان معنای انتظار را برایش روشن کرد. حتی ممکن است توضیحات زیاد، باعث ابهام بیشتر در مفهوم آن شود. در واقع معنای انتظار یک حالت وجدانی است مثل مسافر عزیزی که شخص برای آمدنش انتظار وی را می‌‌کشد، بدین ترتیب برای یادآوری مفهوم انتظار، یک سری نشانه‌ها به مخاطب می‌دهیم تا حال انتظار خود را به یاد آورد و یا اگر در حال انتظار است آن حالت را به او تذکر می‌‌دهیم تا معنای انتظار برایش روشن شود.

معانی اصطلاحی انتظار

• برخی از معانی انتظار عبارتند از

انتظار یعنی وجوب آماده‌سازی

• انتظار یعنی وجوب آماده‌سازی و زمینه‌سازی برای ظهور امام منتظر و این آماده‌سازی می‌‌تواند از راه سیاسی و حتی قیام مسلحانه باشد.

انتظار یعنی حرکت برای هدفی ارزشمند

• انتظار، یعنی حرکت و عمل کردن برای هدفی ارزشمند و یقیناً با بی‌هدفی و سکون و انزوا و تن پروری سازگاری ندارد و عمل جزء لا ینفک معنای انتظار است؛ چنانکه در روایات، انتظار را برترین اعمال نامیده اند. حتی پیامبران هم با تلاش عملی خودشان به نوعی مقدمۀ انتظار ظهور را معنا کرده اند. به عنوان مثال پیامبر(ص) در این باره فرموده‌اند: «"لَا یذْهَبُ‌ الدنْیا حَتی‌ یبْعَثَ‌ اللهُ‌ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَیتِی یوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی وَ اسْمُ أَبِیهِ اسْمَ أَبِی یمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً"»

انتظار یعنی ایجاد حالت آمادگی برای منتظر

• انتظار کیفیتی روحی است که موجب به وجود آمدن حالت آمادگی برای انسان‌ها به آنچه انتظار دارند می‌شود و انسان را از یاس و ناامیدی که مایۀ ممات انسان است نجات می‌‌دهد. زیرا مفهوم اصلی انتظار، از یک اصل کلی اسلامی و قرآنی، یعنی "حرمت یأس از روح الله" گرفته می‌شود. بدین‌سان که مؤمن به وسیلۀ مفهوم انتظار هرگز و در هیچ شرایطی امید خویش را از دست نداده و تسلیم یأس و ناامیدی و بیهوده‌گرایی نمی‌شود. به عبارتی دیگر انتظار حالتی است نفسانی که آمادگی برای آنچه انتظارش را می‌کشیم، از آن بر می‌آید و ضد آن یأس و ناامیدی است، پس هر قدر انتظار شدیدتر باشد، آمادگی و مهیا شدن قوی‌تر خواهد بود.

انتظار یعنی حاکمیت قرآن و اسلام

• انتظار فرج یعنی، انتظار حاکمیت قرآن و اسلام، یعنی انتظار برای برآورده شدن هدف و مقصود نهایی و خدایی، یعنی رسیدن انسان به یک زندگی عادلانه تحت رهبری و زعامت حضرت مهدی(ع)، یعنی راضی و قانع نبودن انسان به وضع موجود. البته معنای انتظار فرج فقط در انتظار برای ظهور حضرت خلاصه نمی‌شود، بلکه مصادیق مختلفی دارد. به طور کلی می‌‌توان گفت انتظار فرج یعنی باز شدن تمام بن بست ها، چرا که وقتی عاقبت زندگیِ انسان، در مقابله با این همه حرکت ظالمانه و ستمگرانه، ختم به گشایش می‌‌شود، در بن‌بست‌های جاری زندگی هم همین گشایش وجود دارد.

انتظار مثبت و منفی

• انتظار دو معنا دارد مثبت و منفی: معنای مثبت انتظار آن است که نظام‌‌های بشری را نپذیریم. چون این نظام‌ها برگرفته از قوانین ظالمانه است. اما انتظار منفی یعنی در برابر هر ضعف، عیب و ستمی‌ سکوت کنیم تا خود حضرت ظهور کند و آن را اصلاح نماید.

اقسام انتظار بر اساس معنای آن

• معنای انتظار را می‌‌توان بر چهار نوع تقسیم کرد، انتظار اعتقادی، انتظار اجتماعی، انتظار مطلق، انتظار مقید.

1. انتظار اعتقادی: یعنی معرفت به امام؛ در واقع می‌‌توان معرفت به امام را جزئی از معنای انتظار دانست.
2. انتظار اجتماعی: معنایش همان انتظار عملی است که محصول و نتیجۀ انتظار اعتقادی است.
3. انتظار مطلق: یعنی دمیدن روح امید در مردم و القای روحیۀ پایداری و صبر در برابر تمامی مشکلات در همۀ زمینه‌ها.
4. انتظار مقید: یعنی انتظار برای انقلاب مهدوی. این دسته از احادیث، با عبارات متفاوتی، بیان شده مانند: «"مَنْ مَاتَ مُنْتَظِراً لِهَذَا اَلْأَمْرِ کَانَ کَمَنْ کَانَ مَعَ اَلْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ"»

پاسخ تفصیلی

معنا لغوی انتظار

• یکی از مهم ترین و پر ارزش ترین وظایف و تکالیف شیعه در عصر غیبت موعود جهان مسألۀ انتظار است. انتظار در لغت به معنای چشم‌ داشت پیدا کردن، چشم ‌به راه بودن آینده‌ای مطلوب، انتظار کشیدن و مراقب بودن، چشم دوختن، با تأمل نگاه کردن، نظاره‌گر بودن، توقع امری را داشتن، درنگ در امور، نوعی امید داشتن به آینده، نگهبانی، دیده‌‏بانی، تأمل کردن، امیدوار بودن، چشم‌ داشتن یک تحول، یک رویداد خوب و یک گشایش و آمدن انسانی دست‌گیر آمده است. عصارۀ عنوان انتظار که به صورت صفت مشبهه است یعنی ثبات و دوام داشتن در هر موضوعی.

انتظار یعنی وجوب آماده‌سازی برای ظهور

• در اصطلاح، علما و محققینِ شیعه، انتظار را به معانی مختلفی معنا کرده‌اند منتها باید توجه داشت در معنای انتظار، توصیفات و توضیحات مختلفی ذکر شده که هیچ کدام بیان کننده اصل معنای آن نیستند. اگر در معنای آن گفته شود که انتظار یعنی "چشم به راه بودن"، این صرفاً ترجمه لفظ از عربی به فارسی است و نمی‌تواند به عنوان تعریف تلقی شود. اگر بخواهیم توصیف صحیحی از انتظار ارائه کنیم، باید از اموری غیر خود آن کمک بگیریم، و گرنه صرفاً ترجمه‌ای از لفظ آن را ارائه کرده‌ایم. ولی آیا چنین کاری ممکن است؟ آیا می‌توانیم مفهوم انتظار را با تحویل به مفاهیم دیگری توضیح دهیم؟ آیا انتظار، قابل تحویل و تحلیل به مفاهیم دیگر می‌باشد؟ اگر خوب دقت کنیم. در خواهیم یافت که "انتظار" یک امر کاملاً وجدانی است و اگر کسی واقعیت آن را وجدان نکرده باشد، هرگز با توصیفات ذهنی، حقیقت آن را نمی‌فهمد. انتظار یک معنای پایه و بسیط است. پایه است چون قابل "تحویل" به مفاهیم دیگر نیست و بسیط است چون قابل تجزیه و "تحلیل" به مفاهیم ساده‌تر نمی‌باشد. تنها راه درک، معرفت وجدانی این کلمه است.
• این ویژگی در مورد همه شناخت‌های پایه‌ای انسان وجود دارد. به عنوان مثال معرفت‌های وجدانی از قبیل گرسنگی و تشنگی، شادی و خشم، حب و تشنگی، گرسنه و تشنه شدن است. تنها راه فهمیدن شادی و خشم، عصبانی شدن می‌باشد و تنها راه درک محبت، محب شدن. اگر کسی محبت را وجدان نکرده باشد، با هیچ تعریف و توصیفی نمی‌توان محبت را به او شناساند و از هیچ معنای دیگر نمی‌توان برای درک محبت کمک گرفت. تمام شناخت‌های پایه و بسیط، دارای این ویژگی هستند.
• بنابراین اکر کسی هیچ گاه حالت انتظار را نچشیده باشد، با توصیف و توضیح، نمی‌توان معنای انتظار را برایش روشن کرد. حتی ممکن است توضیحات زیاد، باعث ابهام بیشتر در مفهوم آن شود. به چنین شخصی می‌توان یادآوری کرد که: آن زمانی که یکی از عزیزانت به سفر رفته بود و تو از او خبر نداشتی و گفته بود تا فلان موقع بر می‌گردم و قبل از آمدن او چه حالی داشتی؟ آن حال وجدانی "انتظار" نام دارد. بدین ترتیب برای یادآوری مفهوم انتظار، یک سری نشانه‌ها به مخاطب می‌دهیم تا حال انتظار خود را به یاد آورد و یا اگر در حال انتظار می‌باشد. آن حالت را به آن تذکر میدهیم تا معنا انتظار برایش روشن شود.

معانی اصطلاحی انتظار

• برخی از معانی انتظار عبارتند از

انتظار یعنی وجوب آماده‌سازی

• آنچه از روایات به دست می‌آید این است، مراد و مقصود از انتظار، وجوب آماده‌سازی و زمینه‌سازی برای ظهور امام منتظر است. برای اثبات این ادعا به بررسی روایاتی که در این زمینه وجود دارد می‌‌پردازیم:

1. از پیامبر(ص) روایت شده است: «مردی قیام می‌کند که به آل محمد قدرت می‌‌دهد همان‌گونه که قریش به رسول خدا قدرت دادند، بر هر مؤمنی واجب است که او را یاری کند».
2. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «مردمی از مشرق زمین قیام می‌کنند و زمینه را برای قیام مهدی(ع) آماده می‌کنند».
3. و نیز فرمودند: «گروهی از سمت شرق می‌آیند در حالی که پرچم‌هایی سیاه به همراه داشته و دنبال خوبی‌ها هستند اما به آنها نمی‌دهند پس آنها می‌جنگند و پیروز می‌شوند و آنچه را می‌خواستند به آنها داده می‌شود اما آنها آن را قبول نمی‌کنند تا اینکه آن را به مردی از اهل بیت من می‌دهند، پس او همه جا را از عدل پر می‌کند همان‌گونه که از ستم پر شده بود پس هر کس که آنها را درک کرد با انها همراه شود حتی اگر لازم باشد از روی برفها عبور کند». از این روایت به دست می‌آید همانا زمینه سازی برای ظهور امام منتظر به وسیلۀ کار سیاسی از راه تلاش و تحرکات منظم سیاسی و قیام و نهضت و انقلاب مسلحانه به وجود می‌‌آید.

انتظار یعنی حرکت برای هدفی ارزشمند

• انتظار، یعنی حرکت و عمل کردن برای هدفی ارزشمند و یقیناً با بی‌هدفی و سکون و انزوا و تن پروری سازگاری ندارد و عمل جزء لا ینفک معنای انتظار است؛ چنانکه در روایات، انتظار را برترین اعمال نامیده اند. با مطالعه در فرهنگ‌های لغت در می‌یابیم انتظار یک حالت روانی به همراه درنگ و تأمل است؛ اما از این معنا دو نوع برداشت می‌توان کرد:

1. این حالت روانی و چشم به راهی، انسان را به اعتزال و انزوا بکشاند و منتظر، دست روی دست بگذارد، وضعیت موجود را تحمل کند و به امید آیندۀ مطلوب، بدون هیچ گونه تلاشی فقط انتظار بکشد.
2. این چشم به راهی و انتظار سبب حرکت، پویایی و عمل و آمادگی وسیع‌تر گردد.

• کدام یک از این دو معنا، مراد و مقصود بزرگان و رهبران دینی است؟ با مراجعه به متون روایی، مشاهده می‌شود معصومان خیلی روشن و صریح با ارائۀ تصویری مناسب از انتظار، روی برداشت نخست، خط بطلان کشیده‌اند و برای اینکه هرگز آن معنا به ذهن مخاطب خطور نکند، انتظار را مساوی با عمل قرار دادند، آن هم برترین اعمال. منطق هم همین را می‌‌گویید یعنی نپذیرفتن وضیعت موجود مساوی با تلاش عمل برای تغییر این وضیعت است: «"مَنِ انْتَظَرَ أَمْراً تَهَیَّأَ لَهُ"» به عبارتی می‌‌توان گفت انتظار جنبه اثباتی دارد؛ یعنی فرد منتظر به واسطۀ اعمالی که در زمینۀ ظهور حضرت انجام می‌‌دهد در خودش و دیگران اثر مثبت می‌‌گذارد. آیا می‌‌توان کسی که در به وجود آمدن زمینۀ ظهور هیچگونه اقدام عملی انجام نداده را منتظر مهدی(ع) خواند؟ اساساً انتظار خشک و خالی شخص منتظر، یعنی صرف داشتن امید ذهنی بی آنکه در جامعه اقدام عملی انجام دهد، هیچ گاه بهترین عمل نخواهد بود و این معانی، حاکی از حضور در صحنه و فعالیت‌های علمی و کار و کوشش است. چنانکه پیامبر(ص) هم به حرکت آفرینی انتظار اذعان دارد: «"أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ"» و انتظار را به عنوان عامل پویایی و رشد و پشتوانه حرکت به سوی خدا معرفی می‌‌کند.
• انتظار فرج برای ظهور حضرت تنها یک مصداق از معنی انتظار است، انتظار فرج مصداق‌های دیگری هم دارد. در واقع معنی اصلی انتظار فرج یعنی هر بن‌بستی قابل گشوده شدن است مسلمانان با درسِ انتظار، فرج می‌آموزد و تعلیم می‌‌گیرد که هیچ بن‌بستی در زندگی بشر وجود ندارد که نشود آن را باز کرد وقتی در نهایتِ زندگیِ انسان، در مقابله با این همه حرکت ظالمانه و ستمگرانه، خورشیدِ فرج ظهور خواهد کرد، پس در بن‌بست‌های جاری زندگی هم همین فرج متوقع و مورد انتظار است. این، درس امید به همه انسان‌هاست؛ این، درس انتظار واقعی به همه انسان‌هاست؛ لذا انتظار فرج را افضل اعمال دانسته‌اند؛ معلوم می‌شود انتظار، یک عمل است، بنابراین انتظار یک آماده‌سازی است، یک تقویت انگیزه در دل درون است، یک نشاط و تحرک و پویایی در همه زمینه‌ها است. این، در واقع تفسیر این آیات کریمه قرآنی است که ﴿وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾، ﴿إِنَّ الأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾ یعنی هیچ وقت ملت‌ها و امت‌ها نباید از گشایش مأیوس شوند.
• بنابراین انتظار فرج کاری مفید، حرکتی ارزشمند و تلاشی هدفمند است و یقیناً با بی‌هدفی و سکون و تن آسایی سازگاری ندارد. چنانکه پیامبر(ص) هم تلاش عملی خودش را به نوعی مقدمۀ انتظار ظهور را معنا کرده است: «عمر دنیا به پایان نمی‌رسد تا این که خداوند مردی از اهل بیت من برانگیزد که نامش نام من و نام پدرش نام پدر من است. او دنیا را پر از عدل و داد نماید چنان که از ظلم و جور پر شده باشد.»

انتظار یعنی ایجاد حالت آمادگی برای منتظر

• انتظار کیفیتی روحی است که موجب به وجود آمدن حالت آمادگی برای انسان‌ها به آنچه انتظار دارند می‌شود و انسان را از یاس و ناامیدی که مایۀ ممات انسان است نجات می‌‌دهد. زیرا مفهوم اصلی انتظار، از یک اصل کلی اسلامی و قرآنی، یعنی "حرمت یأس از روح الله" گرفته می‌شود. بدین‌سان که مؤمن به وسیلۀ مفهوم انتظار هرگز و در هیچ شرایطی امید خویش را از دست نداده و تسلیم یأس و ناامیدی و بیهوده‌گرایی نمی‌شود. به عبارتی دیگر انتظار حالتی است نفسانی که آمادگی برای آنچه انتظارش را می‌کشیم، از آن بر می‌آید و ضد آن یأس و ناامیدی است، پس هر قدر انتظار شدیدتر باشد، آمادگی و مهیا شدن قوی‌تر خواهد بود.
• به بیان دیگر، انتظار با امید به آینده، همزاد انسان است و اگر امید به آینده را از او بگیرند، سرنوشتی جز سکون، رکود، مرگ و تباهی نخواهد داشت. چنانکه، در کلام نورانی پیامبر اسلام(ص) آمده است: «امید برای امت من مایۀ رحمت است و اگر امید نبود، هیچ مادری، فرزندش را شیر نمی‌داد و هیج باغبانی درختی نمی‌کاشت».
• انتظار و چشم به راه آینده بودن، شعله‌ای است در وجود انسان که هرچه فروزان‌تر و پر فروغ‌تر باشد، تحرک و پویایی او نیز بیشتر خواهد بود؛ برعکس، هر چه این شعله به سردی و خاموشی بگراید، تلاش و فعالیت انسان نیز کم می‌‌شود تا آنجا که او به موجودی سرد، بی‌روح، بی‌نشاط، گوشه‌گیر و بی‌تحرک تبدیل می‌شود. با توجه به اهمیت و نقش اساسی امید به آینده و انتظار فرج در زندگی انسان‌ها، مکتب اسلام کوشیده است با تقویت این روحیه، تلاش و سرزندگی مسلمانان را در جوامع اسلامی به نهایت درجه برساند و آنها را در هر زمان، پویا و پایدار نگه دارد.
• نکتۀ مهم این است که امید به تنهایی نمی‌تواند تمام معنای انتظار باشد، بلکه در کنار امید به آینده، آرزو و حاکم شدن خوبی‌ها هم باید در این مفهوم دخیل باشد تا انتظار معنا پیدا کند. بنابراین در انتظار دو عنصر وجود دارد: امید و آرزو؛ امید به این معنا که پیروزی دشمنان دین و انسانیت را موقتی بشماریم و تسلیم آنها نشویم و آرزو به این معنا که ظهور در عین اینکه جنبه‌های خارق‌العاده دارد، با کمک یک عده یاران شایسته و هم فکر انجام می‌شود و منتظر واقعی باید برای به دست آوردن این دو خصلت، تلاش کند، هر چند به دست آوردن این دو خصلت کار آسانی نیست به همین دلیل امام سجاد(ع) یاران حضرت را این چنین توصیف می‌‌کند: «همانا اهل زمان غیبت امام عصر که به امامتش اعتقاد دارند و منتظر ظهورش هستند برتر از مردم هر زمان دیگری هستند، زیرا خداوند متعال عقل و فهمی به آنها عنایت می‌کند که زمان غیبت در نظر آنان با زمان حضور تفاوتی ندارد و آنان را در آن زمان به منزلۀ مجاهدانی قرار داده است که در رکاب رسول خدا شمشیر زده‌اند. آنها از مخلصان حقیقی و شیعیان راستین ما بوده، آنانند که آشکارا و پنهانی مردمان را به دین خدا فرامی خوانند».

انتظار یعنی حاکمیت قرآن و اسلام

• انتظار فرج یعنی، انتظار حاکمیت قرآن و اسلام، یعنی انتظار برای برآورده شدن هدف و مقصود نهایی و خدایی، یعنی رسیدن انسان به یک زندگی عادلانه تحت رهبری و زعامت حضرت مهدی(ع)، یعنی راضی و قانع نبودن انسان به وضع موجود. البته معنای انتظار فرج فقط در انتظار برای ظهور حضرت خلاصه نمی‌شود، بلکه مصادیق مختلفی دارد. به طور کلی می‌‌توان گفت انتظار فرج یعنی باز شدن تمام بن بست ها، چرا که وقتی عاقبت زندگیِ انسان، در مقابله با این همه حرکت ظالمانه و ستمگرانه، ختم به گشایش می‌‌شود، در بن‌بست‌های جاری زندگی هم همین گشایش وجود دارد.
• انتظار فرج یک مفهوم بسیار وسیع و گسترده است به این معنا که بشریت اگر می‌بیند طاغیان، به حقِ انسان‌ها تعدی می‌کنند، نباید خیال کند سرنوشت دنیا غیر از این نیست؛ نباید تصور کند چاره ای‌ وجود ندارد بلکه این وضعیت یک وضعیت گذراست و آن چیزی که متعلق به این عالم و طبیعت این عالم است، عبارت است از استقرار حکومت عدل و داد در تمام جهان. با این وجود می‌‌فهمیم، مفهوم انتظار، اعم و کلی‏تر از مفهوم اسلامی است؛ به همین دلیل پیروان دیگر ادیان آسمانی نیز با صرف‏نظر از نام و عنوان، به پیشوایی جهانی که برپا کننده عدل و داد است معتقدند و ملتزم به انتظار ظهور او هستند. این عقیده به خودی خود، ثمرۀ منحصر به فردی دارد و آن این است که بهترین انگیزه برای تربیت و تهذیب نفوس تمامی پیروان و معتقدان به این ادیان است و باعث رشد و تربیت و تهذیب اخلاق آنان و تکمیل درجۀ اخلاص و نیروی اراده و ایمان اشخاص می‌‏شود تا مقدمات ظهور را در خود و دیگر برادران دینی و انسانی خود فراهم آورند.

انتظار، تمنا و آرزوی صرف نیست

• انتظار، تمنا و آرزو نیست، به طوری که روشی برای رسیدن به آن وجود نداشته باشد و در حد یک آرزو باقی بماند؛ مثلا یک کشاورز بدون تلاش و کشت و کار، آرزو می‌‌کند محصول فراوانی به دست بیاورد. اینرا انتظار نمی‌گویند. چنانکه در مسئلۀ انتظار ظهور حضرت با اعراض از کتاب خدا و سنت انبیا نمی‌توان به محصولی رسید و این امر در حد آرزو باقی می‌‌ماند.
• نکتۀ دیگر دربارۀ انتظار اینکه ممکن است در جایی امید بعیدی برای رسیدن به چیزی که منتظرش هستی وجود داشته باشد، در اینجا دیگر از لفظ انتظار استفاده نمی‌کنند، بلکه در این مواقع از لفظ رجا استفاده می‌‌شود چراکه انتظار به معنی وقوع امر قریبی است؛ یعنی شخصی روشی انتخاب کند و عقایدی را داشته باشد که تحقق آن امر را نزدیک بداند. مسافری را که چند سال دیگر برمی‌گردد، انتظار در مورد او به کار نمی‌رود؛ بلکه اگر مسافری در زمان نزدیک قرار باشد برگردد، در این مورد از لفظ انتظار استفاده می‌‌شود و این انتظار قطعاً تنها در غالب تمنی و آرزو به فعلیت نمی‌رسد بلکه منتظر باید خودش را برای این امر عظیم آماده کند.

انتظار مثبت و منفی

• انتظار دو معنا دارد مثبت و منفی: معنای مثبت انتظار آن است که نظام‌‌های بشری را نپذیریم. چون این نظام‌ها برگرفته از قوانین ظالمانه است. اما انتظار منفی یعنی در برابر هر ضعف، عیب و ستمی‌ سکوت کنیم تا خود حضرت ظهور کند و آن را اصلاح نماید.

اقسام انتظار بر اساس معنای آن

• معنای انتظار را می‌‌توان بر چهار نوع تقسیم کرد، انتظار اعتقادی، انتظار اجتماعی، انتظار مطلق، انتظار مقید.

1. انتظار اعتقادی: معرفت امام، شرط‍‌ صحت و جزء معنای انتظار است. فضیل بن یسار از امام صادق(ع) درباره آیه یَ﴿يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ﴾ پرسید. حضرت چنین فرمود: «ای فضیل امام خود را بشناس، زیرا اگر معرفت امام خود را داشته باشی، جلو افتادن یا به تأخیر افتادن این امر زیانی به تو نمی‌رساند».
2. انتظار اجتماعی: همان انتظار در مقام عمل است. محصول انتظار اعتقادی و عملی است. یعنی برخورداری از رحمت الهی و شامل حال منتظرانی است که در جهت اجرای اوامر الهی از هیچ کوششی دریغ نمی‌کنند و همواره تلاش می‌کنند وظایف اعتقادی خود را بشناسند و با تمام توانشان در جهت تحقق آنها کوشش نمایند.
3. انتظار مطلق: انتظار فرج گاه به گونۀ مطلق و برای دمیدن روح امید در مردم و القای روحیه پایداری و صبر در برابر مشکلات در همۀ زمینه‌ها به کار رفته است. آیۀ شریفۀ ﴿فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا﴾ و احادیثی همچون: «"انتِظارُ الفَرَجِ بِالصبرِ عِبادَةٌ"» و یا «"أفضَلُ العِبادَةِ انتِظارُ الفَرَجِ"» به این مفهوم اشاره دارند. زاویه دید این احادیث، به انتظار فَرَج امام عصر(ع) منحصر نیست؛ بلکه تمام رفتارهای انسان در حوزه‌های گوناگون را شامل می‌شود. به اصطلاح این معنی از انتظار را معنی مطلق انتظار می‌‌گویند. البته امید به گشایش اوضاع نابسامان مردمان به ویژه مسلمانان و شیعیان با ظهور امام عصر(ع) یکی از مصادیق روشن قاعده کلی "انتظار فرج" است. جناب عبد العظیم حسنی می‌گوید: خدمت امام جواد(ع) رسیدم تا از ایشان بپرسم: آیا قائم، همان مهدی(ع) است یا غیر اوست؟ قبل از سؤال من، امام جواد فرمود: «"أَفْضَلَ أَعْمَالِ شِیعَتِنَا اِنْتِظَارُ اَلْفَرَجِ"»
4. انتظار مقید: یعنی انتظار برای انقلاب مهدوی. این دسته از احادیث، با عبارات متفاوتی، بیان شده مانند: «"مَنْ مَاتَ مُنْتَظِراً لِهَذَا اَلْأَمْرِ کَانَ کَمَنْ کَانَ مَعَ اَلْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ"»

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: