بنی وادعة بن عمرو

این مدخل زیرشاخهٔ بحث بنی حاشد بن همدان است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

نسب بنی وادعه

این طایفه قحطانی، از شاخه‌های بنی حاشد بن همدان‌اند که نسب از وادعة بن عمرو بن عامر بن دافع بن مالک بن جشم بن حاشد می‌‌برند. وادعه پسرانی به نامهای عبدالله و ناشج داشت که طایفه بنی وادعه از نسل آنها شکل گرفت. از مهمترین شعب و فروعات این طایفه می‌‌توان به بنی معمر،بنی مالک بن مطرف بن معمر، بنی مر بن حارث، بنی نمار بن ناشج بن وادعه،بنی مالک بن ربیعه معروف به «بنی البیضاء»، بنی حیف بن انمار و بنی برمه اشاره کرد..

منازل و مساکن بنی وادعه

این طایفه نیز چونان دیگر طوایف همدان خاستگاهی یمنی داشتند که از مهمترین و اصلی‌ترین سکونت گاه‌های این قوم در یمن می‌‌توان از مخلاف وادعه در منطقه نجد و روستاهای بقعه و عمران و مناطق بالادست وادی نجران یاد کرد. «همدانی» در ترسیم بلاد وادعه در نجد، حدود تقریبی آن را بقعه، عوذان، الثویله، غیل علی، دره عرد و منطقه بالادست وادی نجران، سپس به سمت جبل شوک، و پس از آن قاضی دین، سپس الزبران، و از آنجا تا مهجره، سپس المنضج و پس از آن غیل علی و سپس ارینب و بعد جلاجل عنوان کرده است. علاوه بر آن، از هنوم، حجور، مساقط، الحناجر، فصحاء، یبرین، الخنّ، رأس الشُّروة، حبونن، شوکان، الجوز، الدَّران، الحمده، الجلالیّان، نفحه، نعامان و البیران - از سرزمین‌های آباد و حاصلخیز نجران، - و نیز، سنام الظاهر و وادی خبش با درختان خرما و کشتزارها و فروعات آن، هم، به عنوان دیگر سکونت گاه‌های این قوم یاد شده است. در حومه القشب نیز، بنی وادعه و بنی قعط و شکاک از قبائل حاشد و بکیل و در اثافت، بنی وادعه و آل ذی کبار منازل مشترکی را به خود اختصاص داده بودند. همچنین، جمعی از وادعی‌ها در کنار دیگر طوایف بنی همدان، نظیر یام و شاکر، در منطقه ای میان صعده و نجران سکونت داشتند. کوه سفیان در در دوردست‌ترین بلاد وادعه نیز، سکونتگاه قوم بنی وادعه و رهم از بکیل بود. ضمن این که طمؤ، سرزمین بنی معمر بن حارث - از طوایف بنی وادعه، - و از الشقره، الراکبه، عمدان، حضن و عقبه الثویله و نیز محذا النعال و ثائبه و بخشی از وادی نجران و فروعش، به عنوان منازل اختصاصی بنی حیف بن انمار – دیگر شاخه وادعه - یاد شده است. بعلاوه آنکه سجع، الثعبان، المقیق و الجدلیات را هم، مواطن مشترک بنی جماعه و بنی حیف گفته‌اند. پس از اسلام و در پی فتوحات اسلامی، علاوه بر یمن، مدینه منوره و کوفه نیز منزلگاه جمعی از وادعی‌ها قرار گرفتند. از بنی وداعه در کتاب «تاریخ کوفه» به عنوان یکی از بیست و چهار شاخه همدان ساکن کوفه یاد شده است..

تاریخ جاهلی بنی‌وادعه

از گذشته تاریخی این قوم در دوران جاهلی جز آنچه در ذیل شرح حال بزرگانی از این قوم همچون اجدع بن مالک وادعی آمده، تقریباً خبری در دست نیست. بر این اساس، اجدع، قاتل سه تن از مردم بنی الحصین معرفی شده و آمده است وی به دلیلی نامعلوم، از بیم گزند حمیریان، از بنی زبید در خواست جوار کرد، اما زبیدی‌ها از پذیرش جوار او خودداری کردند. این عمل بنی زبید را اعراب زشت شمردند و از این رو به سرزنش آنان پرداختند. اجدع نیز ضمن شعری به این موضوع پرداخته، ناخرسندی خود را از این واقعه اعلام نمود. تقاضای جوار اجدع از بنی زبید و نیز ازدواج او با کبشه بنت معدی کرب زبیدی حکایت از ارتباطات و پیوند‌های وثیق طایفه بنی معمر و قبیله بنی زبید - در عهد جاهلی و سپس اوایل دوران اسلامی - با هم دارد. همچنین، مشارکت برخی از افراد بنی وادعه در جنگ‌های جاهلی نیز از دیگر اخبار این قوم در این دوران است. از جمله این جنگ‌ها، نبرد خولان بود که در آن تعداد زیادی از وادعی‌ها از جمله حیف بن نمار (أنمار) - رییس طایفه بنی وداعه - و بزرگانی چون مالک بن ربیعه و برادرش و نیز حارث بن مالک کشته شدند.

بنی‌وادعه و فتوحات اسلامی

از بنی وادعه و نقش شان در فتوحات اسلامی اطلاع چندانی در دست نیست. شاید حضور منذر بن ابی حمضة بن دهر بن حجر در فتوحات شام را بتوان تنها آگاهی مان از نقش‌آفرینی این قوم در فتوحات دانست. منذر، عامل ابوعبیده جرّاح در بخش‌هایی از مرز روم بود. نقل است در حمله ای که او و سپاهیانش علیه گروهی از رومیان انجام دادند، سواره‌نظام سپاهش بر پیادگان پیشی گرفتند و پیاده‌ها از حضور به موقع در میدان نبرد بازماندند. منذر پس از پیروزی بر سپاه دشمن، برای سواره دو سهم و برای پیاده یک سهم در نظر گرفت و سپس طی نامه‌ای، ابوعبیده را از فعل خود آگاه کرد. ابوعبیده نیز به عمر بن خطاب نامه نوشت و جریان را باز گفت. عمر این تقسیم را پسندید و دستور داد تا از آن پس، این نحو تقسیم در دستور کار قرار گیرد. ابن حجر، در ذیل عنوانی که در کتابش برای منذر بن ابی حمیضه اختصاص داده بود، بر اساس این قاعده که در فتوح، فرماندهی سپاه تنها بر عهده اصحاب بوده است، صحابی بودن منذر را دور از ذهن ندانسته است..

بنی‌وادعه و خلافت عثمان

در پی انحرافات گسترده در دوران خلافت عثمان و انتصاب فرمانداران فاسد، نالایق و ناکارآمد، جمعی از بزرگان و قرّاء کوفه همچون مالک اشتر، زید بن صوحان و برادر او صعصعه، حارث بن عبدالله الاعور، جندب بن کعب ازدی، عروة بن جعد و عمرو بن حمق خزاعی و دیگران، به انتقاد علنی از عملکرد سعید بن عاص - والی انتصابی عثمان در کوفه - پرداختند. والی کوفه این امر را برنتافت و از عثمان در این باره کسب تکلیف کرد. بدین ترتیب، به دستور عثمان، این جمع به شام تبعید شدند. حضور این معترضان در شام و افشاگری‌های آنان، معاویه را به شدت ترساند؛ وی، نگرانی خود را از این واقعه طی نامه ای به عثمان اطلاع داد. عثمان نیز دستور بازگرداندن این جمع را به کوفه صادر کرد. تداوم انتقادات این گروه در کوفه، سعید بن عاص را به ستوه آورد و موجب شد تا بار دیگر شکوائیه ای به خلیفه نوشته، شکایت خود را نسبت به این امر ابراز کند. عثمان نیز دستور داد آنها را به حمص، نزد عبدالرحمن بن خالد روانه سازد. با فراخوان عاملان عثمان در بلاد و سرزمینهای مختلف اسلامی به مدینه از سوی خلیفه - در سال یازدهم خلافت وی - مخالفان و معترضانی که در کوفه بودند، رفتن سعید بن عاص را مغتنم شمرده، طی نامه‌ای که به وسیله «هانی بن خطاب ارحبی همدانی» به سوی تبعیدیان حمص فرستاده شد، از تبعیدی‌ها جهت آمدن به کوفه دعوت به عمل آوردند تا بدین سبب از بازگشت سعید به کوفه جلوگیری نمایند. با آمدن مالک اشتر به کوفه، وی گروههایی را جهت جلوگیری از ورود سعید بن عاص به کوفه به مناطق اطراف فرستاد. بدین منظور، هانی بن ابی‌حیة بن علقمه وادعی همدانی با هزار سوار برای حفاظت از راه کوهستانی به حلوان در ناحیه دینور فرستاده شد. او در این منطقه با جمعی از کردها برخورد کرد که در منطقه به فساد می‌‌پرداختند پس با آنها درگیر شدند و ضمن پیروزی جمع بسیاری از ایشان را به هلاکت رساند. این گروه‌ها در میانه راه کوفه، با سعید و همراهانش برخوردند و آنان را مجبور به بازگشت به مدینه نمودند. سپس معترضین، طی نامه‌ای به عثمان، خواستار گماشتن ابوموسی اشعری بر امارت کوفه و حذیفة بن یمان بر خراج این شهر شدند و این نامه را افرادی که یزید بن قیس ارحبی و مسروق بن اجدع همدانی از جمله آنان بودند، نزد عثمان فرستادند. عثمان نیز خواسته‌های معترضین را بالاجبار پذیرفت..

بنی وادعه و تعامل با دولت علوی(ع)

از آنجا که نام شاخه‌های فروتر در بسیاری از وقایع و رخدادهای تاریخی در سایه بزرگ شاخه‌های بالاتر قبیله گم شده و جز در مواقع نادر، نامی از آنان در صفحه تاریخ برده نشده است، از این رو از نقش مردم بنی وادعه در وقایع و حوادث دوران خلافت امام علی(ع)، از جمله جنگ‌های آن حضرت، اطلاع چندانی در دست نیست. شاید تنها خبر ما از نقش مردم این قوم در نبرد جمل مربوط به مخالفت مسروق بن اجدع وادعی با عمار یاسر - که از سوی امام علی(ع) به همراه امام حسن(ع) و عبدالله بن عباس برای جمع‌آوری نیرو به کوفه رفته بودند - و متهم کردنشان به قتل عثمان باشد. اوج حمایت‌های همدانیان و طوایف تابعه آن از خلافت امیرالمؤمنین(ع) در جنگ صفین رقم خورد. حضور گسترده فرزندان همدان در این جنگ به اندازه‌ای بود که برخی، آنان را در شمار یکی از سه طایفه‌ای که بالاترین تعداد رزمندگان لشکر علی(ع) را در این نبرد داشتند، گفته‌اند. آنان در میدان صفین حماسه‌ها آفریدند. در یکی از این صحنه‌های کارزار، ایشان با رشادتها و دلاوری‌های خود، توانستند یمنی‌های شام را در هم بکوبند و شکست سختی را بر سپاه معاویه وارد نمایند چندان که معاویه را به جزع و فزع انداختند و می‌گفت از دست همدان چه‌ها کشیدم. در پی این شکست، معاویه سخت بی‌تابی کرد و خود وارد میدان شد و با یارانش به همدانیان حمله برد، اما سواران همدان بر او تاختند و وی نیز به سرعت از میدان گریخت. در این زمان حجر بن قحطان وادعی خطاب به سعید بن قیس - رییس قبیله همدان - در تمجید از این حماسه آفرینی اشعاری سرود. علاوه بر حجر بن قحطان، از عمرو بن حارث بن عمرو بن عبد یغوث بن قسر بن حرب بن حارث بن سعد هم، به عنوان یکی دیگر از چهره‌های وادعی حاضر در صفین و از پرچمداران این قوم در این نبرد نام برده شده است. فداکاری همدانیان و طوایف آن و پیروی مخلصانه آنان از امیرالمؤمنین(ع)، نتیجه شناخت عمیق آنان از اسلام و جایگاه و مقام معنوی والای آن حضرت دارد آن گونه که شهسوار و شاعر همدانی منذر بن ابی‌حمیصه وادعی در صفین به امام(ع) گفت: «عکی‌ها و اشعری‌ها از معاویه پاداش و مقرری خواستند و دینشان را به دنیا فروختند اما ما آخرت را بر دنیا برگزیدیم و پاداش نیکو با پایداری در جهاد در راه خداوند را درخواست کردیم». وی سپس اشعاری سرود و در یکی از ابیات آن چنین گفت: «ای صاحب ولایت و وصایت؛ از ما نیست کسی که در راه خدا دوستدار و پیرو تو نباشد». این اشعار و سخنان به علاوه سخنان دیگر که مردان این قبیله بر زبان راندند جملگی حکایت از تشیع عمیق و خالصانه همدانیان دارد.

بنی وادعه و نقش‌آفرینی در قیام‌های شیعی

حجر بن عدی از اصحاب رسول خدا(ص) و از یاران مخلص امیرالؤمنین(ع) بود. با به امارت رسیدن مغیره در کوفه در سال ۴۹ هجری، حجر، ناسزاگویی‌های او از امیرالمؤمنین(ع) را تاب نیاورد و پس از مرگ مغیره و به امارت رسیدن زیاد بن ابیه در کوفه، حجر آشکارا با یاران خود، معاویه را در مسجد لعن می‌‌کرد. زیاد بن ابیه با حجر به مقابله برخاسته در پی دستگیری وی برآمد. حجر به ناچار از قبیله‌ای به قبیله دیگر می‌رفت تا اینکه طی زد و خوردهایی سرانجام، با واسطه‌گری بزرگان یمنی کوفه از زیاد امان گرفت و با این شرط که زیاد بن ابیه، او را نزد معاویه بفرستد خود را تسلیم وی کرد. اما زیاد بر خلاف امان خود، او را زندانی کرد و با تعقیب یاران حجر، سیزده تن از سران آنان را دستگیر کرد. پس از آن، زیاد، شهادت نامه‌ای علیه حجر تنظیم نمود و از سران چهار ناحیه کوفه و نیز هفتاد تن از سران کوفه خواست تا بدان گواهی دهند. حارث و شدّاد پسران اَزمَع وادعی همدانی، عمرو بن قیس ذی‌اللحیه وادعی و هانی بن ابی‌حیه وادعی از وادعی‌هایی بودند که به امضای این شهادت نامه دروغین پرداختند. زیاد، این شهادت نامه را با فرستادگان خود همراه کرد و آنان را با حجر و یارانش به سوی معاویه فرستاد.

قیام شیعی دیگری که نام برخی از وادعی‌ها را در خود به ثبت رسانده است، قیام عظیم عاشورا است. نقل است که پس از شهادت مسلم بن عقیل و هانی بن عروه، عبیدالله بن زیاد، سرهای این شهدا را به همراه هانی بن ابی‌حیه وادعی و زبیر بن اروح نزد یزید در شام فرستاد. عبیدالله نامه‌ای نیز خطاب به یزید نوشت و آن را با آنها همراه نمود تا به دست خلیفه برسانند؛ در این نامه ابن‌زیاد پس از نوشتن چگونگی اسارت و شهادت مسلم و هانی، نوشت: «من سرهای آن دو را به همراه هانی بن ابی‌حیه وادعی و زبیر بن أروح تمیمی برای تو فرستادم. این دو نفر، هر دو از فرمانبران و پیروان ما و خیرخواهان بنی‌امیه هستند، پس امیرالمؤمنین هر پرسشی که از جریان کار هانی و مسلم دارند از این دو نفر بپرسند،؛ چراکه اطلاع کافی همراه با صداقت و پارسائی در این دو گرد آمده است و السلام». یزید نیز فرستادگان ابن‌زیاد را مورد تقدیر قرار داد و خطاب به عبیدالله بن زیاد نوشت: «....من این دو فرستاده‌ات را پیش خواندم و از آن دو در پنهانی و غیر پنهانی جویای امور شدم و از اوضاع [[[کوفه]]] پرسیدم؛ دیدم در اندیشه و فضیلت همچنان بودند که تو نوشته بودی، پس درباره ایشان نیکی کن»... وادعی‌ها در جریان قیام مختار (سال ۶۶ هجری) هم، موضع رویارویی اتخاذ کرده بودند. چندان که گزارش شده، در جریان شورش اشراف کوفه علیه مختار در جبانة السبیع، علاوه بر جنگجویانی که از این قوم کشته شدند، پانصد تن از وادعیان هم، به اسارت سپاه مختار در آمدند..

اعلام و رجال بنی وادعه

از مشاهیر و رجال برجسته و نامی بسیاری که از این طایفه برخاستند می‌‌توان از اصحابی نظیر فیروز همدانی وادعی - مولی عمرو بن عبدالله وادعی - و ابوعطیه وادعی نام برد. ضمن این که از مسروق بن اجدع وادعی کوفی، ابوحیه وادعی، ابومیسره عمرو بن شرحبیل، ابوعطیه عمرو بن جندب وادعی، ابوعطیه وادعی شامی و ابوعطیه مالک بن عامر وادعی کوفی، به عنوان تابعی‌های بنی وداعه یاد شده است. از شعرای بنام این طایفه هم می‌‌توان از یزید بن صریم بن أجدع بن مر از شعرای جاهلی این قوم، أجدع بن مالک بن أُمیة بن عبدالله بن مرَّ بن سلامان وادعی، معان بن روق، جُشیش (وازع) بن عبدالله بن مرّ بن سلمان بن معمر معروف به«شَرْقیّ»، مغیرة بن منتشر بن أجدع و کبیر و به نقلی کثیر بن ابی حیّه معروف به «المذبوب» یاد کرد. همچنین، از فقهای بنی وادعه نیز باید از بزرگانی چون یحیی بن زکریا بن ابی زائده وادعی از محدثان و فقها و ابوعائشه مسروق بن أجدع بن مالک، و نیز از رجال حدیثی این قوم باید از جمیل بن عامر وادعی، علی بن اقمر، کلثوم بن اقمر، ابوحیة بن قیس وادعی،زکریا بن زائده، یاد کرد. محمد بن منتشر بن أجدع از اشراف کوفه، هانی بن أَبی حیة بن علقمة بن سلمان بن مالک از اشراف بنی همدان، مُنذر بن أَبی حیة بن دهر بن حجر بن معاویة بن مُرّ بن حارث بن سعد بن عبدالله بن وادعه از امرای مسلمین در ثغور شام، حارث بن ازمع وادعی همدانی از اشراف و محدثان بنی وادعه، شداد بن ازمع وادعی کوفی از اشراف و محدثان این قوم، ابوحصین محمد بن حسین بن حبیب وادعی قاضی، منقش بن دهر - از شجاعان و تک سواران این قوم - منذر بن ابی حمضة بن دهر بن حجر مری فرماندهان سپاه اسلام در عصر فتوحات، علی بن حنظله وداعی از داعیان اسماعیلیه یمن هم، دیگر رجال معروف این قوم به شمار رفته‌اند. از بزرگان علمی، حدیثی، فقهی شیعه این طایفه که در تدوین و گسترش علوم و معارف اسلام و تشیع نقش گسترده ای داشتند هم می‌‌توان به نام حجر بن قحطان از اصحاب امام علی(ع) و ابوالفتح محمد بن جعفر بن محمد وادعی معروف بن ابن المراغی از راویان شیعه و از ادباء و علمای علم نحو و لغت اشاره کرد.

منابع

1. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت