بنی سلیم بن منصور در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث بنی سلیم بن منصور است. بنی سلیم بن منصور از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بنی سلیم بن منصور در قرآن - پرسش مرتبط ندارد

نسب‌شناسی

بنی‌‌سُلَیم از قبایل بزرگ و مشهور عدنانی شبه جزیره عربستان و از تبار سُلیم‌‌ بن منصور ‌‌بن عِکرمة ‌‌بن خَصْفَة بن قَیس بن عیلان به شمار می‌‌آیند. منسوبان به این قبیله را سُلَمی گویند. هَوازِن، مازِن و سَلامان از دیگر فرزندان منصور‌‌ بن عِکرمه و برادر سلیم بودند که در عرض سلیم سر منشأ قبایل دیگر شدند که در آن میان هَوازِن و سپس بنی سلیم از شهرت و کثرت بیشتری برخوردار شدند.

منابع از بُهْثَه به عنوان فرزند سُلیم و از امرؤالقَیس، عوف، ثَعلبه، معاویه، سُلیم و حارث به عنوان فرزندان بُهثه بن سُلیم یاد کرده‌‌اند که هر یک به تیره‌‌ها و بطون متعدد و گاه مهمّی تقسیم شدند. از مشهورترین این تیره‌‌ها که بسیاری از آنها به امرؤالقیس بن بُهثَه باز می‌‌گردند عبارت‌‌اند از: بنو عُصَیَّة بن خُفاف، بنو مالک بن ثَعلبه، بنی بَهزِ‌‌ بن امرؤالقیس، بنی‌‌ عوف‌‌ بن بُهثة، بنوالشرید، و بنو زغب بن مالک، بنی یَرْبُوع بن سَمّاک، بنی رِعْل بن مالک، بنو ذَکْوان بن رِفاعه و بنو مالک ‌‌بن خُفاف. اینان همچنین با تیره‌‌ها وقبایل متعددی همپیمان بودند. بنی کبیر بن غنم بن دودان (از‌‌ کنانه)، بنی‌‌ حارث‌‌ بن عبدالمطلب و بنی‌‌هاشم (هر دو از قریش) از جمله این همپیمانان‌‌اند. شجاعان و جنگ‌‌آوران سُلیم در نزد عرب زبان‌زد بودند..

موقعیت سیاسی و نظامی

دلیران و جنگاوران سُلیم نزد عرب زبانزد بودند. حضور بنی‌سلیم پیشاپیش سپاه پیامبر (ص) در فتح مکه و حنین و نیز فتوحات پس از پیامبر (ص) بیانگر دلیری و جنگاوری سلمی‌ها است.

همچنین برخی از محققان با تمسک به اشعار فرزدق و نجاشی معتقدند که بنی سلیم مانند برخی دیگر از اعراب همچون اشجع با برخی حیوانات روابط ناپسند جنسی داشتند. در منابع از جنگ‌های متعدد و مشهور بنی سلیم بسیار یاد شده است؛ از جمله "یوم شمطه" (از‌‌ جنگ‌های فجار) که در این جنگ سلمی‌ها در کنار هوازن و ثقیف در برابر قریش و کنانه قرار گرفتند، "یوم کدید"، "یوم بُرزه" و "یوم فیفاء" که در این سه جنگ بنی‌‌سلیم با بنی فراس از تیره‌‌های کنانه جنگیدند، "یوم رَمْرَم" و "یوم دفینه" که در این‌‌دو جنگ نیز سُلمیان رو در روی بنی مازن‌‌ بن عمرو ‌‌بن تمیم قرار گرفتند، "یوم تَثْلیث"، "یوم‌‌الحوزة الأوّل" و "یوم الحوزة الثانی" از دیگر روزهای جنگی بنی سلیم است..

موقعیت جغرافیایی و اقتصادی

بنی سلیم عمدتاً در مناطق بالای نجد، نزدیک مدینه و سپس خیبر در همسایگی غطفان (در شمال نجد) و هوازن (در جنوب نجد) و در میان حرّه‌‌هایی (زمینهای سنگی) با آبهای فراوان و معادن متعدد و زمین‌های حاصل‌خیز زندگی می‌‌کردند، از این‌‌رو مردمانی ثروتمند و در ارتباط کامل با یهودیان مدینه و بزرگان مکه بودند، به ویژه آنکه منازل سُلمی‌ها در مسیر عبور کاروانهای تجاری عرب بود. در منابع از حره سلیم در بالای نَجْد و ام صَبّار یا حَرَّة‌‌النّار در ناحیه خیبر به عنوان حرّه‌‌های مهم سلیم نام برده شده است؛ همچنین از دونکان، رولان (نزدیک مدینه که دارای روستاهای متعدد با درختان خرما بود)، سَلْوان، ثعل (نزدیک مکه)، نیز به عنوان آبراه‌ها و وادیهای سلیم نام برده شده است. از آبهای مهم اینان می‌‌توان به اُثال، کُدر، قَلَّهی مُریر، چاه معونه (نزدیک حره سلیم)، غدیر (در پایین حره سلیم) و از کوه‌های آنان باید به ذوبحار (در ‌‌پشت حره سلیم)، برام (در حره سلیم)، اُبلی (در راه مکه به مدینه در منطقه بطن نخل) اشاره کرد. از دیگر مکان‌های متعلق به بنی‌‌سلیم می‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد: روستاهای حاصل‌خیز و زراعی حجر (نزدیک قلّهی و ذی‌‌رولان)، قلّهی (در وادی رولان)، حاذه، نقیا، القیا و سوارقیه (از نواحی مدینه) و معادن طلا و دهنج (سنگهای سبز رنگ) و آهن. بنی‌‌سلیم با توجه به دارا بودن زمین‌های حاصل‌خیز و آبهای فراوان به کشاورزی نیز اشتغال داشتند. خرما، موز، زیتون و انگور و گلابی از محصولات کشاورزی آنان بود. برخی شهرت کوهستان‌های بنی سلیم را به عسل‌های آن می‌‌دانند. مجموعه‌‌هایی از سلیم در دوره اسلامی و پس از فتوحات به بصره و خراسان مهاجرت کردند..

عادات، آداب و عقاید بنی سلیم

سُلمی‌ها همچون بسیاری از قبایل شبه جزیره عربستان بت‌‌پرست بودند. در منابع از بت سُواع به عنوان بت ‌‌بنی‌‌سلیم یاد شده است. آنان همچنین مسئولیت سدانت و نگهداری از بت عُزّی را (که ‌‌بتخانه‌‌ای در نزدیکی مکه داشت) نیز بر عهده داشتند. ضمن آنکه برخی مردان سلیم در خانه‌‌های خود نیز بتهایی مخصوص خود داشتند، چنان‌‌که از بت ضمار به عنوان بت عباس بن مرداس یاد کرده‌‌اند.

برخی، تیره ذکوان بن رفاعه سُلمی را از گروه حُمْسی‌ها می‌‌دانند. اینان در کنار قریش، کنانه، ثقیف و... برای خود و دیگر زائران کعبه در ایّام حج قوانین خاصی وضع کرده بودند. خداوند این بدعت‌ها را مردود دانسته است. ﴿يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِكَ خَيْرٌ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ﴾؛ ﴿يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَى وَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾ بنی‌‌سلیم همچنین معتقد بودند که فرشتگان دختران خداوند هستند که از ازدواج خدا با جنیان متولد شده‌‌اند. مفسران آیه ﴿وَجَعَلُوا بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْجِنَّةِ نَسَبًا وَلَقَدْ عَلِمَتِ الْجِنَّةُ إِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ﴾ را در ردّ این اعتقاد دانسته‌‌اند.

از دیگر بدعت‌های اینان به تأخیر انداختن ماههای حرام بود. چون ترک جنگ در سه ماه متوالی حرام ذیقعده، ذیحجه و محرّم بر آنان سخت بود، سلیم در کنار غطفان و هوازن گاه با جابه‌‌جایی دو ماه محرم و صفر، ایام پس از ذیحجه را ماه صفر اعلام می‌‌کردند و بدین شکل حرمت جنگ را در ماه پس از ذیحجه (محرم) برمی داشتند و این امر را یک‌‌سال در میان انجام می‌‌دادند. خداوند با نزول آیه ﴿إِنَّمَا النَّسِيءُ زِيَادَةٌ فِي الْكُفْرِ يُضَلُّ بِهِ الَّذِينَ كَفَرُوا يُحِلُّونَهُ عَامًا وَيُحَرِّمُونَهُ عَامًا لِيُوَاطِئُوا عِدَّةَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ فَيُحِلُّوا مَا حَرَّمَ اللَّهُ زُيِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ﴾ چنین بدعتی را کفری افزون بر دیگر کفرهای آنان دانسته است.

بنی سلیم در دوره اسلامی

با توجه به ارتباط بنی‌‌سلیم با مکّیان، آشنایی آنان با پیامبر (ص) و دین جدید را می‌‌توان در همان سالهای آغازین بعثت دانست. با حضور پیامبر در مدینه، منابع از اسلام برخی از مردان بنی‌‌سلیم و حضور آنان در غزوات پیامبر یاد کرده‌‌اند که در آن میان می‌‌توان به حضور ثقف‌‌بن عمرو و برادرانش از تیره بنی‌‌حجر در غزوه بدر (سال دوم) و همچنین حضور عروة بن اسماء بن الصلت سُلمی از مبلّغان پیامبر در غزوه بئر معونه (سال چهارم) اشاره کرد؛ اما در سوی دیگر از غزوات حضرت و اعزام سرایا به سوی بنی‌‌سلیم گزارشهای متعددی آمده است.

اولین اعزام به سوی بنی سلیم در دهم شوال سال دوم (ماه ۲۰ هجرت) در قالب سریّه غالب بن عبداللّه لیثی صورت گرفت که سپاه بدون هیچ گونه برخوردی بازگشتند. پس از غزوه بدر پیامبر به دنبال آگاه شدن از تجمع بنی سلیم و غطفان در کُدر (از آبهای بنی‌‌سلیم) با ۲۰۰ تن از اصحاب در حالی‌‌که پرچم سپاه به دست علی (ع) بود به سوی آنان رهسپار شد؛ ولی در آن منطقه هیچ یک از آنان را نیافت و فقط ۵۰۰ شتر به غنیمت آوردند. ابن‌‌هشام این غزوه را، که به غزوه "قرقرة ‌‌الکدر" یا "قرارة الکدر" مشهور شد، ۷‌‌شب پس از بدر در شوال سال دوم و واقدی و ابن سعد آن را در نیمه محرم (ماه ۲۳ هجرت) می‌‌داند.

چند ماه پس از این غزوه بود که حضرت اعزام دیگری را به سوی بنی سلیم در قالب غزوه بُحران انجام داد. در این غزوه نیز که در ششم جمادی‌‌الاولی سال سوم (ماه‌‌۲۷ هجری) با حرکت ۳۰۰ تن از مسلمانان به بُحران در ناحیه فُرُع از سرزمین‌های بنی‌‌سلیم آغاز شد مانند دو غزوه پیشین هیچ برخوردی صورت نگرفت و حضرت پس از ۱۰ شب به مدینه بازگشت. در محرم سال چهارم (۴ ماه پس از غزوه احد) هنگامی که شماری از مسلمانان مدینه با هدف تبلیغ اسلام در میان بنی‌‌ عامر ‌‌بن صعصعه به دعوت ابوبراء عامر بن مالک بزرگ بنی کلاب از تیره‌‌های بنی‌‌عامر به نزدیکی چاه معونه، از آبهای مشترک بین بنی عامر و بنی‌‌سلیم در منطقه نجد و در چند منزلی مدینه رسیدند، اعضایی از بنی‌‌سلیم به تحریک عامر بن طفیل عامری و بدون توجه به آنکه این مسلمانان در حمایت ابوبراء عامری هستند به کشتار آنان پرداختند.

منابع از حضور سه تیره سُلمیِ بنوذکوان، بنورعل و بنوعصیّه در این درگیری که به «سریه بئر معونه» مشهور گردید یاد کرده‌‌اند. پیامبر پس از این حادثه تا ۳۰ یا ۴۰ روز در قنوت نماز خود قاتلان شهدای معونه، از جمله تیره‌‌های بنی سلیم را نفرین می‌‌کرد. برخی مفسّران نزول آیه ﴿لَيْسَ لَكَ مِنَ الْأَمْرِ شَيْءٌ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ أَوْ يُعَذِّبَهُمْ فَإِنَّهُمْ ظَالِمُونَ﴾ را در این خصوص می‌‌دانند.

جمعی از بزرگان یهود بنی‌‌نضیر، که به تازگی در پی پیمان شکنی خود با مسلمانان از مدینه اخراج و در خیبر مستقر شده بودند، با هدف از پای درآوردن مسلمانان با حضور در میان قریش مکه و تأیید عقاید مشرکان ﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُواْ نَصِيبًا مِّنَ الْكِتَابِ يُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوتِ وَيَقُولُونَ لِلَّذِينَ كَفَرُواْ هَؤُلاء أَهْدَى مِنَ الَّذِينَ آمَنُواْ سَبِيلاً أُوْلَئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَمَن يَلْعَنِ اللَّهُ فَلَن تَجِدَ لَهُ نَصِيرًا أَمْ لَهُمْ نَصِيبٌ مِّنَ الْمُلْكِ فَإِذًا لاَّ يُؤْتُونَ النَّاسَ نَقِيرًا أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُم مُّلْكًا عَظِيمًا فَمِنْهُم مَّنْ آمَنَ بِهِ وَمِنْهُم مَّن صَدَّ عَنْهُ وَكَفَى بِجَهَنَّمَ سَعِيرًا﴾ به تحریک قریش برای نبردی همه جانبه و فراگیر با پیامبر پرداختند. آنان در بازگشت از مکه با حضور در نزد بزرگان بنی‌‌سلیم و غطفان آنان را نیز به نبرد ترغیب کردند. پس سُلمی‌ها با ۷۰۰ نفر از مردان جنگی خود به فرماندهی سُفیان‌‌بن عبد شمس، همپیمان حرب‌‌بن امیه، در مرّ الظهران به سپاه احزاب پیوستند و در جنگ خندق شرکت کردند؛ اما به رغم کارشکنی‌های بسیار منافقان اوس و خزرج و خیانت بنی قُریظه ﴿إِذْ جَاؤُوكُم مِّن فَوْقِكُمْ وَمِنْ أَسْفَلَ مِنكُمْ وَإِذْ زَاغَتْ الأَبْصَارُ وَبَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ وَتَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا هُنَالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ وَزُلْزِلُوا زِلْزَالا شَدِيدًا وَإِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ مَّا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ إِلاَّ غُرُورًا وَإِذْ قَالَت طَّائِفَةٌ مِّنْهُمْ يَا أَهْلَ يَثْرِبَ لا مُقَامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا وَيَسْتَأْذِنُ فَرِيقٌ مِّنْهُمُ النَّبِيَّ يَقُولُونَ إِنَّ بُيُوتَنَا عَوْرَةٌ وَمَا هِيَ بِعَوْرَةٍ إِن يُرِيدُونَ إِلاَّ فِرَارًا وَلَوْ دُخِلَتْ عَلَيْهِم مِّنْ أَقْطَارِهَا ثُمَّ سُئِلُوا الْفِتْنَةَ لَآتَوْهَا وَمَا تَلَبَّثُوا بِهَا إِلاَّ يَسِيرًا وَلَقَدْ كَانُوا عَاهَدُوا اللَّهَ مِن قَبْلُ لا يُوَلُّونَ الأَدْبَارَ وَكَانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْؤُولا قُل لَّن يَنفَعَكُمُ الْفِرَارُ إِن فَرَرْتُم مِّنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ وَإِذًا لّا تُمَتَّعُونَ إِلاَّ قَلِيلا قُلْ مَن ذَا الَّذِي يَعْصِمُكُم مِّنَ اللَّهِ إِنْ أَرَادَ بِكُمْ سُوءًا أَوْ أَرَادَ بِكُمْ رَحْمَةً وَلا يَجِدُونَ لَهُم مِّن دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَلا نَصِيرًا قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الْمُعَوِّقِينَ مِنكُمْ وَالْقَائِلِينَ لإِخْوَانِهِمْ هَلُمَّ إِلَيْنَا وَلا يَأْتُونَ الْبَأْسَ إِلاَّ قَلِيلا أَشِحَّةً عَلَيْكُمْ فَإِذَا جَاءَ الْخَوْفُ رَأَيْتَهُمْ يَنظُرُونَ إِلَيْكَ تَدُورُ أَعْيُنُهُمْ كَالَّذِي يُغْشَى عَلَيْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَإِذَا ذَهَبَ الْخَوْفُ سَلَقُوكُم بِأَلْسِنَةٍ حِدَادٍ أَشِحَّةً عَلَى الْخَيْرِ أُوْلَئِكَ لَمْ يُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا يَحْسَبُونَ الأَحْزَابَ لَمْ يَذْهَبُوا وَإِن يَأْتِ الأَحْزَابُ يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُم بَادُونَ فِي الأَعْرَابِ يَسْأَلُونَ عَنْ أَنبَائِكُمْ وَلَوْ كَانُوا فِيكُم مَّا قَاتَلُوا إِلاَّ قَلِيلا لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا وَلَمَّا رَأَى الْمُؤْمِنُونَ الأَحْزَابَ قَالُوا هَذَا مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَصَدَقَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَمَا زَادَهُمْ إِلاَّ إِيمَانًا وَتَسْلِيمًا مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن يَنتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلا لِيَجْزِيَ اللَّهُ الصَّادِقِينَ بِصِدْقِهِمْ وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ إِن شَاء أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا وَرَدَّ اللَّهُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِغَيْظِهِمْ لَمْ يَنَالُوا خَيْرًا وَكَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ الْقِتَالَ وَكَانَ اللَّهُ قَوِيًّا عَزِيزًا وَأَنزَلَ الَّذِينَ ظَاهَرُوهُم مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن صَيَاصِيهِمْ وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ فَرِيقًا تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ فَرِيقًا وَأَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَدِيَارَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ وَأَرْضًا لَّمْ تَطَؤُوهَا وَكَانَ اللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرًا ﴾ ؛ ﴿أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِيبٌ﴾؛ ﴿قُلِ اللَّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشَاءُ وَتُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشَاءُ بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾، با دعای پیامبر (ص) و امداد خداوند ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جَاءَتْكُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ رِيحًا وَجُنُودًا لَمْ تَرَوْهَا وَكَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرًا﴾بنی‌‌سلیم در کنار سایر مشرکان پس از مدتها محاصره مدینه، بدون نتیجه به سرزمینهای خود بازگشتند.

منابع همچنین از اعزام‌های دیگری نیز یاد کرده‌‌اند؛ سریه زید بن حارثه به منطقه "جَموم" بنی‌‌سلیم در ربیع‌‌الآخر سال ششم، سریه ابن ابی العوجاء به همراه ۵۰‌‌ نفر از مسلمانان در ذیحجه سال هفتم که در این سریه همه یاران او در برخورد با بنی‌‌سلیم به شهادت رسیدند، سریه غزاة‌‌ السلسله که در آن پیامبر بعد از اطلاع از توطئه بنی سلیم برای حمله به مدینه به ترتیب ابوبکر، عمر و عمرو بن عاص را به همراه مسلمانان جهت درهم کوبیدن دشمنان اعزام کرد؛ ولی این سه تن پس از شکست از سُلمی‌ها و دادن تلفات سنگین بازگشتند. در پی آن پیامبر (ص)، علی‌‌ بن‌‌ ابی ‌‌طالب (ع) را به همراه تعدادی اعزام کرد و حضرت با پیروزی بر بنی‌‌سلیم به مدینه بازگشت. برخی مفسران از درگیری دیگری بین بنی سلیم و مسلمانان خبر داده‌‌اند. طبق این گزارش دسته‌‌ای از بنی سلیم با حضور در مدینه و در نزد پیامبر (ص) به دروغ مسلمان شدند و چون پیامبر (ص) ماده شتر خود را در اختیار آنان گذارد تا از شیر آن بدوشند پس از خوردن شیر ناقه، آن را کشته، متواری شدند، پس حضرت فرمان تعقیب آنان را داد و پس از به اسارت درآوردن آنها به دستور خداوند حکم محارب را بر آنان جاری ساخت. مفسران، نزول آیات ﴿إِنَّمَا جَزَاء الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الأَرْضِ فَسَادًا أَن يُقَتَّلُواْ أَوْ يُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ يُنفَوْا مِنَ الأَرْضِ ذَلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا وَلَهُمْ فِي الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ إِلاَّ الَّذِينَ تَابُواْ مِن قَبْلِ أَن تَقْدِرُواْ عَلَيْهِمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴾ را در این خصوص می‌‌دانند.

از اسلام بنی سلیم نیز گزارشهایی موجود است. بنابر گزارشی قیس بن نسیبه یا نشبه سُلمی پس از خندق، در مدینه نزد پیامبر آمد. وی که فردی آگاه و پارسا بود پس از طرح پرسشهایی درباره آسمانهای هفت‌‌گانه و ساکنان آنها از حضرت، هنگامی که با پاسخهای پیامبر مواجه شد به حقانیت او ایمان آورد و در بازگشت به نزد بنی‌‌سلیم کلام پیامبر را از سخنان رومیان، ایرانیان، اشعار عرب و پیشگویی کاهنان برتر شمرد و آنان را به اسلام فرا خواند. برخی منابع از این واقعه به «وفد (هیئت) سلیم» یاد‌‌کرده‌‌اند. قِدْر یا قُدَد بن عمّار نیز از دیگر سُلمی‌ها بوده که با حضور در مدینه ضمن قبول اسلام به حضرت وعده می‌‌دهد که ۱۰۰۰ تن از مردمان قوم خود را برای فتح مکه آماده سازد و پس از بازگشت با سازماندهی سه گروه ۳۰۰ نفره از مردان جنگی سلیم به فرماندهی عباس‌‌بن مرداس، جبّاربن حکم و اخنس بن یزید آماده شرکت در فتح مکه می‌‌شود؛ ولی خود تا قبل از پیوستن به پیامبر درمی‌‌گذرد. از این گزارش به وضوح برمی‌‌آید که اسلام سلیم در سال هشتم و قبل از فتح مکّه بوده است، در هر حال بنی‌‌سلیم به استعداد ۷۰۰، ۹۰۰ یا ۱۰۰۰ تن جهت شرکت در فتح مکه در قدید یا مرالظهران به پیامبر پیوستند. آنان در ملاقات با حضرت درخواست کردند تا در جلو سپاه با پرچم سرخ حرکت کنند. پیامبر نیز پذیرفت و آنان در کنار بنی‌‌غفار، بنی اسلم و به فرماندهی خالد بن ولید از قسمت پایین مکه وارد شهر شدند. پس از فتح مکه به فرمان پیامبر خالدبن ولید ۵ روز مانده به پایان رمضان سال هشتم به همراه گروهی از بنی‌‌سلیم مأمور شکستن بت عزّی شد که در دست بنی‌‌شیبان از تیره‌‌های بنی‌‌سلیم نگهداری می‌‌شد. وی همچنین به همراه بنی‌‌سلیم و گروهی از انصار و مهاجر در شوّال همان سال به سمت بنی‌‌جَذیمه که در جنوب مکه و در منطقه غمیصاء سکونت داشتند رهسپار شد. اعزام این سریه که با هدف دعوت به اسلام صورت گرفت بر اثر کینه‌‌ای که خالدبن ولید و بنی‌‌سلیم از بنی جذیمه (از قبایل کنانی) داشتند، به کشتار و اسارت بنی جذیمه انجامید. خالد پس از اسارت بنی جذیمه دستور قتل اسیران را داد؛ اما غیر از سلیم هیچ یک از انصار و مهاجران اسیران خود را نکشتند و آنان را نزد رسول خدا بردند. در منابع از این نبرد با عنوان "یوم غمیصاء" یاد شده است.

با حرکت پیامبر به سوی حنین برای مقابله با هوازن و ثقیف، بنی سلیم نیز پیامبر را همراهی کردند. مسلمانان که در این روز از فراوانی جمعیت دچار غرور شده بودند در اولین حمله هوازنیها متواری شدند و در این میان بنی‌‌سلیم که به فرماندهی خالدبن ولید پیشاپیش سپاه در حرکت بودند نیز گریختند ﴿لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ فِي مَوَاطِنَ كَثِيرَةٍ وَيَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئًا وَضَاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ﴾ و با نصرت خداوند و پایداری گروهی اندک از مسلمانان سپاه اسلام بر هوازن غالب شدند ﴿ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَنْزَلَ جُنُودًا لَمْ تَرَوْهَا وَعَذَّبَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَذَلِكَ جَزَاءُ الْكَافِرِينَ﴾ و از آنان غنایم فراوانی به دست آوردند. هوازنیها که با این شکست چاره‌‌ای جز قبول اسلام نداشتند به نزد پیامبر آمده، اسلام آوردند و خواهان آزادی اسیران خود شدند. حضرت نیز سهم خود و بنی عبدالمطلب را در غنایم هَوازِن بدانها بخشید؛ ولی بنی‌تمیم و بنوفزاره به تحریک بزرگان خود از بازگرداندن غنایم به دست آمده خود امتناع ورزیدند. عباس بنِ مِرْداس از بزرگان بنی سلیم از مردمان خود خواست که آنان نیز غنایم خود را حفظ کنند و به هَوازِن بازنگردانند؛ ولی آنان به پیروی از پیامبر (ص) سهم خود را به هَوازِن پس دادند..

بنی سلیم پس از پیامبر (ص)

با رحلت پیامبر و ارتداد بسیاری از نومسلمانان، گروهی از بنی‌‌سلیم بر اسلام خود ماندند و حتی در سرکوب سپاه مرتد طُلیحه به همراه مُعَنِ بن حاجز امیر خود که از سوی ابوبکر منصوب شده بود به خالد بن ولید پیوستند. در مقابل این گروه، بسیاری از بنی‌‌سلیم و از جمله بزرگان آنان از اسلام بازگشتند. دسته‌‌ای به رهبری ایاس بن عبد یالیل (فُجْائه سُلمی) که توانسته بود با فریب ابوبکر مقادیر فراوانی سلاح از مدینه دریافت کند، پس از کشتن ۱۰ تن از مسلمانانی که از سوی ابوبکر از مدینه به همراه فُجائه اعزام شده بودند به کشتار و غارت مردم پرداختند. این گروه شورشی در پی دستور ابوبکر به دست طریفة بن حاجز سرکوب شدند و فُجْائه اسیر و سپس به فرمان ابوبکر در آتش سوزانده شد. گروه دیگر از سلیم به تحریک زنی بنام امّ زِمل سلمی در برابر سپاه خالد بسیج شدند؛ ولی در جنگ با خالد شکست خوردند. بنی سلیم با این شکست و همچنین اطلاع یافتن از شکست سپاه طُلیحه، پس از تحویل دادن مرتدان خود که به قتل عام مسلمانان پرداخته بودند خود را از گزند سپاه خالد در امان داشتند. پس از آن در حوادث و جریانات دوره خلفا نیز از بنی‌‌سلیم گزارشهای متعددی در دست است. برخی از آنان از کارگزاران خلفا شدند. برخی نیز در فتوحات شرکت کردند. برخی از آنان در شام و در سپاه اموی قرار گرفتند که حضور بنی‌‌سلیم در صفین و جنگ مَرْج راهط (طرفداران مروان و ابن زبیر) از این موارد است..

شخصیت‌های بنی‌سلیم

شخصیت‌های بنی‌سلیم بر اساس دوران‌های مختلف تقسیم‌بندی شده است:

دوران پیامبر (ص)

در معرفی شخصیت‌های برجسته بنی‌سلیم در دوران پیامبر (ص) باید به این افراد اشاره کرد: ورد بن خالد بن حذیفه از تیره بنی‌مالک بن ثعلبه که از دوستان پیامبر در روزگار جاهلیت و از نخستین مسلمانان بود، خُفاف بن نُدْبَه از ثابت ‌قدمان بر اسلام در جریان ارتداد، حجاج بن عِلاط از تیره بنی‌بَهْز و از ثروتمندان بنی‌سلیم و صاحب معدن طلا، عُروَة بن اَسماء از مبلّغان و شهیدان بِئر معونه، قیس بن نُشْبَه که پیامبر (ص) او را بهترینِ فرد بنی‌سلیم خواند، غاوی بن عبدالعزی که مأمور نگهداری بت سُواع از بت‌های بنی‌سلیم بود و پیامبر نام او را به راشد بن عبد ربه تغییر داد، عباس بنِ مرْداس از بزرگان بنی‌سلیم و از مؤلفة القلوب، اسماء دختر صَلْت از تیره بنی‌حرام که با پیامبر ازدواج کرد.

برخی منابع تفسیری از خوله دختر حکیم به عنوان همسر پیامبر یاد کرده‌اند که بدون مهر به ازدواج پیامبر (ص) درآمد و خداوند چنین ازدواجی را به پیامبر (ص) منحصر دانست (سوره احزاب، آیه۵۰).

دوران خلفای نخستین

در میان شخصیت‌های سلمی در دوران خلفای نخستین و حکومت اموی، می‌توان از این افراد یاد کرد: عتبة بن فرقد حاکم جزیره در دوره عمر که از سوی ساکنان کوفه به عنوان برترین مردم کوفه برگزیده شد؛ معن بن یزید از صحابه مورد توجه عمر که پس از مهاجرت به کوفه و مصر سرانجام در شام ساکن شد و فرزند او از محرکان و مشوقان معاویه برای طرح جانشینی یزید بود.

ابوالاعور عمرو بن سفیان که در دوره عمر از سوی شامیان به عنوان برترین مردم آن منطقه برگزیده شد و از دشمنان سرسخت علی (ع) بود که در درگیری‌های معاویه و علی (ع) نقش بسزایی داشت و در صفین از سوی معاویه به فرماندهی ۵۰۰۰ تن برای پیشگیری از دستیابی سپاه امام به آب منصوب شد؛ عبدالملک بن حارث که از سوی ابن‌زیاد مأمور خبررسانی شهادت امام حسین (ع) به مدینه بود؛ عبدالله بن شجره از بزرگان خوارج و فرمانده جناح چپ آنها در نبرد نهروان؛ کعب بن مره از اصحاب که در کتب رجالی شیعه از او به سبب جعل حدیث به سود معاویه، به عنوان دروغگو و پلید یاد کرده‌اند؛ عبدالله بن خازم از دلیران و امیران خراسان در دوره معاویه؛ عمیر بن حباب بن جعده از فرماندهان نظامی عبدالملک بن مروان.

دوران عباسیان

در دوران عباسیان از این افراد می‌توان یاد کرد: یزید بن اسید از فرماندهان نظامی منصور عباسی و از حاکمان ارمنستان در این دوره؛ ابو ولید اشجع بن عمرو که در دوره‌ هارون الرشید به بغداد عزیمت نمود و مورد توجه برامکه دربار قرار گرفت و او را از ستایشگران امام صادق (ع) و مرثیه‌سرایان امام رضا (ع) دانسته‌اند.

چهره‌های علمی

در کنار شخصیت‌های سیاسی و نظامی بنی‌سلیم، باید از برخی چهره‌های علمی این قبیله نیز نام برد: عبدالملک بن حبیب از سرآمدان فقه، حدیث، لغت و نحو در‌ اندلس که باورهای مالک را نخستین بار در‌ اندلس تبلیغ کرد؛ ابو عدنان عبدالرحمن بن عبدالاعلی از دانشوران لغت و تفسیر در بصره؛ عرام بن اصبغ مؤلف کتاب "اسماء جبال تهامه و سکان‌ها و ما فیها من القری"؛ و معمر بن عباد از بزرگان معتزله که پیروان او به معمریه مشهور شدند

منابع

• خیرخواه علوی، سید علی، مقاله «بنی سلیم»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۶
• خیرخواه علوی، سید علی، مقاله «بنی سلیم»، دانشنامه حج و حرمین شریفین ج۵