نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Wasity(بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ۱۶ ژانویهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۲:۵۰ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.
نسخهٔ ویرایششده در تاریخ ۱۶ ژانویهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۲:۵۰ توسط Wasity(بحث | مشارکت‌ها)
محل سکونت امام مهدی در غیبت کبری کجاست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. در ذیل، پاسخ به این پرسش را بیابید. تلاش بر این است که پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه این پرسش، در یک پاسخ جامع اجمالی تدوین گردد. پرسش‌های وابسته به این سؤال در انتهای صفحه قرار دارند..
«غیبت کبرا، به مدت زمان پنهانزیستیحضرت مهدی(ع) گفته میشود که با وفات واپسین نایب خاص در سال ۳۲۹ ق آغاز و همچنان ادامه دارد و فقط خداوند متعال است که پایان آن را می‌داند. این دوران، ویژگی‌های خاصی دارد که آن را به طور کامل از دوران غیبت صغرا متمایز می‌سازد. از این ویژگی‌ها، کامل شدن غیبت آن حضرت است. همان‌گونه که پنهانزیستیحضرت مهدی(ع) در این دوران به کمال میرسد و نیابت و سفارت، همانند دوران غیبت صغرا وجود ندارد، محل زندگی آن حضرت نیز نامشخص‌تر میشود. در این دوران است که هرگز نمی‌توان به طور قطع مشخص کرد آن حضرت کجا زندگی میکند. البته روایات در این‌باره به محل‌های گوناگونی اشاره کرده‌اند که برخی از آنها از این قرارند:
ناحیه ذی طوی: ناحیهذی طوی در یک فرسخی مکه و داخل حرم قرار دارد و از آنجا خانه‌های مکه دیده میشود. برخی از روایات، آن محل را مکانی معرفی میکند که حضرت بخشی از زمان غیبت را در آن سپری میکند. امام باقر(ع) در این‌باره فرمود: صاحب این امر را در برخی از این دره‌ها غیبتی است (و با دست خود به ناحیهذی طوی اشاره کرد)[۱].
دشت‌ها و بیابان‌ها: از برخی روایات نیز استفاده میشود که آن حضرت در طول غیبت، محل خاصی ندارد و همواره در سفر به سر میبرد. از امام باقر(ع) نقل شده است درباره شباهت‌های حضرت مهدی(ع) به پیامبران الهی، چنین فرمود:«وَ أَمَّا شِبْهُهُ مِنْ عِيسَى، فَالسِّيَاحَة»[۲]؛ و اما شباهت حضرتمهدی(ع) به حضرت عیسی(ع) پس جهانگردی [نداشتن مکان خاص] است. همچنین، در توقیعی که به نام شیخ مفید صادر شده است- اگر صدور آن را بپذیریم- نیز به نامعلوم بودن مکان حضرت مهدی(ع) اشاره شده است. در آن نوشته چنین بیان شده است: با این که ما براساس فرمان خداوند و صلاح واقعی ما و شیعیانمؤمن خود تا زمانی که حکومت در دنیا در اختیارستمگران است در نقطه‌ای دور و پنهان از دیده‌ها به سر می‌بریم[۳].
یادآوری این مطلب لازم است که این نامعلوم بودن محل زندگی آن حضرت در "دوران غیبت کبرا"، سبب شده است عده‌ای به گمانه‌زنی‌هایی در مواردی سست و واهی بپردازند و به طرح محل‌هایی که اثبات آنها کاری بس مشکل است، روی آوردند. افسانه جزیره خضرا و مثلث برمودا و مانند آن، حکایت‌هایی است که در تاریخ پر فراز و فرود این اعتقاد سترگ رخ نموده است؛ ولی همواره روشنگران این عرصه، مردم را از فرو غلطیدن در کجراهه‌ها و بیراهه‌ها حفظ کرده‌اند البته پیش از آن نیز برخی مخالفانشیعه نسبت داده‌اند که شیعیان بر این باورند که حضرت مهدی(ع) در دوران غیبت در سرداب سامرازندگی میکند. در این جا مناسب است اشاره‌ای کوتاه بدان نماییم.
« محل سکونت حضرت در غیبت کبری؛ به استناد برخی روایاتامام عصر (ع) در همهجا حضور پیدا میکند و یوسف‌‌‌وار به‌طور ناشناس در بین مردم رفت و آمد میکند و بر فرش مردم قدم می‌گذارد در حالی که مردم او را نمی‌شناسند[۶].
امام عصر (ع) به ابراهیم بن مهزیار فرمود: "پدرم از من پیمان گرفته که در سرزمین پهناور و دور دست مسکن گزینم تا از نیرنگ‌های گمراهان و متمردان امت تازه به دوران رسیده و گمراه، نهان و مصون باشم. این پیمان مرا بر فراز تل‌های بلند و ریگزارها و سرزمین‌های مورد اطمینان افکنده است"[۱۳].
علامه مجلسی از علی بن فاضل، داستان ورودش به جزیره خضراء را نقل کرده است. گرچه علی بن فاضل در این جزیره موفق به دیدار امام زمان (ع) نشده است. اما وی از ملاقات‌هایی که با برخی داشته، چنین استنباط کرده است که این جزیره محل سکونت آن حضرت میباشد. برخی با استناد به این ماجرا می‌خواهند بگویند: محل سکونت امام زمان (ع) در همین جزیره است. برخی دیگر پا را فراتر نهاده، با منطبق نمودن اوصاف جزیره خضراء -که اطراف آن را آب‌های سفیدی گرفته است- بر مثلث برموداعقیده دارند که مثلث برمودا محل سکونت امام زمان (ع) است و میگویند: کسی نمی‌تواند به آن محل برسد، زیرا هر چه قدرت‌های بزرگ تلاش کرده‌اند به آن برسند، بی‌نتیجه بوده است[۱۴].
این نظریه صحیح نیست، زیرا، اولاً: کسی از محل زندگی امام عصر (ع) اطلاع دقیقی ندارد. ثانیاً: اصل ماجرای علی بن فاضل به دلیل تناقضاتی که در آن مشاهده میشود، مورد خدشه است و از اصل درستی برخوردار نمی‌باشد، تا چه رسد به انطباق برمودا بر آن جزیره مورد ادعا[۱۵].
با استناد برخی روایات، امام عصر (ع) در همه جا حضور پیدا میکند و یوسف وار، به طور ناشناس در بین مردم رفت و آمد میکند و بر فرش مردم قدم می‌گذارد، در حالی که مردم او را نمی‌شناسند[۱۶]. بنابراین، آن حضرت در همه جا حضور پیدا میکند، اما ما او را نمی‌شناسیم.
«برخی از علمای اهل سنت گفته‌اند: شیعیانعقیده دارند که: امام زمان در شهرسامرا در همان سردابی که منسوب به اوست، غائب شده و در همان‌جا زندگی میکند و از همان‌جا ظهور خواهد کرد، سپس زبان به اعتراض گشوده میگویند: اگر در آن سرداب است پس چرا دیده نمی‌شود؟! چه کسی برای او آب و غذا میبرد؟ چرا از آنجا خارج نمی‌شود؟!
ظاهراً تنها در یک روایتی از سرداب اسمی برده شده است، طبق همین روایت مأموران خلیفه به منزل آن حضرتهجوم آورده، در سرداب را گرفته بودند، حضرت در همان موقع از سرداب بیرون آمدند و در جلو چشم مأموران تشریف بردند. پس از آنکه مأموران همه رسیدند، فرمانده آنها دستور ورود به سرداب را داد مأمورانی که بیرون آمدن آن حضرت را دیده بودند گفتند: مگر آن کس نبود که از اینجا بیرون رفت و از مقابل تو هم عبور کرد؟ گفت: من او را ندیدم، چرا او را رها کردید؟ گفتند ما گمان کردیم تو او را می‌‌بینی[۱۹]. از احادیث استفاده میشود که آن حضرت در بین مردمزندگی میکند.
سدیر صیرفی از امام صادق(ع) روایت کرده که فرمود: صاحب‌الامر(ع) از این جهت با حضرت یوسف شباهت دارد که برادرانیوسف با اینکه عاقل و دانا بودند و قبلاً هم با وی معاشرت داشتند، وقتی وارد بر او شدند تا خود را معرفی ننمود او را نشناختند و با اینکه بین او و یعقوب بیش از هیجده روز راه فاصله نبود، یعقوب از وی اطلاعی نداشت، پس چرا این مردمانکار میکنند که خدا همین عمل را نسبت به حجت خود حضرتصاحبالامر نیز انجام دهد؟! آن حضرت هم، در بین مردم تردد کند و در بازارشان راه برود و بر فرششان قدم بگذارد ولی او را نشناسند و به همین وضع زندگی کند تا هنگامی که خدا اذنش دهد تا خودش را معرفی نماید[۲۰]. به موجب همین روایاتامام عصر(ع) در تحت عنایات خاص الهی در اقطار و اکناف این جهان در گردش است و همه‌ساله در موسم حج به زیارتخانه خدا تشریف می‌‌برند و در مراسم حج شرکت میکنند ولی انبوه حجاج او را نمی‌بینند[۲۱] و یا می‌‌بینند ولی او را نمی‌شناسند [۲۲]. به همین جهت شیفتگان روی او، در طول غیبت آن خورشید عالم‌تاب سراغ گمشده خود را در موسم حج در مکه گرفته‌اند و در مراسم حج به جستجوی جای پای او پرداخته‌اند و سعادتمندانی نیز توفیقتشرف به پیشگاه آن قبله مقصود را در موسم حج در مکه یافته‌اند[۲۳].
آنچه از روایات استفاده میشود این است که امام غائب در غیبت کبری در مکان خاص و در شهر معینی اقامت دائم ندارند که از آن مکان و آن شهر خارج نگردند و به محل دیگر تشریف ببرند، بلکه برای انجام وظائف و تکالیفی به مسافرت و سیر و حرکت و انتقال از مکانی به مکان دیگر، می‌‌پردازند. و در احادیثی که به اقامتگاه امام(ع) اشاره شده از مدینه نیز ذکری به میان آمده است.
از بعضی روایات نیز معلوم میشود که اقامتگاه حضرتولی عصر(ع) در سرزمین‌های دوردست میباشد و به همین مناسبت در توقیع شریفی که در سال ۴۱۰ هجری از ناحیه مقدسه به افتخارشیخ مفید صادر شده است، چنین آمده است: اگرچه ما در سرزمین دوردستی سکنی گزیده‌ایم که از جایگاهستمگران بدوریم زیرا که خداوندمصلحت ما و شیعیانمؤمن ما را در این دیده که تا حکومتدنیا در دست تبهکاران است در این نقطه دوردست مسکن نمائیم. ولی از اخبار شما آگاهیم و هرگز چیزی از اخبار شما بر ما پوشیده نمی‌ماند. و می‌‌دانیم که چه گرفتاری و پریشانی بر شما رسیده است، از آن وقتی که بسیاری از شماها به کارهایی دست زدند که پیشینیان صالح شما از آنها به دور بودند و پیمانی را که خداوند از آنها گرفته بود، پشت سر انداختند، گویی که از آن بی‌خبر بودند. ما شما را رها نکرده و یاد شما را از خاطر نبرده‌ایم وگرنه سختی‌ها به شما روی می‌‌آورد و دشمنان شما را از ریشه و بن برمی‌کندند[۲۷].
ابوعبدالله نعمانی در کتاب الغیبة به سند خود روایت کرده از اسماعیل بن جابر که گفت: حضرت باقر(ع) فرمود: "برای صاحب این امر (حضرت قائم) در بعضی از این شعب‌ها غیبتی است (اشاره به جانب ذی طوی فرمود) تا موقعی که زمان خروجش فرا رسد، شخصی از دوستان که در خدمت اوست می‌‌آید و بعضی از یارانش را میبیند، می‌‌گوید شما در اینجا چند نفر هستید؟ میگویند: حدود چهل مرد، می‌‌گوید: چه حالی پیدا خواهید کرد اگر صاحبتان را ببینید؟ میگویند: قسم به خدا اگر او خواسته باشد ما را در این کوه‌ها ببرد و جا بدهد البته که ما در خدمتش هستیم و اطاعتش می‌کنیم"[۳۰]. و همچنین در باب دیگر از ابیبصیرروایت کرده که گفت: امام باقر(ع) فرمود: "حضرت قائم از گردنه کوه ذی طوی همراه با عده‌ای به تعداد اهل بدر (۳۱۳) مرد فرود می‌‌آید و به حجرالاسود تکیه می‌‌زند و آن پرچمی را که بایستی بر تمام دنیاپیروز شود به اهتزاز در می‌‌آورد"[۳۱]. و در معجم البلدان ذوطوی به ضم اول اسم محلی در مکه است.
پس با توجه به این سه حدیث اخیر معنی این فقره در دعای ندبه«أَ بِرَضْوَى أَمْ غَيْرِهَا أَمْ ذِي طُوًى» نیز روشن می‌‌گردد و جمع بین آن دو چنین میشود که احتمالاً مقر آن حضرت ابتدا در کوه رضوی و اواخر غیبت و نزدیک ظهورذیطوی است و نیز این جمله هیچ دلالتی بر اینکه این دو مکان، یا یکی از آنها، اقامتگاه دائمی آن حضرت است، ندارد و نیز معلوم میشود چرا شیعیان با خواندندعای ندبه به سراغ حضرت مهدی(ع) در ذی طوی و کوه رضوی می‌‌گردند، پس اینکه کیسانیهکوه رضوی را مقر محمد حنفیهامام زمان خود میدانند، به اصالت دعای ندبه خدشه وارد نمی‌کند، بلکه شاهد و مؤید خوبی است بر صحت احادیثی که مقر آن حضرت را در کوه رضوی معرفی میکند و چه بسا کسانی از آنها در اخبارمهدی(ع) دیده‌اند که در دوران غیبتش محل او کوه رضوی است و آن را برای صاحب خود محمد حنفیه اضافه کرده‌اند، زیرا منشأ هر شبهه، مطلب حقی است که بی‌جا به کار می‌‌برند[۳۲].
و همچنین اخباری که خبر میدهد آن حضرت همهجا حاضر میشود، مثل خبری که نعمانی در کتاب خود از سدیر صیرفینقل کرده، منافاتی با آن اخباری که گفته شد، ندارد؛ زیرا آن حضرت، انسان است، هم اسکان دارد و هم سیر و سیاحت و هر کدام در وقتی جداگانه وگرنه کسی که همیشه در همهجا بوده و مکان نداشته باشد، تنها ذات اقدسحضرت احدیت میباشد. امام صادق(ع) فرمود: برای صاحب این امر، خانه‌ای است که به آن بیت‌الحمد گفته میشود در آن خانه چراغی است که از روز ولادت آن حضرت روشن است این چراغ همچنان روشن است تا روزی که به شمشیرقیام نماید[۳۳].
آری، همین مطالب از فقرات دعای ندبه نیز استفاده میشود آنجا که می‌‌خوانیم: «لَيْتَ شَعْرِي أَيْنَ اسْتَقَرَّتْ بِكَ النَّوَى بَلْ أَيُّ أَرْضٍ تُقِلُّكَ أَوْ ثَرَى أَ بِرَضْوَى أَمْ غَيْرِهَا أَمْ ذِي طُوًى»"[۳۴].
بعضی از عبارات دعای شریفندبه دلالت دارد بر اینکه ایشان در بین مردم می‌‌باشند مثل این جمله:«بِنَفْسِي أَنْتَ مِنْ مُغَيَّبٍ لَمْ يَخْلُ مِنَّا، بِنَفْسِي أَنْتَ مِنْ نَازِحٍ مَا نَزَحَ عَنَّا»[۳۵].
پس، از مجموع روایاتی که در این‌باره وارد شده معلوم میشود که محل سکونت آن حضرت معین نشده و به طور ناشناس در بین مردمزندگی میکند، در موسم حج حاضر میشود و در اعمالحج شرکت می‌‌جوید، او مردم را می‌‌شناسد اما مردم او را نمی‌شناسند، و طبق بعضی نقل‌ها بیشتر محل آمد و رفت و تردد آن حضرت در مکه و مدینه و عتبات عالیات و سایر اماکن مقدسه میباشد، و از مواضع دیگر استفاده میشود که او در هر کجاست، محل او مانند خودش از انظار مخفی و پنهان است و کسی او و مکانش را نمی‌بیند. چنان‌که علمای عامه درباره بهشت شداد چنین عقیده‌ای دارند. و نیز از بررسی روایات استفاده میشود که امام عصر(ع) در محل اقامت خود تنها نیست بلکه عده‌ای از اوتاد در محضر آن حضرت هستند که در این دوران عزلت، وسیله رفع غبار غربت از چهره آن وجود مبارک می‌‌باشند، امام صادق(ع) تعداد آنان را سی نفر فرموده‌اند[۳۶].
مرحوم مجلسی در ذیل همین روایت می‌‌گوید: این روایت دلالت میکند بر اینکه همواره سی تن از شیعیان و نزدیکان در حضور آن بزرگوار هستند که هرگاه یکی از آنها از دنیا رفت کسی دیگر جای او را پر میکند[۳۷].
مرحوم محدث نوری می‌‌گوید: اگر مقدر نباشد که این سی نفر چون امام زمان از عمر طولانی برخوردار باشند، لازم است که در هر قرنی عوض بشوند و افراد جدیدی جای آنها را بگیرند، به هرحال در هر قرنی ۳۰ نفر از مؤمنانپرهیزکارسعادتهمنشینی آن حضرت را دارند[۳۸].
↑در این‌باره به مقاله عالمانه علامه شیخ محمد تقی شوشتری که در پاسخ مرحوم دکتر شریعتی نوشته است، مراجعه شود. (شخصیت و اندیشه دکتر علی شریعتی، به کوشش جعفر سعیدی، از ص۶۴ تا ۶۹).
با کلیک بر «ادامه مطلب» پاسخ باز و با کلیک بر «نهفتن» بسته میشود:
