محل سکونت امام مهدی در غیبت کبری کجاست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '</ref>. ::::::' به '</ref>. ') |
|||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
'''[[محل سکونت امام مهدی]] در [[غیبت کبری]] کجاست؟''' یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث '''[[مهدویت (پرسش)|مهدویت]]''' است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند.. | '''[[محل سکونت امام مهدی]] در [[غیبت کبری]] کجاست؟''' یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث '''[[مهدویت (پرسش)|مهدویت]]''' است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند.. | ||
==عبارت‌های دیگری از این پرسش== | == عبارت‌های دیگری از این پرسش == | ||
* [[حضرت مهدی]] در کجا زندگی میکنند؟ | * [[حضرت مهدی]] در کجا زندگی میکنند؟ | ||
== پاسخ نخست == | == پاسخ نخست == | ||
[[پرونده:136863.JPG|بندانگشتی| | [[پرونده:136863.JPG|بندانگشتی|راست|100px|[[خدامراد سلیمیان]]]] | ||
حجت الاسلام و المسلمین '''[[خدامراد سلیمیان]]'''، در کتاب ''«[[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]»'' در این‌باره گفته است: | حجت الاسلام و المسلمین '''[[خدامراد سلیمیان]]'''، در کتاب ''«[[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]»'' در این‌باره گفته است: | ||
«[[غیبت کبرا]]، به مدت زمان [[پنهان‌زیستی]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} گفته میشود که با [[وفات]] واپسین [[نایب خاص]] در سال ۳۲۹ ق آغاز و همچنان ادامه دارد و فقط [[خداوند متعال]] است که پایان آن را می‌داند. این دوران، ویژگی‌های خاصی دارد که آن را به طور کامل از [[دوران غیبت صغرا]] متمایز می‌سازد. از این ویژگی‌ها، کامل شدن [[غیبت]] آن [[حضرت]] است. همان‌گونه که [[پنهان‌زیستی]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} در این دوران به کمال میرسد و [[نیابت]] و [[سفارت]]، همانند [[دوران غیبت صغرا]] وجود ندارد، [[محل زندگی]] آن [[حضرت]] نیز نامشخص‌تر میشود. در این دوران است که هرگز نمی‌توان به طور قطع مشخص کرد آن [[حضرت]] کجا [[زندگی]] میکند. البته [[روایات]] در این‌باره به محل‌های گوناگونی اشاره کرده‌اند که برخی از آنها از این قرارند: | «[[غیبت کبرا]]، به مدت زمان [[پنهان‌زیستی]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} گفته میشود که با [[وفات]] واپسین [[نایب خاص]] در سال ۳۲۹ ق آغاز و همچنان ادامه دارد و فقط [[خداوند متعال]] است که پایان آن را می‌داند. این دوران، ویژگی‌های خاصی دارد که آن را به طور کامل از [[دوران غیبت صغرا]] متمایز می‌سازد. از این ویژگی‌ها، کامل شدن [[غیبت]] آن [[حضرت]] است. همان‌گونه که [[پنهان‌زیستی]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} در این دوران به کمال میرسد و [[نیابت]] و [[سفارت]]، همانند [[دوران غیبت صغرا]] وجود ندارد، [[محل زندگی]] آن [[حضرت]] نیز نامشخص‌تر میشود. در این دوران است که هرگز نمی‌توان به طور قطع مشخص کرد آن [[حضرت]] کجا [[زندگی]] میکند. البته [[روایات]] در این‌باره به محل‌های گوناگونی اشاره کرده‌اند که برخی از آنها از این قرارند: | ||
#[[مدینه]] منوره: همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، برخی [[روایات]]- به صورت عام و بدون قید [[زمان غیبت صغرا]]- [[مدینه]] را [[جایگاه]] آن [[حضرت]] در [[دوران غیبت]] می‌داند. | # [[مدینه]] منوره: همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، برخی [[روایات]]- به صورت عام و بدون قید [[زمان غیبت صغرا]]- [[مدینه]] را [[جایگاه]] آن [[حضرت]] در [[دوران غیبت]] می‌داند. | ||
#[[ناحیه]] ذی طوی: [[ناحیه]] [[ذی طوی]] در یک فرسخی [[مکه]] و داخل [[حرم]] قرار دارد و از آنجا خانه‌های [[مکه]] دیده میشود. برخی از [[روایات]]، آن محل را مکانی معرفی میکند که [[حضرت]] بخشی از [[زمان غیبت]] را در آن سپری میکند. [[امام باقر]]{{ع}} در این‌باره فرمود: [[صاحب]] این امر را در برخی از این دره‌ها غیبتی است (و با دست خود به [[ناحیه]] [[ذی طوی]] اشاره کرد)<ref>نعمانی، الغیبة، ص ۱۸۱.</ref>. | # [[ناحیه]] ذی طوی: [[ناحیه]] [[ذی طوی]] در یک فرسخی [[مکه]] و داخل [[حرم]] قرار دارد و از آنجا خانه‌های [[مکه]] دیده میشود. برخی از [[روایات]]، آن محل را مکانی معرفی میکند که [[حضرت]] بخشی از [[زمان غیبت]] را در آن سپری میکند. [[امام باقر]]{{ع}} در این‌باره فرمود: [[صاحب]] این امر را در برخی از این دره‌ها غیبتی است (و با دست خود به [[ناحیه]] [[ذی طوی]] اشاره کرد)<ref>نعمانی، الغیبة، ص ۱۸۱.</ref>. | ||
#دشت‌ها و بیابان‌ها: از برخی [[روایات]] نیز استفاده میشود که آن [[حضرت]] در طول [[غیبت]]، محل خاصی ندارد و همواره در سفر به سر میبرد. از [[امام باقر]]{{ع}} [[نقل]] شده است درباره شباهت‌های [[حضرت مهدی]]{{ع}} به [[پیامبران الهی]]، چنین فرمود:{{متن حدیث|وَ أَمَّا شِبْهُهُ مِنْ عِيسَى، فَالسِّيَاحَة}}<ref>طبری، دلائل الامامة، ص ۲۹۱.</ref>؛ و اما [[شباهت حضرت]] [[مهدی]]{{ع}} به [[حضرت عیسی]]{{ع}} پس جهانگردی [نداشتن مکان خاص] است. همچنین، در توقیعی که به نام [[شیخ مفید]] صادر شده است- اگر صدور آن را بپذیریم- نیز به نامعلوم بودن [[مکان حضرت مهدی]]{{ع}} اشاره شده است. در آن نوشته چنین بیان شده است: با این که ما براساس [[فرمان خداوند]] و [[صلاح]] واقعی ما و [[شیعیان]] [[مؤمن]] خود تا زمانی که [[حکومت]] در [[دنیا]] در [[اختیار]] [[ستمگران]] است در نقطه‌ای دور و پنهان از دیده‌ها به سر می‌بریم<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۴.</ref>. | # دشت‌ها و بیابان‌ها: از برخی [[روایات]] نیز استفاده میشود که آن [[حضرت]] در طول [[غیبت]]، محل خاصی ندارد و همواره در سفر به سر میبرد. از [[امام باقر]]{{ع}} [[نقل]] شده است درباره شباهت‌های [[حضرت مهدی]]{{ع}} به [[پیامبران الهی]]، چنین فرمود:{{متن حدیث|وَ أَمَّا شِبْهُهُ مِنْ عِيسَى، فَالسِّيَاحَة}}<ref>طبری، دلائل الامامة، ص ۲۹۱.</ref>؛ و اما [[شباهت حضرت]] [[مهدی]]{{ع}} به [[حضرت عیسی]]{{ع}} پس جهانگردی [نداشتن مکان خاص] است. همچنین، در توقیعی که به نام [[شیخ مفید]] صادر شده است- اگر صدور آن را بپذیریم- نیز به نامعلوم بودن [[مکان حضرت مهدی]]{{ع}} اشاره شده است. در آن نوشته چنین بیان شده است: با این که ما براساس [[فرمان خداوند]] و [[صلاح]] واقعی ما و [[شیعیان]] [[مؤمن]] خود تا زمانی که [[حکومت]] در [[دنیا]] در [[اختیار]] [[ستمگران]] است در نقطه‌ای دور و پنهان از دیده‌ها به سر می‌بریم<ref>علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۴.</ref>. | ||
یادآوری این مطلب لازم است که این نامعلوم بودن [[محل زندگی]] آن [[حضرت]] در "دوران غیبت کبرا"، سبب شده است عده‌ای به گمانه‌زنی‌هایی در مواردی [[سست]] و واهی بپردازند و به طرح محل‌هایی که اثبات آنها کاری بس مشکل است، روی آوردند. افسانه [[جزیره خضرا]] و [[مثلث برمودا]] و مانند آن، حکایت‌هایی است که در [[تاریخ]] پر فراز و فرود این [[اعتقاد]] سترگ رخ نموده است؛ ولی همواره روشنگران این عرصه، [[مردم]] را از فرو غلطیدن در کجراهه‌ها و بیراهه‌ها حفظ کرده‌اند البته پیش از آن نیز برخی [[مخالفان]] [[شیعه]] نسبت داده‌اند که [[شیعیان]] بر این باورند که [[حضرت مهدی]]{{ع}} در [[دوران غیبت]] در [[سرداب سامرا]] [[زندگی]] میکند. در این جا مناسب است اشاره‌ای کوتاه بدان نماییم. | یادآوری این مطلب لازم است که این نامعلوم بودن [[محل زندگی]] آن [[حضرت]] در "دوران غیبت کبرا"، سبب شده است عده‌ای به گمانه‌زنی‌هایی در مواردی [[سست]] و واهی بپردازند و به طرح محل‌هایی که اثبات آنها کاری بس مشکل است، روی آوردند. افسانه [[جزیره خضرا]] و [[مثلث برمودا]] و مانند آن، حکایت‌هایی است که در [[تاریخ]] پر فراز و فرود این [[اعتقاد]] سترگ رخ نموده است؛ ولی همواره روشنگران این عرصه، [[مردم]] را از فرو غلطیدن در کجراهه‌ها و بیراهه‌ها حفظ کرده‌اند البته پیش از آن نیز برخی [[مخالفان]] [[شیعه]] نسبت داده‌اند که [[شیعیان]] بر این باورند که [[حضرت مهدی]]{{ع}} در [[دوران غیبت]] در [[سرداب سامرا]] [[زندگی]] میکند. در این جا مناسب است اشاره‌ای کوتاه بدان نماییم. | ||
| خط ۹۵: | خط ۹۵: | ||
پس با توجه به این سه [[حدیث]] اخیر معنی این فقره در [[دعای ندبه]] {{متن حدیث|أَ بِرَضْوَى أَمْ غَيْرِهَا أَمْ ذِي طُوًى}} نیز روشن می‌‌گردد و جمع بین آن دو چنین میشود که احتمالاً مقر آن [[حضرت]] ابتدا در [[کوه رضوی]] و اواخر [[غیبت]] و نزدیک [[ظهور]] [[ذی‌طوی]] است و نیز این جمله هیچ دلالتی بر اینکه این دو مکان، یا یکی از آنها، اقامتگاه دائمی آن [[حضرت]] است، ندارد و نیز معلوم میشود چرا [[شیعیان]] با [[خواندن]] [[دعای ندبه]] به سراغ [[حضرت مهدی]]{{ع}} در [[ذی طوی]] و [[کوه رضوی]] می‌‌گردند، پس اینکه [[کیسانیه]] [[کوه رضوی]] را مقر [[محمد حنفیه]] [[امام زمان]] خود میدانند، به اصالت [[دعای ندبه]] خدشه وارد نمی‌کند، بلکه [[شاهد]] و مؤید خوبی است بر صحت احادیثی که مقر آن [[حضرت]] را در [[کوه رضوی]] معرفی میکند و چه بسا کسانی از آنها در [[اخبار]] [[مهدی]]{{ع}} دیده‌اند که در دوران غیبتش محل او [[کوه رضوی]] است و آن را برای [[صاحب]] خود [[محمد حنفیه]] اضافه کرده‌اند، زیرا منشأ هر [[شبهه]]، مطلب حقی است که بی‌جا به کار می‌‌برند<ref>در این‌باره به مقاله عالمانه علامه شیخ محمد تقی شوشتری که در پاسخ مرحوم دکتر شریعتی نوشته است، مراجعه شود. (شخصیت و اندیشه دکتر علی شریعتی، به کوشش جعفر سعیدی، از ص۶۴ تا ۶۹).</ref>. | پس با توجه به این سه [[حدیث]] اخیر معنی این فقره در [[دعای ندبه]] {{متن حدیث|أَ بِرَضْوَى أَمْ غَيْرِهَا أَمْ ذِي طُوًى}} نیز روشن می‌‌گردد و جمع بین آن دو چنین میشود که احتمالاً مقر آن [[حضرت]] ابتدا در [[کوه رضوی]] و اواخر [[غیبت]] و نزدیک [[ظهور]] [[ذی‌طوی]] است و نیز این جمله هیچ دلالتی بر اینکه این دو مکان، یا یکی از آنها، اقامتگاه دائمی آن [[حضرت]] است، ندارد و نیز معلوم میشود چرا [[شیعیان]] با [[خواندن]] [[دعای ندبه]] به سراغ [[حضرت مهدی]]{{ع}} در [[ذی طوی]] و [[کوه رضوی]] می‌‌گردند، پس اینکه [[کیسانیه]] [[کوه رضوی]] را مقر [[محمد حنفیه]] [[امام زمان]] خود میدانند، به اصالت [[دعای ندبه]] خدشه وارد نمی‌کند، بلکه [[شاهد]] و مؤید خوبی است بر صحت احادیثی که مقر آن [[حضرت]] را در [[کوه رضوی]] معرفی میکند و چه بسا کسانی از آنها در [[اخبار]] [[مهدی]]{{ع}} دیده‌اند که در دوران غیبتش محل او [[کوه رضوی]] است و آن را برای [[صاحب]] خود [[محمد حنفیه]] اضافه کرده‌اند، زیرا منشأ هر [[شبهه]]، مطلب حقی است که بی‌جا به کار می‌‌برند<ref>در این‌باره به مقاله عالمانه علامه شیخ محمد تقی شوشتری که در پاسخ مرحوم دکتر شریعتی نوشته است، مراجعه شود. (شخصیت و اندیشه دکتر علی شریعتی، به کوشش جعفر سعیدی، از ص۶۴ تا ۶۹).</ref>. | ||
و همچنین اخباری که خبر میدهد آن [[حضرت]] همهجا حاضر میشود، مثل خبری که [[نعمانی]] در کتاب خود از [[سدیر صیرفی]] [[نقل]] کرده، منافاتی با آن اخباری که گفته شد، ندارد؛ زیرا آن [[حضرت]]، [[ انسان]] است، هم اسکان دارد و هم سیر و سیاحت و هر کدام در وقتی جداگانه وگرنه کسی که همیشه در همهجا بوده و مکان نداشته باشد، تنها [[ذات اقدس]] [[حضرت]] احدیت میباشد. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: برای [[صاحب]] این امر، خانه‌ای است که به آن بیت‌الحمد گفته میشود در آن [[خانه]] چراغی است که از روز ولادت آن [[حضرت]] روشن است این چراغ همچنان روشن است تا روزی که به [[شمشیر]] [[قیام]] نماید<ref>غیبت نعمانی، ص۱۲۶.</ref>. | و همچنین اخباری که خبر میدهد آن [[حضرت]] همهجا حاضر میشود، مثل خبری که [[نعمانی]] در کتاب خود از [[سدیر صیرفی]] [[نقل]] کرده، منافاتی با آن اخباری که گفته شد، ندارد؛ زیرا آن [[حضرت]]، [[انسان]] است، هم اسکان دارد و هم سیر و سیاحت و هر کدام در وقتی جداگانه وگرنه کسی که همیشه در همهجا بوده و مکان نداشته باشد، تنها [[ذات اقدس]] [[حضرت]] احدیت میباشد. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: برای [[صاحب]] این امر، خانه‌ای است که به آن بیت‌الحمد گفته میشود در آن [[خانه]] چراغی است که از روز ولادت آن [[حضرت]] روشن است این چراغ همچنان روشن است تا روزی که به [[شمشیر]] [[قیام]] نماید<ref>غیبت نعمانی، ص۱۲۶.</ref>. | ||
آری، همین مطالب از فقرات [[دعای ندبه]] نیز استفاده میشود آنجا که می‌‌خوانیم: {{متن حدیث|لَيْتَ شَعْرِي أَيْنَ اسْتَقَرَّتْ بِكَ النَّوَى بَلْ أَيُّ أَرْضٍ تُقِلُّكَ أَوْ ثَرَى أَ بِرَضْوَى أَمْ غَيْرِهَا أَمْ ذِي طُوًى}}"<ref>کاش می‌‌دانستم که کجا [[دل‌ها]] به [[ظهور]] تو قرار و آرام خواهد یافت، آیا در کدامین سرزمین اقامت داری در [[زمین]] [[رضوی]] یا غیر آن در دیار [[ذی طوی]] متمکن گردیده‌ای؟"</ref>. | آری، همین مطالب از فقرات [[دعای ندبه]] نیز استفاده میشود آنجا که می‌‌خوانیم: {{متن حدیث|لَيْتَ شَعْرِي أَيْنَ اسْتَقَرَّتْ بِكَ النَّوَى بَلْ أَيُّ أَرْضٍ تُقِلُّكَ أَوْ ثَرَى أَ بِرَضْوَى أَمْ غَيْرِهَا أَمْ ذِي طُوًى}}"<ref>کاش می‌‌دانستم که کجا [[دل‌ها]] به [[ظهور]] تو قرار و آرام خواهد یافت، آیا در کدامین سرزمین اقامت داری در [[زمین]] [[رضوی]] یا غیر آن در دیار [[ذی طوی]] متمکن گردیده‌ای؟"</ref>. | ||
| خط ۱۱۸: | خط ۱۱۸: | ||
* [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های مهدویت|کتاب‌شناسی مهدویت]]؛ | * [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های مهدویت|کتاب‌شناسی مهدویت]]؛ | ||
* [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های مهدویت|مقاله‌شناسی مهدویت]]؛ | * [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های مهدویت|مقاله‌شناسی مهدویت]]؛ | ||
* [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های مهدویت|پایان‌نامه‌شناسی مهدویت]]. | * [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های مهدویت|پایان‌نامه‌شناسی مهدویت]]. | ||
{{پایان منبع جامع}} | {{پایان منبع جامع}} | ||
| خط ۱۲۴: | خط ۱۲۴: | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: | [[رده:پرسش]] | ||
[[رده:پرسمان مهدویت]] | [[رده:پرسمان مهدویت]] | ||
[[رده:(ات): پرسش‌هایی با ۳ پاسخ]] | [[رده:(ات): پرسش‌هایی با ۳ پاسخ]] | ||
نسخهٔ ۹ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۲۱:۴۲
| محل سکونت امام مهدی در غیبت کبری کجاست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / آشنایی با امام مهدی / معرفت امام مهدی (شناخت امام مهدی) / محل زندگی امام مهدی |
| مدخل اصلی | محل زندگی امام مهدی در دوران غیبت کبرا |
محل سکونت امام مهدی در غیبت کبری کجاست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند..
عبارت‌های دیگری از این پرسش
- حضرت مهدی در کجا زندگی میکنند؟
پاسخ نخست
حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «درسنامه مهدویت ج۲» در این‌باره گفته است:
«غیبت کبرا، به مدت زمان پنهان‌زیستی حضرت مهدی(ع) گفته میشود که با وفات واپسین نایب خاص در سال ۳۲۹ ق آغاز و همچنان ادامه دارد و فقط خداوند متعال است که پایان آن را می‌داند. این دوران، ویژگی‌های خاصی دارد که آن را به طور کامل از دوران غیبت صغرا متمایز می‌سازد. از این ویژگی‌ها، کامل شدن غیبت آن حضرت است. همان‌گونه که پنهان‌زیستی حضرت مهدی(ع) در این دوران به کمال میرسد و نیابت و سفارت، همانند دوران غیبت صغرا وجود ندارد، محل زندگی آن حضرت نیز نامشخص‌تر میشود. در این دوران است که هرگز نمی‌توان به طور قطع مشخص کرد آن حضرت کجا زندگی میکند. البته روایات در این‌باره به محل‌های گوناگونی اشاره کرده‌اند که برخی از آنها از این قرارند:
- مدینه منوره: همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، برخی روایات- به صورت عام و بدون قید زمان غیبت صغرا- مدینه را جایگاه آن حضرت در دوران غیبت می‌داند.
- ناحیه ذی طوی: ناحیه ذی طوی در یک فرسخی مکه و داخل حرم قرار دارد و از آنجا خانه‌های مکه دیده میشود. برخی از روایات، آن محل را مکانی معرفی میکند که حضرت بخشی از زمان غیبت را در آن سپری میکند. امام باقر(ع) در این‌باره فرمود: صاحب این امر را در برخی از این دره‌ها غیبتی است (و با دست خود به ناحیه ذی طوی اشاره کرد)[۱].
- دشت‌ها و بیابان‌ها: از برخی روایات نیز استفاده میشود که آن حضرت در طول غیبت، محل خاصی ندارد و همواره در سفر به سر میبرد. از امام باقر(ع) نقل شده است درباره شباهت‌های حضرت مهدی(ع) به پیامبران الهی، چنین فرمود:«وَ أَمَّا شِبْهُهُ مِنْ عِيسَى، فَالسِّيَاحَة»[۲]؛ و اما شباهت حضرت مهدی(ع) به حضرت عیسی(ع) پس جهانگردی [نداشتن مکان خاص] است. همچنین، در توقیعی که به نام شیخ مفید صادر شده است- اگر صدور آن را بپذیریم- نیز به نامعلوم بودن مکان حضرت مهدی(ع) اشاره شده است. در آن نوشته چنین بیان شده است: با این که ما براساس فرمان خداوند و صلاح واقعی ما و شیعیان مؤمن خود تا زمانی که حکومت در دنیا در اختیار ستمگران است در نقطه‌ای دور و پنهان از دیده‌ها به سر می‌بریم[۳].
یادآوری این مطلب لازم است که این نامعلوم بودن محل زندگی آن حضرت در "دوران غیبت کبرا"، سبب شده است عده‌ای به گمانه‌زنی‌هایی در مواردی سست و واهی بپردازند و به طرح محل‌هایی که اثبات آنها کاری بس مشکل است، روی آوردند. افسانه جزیره خضرا و مثلث برمودا و مانند آن، حکایت‌هایی است که در تاریخ پر فراز و فرود این اعتقاد سترگ رخ نموده است؛ ولی همواره روشنگران این عرصه، مردم را از فرو غلطیدن در کجراهه‌ها و بیراهه‌ها حفظ کرده‌اند البته پیش از آن نیز برخی مخالفان شیعه نسبت داده‌اند که شیعیان بر این باورند که حضرت مهدی(ع) در دوران غیبت در سرداب سامرا زندگی میکند. در این جا مناسب است اشاره‌ای کوتاه بدان نماییم.
از گذشته بیشتر خانه‌ها در مناطق گرمسیر عراق سرداب (زیرزمین) داشت، تا ساکنان خانه، از شدت گرمای تابستان در امان باشند[۴]. خانه حضرت عسکری(ع) در سامرا نیز دارای سرداب بود. این سرداب، محل زندگی و عبادت امام هادی، امام حسن عسکری و حضرت بقیه الله(ع) بود و اغلب دیدارها با حضرت ولی عصر در عهد پدر در همین منزل و در همین سرداب انجام می‌گرفت؛ به همین سبب شیعیانی که پس از رحلت امام حسن عسکری(ع)، برای زیارت قبر آن امام و پدر بزرگوارش وارد سامرا می‌شدند، پس از زیارت قبر آن بزرگوار، در محل عبادت سه امام بزرگوار نماز میخواندند و آنجا را زیارت میکردند. اما همان‌گونه که اشاره شد، متأسفانه برخی دشمنان متعصب، با نسبت دادن تهمت‌های ناروا، خواسته‌اند از این موضوع بهره‌برداری‌های نادرست کنند. آنان به شیعه تاخته و معتقدان به غیبت حضرت مهدی(ع) را به استهزا گرفته‌اند؛ با این که میدانند حتی یک نفر شیعه راستین را نخواهند یافت که معتقد باشد حضرت مهدی(ع) در سرداب پنهان شده یا در سرداب سکونت و اقامت گزیده است.
بنابراین زائران، فقط از آن جهت به این مکان مقدس احترام می‌گذارند که محل سکونت، زندگی، عبادت، نیایش و تلاوت قرآن انسان‌های کامل بوده است. با این بیان، آنجا مکان مقدس و خانه پربرکتی است که خداوند اجازه داده است چنین مکانی، رفعت مقام یابد و در آنجا نام خدا به عظمت برده شود؛ به همین سبب مسلمانان پیرو مذهب خاندان وحی و رسالت، آنجا نماز می‌خوانند و بر پیامبر و خاندانش(ع) درود می‌فرستند؛ آنجا را زیارت میکنند و کسی بر این عقیده نیست که امام مهدی(ع) در آن سرداب سکونت دارد یا این که از آنجا ظهور خواهد کرد[۵].
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
| ۱. حجت الاسلام موسوی‌نسب؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین سید جعفر موسوی‌نسب، در کتاب «دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است:
« محل سکونت حضرت در غیبت کبری؛ به استناد برخی روایات امام عصر (ع) در همهجا حضور پیدا میکند و یوسف‌‌‌وار به‌طور ناشناس در بین مردم رفت و آمد میکند و بر فرش مردم قدم می‌گذارد در حالی که مردم او را نمی‌شناسند[۶]. پس در غیبت کبری مکان خاصّی برای حضرت نیست و اماکن خاصّی که منسوب به حضرت است رفت و آمد حضرت به آن مکان‌ها بیشتر است، مانند مسجد جمکران، مسجد کوفه، مسجد سهله، مکه مکرمه، مدینه منوره، و حرم‌های ائمه (ع) و امامزادگان، و به‌طور عموم محافل معنوی که ذکر و نام خداوند و ائمه معصومین (ع) در آنجا بیشتر برده میشود»[۷]. |
| ۲. حجت الاسلام مروجی طبسی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین محمد جواد مروجی طبسی، در کتاب «بامداد بشریت» در این‌باره گفته است:
«دوران غیبت کبری: امام صادق (ع) به ابوبصیر فرمود: "وَ نِعْمَ الْمَنْزِلُ طَيْبَةُ"[۸]؛ علامه مجلسی فرمود: "همین جمله دلالت میکند که آن حضرت بیشتر در مدینه و اطراف آن میباشد"[۹]. امام باقر (ع) به کوه طوی اشاره فرمود[۱۰]. با این وجود، هیچ کس محل سکونت او را نمی‌داند[۱۱]. امام صادق (ع) فرمود: "کسی بر محل سکونت امام زمان آگاهی نمی‌یابد، نه فرزندان او و نه شخص دیگری، جز خدمتکار حضرت مهدی (ع)"[۱۲]. امام عصر (ع) به ابراهیم بن مهزیار فرمود: "پدرم از من پیمان گرفته که در سرزمین پهناور و دور دست مسکن گزینم تا از نیرنگ‌های گمراهان و متمردان امت تازه به دوران رسیده و گمراه، نهان و مصون باشم. این پیمان مرا بر فراز تل‌های بلند و ریگزارها و سرزمین‌های مورد اطمینان افکنده است"[۱۳]. علامه مجلسی از علی بن فاضل، داستان ورودش به جزیره خضراء را نقل کرده است. گرچه علی بن فاضل در این جزیره موفق به دیدار امام زمان (ع) نشده است. اما وی از ملاقات‌هایی که با برخی داشته، چنین استنباط کرده است که این جزیره محل سکونت آن حضرت میباشد. برخی با استناد به این ماجرا می‌خواهند بگویند: محل سکونت امام زمان (ع) در همین جزیره است. برخی دیگر پا را فراتر نهاده، با منطبق نمودن اوصاف جزیره خضراء -که اطراف آن را آب‌های سفیدی گرفته است- بر مثلث برمودا عقیده دارند که مثلث برمودا محل سکونت امام زمان (ع) است و میگویند: کسی نمی‌تواند به آن محل برسد، زیرا هر چه قدرت‌های بزرگ تلاش کرده‌اند به آن برسند، بی‌نتیجه بوده است[۱۴]. این نظریه صحیح نیست، زیرا، اولاً: کسی از محل زندگی امام عصر (ع) اطلاع دقیقی ندارد. ثانیاً: اصل ماجرای علی بن فاضل به دلیل تناقضاتی که در آن مشاهده میشود، مورد خدشه است و از اصل درستی برخوردار نمی‌باشد، تا چه رسد به انطباق برمودا بر آن جزیره مورد ادعا[۱۵]. با استناد برخی روایات، امام عصر (ع) در همه جا حضور پیدا میکند و یوسف وار، به طور ناشناس در بین مردم رفت و آمد میکند و بر فرش مردم قدم می‌گذارد، در حالی که مردم او را نمی‌شناسند[۱۶]. بنابراین، آن حضرت در همه جا حضور پیدا میکند، اما ما او را نمی‌شناسیم. یکی از مکان‌هایی که بنابر روایت امام صادق (ع)، حضرت مهدی (ع) در آنجا حضور پیدا میکند، صحرای عرفات است. امام زمان (ع) همه ساله در ایام حج، در عرفات حضور پیدا میکند. امام صادق (ع) فرمود: "زمانی فرا رسد که مردم امام خود را نبینند، امام آنها، ایام حج آنها را میبیند، ولی آنها او را نمی‌توانند ببینند"[۱۷]. بسیاری از علما در کربلا، نجف، کوفه، مدینه، مکه، مسجد الحرام و شهرهایی که دارای مکان‌های مقدس است، امام (ع) را زیارت کرده‌اند[۱۸]. |
| ۳. حجت الاسلام و المسلمین الهامی؛ |
|---|
|
حجت الاسلام و المسلمین داوود الهامی، در کتاب «آخرین امید» در این‌باره گفته است:
«برخی از علمای اهل سنت گفته‌اند: شیعیان عقیده دارند که: امام زمان در شهر سامرا در همان سردابی که منسوب به اوست، غائب شده و در همان‌جا زندگی میکند و از همان‌جا ظهور خواهد کرد، سپس زبان به اعتراض گشوده میگویند: اگر در آن سرداب است پس چرا دیده نمی‌شود؟! چه کسی برای او آب و غذا میبرد؟ چرا از آنجا خارج نمی‌شود؟!
خانه امام حسن عسکری(ع) شامل غرفه‌ای برای مردان و غرفه‌ای برای زنان و زیر آنها سرداب بود، سرداب نیز دو قسمت بود، یک قسمت آن برای مردان و قسمت دیگر آن برای زنان بود، این سرداب محل زندگی امام هادی و امام عسکری و حضرت بقیة الله(ع) بود و تمام دیدارها با حضرت ولی عصر در عهد پدر در همین منزل و در همین سرداب انجام یافته بود، به همین جهت شیعیان پس از رحلت امام حسن عسکری(ع) به سامرا آمدند، بعد از زیارت قبر آن دو امام، در محل عبادت سه امام بزرگوار نیز تبرکاً نماز میخواندند و آنجا را زیارت میکردند. ظاهراً تنها در یک روایتی از سرداب اسمی برده شده است، طبق همین روایت مأموران خلیفه به منزل آن حضرت هجوم آورده، در سرداب را گرفته بودند، حضرت در همان موقع از سرداب بیرون آمدند و در جلو چشم مأموران تشریف بردند. پس از آنکه مأموران همه رسیدند، فرمانده آنها دستور ورود به سرداب را داد مأمورانی که بیرون آمدن آن حضرت را دیده بودند گفتند: مگر آن کس نبود که از اینجا بیرون رفت و از مقابل تو هم عبور کرد؟ گفت: من او را ندیدم، چرا او را رها کردید؟ گفتند ما گمان کردیم تو او را می‌‌بینی[۱۹]. از احادیث استفاده میشود که آن حضرت در بین مردم زندگی میکند. سدیر صیرفی از امام صادق(ع) روایت کرده که فرمود: صاحب‌الامر(ع) از این جهت با حضرت یوسف شباهت دارد که برادران یوسف با اینکه عاقل و دانا بودند و قبلاً هم با وی معاشرت داشتند، وقتی وارد بر او شدند تا خود را معرفی ننمود او را نشناختند و با اینکه بین او و یعقوب بیش از هیجده روز راه فاصله نبود، یعقوب از وی اطلاعی نداشت، پس چرا این مردم انکار میکنند که خدا همین عمل را نسبت به حجت خود حضرت صاحب‌الامر نیز انجام دهد؟! آن حضرت هم، در بین مردم تردد کند و در بازارشان راه برود و بر فرششان قدم بگذارد ولی او را نشناسند و به همین وضع زندگی کند تا هنگامی که خدا اذنش دهد تا خودش را معرفی نماید[۲۰]. به موجب همین روایات امام عصر(ع) در تحت عنایات خاص الهی در اقطار و اکناف این جهان در گردش است و همه‌ساله در موسم حج به زیارت خانه خدا تشریف می‌‌برند و در مراسم حج شرکت میکنند ولی انبوه حجاج او را نمی‌بینند[۲۱] و یا می‌‌بینند ولی او را نمی‌شناسند [۲۲]. به همین جهت شیفتگان روی او، در طول غیبت آن خورشید عالم‌تاب سراغ گمشده خود را در موسم حج در مکه گرفته‌اند و در مراسم حج به جستجوی جای پای او پرداخته‌اند و سعادتمندانی نیز توفیق تشرف به پیشگاه آن قبله مقصود را در موسم حج در مکه یافته‌اند[۲۳]. آنچه از روایات استفاده میشود این است که امام غائب در غیبت کبری در مکان خاص و در شهر معینی اقامت دائم ندارند که از آن مکان و آن شهر خارج نگردند و به محل دیگر تشریف ببرند، بلکه برای انجام وظائف و تکالیفی به مسافرت و سیر و حرکت و انتقال از مکانی به مکان دیگر، می‌‌پردازند. و در احادیثی که به اقامتگاه امام(ع) اشاره شده از مدینه نیز ذکری به میان آمده است. امام صادق(ع) هنگامی که از غیبت کبری سخن به میان می‌‌آورد، میفرماید: "چه جایگاه خوبی است مدینه"[۲۴]. و نیز هنگامی که از امام حسن عسکری(ع) می‌‌پرسند، اگر حادثه‌ای بر شما روی داد، سراغ فرزند بزرگوار شما را در کجا بگیریم؟ فرمود: در مدینه[۲۵]. بعضی روایات سراغ آن حضرت را در حجاز و ریگزارهای عوالی میدهد طبق آن روایت ابراهیم بن مهزیار توسط فرستاده امام عصر(ع) به خدمت آن بزرگوار فراخوانده میشود، از طائف می‌‌گذرد و به دشت حجاز که عوالی نامیده میشود، هدایت شده و در آنجا به خدمت آن حضرت میرسد، در این دیدار امام(ع) به پسر مهزیار میفرماید: پدرم با من پیمان بسته است که در مخفی‌ترین و دورترین سرزمین‌ها مسکن گزینم، تا از تیررس اهل ضلالت در امان باشم، این پیمان مرا به این ریگزارهای عوالی (دشت حجاز از نجد تا تهامه) انداخته است[۲۶]. از بعضی روایات نیز معلوم میشود که اقامتگاه حضرت ولی عصر(ع) در سرزمین‌های دوردست میباشد و به همین مناسبت در توقیع شریفی که در سال ۴۱۰ هجری از ناحیه مقدسه به افتخار شیخ مفید صادر شده است، چنین آمده است: اگرچه ما در سرزمین دوردستی سکنی گزیده‌ایم که از جایگاه ستمگران بدوریم زیرا که خداوند مصلحت ما و شیعیان مؤمن ما را در این دیده که تا حکومت دنیا در دست تبهکاران است در این نقطه دوردست مسکن نمائیم. ولی از اخبار شما آگاهیم و هرگز چیزی از اخبار شما بر ما پوشیده نمی‌ماند. و می‌‌دانیم که چه گرفتاری و پریشانی بر شما رسیده است، از آن وقتی که بسیاری از شماها به کارهایی دست زدند که پیشینیان صالح شما از آنها به دور بودند و پیمانی را که خداوند از آنها گرفته بود، پشت سر انداختند، گویی که از آن بی‌خبر بودند. ما شما را رها نکرده و یاد شما را از خاطر نبرده‌ایم وگرنه سختی‌ها به شما روی می‌‌آورد و دشمنان شما را از ریشه و بن برمی‌کندند[۲۷]. و نیز در نصوص معتبر که از طرف ائمه اطهار(ع) رسیده، آمده است که جایگاه حضرت مهدی(ع) هم در دوران غیبت صغری و هم در دوران غیبت کبری کوه رضوی و ذی‌طوی است چنان‌که شیخ طوسی با سند خود نقل کرده از عبدالاعلی مولی که گفت: با حضرت صادق(ع) به طرف ناحیه روحا بیرون رفتم و هنگامی که در آنجا فرود آمدیم، آن حضرت به کوهی که مشرف بر آن ناحیه است، نگاه کرد به من فرمود:این کوه را می‌‌بینی؟ این کوهی است که آن را رضوی میگویند و از نوع کوه‌های فارس است، خداوند ما را دوست داشته که آن را به جانب ما نقل داده است در این کوه هر نوع درخت خوراکی وجود دارد و محل آن شخص غائب است که دو بار غائب میشود، محل امن خوبی است[۲۸]؛ برای صاحب این امر (امام عصر) در آن کوه دو غیبت وجود دارد: یکی کوتاه و دیگری طولانی[۲۹]. ابوعبدالله نعمانی در کتاب الغیبة به سند خود روایت کرده از اسماعیل بن جابر که گفت: حضرت باقر(ع) فرمود: "برای صاحب این امر (حضرت قائم) در بعضی از این شعب‌ها غیبتی است (اشاره به جانب ذی طوی فرمود) تا موقعی که زمان خروجش فرا رسد، شخصی از دوستان که در خدمت اوست می‌‌آید و بعضی از یارانش را میبیند، می‌‌گوید شما در اینجا چند نفر هستید؟ میگویند: حدود چهل مرد، می‌‌گوید: چه حالی پیدا خواهید کرد اگر صاحبتان را ببینید؟ میگویند: قسم به خدا اگر او خواسته باشد ما را در این کوه‌ها ببرد و جا بدهد البته که ما در خدمتش هستیم و اطاعتش می‌کنیم"[۳۰]. و همچنین در باب دیگر از ابی‌بصیر روایت کرده که گفت: امام باقر(ع) فرمود: "حضرت قائم از گردنه کوه ذی طوی همراه با عده‌ای به تعداد اهل بدر (۳۱۳) مرد فرود می‌‌آید و به حجرالاسود تکیه می‌‌زند و آن پرچمی را که بایستی بر تمام دنیا پیروز شود به اهتزاز در می‌‌آورد"[۳۱]. و در معجم البلدان ذوطوی به ضم اول اسم محلی در مکه است. پس با توجه به این سه حدیث اخیر معنی این فقره در دعای ندبه «أَ بِرَضْوَى أَمْ غَيْرِهَا أَمْ ذِي طُوًى» نیز روشن می‌‌گردد و جمع بین آن دو چنین میشود که احتمالاً مقر آن حضرت ابتدا در کوه رضوی و اواخر غیبت و نزدیک ظهور ذی‌طوی است و نیز این جمله هیچ دلالتی بر اینکه این دو مکان، یا یکی از آنها، اقامتگاه دائمی آن حضرت است، ندارد و نیز معلوم میشود چرا شیعیان با خواندن دعای ندبه به سراغ حضرت مهدی(ع) در ذی طوی و کوه رضوی می‌‌گردند، پس اینکه کیسانیه کوه رضوی را مقر محمد حنفیه امام زمان خود میدانند، به اصالت دعای ندبه خدشه وارد نمی‌کند، بلکه شاهد و مؤید خوبی است بر صحت احادیثی که مقر آن حضرت را در کوه رضوی معرفی میکند و چه بسا کسانی از آنها در اخبار مهدی(ع) دیده‌اند که در دوران غیبتش محل او کوه رضوی است و آن را برای صاحب خود محمد حنفیه اضافه کرده‌اند، زیرا منشأ هر شبهه، مطلب حقی است که بی‌جا به کار می‌‌برند[۳۲]. و همچنین اخباری که خبر میدهد آن حضرت همهجا حاضر میشود، مثل خبری که نعمانی در کتاب خود از سدیر صیرفی نقل کرده، منافاتی با آن اخباری که گفته شد، ندارد؛ زیرا آن حضرت، انسان است، هم اسکان دارد و هم سیر و سیاحت و هر کدام در وقتی جداگانه وگرنه کسی که همیشه در همهجا بوده و مکان نداشته باشد، تنها ذات اقدس حضرت احدیت میباشد. امام صادق(ع) فرمود: برای صاحب این امر، خانه‌ای است که به آن بیت‌الحمد گفته میشود در آن خانه چراغی است که از روز ولادت آن حضرت روشن است این چراغ همچنان روشن است تا روزی که به شمشیر قیام نماید[۳۳]. آری، همین مطالب از فقرات دعای ندبه نیز استفاده میشود آنجا که می‌‌خوانیم: «لَيْتَ شَعْرِي أَيْنَ اسْتَقَرَّتْ بِكَ النَّوَى بَلْ أَيُّ أَرْضٍ تُقِلُّكَ أَوْ ثَرَى أَ بِرَضْوَى أَمْ غَيْرِهَا أَمْ ذِي طُوًى»"[۳۴]. بعضی از عبارات دعای شریف ندبه دلالت دارد بر اینکه ایشان در بین مردم می‌‌باشند مثل این جمله:«بِنَفْسِي أَنْتَ مِنْ مُغَيَّبٍ لَمْ يَخْلُ مِنَّا، بِنَفْسِي أَنْتَ مِنْ نَازِحٍ مَا نَزَحَ عَنَّا»[۳۵]. پس، از مجموع روایاتی که در این‌باره وارد شده معلوم میشود که محل سکونت آن حضرت معین نشده و به طور ناشناس در بین مردم زندگی میکند، در موسم حج حاضر میشود و در اعمال حج شرکت می‌‌جوید، او مردم را می‌‌شناسد اما مردم او را نمی‌شناسند، و طبق بعضی نقل‌ها بیشتر محل آمد و رفت و تردد آن حضرت در مکه و مدینه و عتبات عالیات و سایر اماکن مقدسه میباشد، و از مواضع دیگر استفاده میشود که او در هر کجاست، محل او مانند خودش از انظار مخفی و پنهان است و کسی او و مکانش را نمی‌بیند. چنان‌که علمای عامه درباره بهشت شداد چنین عقیده‌ای دارند. و نیز از بررسی روایات استفاده میشود که امام عصر(ع) در محل اقامت خود تنها نیست بلکه عده‌ای از اوتاد در محضر آن حضرت هستند که در این دوران عزلت، وسیله رفع غبار غربت از چهره آن وجود مبارک می‌‌باشند، امام صادق(ع) تعداد آنان را سی نفر فرموده‌اند[۳۶]. مرحوم مجلسی در ذیل همین روایت می‌‌گوید: این روایت دلالت میکند بر اینکه همواره سی تن از شیعیان و نزدیکان در حضور آن بزرگوار هستند که هرگاه یکی از آنها از دنیا رفت کسی دیگر جای او را پر میکند[۳۷]. مرحوم محدث نوری می‌‌گوید: اگر مقدر نباشد که این سی نفر چون امام زمان از عمر طولانی برخوردار باشند، لازم است که در هر قرنی عوض بشوند و افراد جدیدی جای آنها را بگیرند، به هرحال در هر قرنی ۳۰ نفر از مؤمنان پرهیزکار سعادت همنشینی آن حضرت را دارند[۳۸]. امام صادق(ع) میفرماید: در غیبت کبری کسی از اقامتگاه امام(ع) اطلاع ندارد به جز خواص شیعیان[۳۹]. و در حدیثی دیگر فرمود: به جز خدمتکاری که متصدی امور آن حضرت است[۴۰]. پس از این روایات استفاده میشود که حضرت ولی عصر(ع) در دوران غیبت کبری تنها نیستند، بلکه جمعی از اولیاء و صلحاء و خدمتگزاران در حضور آن حضرت می‌‌باشند»[۴۱]. |
- محل سکونت امام مهدی کجاست؟ (پرسش)
- آیا تابحال کسی از محل زندگی امام مهدی اطلاعی داشته است؟ (پرسش)
- کیفیت زندگی امام مهدی به چه صورت است؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی در میان مردم زندگی میکند و ما از شناخت او عاجزیم یا اینکه در عالم دیگر است و ما او را نمیبینیم؟ (پرسش)
- آیا صحت دارد که محل استقرار امام مهدی در کوه رضوا است؟ این کوه کجاست؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی در میان مردم زندگی میکند و ما از شناخت او عاجزیم یا اینکه در عالم دیگر است و ما او را نمیبینیم؟ (پرسش)
- آیا امام مهدی میتواند به صورت یک فرد ناشناس در میان مردم زندگی کند؟ در این صورت مسکن و محل زندگی او کجا است؟ (پرسش)
منبع‌شناسی جامع مهدویت
پانویس
- ↑ نعمانی، الغیبة، ص ۱۸۱.
- ↑ طبری، دلائل الامامة، ص ۲۹۱.
- ↑ علامه مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۴.
- ↑ فخر الدین طریحی، مجمع البحرین، ج ۱، ص ۴۶۷.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲، ص۱۲۶-۱۳۹.
- ↑ بحار، ج ۵۲، ص ۱۵۴.
- ↑ دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان، ص۳۷۹، ۳۸۰.
- ↑ همان، ص ۱۵۳.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۸.
- ↑ تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۵۶.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۳.
- ↑ همان.
- ↑ با خورشید سامرا، ص ۸۲.
- ↑ جزیره خضراء افسانه یا واقعیت، ص ۴۷ (به نقل از ناجی نجار).
- ↑ جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به کتاب "جزیره خضرا افسانه یا واقعیت؟" تحقیق و ترجمه ابوالفضل طریقه دار مراجعه نمایید.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۴.
- ↑ کافی، ج ۱، ص ۳۳۷، و ص ۳۳۹؛ غیبت نعمانی، ص ۲۰۴.
- ↑ مروجی طبسی، محمد جواد، بامداد بشریت، ص ۱۱۱-۱۱۵.
- ↑ منتخب الاثر، ص۳۷۳.
- ↑ بحار، ج۵۲، ص۱۵۴.
- ↑ صدوق، کمال الدین، ص۳۴۷ – ۳۵۱؛ بحار، ج۵۲، ص۱۵۱.
- ↑ بحار، ج۵۲، ص۱۵۲.
- ↑ غیبت طوسی، ص۱۵۸.
- ↑ «نِعْمَ الْمَنْزِلُ طَيْبَةُ»؛ غیبت طوسی، ص۱۰۲؛ بحار، ج۵۲، ص۱۵۷.
- ↑ غیبت طوسی، ص۱۳۹.
- ↑ کمال الدین، ج۲، ص۴۴۷.
- ↑ احتجاج طبرسی، ص۴۹۷.
- ↑ «تَرَى هَذَا الْجَبَلَ؟ هَذَا جَبَلٌ يُدْعَى رَضْوَى مِنْ جِبَالِ فَارِسَ...»
- ↑ «أَمَا إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ فِيهِ غَيْبَتَيْنِ وَاحِدَةٌ قَصِيرَةٌ وَ الْأُخْرَى طَوِيلَةٌ»؛ غیبت، طوسی، ص۱۰۳؛ غیبت نعمانی، ص۱۶۳.
- ↑ «يَكُونُ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَيْبَةٌ فِي بَعْضِ هَذِهِ الشِّعَابِ وَ أَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى نَاحِيَةِ ذِي طُوًى حَتَّى إِذَا كَانَ قَبْلَ خُرُوجِهِ أَتَى الْمَوْلَى الَّذِي كَانَ مَعَهُ حَتَّى يَلْقَى بَعْضَ أَصْحَابِهِ فَيَقُولُ كَمْ أَنْتُمْ هَاهُنَا فَيَقُولُونَ: نَحْوٌ مِنْ أَرْبَعِينَ رَجُلًا، فَيَقُولُ: كَيْفَ أَنْتُمْ لَوْ رَأَيْتُمْ صَاحِبَكُمْ؟ فَيَقُولُونَ: وَ اللَّهِ لَوْ نَاوَى بِنَا الْجِبَالُ لَنَاوَيْنَاهَا مَعَهُ»؛ غیبت، نعمانی، ص۱۸۲ - چاپ صدوق.
- ↑ «أَنَّ الْقَائِمَ يَهْبِطُ مِنْ ثَنِيَّةِ ذِي طُوًى فِي عِدَّةِ أَهْلِ بَدْرٍ ثَلَاثِمِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا حَتَّى يُسْنِدَ ظَهْرَهُ إِلَى الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ وَ يَهُزُّ الرَّايَةَ الْغَالِبَةَ»؛ غیبت، نعمانی، ص۳۱۵.
- ↑ در این‌باره به مقاله عالمانه علامه شیخ محمد تقی شوشتری که در پاسخ مرحوم دکتر شریعتی نوشته است، مراجعه شود. (شخصیت و اندیشه دکتر علی شریعتی، به کوشش جعفر سعیدی، از ص۶۴ تا ۶۹).
- ↑ غیبت نعمانی، ص۱۲۶.
- ↑ کاش می‌‌دانستم که کجا دل‌ها به ظهور تو قرار و آرام خواهد یافت، آیا در کدامین سرزمین اقامت داری در زمین رضوی یا غیر آن در دیار ذی طوی متمکن گردیده‌ای؟"
- ↑ جانم به قربانت! ای حقیقت پنهانی که از ما دور نیستی، و ای دور از وطن که کنار از ما نیستی
- ↑ غیبت شیخ طوسی، ص۱۰۲؛ نعمانی، ص۹۹.
- ↑ بحار، ج۵۲، ص۱۵۷-۱۵۸.
- ↑ جنة المأوی به نقل بحار، ج۵۳، ص۳۲۰.
- ↑ کلینی، کافی، ج۱، ص۲۴۰؛ غیبت نعمانی، ص۸۹؛ بحار، ج۵۲، ص۱۵۵.
- ↑ غیبت نعمانی، ص۸۹.
- ↑ الهامی، داوود، آخرین امید، ص ۳۵۴-۳۶۳