استضعاف در معارف مهدویت

معناشناسی

مستضعف به معنای کسی است که ناتوان و حقیر شمرده شده و او در بند و زنجیر کشیده‌‏اند. در فرهنگ دینی مقصود از مستضعف دو گروه هستند:

مستضعف فکری و عقیدتی‏: از بررسی آیات و روایات استفاده می‌‏شود افرادی که از نظر فکری، بدنی یا اقتصادی آنچنان ضعیف باشند که قادر به شناسایی حق از باطل نشوند یا اینکه تشخیص‏ عقیدۀ صحیح بر اثر ناتوانی جسمی یا ضعف مالی و دیگر عوامل برای آنها ممکن نباشد، مستضعف هستند. مانند آیۀ ﴿إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ﴾^[۱].
مستضعف عملی و سیاسی: کسانی‏‌ که حق را تشخیص و از آن پیروی می‌‌کنند؛ اما خفقان محیط، اجازۀ عمل و اقدام را از آنان سلب کرده است. آنها نیروهای بالفعل و بالقوه دارند اما از ناحیۀ ظالمان و جباران، در فشار قرار دارند و قدرتمندان و زمامداران، به دید حقارت به آنها می‌نگرند، با این حال ساکت و تسلیم نیستند و پیوسته تلاش می‌‏کنند دست جباران و ستمگران را کوتاه سازند و آیین حق و عدالت را برپا کنند. خداوند به چنین گروهی، وعدۀ یاری و حکومت در زمین داده است: ﴿وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾^[۲].

آیه فوق، بیانگر قانون کلی برای همۀ عصرها و همۀ اقوام و بشارتی برای همه انسان‌‏های آزاده و خواهان عدل است که نمونه‏‌ای از تحقّق این مشیت الهی، حکومت بنی اسرائیل و زوال حکومت فرعونیان بود و نمونه کامل‏‌تر آن، حکومت پیامبر اسلام(ص) و یارانش بعد از ظهور اسلام بود؛ حکومت پابرهنه‌‏ها و تهیدستان با ایمان و مظلومان پاکدل که پیوسته از سوی فرعون‌‏های زمان خود، مورد تحقیر و استهزا و تحت فشار و ظلم و ستم بودند. سرانجام خداوند سبحانه و تعالی به دست همین گروه، آنان را از تخت قدرت به زیر آورد و بینی مستکبران را به خاک مالید^[۳].

استضعاف و مهدویت

روشن‌ترین نمونه برای تحقق وعدۀ الهی، ظهور امام زمان(ع) و حکومت حق و عدالت در تمام کره زمین ‏‏ است. آیه از آیاتی است که به روشنی بشارت ظهور چنین حکومتی را می‌‏دهد؛ از این‌‏رو در روایات اسلامی می‌‏خوانیم اهل بیت(ع) در تفسیر این آیه شریف، به آن ظهور بزرگ اشاره کرده‌‏اند. امام علی(ع) در این ‏باره فرمود: «دنیا، پس از چموشی و سرکشی به ما روی می‏‌کند؛ چونان شتر ماده بدخو که به بچه خود مهربان گردد؛ سپس حضرت آیۀ یاد شده را تلاوت فرمود»^[۴]. همچنین فرمودند: «این گروه، آل محمد هستند خداوند سبحانه و تعالی مهدی آنان را بعد از زحمت و فشاری که بر آنان وارد می‌‏شود، برمی‌‏انگیزد و به آنها عزّت می‌‏دهد و دشمنانشان را ذلیل و خوار می‌‏کند»^[۵].^[۶]

ائمه معصومین(ع) کلمه "مستضعف" در آیه را به امامان معصوم تفسیر نموده‌اند که روزی وارث زمین و فرمانروای جهان خواهند شد. مفضل می‌گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود: «روزی رسول اکرم(ص) به علی و حسن و حسین(ع) نگاه کرد و گریست و آنگاه فرمود: شما کسانی هستید که پس از من به ضعف کشیده می‌شوید»^[۷].

امام صادق و امام باقر(ع) تحقق وعده الهی را به زمان ظهور حضرت مهدی(ع) تعبیر کرده‌اند. امام صادق(ع) فرمودند: «به زودی شهر کوفه از مؤمنان تهی می‌گردد و علم و دانش از آنجا رخت برمی‌بندد... و از شهری که آن را قم می‌نامند، ظهور می‌کند و آنجا پایگاه علم و فضیلت و معدن دانش و کمال می‌گردد؛ به‌گونه‌ای که روی زمین هیچ مستضعفی (فکری) نمی‌ماند که از دین آگاهی نداشته باشد؛ حتی زنان پرده‌نشین. و این زمان، نزدیک به زمان ظهور قائم ما خواهد بود»^[۸].^[۹]

پرسش‌های وابسته

منابع

پانویس

↑ «بجز آن مردان و زنان و کودکان ناتوان شمرده شده‌ای» سوره نساء، آیه ۹۸.
↑ «و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم» سوره قصص، آیه ۵.
↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۹۳ ـ ۳۹۵؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه؛ ص۹۷ و ۶۴۷.
↑ «لَتَعْطِفَنَّ الدُّنْیَا عَلَیْنَا بَعْدَ شِمَاسِهَا عَطْفَ الضَّرُوسِ عَلَی وَلَدِهَا وَ تَلَا عَقِیبَ ذَلِکَ- وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِین‏»؛ نهج البلاغه، حکمت ۲۰۹.
↑ «هُمْ‏ آلُ‏ مُحَمَّدٍ یَبْعَثُ‏ اللَّهُ‏ مَهْدِیَّهُمْ‏ بَعْدَ جَهْدِهِمْ‏ فَیُعِزُّهُمْ‏ وَ یُذِلُ‏ عَدُوَّهُمْ‏‏‏‏‏»، کتاب الغیبة، ص۱۸۴؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص۵۴.
↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۹۳ ـ ۳۹۵.
↑ «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صنَظَرَ إِلَی عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ(ع)فَبَکَی وَ قَالَ أَنْتُمُ الْمُسْتَضْعَفُونَ بَعْدِی‏»؛ تفسیر المیزان، ج ۱۶، ص۱۱؛ معانی الاخبار، ص۷۹؛ تفسیر صافی، ج ۴، ص۸۰.
↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص۲۱۳؛ سفینة البحار، ج ۲، ص۴۴۵.
↑ ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۴۱.

[1] «بجز آن مردان و زنان و کودکان ناتوان شمرده شده‌ای» سوره نساء، آیه ۹۸.

[2] «و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم» سوره قصص، آیه ۵.

[3] ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۹۳ ـ ۳۹۵؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه؛ ص۹۷ و ۶۴۷.

[4] «لَتَعْطِفَنَّ الدُّنْیَا عَلَیْنَا بَعْدَ شِمَاسِهَا عَطْفَ الضَّرُوسِ عَلَی وَلَدِهَا وَ تَلَا عَقِیبَ ذَلِکَ- وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِین‏»؛ نهج البلاغه، حکمت ۲۰۹.

[5] «هُمْ‏ آلُ‏ مُحَمَّدٍ یَبْعَثُ‏ اللَّهُ‏ مَهْدِیَّهُمْ‏ بَعْدَ جَهْدِهِمْ‏ فَیُعِزُّهُمْ‏ وَ یُذِلُ‏ عَدُوَّهُمْ‏‏‏‏‏»، کتاب الغیبة، ص۱۸۴؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص۵۴.

[6] ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۹۳ ـ ۳۹۵.

[7] «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صنَظَرَ إِلَی عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ(ع)فَبَکَی وَ قَالَ أَنْتُمُ الْمُسْتَضْعَفُونَ بَعْدِی‏»؛ تفسیر المیزان، ج ۱۶، ص۱۱؛ معانی الاخبار، ص۷۹؛ تفسیر صافی، ج ۴، ص۸۰.

[8] بحار الانوار، ج ۶۰، ص۲۱۳؛ سفینة البحار، ج ۲، ص۴۴۵.

[9] ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۴۱.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]