محل سکونت امام مهدی در غیبت کبری کجاست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-{{پایان جمع شدن}} +}})) |
جز (جایگزینی متن - '\ه\s=\s(.*)\]\]\]\] \:\:\:\:\:\:' به 'ه = $1 | پاسخ = ') |
||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱. حجت الاسلام موسوی‌نسب؛ | | عنوان پاسخ‌دهنده = ۱. حجت الاسلام موسوی‌نسب؛ | ||
| تصویر = 13681056.jpg | | تصویر = 13681056.jpg | ||
| پاسخ‌دهنده = سید جعفر موسوی‌نسب | | پاسخ‌دهنده = سید جعفر موسوی‌نسب | ||
| پاسخ = [[حجت الاسلام و المسلمین]] '''[[سید جعفر موسوی‌نسب]]'''، در کتاب ''«[[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]»'' در این‌باره گفته است: | |||
::::::« محل سکونت حضرت در [[غیبت کبری]]؛ به استناد برخی [[روایات]] [[امام مهدی|امام عصر]] {{ع}} در همهجا [[حضور]] پیدا میکند و یوسف‌‌‌وار به‌طور ناشناس در بین [[مردم]] رفت و آمد میکند و بر فرش [[مردم]] قدم می‌گذارد در حالی که [[مردم]] او را نمی‌شناسند<ref>بحار، ج ۵۲، ص ۱۵۴.</ref>. | ::::::« محل سکونت حضرت در [[غیبت کبری]]؛ به استناد برخی [[روایات]] [[امام مهدی|امام عصر]] {{ع}} در همهجا [[حضور]] پیدا میکند و یوسف‌‌‌وار به‌طور ناشناس در بین [[مردم]] رفت و آمد میکند و بر فرش [[مردم]] قدم می‌گذارد در حالی که [[مردم]] او را نمی‌شناسند<ref>بحار، ج ۵۲، ص ۱۵۴.</ref>. | ||
::::::پس در [[غیبت کبری]] مکان خاصّی برای حضرت نیست و اماکن خاصّی که منسوب به حضرت است رفت و آمد حضرت به آن مکان‌ها بیشتر است، مانند [[مسجد جمکران]]، [[مسجد کوفه]]، [[مسجد سهله]]، [[مکه|مکه مکرمه]]، [[مدینه|مدینه منوره]]، و حرم‌های [[ائمه]] {{عم}} و امامزادگان، و به‌طور عموم محافل معنوی که ذکر و نام [[خداوند]] و [[ائمه]] [[معصومین]] {{عم}} در آنجا بیشتر برده میشود»<ref>[[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص۳۷۹، ۳۸۰.</ref>. | ::::::پس در [[غیبت کبری]] مکان خاصّی برای حضرت نیست و اماکن خاصّی که منسوب به حضرت است رفت و آمد حضرت به آن مکان‌ها بیشتر است، مانند [[مسجد جمکران]]، [[مسجد کوفه]]، [[مسجد سهله]]، [[مکه|مکه مکرمه]]، [[مدینه|مدینه منوره]]، و حرم‌های [[ائمه]] {{عم}} و امامزادگان، و به‌طور عموم محافل معنوی که ذکر و نام [[خداوند]] و [[ائمه]] [[معصومین]] {{عم}} در آنجا بیشتر برده میشود»<ref>[[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ص۳۷۹، ۳۸۰.</ref>. | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
| عنوان پاسخ‌دهنده = ۲. حجت الاسلام مروجی طبسی؛ | | عنوان پاسخ‌دهنده = ۲. حجت الاسلام مروجی طبسی؛ | ||
| تصویر = 11130.jpg | | تصویر = 11130.jpg | ||
| پاسخ‌دهنده = محمد جواد مروجی طبسی | | پاسخ‌دهنده = محمد جواد مروجی طبسی | ||
| پاسخ = [[حجت الاسلام و المسلمین]] '''[[محمد جواد مروجی طبسی]]'''، در کتاب ''«[[بامداد بشریت (کتاب)|بامداد بشریت]]»'' در این‌باره گفته است: | |||
::::::«'''دوران [[غیبت کبری]]''': [[امام صادق]] {{ع}} به [[ابوبصیر]] فرمود: {{عربی|"وَ نِعْمَ الْمَنْزِلُ طَيْبَةُ"}}<ref>همان، ص ۱۵۳.</ref>؛ [[علامه مجلسی]] فرمود: "همین جمله دلالت میکند که آن حضرت بیشتر در [[مدینه]] و اطراف آن میباشد"<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۸.</ref>. [[امام باقر]] {{ع}} به [[کوه طوی]] اشاره فرمود<ref>تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۵۶.</ref>. با این وجود، هیچ کس محل سکونت او را نمی‌داند<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۳.</ref>. | ::::::«'''دوران [[غیبت کبری]]''': [[امام صادق]] {{ع}} به [[ابوبصیر]] فرمود: {{عربی|"وَ نِعْمَ الْمَنْزِلُ طَيْبَةُ"}}<ref>همان، ص ۱۵۳.</ref>؛ [[علامه مجلسی]] فرمود: "همین جمله دلالت میکند که آن حضرت بیشتر در [[مدینه]] و اطراف آن میباشد"<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۸.</ref>. [[امام باقر]] {{ع}} به [[کوه طوی]] اشاره فرمود<ref>تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۵۶.</ref>. با این وجود، هیچ کس محل سکونت او را نمی‌داند<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۳.</ref>. | ||
::::::[[امام صادق]] {{ع}} فرمود: "کسی بر محل سکونت [[امام زمان]] [[آگاهی]] نمی‌یابد، نه فرزندان او و نه شخص دیگری، جز خدمتکار [[حضرت مهدی]] {{ع}}"<ref>همان.</ref>. | ::::::[[امام صادق]] {{ع}} فرمود: "کسی بر محل سکونت [[امام زمان]] [[آگاهی]] نمی‌یابد، نه فرزندان او و نه شخص دیگری، جز خدمتکار [[حضرت مهدی]] {{ع}}"<ref>همان.</ref>. | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
| عنوان پاسخ‌دهنده = ۳. حجت الاسلام و المسلمین الهامی؛ | | عنوان پاسخ‌دهنده = ۳. حجت الاسلام و المسلمین الهامی؛ | ||
| تصویر = 92816972.jpg | | تصویر = 92816972.jpg | ||
| پاسخ‌دهنده = داوود الهامی | | پاسخ‌دهنده = داوود الهامی | ||
| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[داوود الهامی]]'''، در کتاب ''«[[آخرین امید (کتاب)|آخرین امید]]»'' در این‌باره گفته است: | |||
::::::«برخی از علمای [[اهل سنت]] گفته‌اند: [[شیعیان]] [[عقیده]] دارند که: [[امام زمان]] در [[شهر]] [[سامرا]] در همان سردابی که منسوب به اوست، [[غائب]] شده و در همان‌جا [[زندگی]] میکند و از همان‌جا [[ظهور]] خواهد کرد، سپس زبان به [[اعتراض]] گشوده میگویند: اگر در آن [[سرداب]] است پس چرا دیده نمی‌شود؟! چه کسی برای او [[آب]] و [[غذا]] میبرد؟ چرا از آنجا خارج نمی‌شود؟! | ::::::«برخی از علمای [[اهل سنت]] گفته‌اند: [[شیعیان]] [[عقیده]] دارند که: [[امام زمان]] در [[شهر]] [[سامرا]] در همان سردابی که منسوب به اوست، [[غائب]] شده و در همان‌جا [[زندگی]] میکند و از همان‌جا [[ظهور]] خواهد کرد، سپس زبان به [[اعتراض]] گشوده میگویند: اگر در آن [[سرداب]] است پس چرا دیده نمی‌شود؟! چه کسی برای او [[آب]] و [[غذا]] میبرد؟ چرا از آنجا خارج نمی‌شود؟! | ||
::::::مسلّماً این نسبت به [[شیعه]] [[دروغ]] محض است و [[شیعیان]] چنین عقیده‌ای ندارند. در هیچ روایتی گفته نشده است که [[امام غائب]] در [[سرداب]] [[زندگی]] میکند و هیچ‌یک از [[علما]] و [[دانشمندان شیعه]] چنین سخنی نگفته‌اند، آنچه در [[منابع شیعه]] آمده است، این است که [[سرداب مقدس]] محل ابتداء [[غیبت]] بوده، نه اینکه [[امام]] در طول این مدت در آن [[سرداب]] [[زندگی]] میکند، به این معنی که آخرین [[دیدار امام زمان]]{{ع}} با [[شیعیان]] روزی بود که در مراسم [[تشییع جنازه]] پدرش برای آنان ظاهر شده و بر جنازه پدرش [[نماز]] خوانده و سپس ناپدید گردیده، دیگر بعد از آن، [[ملاقات]] رسمی و عمومی نداشت. این [[دیدار]] در [[سامرا]] و در [[خانه]] پدرش [[امام حسن عسکری]]{{ع}} انجام یافت. | ::::::مسلّماً این نسبت به [[شیعه]] [[دروغ]] محض است و [[شیعیان]] چنین عقیده‌ای ندارند. در هیچ روایتی گفته نشده است که [[امام غائب]] در [[سرداب]] [[زندگی]] میکند و هیچ‌یک از [[علما]] و [[دانشمندان شیعه]] چنین سخنی نگفته‌اند، آنچه در [[منابع شیعه]] آمده است، این است که [[سرداب مقدس]] محل ابتداء [[غیبت]] بوده، نه اینکه [[امام]] در طول این مدت در آن [[سرداب]] [[زندگی]] میکند، به این معنی که آخرین [[دیدار امام زمان]]{{ع}} با [[شیعیان]] روزی بود که در مراسم [[تشییع جنازه]] پدرش برای آنان ظاهر شده و بر جنازه پدرش [[نماز]] خوانده و سپس ناپدید گردیده، دیگر بعد از آن، [[ملاقات]] رسمی و عمومی نداشت. این [[دیدار]] در [[سامرا]] و در [[خانه]] پدرش [[امام حسن عسکری]]{{ع}} انجام یافت. | ||
نسخهٔ ۲۳ دسامبر ۲۰۲۱، ساعت ۲۰:۰۱
| محل سکونت امام مهدی در غیبت کبری کجاست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / آشنایی با امام مهدی / معرفت امام مهدی (شناخت امام مهدی) / محل زندگی امام مهدی |
| مدخل اصلی | محل زندگی امام مهدی در دوران غیبت کبرا |
محل سکونت امام مهدی در غیبت کبری کجاست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند..
عبارت‌های دیگری از این پرسش
- حضرت مهدی در کجا زندگی میکنند؟
پاسخ نخست
- حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «درسنامه مهدویت ج۲» در این‌باره گفته است:
- «غیبت کبرا، به مدت زمان پنهان‌زیستی حضرت مهدی(ع) گفته میشود که با وفات واپسین نایب خاص در سال ۳۲۹ ق آغاز و همچنان ادامه دارد و فقط خداوند متعال است که پایان آن را می‌داند. این دوران، ویژگی‌های خاصی دارد که آن را به طور کامل از دوران غیبت صغرا متمایز می‌سازد. از این ویژگی‌ها، کامل شدن غیبت آن حضرت است. همان‌گونه که پنهان‌زیستی حضرت مهدی(ع) در این دوران به کمال میرسد و نیابت و سفارت، همانند دوران غیبت صغرا وجود ندارد، محل زندگی آن حضرت نیز نامشخص‌تر میشود. در این دوران است که هرگز نمی‌توان به طور قطع مشخص کرد آن حضرت کجا زندگی میکند. البته روایات در این‌باره به محل‌های گوناگونی اشاره کرده‌اند که برخی از آنها از این قرارند:
- مدینه منوره: همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، برخی روایات- به صورت عام و بدون قید زمان غیبت صغرا- مدینه را جایگاه آن حضرت در دوران غیبت می‌داند.
- ناحیه ذی طوی: ناحیه ذی طوی در یک فرسخی مکه و داخل حرم قرار دارد و از آنجا خانه‌های مکه دیده میشود. برخی از روایات، آن محل را مکانی معرفی میکند که حضرت بخشی از زمان غیبت را در آن سپری میکند. امام باقر(ع) در این‌باره فرمود: صاحب این امر را در برخی از این دره‌ها غیبتی است (و با دست خود به ناحیه ذی طوی اشاره کرد)[۱].
- دشت‌ها و بیابان‌ها: از برخی روایات نیز استفاده میشود که آن حضرت در طول غیبت، محل خاصی ندارد و همواره در سفر به سر میبرد. از امام باقر(ع) نقل شده است درباره شباهت‌های حضرت مهدی(ع) به پیامبران الهی، چنین فرمود:«وَ أَمَّا شِبْهُهُ مِنْ عِيسَى، فَالسِّيَاحَة»[۲]؛ و اما شباهت حضرت مهدی(ع) به حضرت عیسی(ع) پس جهانگردی [نداشتن مکان خاص] است. همچنین، در توقیعی که به نام شیخ مفید صادر شده است- اگر صدور آن را بپذیریم- نیز به نامعلوم بودن مکان حضرت مهدی(ع) اشاره شده است. در آن نوشته چنین بیان شده است: با این که ما براساس فرمان خداوند و صلاح واقعی ما و شیعیان مؤمن خود تا زمانی که حکومت در دنیا در اختیار ستمگران است در نقطه‌ای دور و پنهان از دیده‌ها به سر می‌بریم[۳].
- یادآوری این مطلب لازم است که این نامعلوم بودن محل زندگی آن حضرت در "دوران غیبت کبرا"، سبب شده است عده‌ای به گمانه‌زنی‌هایی در مواردی سست و واهی بپردازند و به طرح محل‌هایی که اثبات آنها کاری بس مشکل است، روی آوردند. افسانه جزیره خضرا و مثلث برمودا و مانند آن، حکایت‌هایی است که در تاریخ پر فراز و فرود این اعتقاد سترگ رخ نموده است؛ ولی همواره روشنگران این عرصه، مردم را از فرو غلطیدن در کجراهه‌ها و بیراهه‌ها حفظ کرده‌اند البته پیش از آن نیز برخی مخالفان شیعه نسبت داده‌اند که شیعیان بر این باورند که حضرت مهدی(ع) در دوران غیبت در سرداب سامرا زندگی میکند. در این جا مناسب است اشاره‌ای کوتاه بدان نماییم.
- از گذشته بیشتر خانه‌ها در مناطق گرمسیر عراق سرداب (زیرزمین) داشت، تا ساکنان خانه، از شدت گرمای تابستان در امان باشند[۴]. خانه حضرت عسکری(ع) در سامرا نیز دارای سرداب بود. این سرداب، محل زندگی و عبادت امام هادی، امام حسن عسکری و حضرت بقیه الله(ع) بود و اغلب دیدارها با حضرت ولی عصر در عهد پدر در همین منزل و در همین سرداب انجام می‌گرفت؛ به همین سبب شیعیانی که پس از رحلت امام حسن عسکری(ع)، برای زیارت قبر آن امام و پدر بزرگوارش وارد سامرا می‌شدند، پس از زیارت قبر آن بزرگوار، در محل عبادت سه امام بزرگوار نماز میخواندند و آنجا را زیارت میکردند. اما همان‌گونه که اشاره شد، متأسفانه برخی دشمنان متعصب، با نسبت دادن تهمت‌های ناروا، خواسته‌اند از این موضوع بهره‌برداری‌های نادرست کنند. آنان به شیعه تاخته و معتقدان به غیبت حضرت مهدی(ع) را به استهزا گرفته‌اند؛ با این که میدانند حتی یک نفر شیعه راستین را نخواهند یافت که معتقد باشد حضرت مهدی(ع) در سرداب پنهان شده یا در سرداب سکونت و اقامت گزیده است.
- بنابراین زائران، فقط از آن جهت به این مکان مقدس احترام می‌گذارند که محل سکونت، زندگی، عبادت، نیایش و تلاوت قرآن انسان‌های کامل بوده است. با این بیان، آنجا مکان مقدس و خانه پربرکتی است که خداوند اجازه داده است چنین مکانی، رفعت مقام یابد و در آنجا نام خدا به عظمت برده شود؛ به همین سبب مسلمانان پیرو مذهب خاندان وحی و رسالت، آنجا نماز می‌خوانند و بر پیامبر و خاندانش(ع) درود می‌فرستند؛ آنجا را زیارت میکنند و کسی بر این عقیده نیست که امام مهدی(ع) در آن سرداب سکونت دارد یا این که از آنجا ظهور خواهد کرد[۵].
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. حجت الاسلام موسوی‌نسب؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین سید جعفر موسوی‌نسب، در کتاب «دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است:
|
| ۲. حجت الاسلام مروجی طبسی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محمد جواد مروجی طبسی، در کتاب «بامداد بشریت» در این‌باره گفته است:
|
| ۳. حجت الاسلام و المسلمین الهامی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین داوود الهامی، در کتاب «آخرین امید» در این‌باره گفته است:
|
- محل سکونت امام مهدی کجاست؟ (پرسش)
- آیا تابحال کسی از محل زندگی امام مهدی اطلاعی داشته است؟ (پرسش)
- کیفیت زندگی امام مهدی به چه صورت است؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی در میان مردم زندگی میکند و ما از شناخت او عاجزیم یا اینکه در عالم دیگر است و ما او را نمیبینیم؟ (پرسش)
- آیا صحت دارد که محل استقرار امام مهدی در کوه رضوا است؟ این کوه کجاست؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی در میان مردم زندگی میکند و ما از شناخت او عاجزیم یا اینکه در عالم دیگر است و ما او را نمیبینیم؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی میتواند به صورت یک فرد ناشناس در میان مردم زندگی کند؟ در این صورت مسکن و محل زندگی او کجا است؟ (پرسش)
منبع‌شناسی جامع مهدویت
پانویس
- ↑ نعمانی، الغیبة، ص ۱۸۱.
- ↑ طبری، دلائل الامامة، ص ۲۹۱.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۴.
- ↑ فخر الدین طریحی، مجمع البحرین، ج ۱، ص ۴۶۷.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲، ص۱۲۶-۱۳۹.
- ↑ بحار، ج ۵۲، ص ۱۵۴.
- ↑ دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۳۷۹، ۳۸۰.
- ↑ همان، ص ۱۵۳.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۸.
- ↑ تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۵۶.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۳.
- ↑ همان.
- ↑ با خورشید سامرا، ص ۸۲.
- ↑ جزیره خضراء افسانه یا واقعیت، ص ۴۷ (به نقل از ناجی نجار).
- ↑ جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به کتاب "جزیره خضرا افسانه یا واقعیت؟" تحقیق و ترجمه ابوالفضل طریقه دار مراجعه نمایید.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۴.
- ↑ کافی، ج ۱، ص ۳۳۷، و ص ۳۳۹؛ غیبت نعمانی، ص ۲۰۴.
- ↑ مروجی طبسی، محمد جواد، بامداد بشریت، ص ۱۱۱-۱۱۵.
- ↑ منتخب الاثر، ص۳۷۳.
- ↑ بحار، ج۵۲، ص۱۵۴.
- ↑ صدوق، کمال الدین، ص۳۴۷ – ۳۵۱؛ بحار، ج۵۲، ص۱۵۱.
- ↑ بحار، ج۵۲، ص۱۵۲.
- ↑ غیبت طوسی، ص۱۵۸.
- ↑ «نِعْمَ الْمَنْزِلُ طَيْبَةُ»؛ غیبت طوسی، ص۱۰۲؛ بحار، ج۵۲، ص۱۵۷.
- ↑ غیبت طوسی، ص۱۳۹.
- ↑ کمال الدین، ج۲، ص۴۴۷.
- ↑ احتجاج طبرسی، ص۴۹۷.
- ↑ «تَرَى هَذَا الْجَبَلَ؟ هَذَا جَبَلٌ يُدْعَى رَضْوَى مِنْ جِبَالِ فَارِسَ...»
- ↑ «أَمَا إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ فِيهِ غَيْبَتَيْنِ وَاحِدَةٌ قَصِيرَةٌ وَ الْأُخْرَى طَوِيلَةٌ»؛ غیبت، طوسی، ص۱۰۳؛ غیبت نعمانی، ص۱۶۳.
- ↑ «يَكُونُ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَيْبَةٌ فِي بَعْضِ هَذِهِ الشِّعَابِ وَ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى نَاحِيَةِ ذِي طُوًى حَتَّى إِذَا كَانَ قَبْلَ خُرُوجِهِ أَتَى الْمَوْلَى الَّذِي كَانَ مَعَهُ حَتَّى يَلْقَى بَعْضَ أَصْحَابِهِ فَيَقُولُ كَمْ أَنْتُمْ هَاهُنَا فَيَقُولُونَ: نَحْوٌ مِنْ أَرْبَعِينَ رَجُلًا، فَيَقُولُ: كَيْفَ أَنْتُمْ لَوْ رَأَيْتُمْ صَاحِبَكُمْ؟ فَيَقُولُونَ: وَ اللَّهِ لَوْ نَاوَى بِنَا الْجِبَالُ لَنَاوَيْنَاهَا مَعَهُ»؛ غیبت، نعمانی، ص۱۸۲ - چاپ صدوق.
- ↑ «أَنَّ الْقَائِمَ يَهْبِطُ مِنْ ثَنِيَّةِ ذِي طُوًى فِي عِدَّةِ أَهْلِ بَدْرٍ ثَلَاثِمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا حَتَّى يُسْنِدَ ظَهْرَهُ إِلَى الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ وَ يَهُزُّ الرَّايَةَ الْغَالِبَةَ»؛ غیبت، نعمانی، ص۳۱۵.
- ↑ در این‌باره به مقاله عالمانه علامه شیخ محمد تقی شوشتری که در پاسخ مرحوم دکتر شریعتی نوشته است، مراجعه شود. (شخصیت و اندیشه دکتر علی شریعتی، به کوشش جعفر سعیدی، از ص۶۴ تا ۶۹).
- ↑ غیبت نعمانی، ص۱۲۶.
- ↑ کاش می‌‌دانستم که کجا دل‌ها به ظهور تو قرار و آرام خواهد یافت، آیا در کدامین سرزمین اقامت داری در زمین رضوی یا غیر آن در دیار ذی طوی متمکن گردیده‌ای؟"
- ↑ جانم به قربانت! ای حقیقت پنهانی که از ما دور نیستی، و ای دور از وطن که کنار از ما نیستی
- ↑ غیبت شیخ طوسی، ص۱۰۲؛ نعمانی، ص۹۹.
- ↑ بحار، ج۵۲، ص۱۵۷-۱۵۸.
- ↑ جنة المأوی به نقل بحار، ج۵۳، ص۳۲۰.
- ↑ کلینی، کافی، ج۱، ص۲۴۰؛ غیبت نعمانی، ص۸۹؛ بحار، ج۵۲، ص۱۵۵.
- ↑ غیبت نعمانی، ص۸۹.
- ↑ الهامی، داوود، آخرین امید، ص ۳۵۴-۳۶۳