رشد روحیه صبر و استقامت در معارف مهدویت

اهمیت صبر در زندگی فردی و اجتماعی در دوران غیبت

یکی از مؤلفه‌های مهم و موفقیت‌آمیز در زندگی انسان، وجود صبر و شکیبایی در زندگی فردی و اجتماعی است. قرآن کریم مؤمنان را به صبر و پایداری دعوت می‌کند و صبرپیشگی را زمینۀ دریافت معارف الهی دانسته است، چراکه در صبر فواید بی شماری برای تربیت نفس، تقویت شخصیت و افزایش توانایی انسان در برابر سختی‌ها و مصائب نهفته است. اما این عامل در زمان غیبت امام بیشتر از زمان‌های دیگر مورد احتیاج منتظران است، چراکه شرایطِ بسیار دشوار عصر غیبت که دوران دوری از حجت الهی است، سبب می‌‌شود، هجمۀ دشمنان دین برای خاموش ساختن نور الهی بیشتر شود و همین امر موجب می‌‌شود منتظران در عصر غیبت به استقامت بیشتری برای گذر از این دوران نیاز داشته باشند^[۱]. به عبارت دیگر صبر و استقامت یک ویژگی روانی و ثبات درونی است که نتیجۀ آن مدیریت احساسات و هیجانات، توان تحمل سختی‌ها و سخت کوشی در کارهاست. با توجه به تحلیل برخی از آیات قرآن و نیز روایات، هفت نوع سازۀ روان‌شناختی به عنوان پایه‌های روان‌شناختی صبر و استقامت می‌توان به دست آورد. مشخص بودن هدف، ارزشمند بودن هدف، اشتیاق رسیدن به هدف، ترس از شکست، بی رغبتی به امور منافی هدف، ضرورت پیمودن این مسیر برای رسیدن به هدف و احتمال رسیدن به هدف به عنوان پایه ‌های صبر و استقامت هستند که همگی از آموزه ی انتظار منجی موعود قابل برداشت هستند^[۲]. بنابراین انسان منتظر کسی است که همۀ سختی‌ها و ناملایمات را به امید رسیدن به آرمان‌های بلندش، تحمل کند^[۳].

ارتباط بین صبر و رشد روانی منتظر

در معنی صبر و استقامت در بعد روحی و شخصیتی می‌‌توان گفت صبر و استقامت پیوند تنگاتنگی با روح و روان منتظر دارد به طوری که حاصل شدن چنین صبری، مستلزم آمادگی و رشد روحی و شخصیتی منتظر است، زیرا در دوران غیبت، فشار زیادی بر منتظران مخلص و صدیق حضرت مهدی (ع) وارد می‌‌شود و این امر مستلزم این است که منتظر از لحاظ روحی و شخصیتی در بالاترین حد آمادگی باشد تا بتواند به بالاترین درجات صبر دسترسی پیدا کند؛ صبری که رأس الایمان است^[۴]. این آمادگی روحی و شخصیتی را می‌‌توان در کلام پیامبر (ص) خطاب به اصحابش جست‌وجو کرد: «پس از شما کسانی می‌‌آیند که به هر یک از آنان، اجر پنجاه نفر از شما را خواهند داد اصحاب گفتند: ای پیامبر خدا، ما در جنگ‌های بدر، احد و حنین با شما بودیم و آیاتی از قرآن دربارۀ ما نازل شده است. حضرت پاسخ دادند: اگر آنچه آنان تحمل می‌‌کنند بر شما وارد می‌‌شد، مانند صبر آنان، صبر نمی‌کردید»^[۵]. در این کلام، پیامبر (ص) رشد و آمادگی روحی و شخصیتی منتظران عصر غیبت را بیشتر از زمان‌های دیگر می‌‌داند؛ چراکه ایشان قائلند این حد از صبر و شکیبایی فقط در زمان غیبت امام عصر و برای منتظرانش جلوه می‌‌کند^[۶].

عوامل رشد روحی

اما این رشد روحی و شخصیتی برای صبر کردن در زمان غیبت، چگونه حاصل می‌‌شود؟ چندین عامل برای این امر بیان شده است:

این رشد روحی و شخصیتی از معرفت به خدا و حجتش در روی زمین و استغاثۀ به خداوند برای توانایی اطاعت از حجتش حاصل می‌‌شود، چنانکه یکی از دعاهایی منتظرین در زمان غیبت اینگونه است" «خدایا‌! خودت‌ را به من بشناسان... مرا در راه دینت استوار گردان و به من صبر عطا کن!... مرا بر اطاعت او قدرت ده و بر پیروی از امام پایداری عطا کن»^[۷].^[۸]
همچنین معرفت به مسئلۀ انتظار می‌‌تواند عامل دیگری برای ایجاد آمادگی روحی و روانی فرد منتظر در خصوص صبر کردن باشد، حال این معرفت به انتظار زمانی درخشنده می‌‌شود که ما بفهمیم مقولۀ انتظار فقط مربوط به مردمان منتظر نیست؛ بلکه طبق روایتی از امام رضا (ع) نه تنها انسان‌های منتظر و صبورند، بلکه خداوند نیز در انتظار تحقّق فرجام نیکویی آفرینش است: «چه نیکوست صبر و انتظار فرج، آیا سخن خدای تعالی را نشنیده‌اید که فرمود: "چشم به راه باشید که من نیز با شما چشم به راهم"، و فرمود: "منتظر باشید که من نیز با شما از منتظرانم"، "پس بر شما باد که صبر کنید»^[۹].^[۱۰]
عامل دیگری که می‌‌توان اهرمی برای رشد روحیۀ صبر در بعد روحی و روانی منتظر در زمان انتظار باشد تحمل هدفمند مشکلات است. این مهم براساس مداومت برای به دست آوردن مؤلفه‌های اساسی انتظار حاصل می‌‌شود، به طوری که فرد کنترلش حفظ می‌‌ماند و از لحاظ روحی می‌‌تواند در برابر سختی‌ها و ناملایمات صبور باشد^[۱۱].

مصادیق رشد روحی و شخصیتی

از لحاظ مصداقی، رشد روحی و شخصیتی منتظر صابر را می‌‌توان در این آیه از قرآن جستجو کرد: ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمْوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ﴾^[۱۲] آمادگی روحی نسبت به امتحانات سخت مثل ترس، گرسنگی و مرگ عزیزان، می‌‌تواند از جمله شروط آمادگی برای انتظار ظهور باشد^[۱۳]. به عبارتی می‌‌توان گفت رشد روحی و روانی برای حاصل شدن صبر در زمان غیبت بدون امتحانات و ابتلائات میسر نمی‌شود، چنانکه در روایتی امام صادق (ع) فرمودند: «ظهور محقق نمی‌شود، مگر پس از یأس و ناامیدی از دیگران. به‌ خدا‌ سوگند، امر ظهور به وقوع نخواهند پیوست تا زمانی که در اثر ابتلائات شدید، ماهیت افراد‌ آشکار‌ شود‌ و صف‌بندی‌ها مشخص گردد»^[۱۴].^[۱۵]
البته این نوع آمادگی روحی و روانی زمانی اثرگذار است که همراه مؤلفه ای به نام رضایت باشد، یعنی منتظر به حد اعلای از صبر نمی‌رسد مگر اینکه آمادگی روحی و روانی او در صبر، همراه با رضایت و طیب نفس باشد چنانکه در روایتی، معصوم (ع) یاران حقیقی امام عصر (ع) را کسانی معرفی می‌‌کند که در زمان غیبت امام، «صبری بدون شکوه و همراه با رضایت قلبی دارند»^[۱۶].^[۱۷].

پرسش مستقیم

رشد روحیه صبر و استقامت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

پیشگیری از بیماری روانی (سلامت روانی)

رشد شخصیت

منابع

پانویس

↑ ر. ک: فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی، ص؟؟
↑ ر. ک. موحدی، محسن، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
↑ ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۷۵-۷۶.
↑ ر. ک: انصاری، رضا، پیش درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار، ص؟؟
↑ «سَیَأْتِی قَوْمٌ مِنْ بَعْدِکُمْ الرَّجُلُ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَهُ أَجْرُ خَمْسِینَ مِنْکُمْ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ نَحْنُ کُنَّا مَعَکَ بِبَدْرٍ وَ أُحُدٍ وَ حُنَیْنٍ وَ نَزَلَ فِینَا الْقُرْآنُ فَقَالَ إِنَّکُمْ لَوْ تَحَمَّلُوا لِمَا حُمِّلُوا لَمْ تَصْبِرُوا صَبْرَهُمْ»؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۳۰.
↑ ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۸.
↑ «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ...»، نعمانی، محمد بن ابراهیم‌، الغیبة‌، ص۱۶۶.
↑ ر. ک: باقی‌زاده، رضا، بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار، ص ۶۲.
↑ «مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ! أَمَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: وَارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ؛ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ، فَعَلَیْکُمْ‌ بِالصَّبْرِ»؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال‌الدین، ج۲، ص۶۴۵، ح۵.
↑ ر. ک: نظری شاری، عبدالله، نقش انتظار در بهداشت روانی، ص ۱۱۵.
↑ ر. ک: فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی، ص؟؟
↑ «و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.
↑ ر. ک: نظری شاری، عبدالله، نقش انتظار در بهداشت روانی، ص ۱۱۵.
↑ «یَا مَنْصُورُ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَأْتِیکُمْ إِلَّا بَعْدَ إِیَاسٍ لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَیَّزُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَحَّصُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی یَشْقَی مَنْ یَشْقَی وَ یَسْعَدَ مَنْ یَسْعَدُ"» مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۱۱.
↑ ر. ک: باقی‌زاده، رضا، بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار، ص ۶۲.
↑ «غَیْرُ شَاکِّینَ صَابِرُونَ مُسْلِمُون»؛ ‏مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵٢، ص۱۴۴.
↑ ر. ک: فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی، ص؟؟

[1] ر. ک: فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی، ص؟؟

[2] ر. ک. موحدی، محسن، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.

[3] ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۷۵-۷۶.

[4] ر. ک: انصاری، رضا، پیش درآمدی بر آثار روان‌شناسی انتظار، ص؟؟

[5] «سَیَأْتِی قَوْمٌ مِنْ بَعْدِکُمْ الرَّجُلُ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَهُ أَجْرُ خَمْسِینَ مِنْکُمْ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ نَحْنُ کُنَّا مَعَکَ بِبَدْرٍ وَ أُحُدٍ وَ حُنَیْنٍ وَ نَزَلَ فِینَا الْقُرْآنُ فَقَالَ إِنَّکُمْ لَوْ تَحَمَّلُوا لِمَا حُمِّلُوا لَمْ تَصْبِرُوا صَبْرَهُمْ»؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۳۰.

[6] ر. ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۸.

[7] «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ...»، نعمانی، محمد بن ابراهیم‌، الغیبة‌، ص۱۶۶.

[8] ر. ک: باقی‌زاده، رضا، بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار، ص ۶۲.

[9] «مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ! أَمَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: وَارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ؛ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ، فَعَلَیْکُمْ‌ بِالصَّبْرِ»؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال‌الدین، ج۲، ص۶۴۵، ح۵.

[10] ر. ک: نظری شاری، عبدالله، نقش انتظار در بهداشت روانی، ص ۱۱۵.

[11] ر. ک: فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی، ص؟؟

[12] «و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.

[13] ر. ک: نظری شاری، عبدالله، نقش انتظار در بهداشت روانی، ص ۱۱۵.

[14] «یَا مَنْصُورُ إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَأْتِیکُمْ إِلَّا بَعْدَ إِیَاسٍ لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَیَّزُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَحَّصُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی یَشْقَی مَنْ یَشْقَی وَ یَسْعَدَ مَنْ یَسْعَدُ"» مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۱۱.

[15] ر. ک: باقی‌زاده، رضا، بررسی دستاوردهای روان‌شناختی سبک زندگی انتظار، ص ۶۲.

[16] «غَیْرُ شَاکِّینَ صَابِرُونَ مُسْلِمُون»؛ ‏مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۵٢، ص۱۴۴.

[17] ر. ک: فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی، ص؟؟

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]