ادای حقوق مالی

مقدمه

برخی از کمک‌های مالی بلاعوض در عرف قرآن، از جمله مصداق‌های “احسان” شمرده شده است. واژه انفاق، صدقه، زکات، خمس، اطعام، نذر بر این بخش از روابط اقتصادی دلالت دارد. این حقوق، هرچند ممکن است از جهتی، به اقتضای الزام شرعی و تکلیف دینی و امتثال یک فرمان وجوبی ادا شود، اما به دلیل جنبه خیرخواهی، نبود عوض و عاری بودن از هر گونه چشمداشت متقابل، “احسان” شمرده می‌شوند. قید فِي سَبِيلِ اللَّهِ، و لزوم داشتن نیت تقرب در ادای این سنخ حقوق و به عبارتی تأمین جنبه عبادی آن، می‌تواند دلیل اطلاق احسان بر این حقوق باشد. در مقابل هر عملی که به طور معمول از انجام آن پاداش متناسب و عوض متقابل انتظار برود؛ در مصداق‌های “عدل” و در مواردی در مصادیق “ظلم” مندرج خواهد شد. علامه طباطبایی در بیان برخی آثار مترتب بر احسان می‌نویسد: احسان صرف نظر از اینکه مایه اصلاح مسکینان و بیچارگان و درماندگان است و علاوه بر اینکه انتشار دادن رحمت و ایجاد محبت است، همچنین آثار نیک دیگری دارد که به خود نیکوکار بر می‌گردد، چون باعث می‌شود ثروت در اجتماع به گردش در آید، و امنیت عمومی و سلامتی پدید آید، و تحبیب قلوب حاصل شود. تفسیر نمونه نیز در بیان آثار اجتماعی کمک‌های مالی فردی می‌نویسد: اگر مقررات اسلامی در زمینه تحصیل ثروت و همچنین مالیات‌هایی همچون خمس و زکات و خراج و غیر آن و احکام بیت‌المال و انفال درست اجرا شود خود به خود چنین نتیجه‌ای را خواهد داد که در عین احترام به تلاش‌های فردی، مصالح جمع نیز تأمین خواهد شد و از دو قطبی شدن جامعه -اقلیتی ثروتمند و اکثریتی فقیر- جلوگیری می‌کند.

مصداق‌های این احسان در قرآن عبارتند از:

پرداخت زکات

واژه “زکات” در قرآن در معنایی گسترده‌تر از اصطلاح معمول فقهی آن به کار رفته و مصداق‌های واجب و مستحب هر دو را شامل می‌گردد. به بیان برخی محققان، زکات در قرآن هم به معنای مطلق صدقه و هم به معنای صدقه واجب به کار رفته است. این واژه در بیشتر کاربردهای قرآنی در کنار نماز به عنوان برجسته‌ترین عبادت ذکر شده که خود نشانه گویایی از اهمیت آن است. علامه طباطبایی در توضیح جایگاه و بیان آثار اجتماعی مترتب بر ادای زکات می‌نویسد: دادن زکات از اموری است که ایمان به خدا اقتضای آن را دارد، چون انسان به کمال سعادت خود نمی‌رسد، مگر آنکه در اجتماع سعادتمندی زندگی کند که در آن هر صاحب حقی به حق خود می‌رسد و جامعه روی سعادت را نمی‌بیند، مگر اینکه طبقات مختلف مردم در بهره‌مندی از مزایای حیات و برخورداری از امتعه زندگی در سطوحی نزدیک به هم قرار داشته باشند و انفاق مالی به فقرا و مساکین از بزرگ‌ترین و قوی‌ترین عوامل برای رسیدن به این هدف است. تفسیر نمونه نیز در توضیح آیه خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ می‌نویسد: حکم زکات هم پاک‌کننده فرد و اجتماع است و هم نمو دهنده بذرهای فضیلت در افراد و هم سبب پیشرفت جامعه و این رساترین تعبیری است که درباره زکات می‌توان گفت: از یک سو آلودگی‌ها را می‌شوید و از سوی دیگر تکامل‌آفرین است. این احتمال نیز در معنی آیه داده شده که فاعل تُطَهِّرُهُمْ زکات باشد و فاعل تُزَكِّيهِمْ پیامبر(ص) باشد؛ بنابراین معنی آیه چنین خواهد بود: زکات آنها را پاک می‌کند و به وسیله آن، تو آنها را پرورش می‌دهی.

آیات قرآنی مرتبط

1. پرداخت زکات؛ آموزه‌ای آسمانی: ...إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ.
2. امر مؤمنان به پرداخت زکات: وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ....
3. پرداخت زکات؛ از ویژگی‌های مؤمنان راستین: قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ *... وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ.
4. دریافت؛ حق فقرا و نیازمندان: َالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ * لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ.
5. پرداخت زکات نشانه صدق ایمان: وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا... أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ.
6. اهتمام به پرداخت زکات از آثار حاکمیت صالحان: الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ.
7. در آیاتی نیز از پرداخت زکات به عنوان عنصر مکمل ایمان؛ پاک‌کننده روح از تعلقات مادی؛ و مایه برکت و رونق اموال یادشده و متقابلاً سرپیچی از ادای آن، از نشانه‌های شرک قلمداد شده است. برخی آیات نیز مؤمنان اداکننده زکات را به پاداش‌های نیکو بشارت داده است.

پرداخت خمس

خمس نیز از جمله حقوق مالی است که اسلام برای تأمین نیازهای مالی فقرای سادات در اقلام خاصی همچون کسب منفعت، غنائم، معادن، جواهرات استخراج شده از دریا با مقررات ویژه تشریع کرده است. علامه طباطبایی می‌نویسد: آن حقوق مالیه‌ای که شریعت اسلام برای اجتماع وضع کرده نظیر خمس و زکات، حقوقی است که در هر ثروتی در حین پیدایشش وضع نموده و اجتماع را با خود شریک کرده و آن گاه فرد را نسبت به آن سهمی که مختص به اوست مالک دانسته و به او حریت و آزادی داده تا در هر جا که بخواهد به مصرف برساند و حوایج مشروع خود را تأمین نماید. تفسیر نمونه در بیان یکی از وجوه تفاوت دو حق مالی خمس و زکات می‌نویسد: میان خمس و زکات تفاوت مهمی وجود دارد و آن این است که زکات از مالیات‌هایی است که در حقیقت جزو اموال عمومی جامعه اسلامی محسوب می‌شود لذا مصارف آن عموماً در همین قسمت می‌باشد، ولی خمس از مالیات‌هایی است که مربوط به حکومت اسلامی است، یعنی مخارج دستگاه حکومت اسلامی و گردانندگان این دستگاه از آن تأمین می‌شود. گفتنی است در نظام حقوقی اسلام حق مالی خمس به نیازمندان سادات و صدقات به سایر نیازمندان و در راه ماندگان اختصاص یافته است. شهید مطهری در بیان فلسفه اختصاص خمس به سادات می‌نویسد: ریشه و اساس خمس این است که باید به دست پیغمبر برسد و بعد از پیغمبر هم به دست امام برسد، پیغمبر یا امام، سادات را از این بودجه تکفل می‌کنند. اگر احیاناً زمانی بود که خمس نرسید، از بودجه دیگر باید آنها را تکفل کرد. اگر این بودجه رسید، به اندازه متعارف تکفل می‌کند، باقی‌اش را به مصرف مصالح عامه می‌رسانند؛ پس در واقع آن مقداری که زائد بر مصرف سادات فقیر است نیز تعلق دارد به مصالح عمومی مسلمین. بنابراین اشتباه است کسی خیال کند بنا بر مذهب شیعه، بودجه کلانی را برای سادات قرار داده و خواسته‌اند سادات را به این وسیله پولدار بکنند. [علاوه اینکه]خمس را به هر سیدی نمی‌شود داد، به سیدی می‌توان داد که شرایطی دارد از قبیل اینکه متجاهر به فسق نباشد، در راه فسق پول خرج نکند، علاوه بر اینها فقیر باشد. این سختگیری در مورد سادات نیز هست که آنکه خمس می‌گیرد باید مثل آنها که زکات می‌گیرند فقیر باشد. سخت‌گیری علی‌حده‌ای در مورد سادات هست و آن اینکه فقط به اندازه خرج سالش می‌توان به او داد، نمی‌شود او را با پول خمس غنی کرد.

آیات قرآنی مرتبط

1. الزام به ادای بخشی از اموال به عنوان حق خدا و رسول و ذریه حضرت(ص): وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا.... آیه فَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ ذَلِكَ خَيْرٌ لِلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ نیز، با فرض اینکه مخاطب فَآتَ حضرت می‌باشند، از جمله آیات دال بر وجوب خمس تفسیر شده است.

ادای صدقات

مفهوم (صدقه) هر چند در عرف متشرعان، تنها بر کمک‌های مالی مستحبی که افراد مؤمن و وظیفه‌شناس علاوه بر تکالیف مالی واجب، به قصد تقرب به نیازمندان اعطا می‌کنند، اطلاق می‌شود؛ اما در کاربرد قرآنی، صدقات هم صدقات مستحب و هم زکات واجب را شامل می‌گردد. صدقه در برخی کاربردها حتی به امور مالی نیز اختصاص ندارد. صدقه در لغت اعطای صحیح و واجد شرایط کامل در راه خداوند، خدمت به ضعفای جامعه، رفع حوایج نیازمندان، ترمیم کاستی‌ها و جلب شادمانی محرومان است. از جمله مصداق‌های این اعطا، ادای حقوق مالی واجب و مستحب به فقرا و مساکین در صورت داشتن شرایط کامل صحت است. تفسیر نمونه با الهام از برخی روایات می‌نویسد: هر کار نیکی به هر صورت باشد صدقه و انفاق در راه خدا محسوب می‌شود؛ هرچه انسان برای حوایج زندگی خود و خانواده‌اش صرف می‌کند، صدقه است و آنچه را که انسان آبروی خود را با آن حفظ می‌کند، صدقه محسوب می‌شود. علامه طباطبایی نیز می‌نویسد: یکی از خصوصیات صدقات، این است که نمو می‌کند و این نمو، لازمه قهری صدقه است و از آن جداشدنی نیست، چون باعث جلب محبت و حسن تفاهم و جذب قلوب است و امنیت را گسترش داده و دل‌ها را از اینکه به سوی غصب و دزدی و افساد و اختلاس بگراید، باز می‌دارد و نیز باعث اتحاد و مساعدت و معاونت گشته و اکثر راه‌های فساد و فنای اموال را می‌بندد و همه اینها باعث می‌شود که مال آدمی در دنیا هم زیاد شود و چند برابر گردد. همه اینها برای این است که صدقه و ربا هر دو با زندگی طبقه محروم و محتاج تماس دارد، زیرا احتیاج به ضروریات زندگی، احساسات باطنی آنان را تحریک کرده و بر اثر وجود عقده‌ها و خواسته‌های ارضانشده، آماده دفاع از حقوق زندگی خود گشته و هر طور شده در صدد مبارزه بر می‌آیند. در موضعی دیگر می‌نویسد: صدقه نیز خاصیت توبه دارد، توبه پاک می‌کند، صدقه نیز پاک می‌کند و دادن صدقه توبه‌ای مالی است همچنان که در میان همه کارها، توبه به منزله صدقه است، یعنی صدقه از اعمال است.

آیات قرآنی مرتبط

1. معرفی خداوند به عنوان گیرنده اصلی صدقات: أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ.
2. صدقه دادن، ویژگی بندگان صالح: وَمِنْهُمْ مَنْ عَاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتَانَا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِينَ.
3. ترجیح صدقات پنهان: إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ....
4. در آیاتی نیز امر به صدقه از مسوغات نجوا در حضور دیگران که در شرایط عادی مذموم شمرده شده، ذکر شده است. بدیهی است داشتن نیت تقرب شرط قبولی صدقات خواهد بود.

در برخی آیات نیز به آثار نیکوی صدقات توجه داده است. از آن جمله: زدودن گناهان؛ برکت‌یابی و فزونی اموال؛ نافع بودن به حال انسان؛ تأمین نیازمندان، تألیف قلوب، آزادسازی بردگان، ادای قرض مقروضان؛ پالایش و تطهیر روحی؛ آمرزش و مغفرت؛ دریافت پاداش عظیم اخروی.

تأمین و اطعام نیازمندان

تأمین یا اطعام نیازمندان از بارزترین مصارف صدقه، زکات، خمس و انفاق می‌باشد که در آیات متعدد بر آن تأکید شده و مؤمنانی که به هر دلیل در ادای آن، سهل‌انگاری می‌کنند، نکوهش و تهدید شده‌اند. اطعام - به خلاف خمس و زکات واجب - حد مشخص ندارد و افراد متمکن باید رفع نیازهای ضروری مستمندان را سقف کمک خویش قرار دهند. به بیان علامه: مراد از اطعام مسکین، انفاق بر تهی‌دستان جامعه است، به قدری که بتوانند کمر راست کنند و حوایج‌شان برطرف شود و اطعام مسکین اشاره است به حق‌الناس. تفسیر نمونه نیز می‌نویسد: اگر نگاه به دنیای امروز کنیم که طبق اخبار منتشره هر سال میلیون‌ها نفر از گرسنگی می‌میرند، در حالی که در مناطق دیگر دنیا آن قدر غذای اضافی به زباله‌دان‌ها می‌ریزند که حسابی برای آن نیست؛ اهمیت این دستور اسلامی از یکسو و دوری دنیای امروز از موازین اخلاقی از سوی دیگر، روشن می‌گردد. جالب اینکه قرآن علاوه بر اطعام، به عنوان یک وظیفه شخصی، توصیه و تشویق دیگران به اطعام نیازمندان را نیز جزو وظایف قطعی مؤمنان مقرر کرده و بدین وسیله به بسط فرهنگ اطعام در جامعه ترغیب کرده است. همان‌گونه که در قبل اشاره شد، مستحق دریافت صدقات، فقرا و مساکین‌اند. این دو به رغم اشتراک در نیاز مالی و استحقاق دریافت اعانات، از جهاتی نیز با یکدیگر تمایز دارند. به بیان برخی اهل لغت: مسکین به کسی اطلاق می‌شود که به دلیل بیماری، پیری، ضعف جسمی یا فقدان امکانات از سعی و تلاش برای توسعه معیشت خود بسیار ناتوان است. در حالی که “فقیر” به‌رغم فقدان بالفعل، از تمکن لازم برای تلاش و تحصیل طعام یا تهیه وسایل لازم برای بسط معیشت خویش برخوردار است.

آیات قرآنی مرتبط

1. اطعام نیازمندان از جمله سنن اولیای خداوند: وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا.
2. اطعام در روز تنگدستی از جمله ویژگی‌های سعادت‌یافتگان: ...أَوْ إِطْعَامٌ فِي يَوْمٍ ذِي مَسْغَبَةٍ * يَتِيمًا ذَا مَقْرَبَةٍ * أَوْ مِسْكِينًا ذَا مَتْرَبَةٍ *... أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ.
3. الزام مؤمنان به اطعام نیازمندان: ...وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ.
4. عدم تشویق به اطعام نیازمندان، از علل تنگ شدن روزی‌ها: وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِ * كَلَّا بَلْ لَا تُكْرِمُونَ الْيَتِيمَ * وَلَا تَحَاضُّونَ عَلَى طَعَامِ الْمِسْكِينِ.

در آیاتی نیز، به جلب خشنودی خداوند به عنوان محوری‌ترین غایت در اطعام نیازمندان توجه داده و بی‌اعتقادی به روز قیامت را عامل مهمی در بی‌توجهی به حقوق نیازمندان شمرده است. عدم مشارکت در اطعام نیازمندان، همچنین از جمله علل ابتلا به عذاب جهنم ذکر شده است.

برخی آیات نیز اطعام نیازمندان را از جمله مصارف کفارات مقرر و معین ذکر کرده است: روزه‌خواری؛ نقض قسم: صید در حال احرام؛ حلق راس؛ ظهار؛ قتل خطاسنت آیینی “قربانی” نیز اعم از الزامی و استحبابی با هدف اطعام نیازمندان تشریع شده است.

انفاق

“انفاق” به معنای بذل مال و صرف آن در جهت رفع و تأمین حوایج خویش و دیگران است. از ادله چنین بر می‌آید که هر اقدام، خدمت و چیزی که مفید به حال مردم و قابلیت استفاده داشته باشد، بالقوه متعلق انفاق خواهد بود. ایزوتسو در بیان جایگاه انفاق در اسلام می‌نویسد: اسلام فریضه انفاق و دادن صدقات را به عنوان قالب مناسبی که مسلمانان می‌توانستند سخاوت طبع خود را بی‌آنکه دچار رذیلت‌های شیطانی غرور و تکبر و اسراف شوند، در آن قالب بریزند بدان‌ها عرضه داشت؛ از این‌رو، انفاق و دادن صدقات مجرای جدید برای غریزه کهن سخا و بخشش که ریشه‌ای عمیق در روح اعراب داشت فراهم آورد؛ بنابراین همه امکانات مفید مادی و معنوی را می‌توان طبق شرایطی در معرض انفاق قرار داد. مستحقان دریافت انفاق در وهله اول والدین و خویشان نیازمند و در مرحله بعد ایتام، مستمندان و در راه ماندگان تعیین شده‌اند. در خصوص اعلان یا اخفای صدقات نیز قاعده واحدی وجود ندارد. در مواردی انفاق علنی و در مواردی انفاق مخفی مطلوبیت خواهد داشت، هرچند البته برخی آیات، “اخفا” را به عنوان شکل راجح توصیه کرده‌اند. به بیان دیگر، در هر موضعی که تشویق دیگران و ترویج یک سنت حسنه با حفظ اخلاص منظور نظر باشد، علنی بودن آن مطلوب است و در مواردی که خوف ریا یا تضعیف حیثیت گیرنده محتمل باشد، قاعدتاً شکل مخفی آن راجح خواهد بود. از برخی روایات نیز چنین استنباط می‌شود که در صدقات واجب اعلان و در صدقات مستحب اخفا مطلوبیت دارد.

علامه طباطبایی در ذیل آیه قُلْ لِعِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا يُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لَا بَيْعٌ فِيهِ وَلَا خِلَالٌ می‌نویسد: مراد مطلق انفاق است. مقصود از انفاق سری و علنی این است که انفاق بر مقتضای ادب دینی انجام گیرد، آنجا که ادب، اقتضای پنهان بودن را دارد، پنهانی انفاق کنند و هر جا که ادب، علنی آن را می‌پسندد، علنی بدهند. مطلوب از انفاق این است که هر گونه و شأنی از شئون اجتماعی که در شرف فساد و تباهی است، اصلاح شود و بر جامعه مسلمین خللی وارد نیاید. او درباره برخی آثار مترتب بر آن نیز می‌نویسد: صدقه آشکار خود تشویق و دعوت عملی مردم است به کار نیک و نیز مایه دلگرمی فقرا و مساکین است که می‌بینند مردمی رحم‌دل هستند که به حال آنان ترحم می‌کنند و این باعث می‌شود که روحیه یأس و نومیدی از صفحه دلشان زدوده شود و در کار خود دارای نشاط گردند و احساس کنند که وحدت عمل و کسب بین آنان و اغنیا وجود دارد، اگر سرمایه‌داری کاسبی می‌کند تنها برای خودش نیست و این خود آثار نیک بسیار دارد. وی در بیان فلسفه تشریع آن می‌نویسد: غرض این بوده که بدین وسیله طبقات پایین را که نمی‌توانند بدون کمک مالی از ناحیه دیگران حوایج زندگی خود را برآورند، مورد حمایت قرار داده تا سطح زندگیشان را بالا ببرند، و افق زندگی طبقات مختلف را به هم نزدیک ساخته و اختلاف میان آنها را از جهت ثروت و نعمات مادی کم کند. تفسیر نمونه نیز در بیان برخی آثار اجتماعی انفاق می‌نویسد: هنگامی که مسئله انفاق به فراموشی سپرده شود، و ثروت‌ها در دست گروهی معدود جمع گردد و در برابر آنان اکثریتی محروم و بینوا وجود داشته باشد دیری نخواهد داشت که انفجار عظیمی در جامعه به وجود می‌آید که نفوس و اموال ثروتمندان هم در آتش آن خواهد سوخت و از اینجا رابطه مسئله انفاق و پیشگیری از هلاکت [در آیه: وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ] روشن می‌شود. انفاق علاوه بر تأمین بخشی از نیازهای دیگران، نسبت وثیقی نیز با تعالی و تطهیر روح انفاق‌کننده دارد.

آیات قرآنی مرتبط

1. امر مؤمنان به انفاق در راه خدا: وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ.
2. انفاق از روزی‌ها از جمله اوصاف صالحان: وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ.
3. نکوهش روی‌گردانان از انفاق مال در راه خدا: وَمَا لَكُمْ أَلَّا تُنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ....
4. انفاق دارایی‌های محبوب راهی برای نیل به مقام نیکان: لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ.
5. توصیه به پاکیزه بودن اموال مورد انفاق: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ.
6. وعده جایگزینی اموال انفاق شده: وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ.
7. در آیاتی نیز به مطلوبیت انفاق در همه اوقات و احوال؛ سودمندی و بهره‌دهی چند صد برابر انفاق‌های مالی و نوید دستیابی انفاق‌کنندگان به پاداش عظیم اخروی توجه داده است.

گفتنی است یکی از مصداق‌های حقوق مالی، پرداخت نفقات واجب است که مؤمنان به ادای آن الزام یافته‌اند؛ نفقه زوجه و نفقه والدین و اجداد، از آن جمله‌اند.

منابع

1. شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم