خاستگاه انتظار

منشأ انتظار

منشأ و خاستگاه انتظارِ ظهور را می‏‌توان در گزینه‌‏های زیر تحلیل و تبیین کرد:
ندای فطرت و طبیعت ذات بشر: چشم‌داشت آمدن یک مصلح آسمانی و امید به آینده‌‏ای روشن و استقرار صلح و عدل، امری فطری و طبیعی است و همۀ افراد ـ طبق فطرت ذاتی خود ـ تمایل دارند روزی فرابرسد که جهان بشریت در پرتو ظهور رهبری از نابسامانی‌‏ها نجات یابد. براین اساس، انتظار، عقیده‌ای است که خداوند در نهاد و درون انسان قرار داده و فراگیر بودن آن در بین همۀ اقوام و ملت‌ها و دایمی بودن آن در وجود انسان، دلیلی بر فطری بودن انتظار است^[۱].
ظلم‌‏ستیزی و نجات مستضعفان‏: باورداران به رسولان الهی، عموماً افراد تهی‏دست و تحت ستم جامعه بوده‌‏اند که از اطاعت سردمداران کفر و باطل سرپیچی کرده و در طریق حق و ظلم ستیزی گام نهاده بودند. سفیران الهی نیز که رهبری صالحان و ستمدیدگان را عهده‌‏دار بوده‌‏اند، همواره با ستمکاران نزاع و درگیری داشته‌‏اند. آنان با ابلاغ پیام الهی و بشارت ظهور منجی، پیروان خود را به استقامت و صبر و بردباری و انتظار فرج دعوت می‌‏کردند. قرآن به صراحت، به این مطلب اشاره کرده، می‌‏فرماید: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾^[۲]؛ این وعدۀ قطعی خدا بر مؤمنان است که آنان تمامی زمین و زمان را به ارث خواهند برد^[۳].
شکست و ناکامی حکومت‏‌ها و نظام‎‏های سیاسی‏: مشکلات دائمی جهان (جنگ‌‏ها، نابرابری‏‌ها، ناامنی‌‏ها، بیدادگری‏‌ها و...)؛ نیازها و خواسته‌‏های ضروری بشر؛ آرمان‌‏های همیشگی بشر و تجارب گذشته انسان‌‏ها در ضعف و ناتوانی حکومت‌‏ها در این نابسامانی‌ها، از اساسی‌ترین ریشه‌های انتظار عمومی است که موجب خواست آگاهانه و طلب عاشقانۀ ظهور منجی و مصلح الهی از سوی بیشتر انسان‌‏ها می‌‌گردد^[۴].
فلسفه تاریخ و معناداری آن‏: روند طولانی ‏مدت تاریخ، دارای هدف، غایت و معنای مشخصی است و آن تحقّق جامعۀ موعود الهی و رسیدن بشر به اوج سعادت و کمال مادی و معنوی است. البته هدفی که قرآن برای کاروان بشری ترسیم می‌‏کند، عبادت و در نتیجه رسیدن به قرب الهی است: ﴿وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإِنسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ﴾^[۵]؛ این ایده در دورانی از تاریخ، به کمال و تمام تحقّق خواهد یافت و آن عصر ظهور مهدی موعود است‏^[۶].
قانون سیر تکاملی جامعه‌‏ها: از آن روز که انسان خود را شناخته، هیچگاه زندگی یکنواختی نداشته است؛ بدین ‏جهت پیشرفت‌‏ها و تحوّلات فراوانی صورت گرفته ولی به هیچ‌‏یک از اینها قانع نیست و عشق به تکامل در درون جان آدمی، شعله‌‏ای جاودانه و خاموش ناشدنی است. یکی از بارقه‏‌های امید مردم برای رسیدن به آینده‌‏ای روشن و دنیایی پر از صلح و صفا و برادری و برابری ـ آن هم با ظهور منجی موعود ـ در پرتو قانون تکاملی جامعه‌‏ها روشن می‌‏شود^[۷].
قانون کنش و واکنش‏‌های تاریخی‏: همواره تحول‏ها و انقلاب‏های وسیع، عکس‌العمل مستقیم فشارهای قبلی بوده است. براساس این قانون می‏توان ثابت کرد، وضع کنونی جهان آبستن انقلابی بزرگ و جهانی است. فشار جنگ‏ها، مظالم، بیدادگری‏ها، تبعیض‏ها و بی‏عدالتی‏ها، توأم با ناکامی و سرخوردگی انسان‏‌ها، از قوانین فعلی برای از بین بردن یا کاستن این فشارها، سرانجام واکنش شدید خود را آشکار خواهد ساخت و سازمان نظام کنونی، جوامع انسانی را به هم ریخته و طرح نوینی ایجاد خواهد کرد. این طرح و برنامۀ انقلابی و گسترده، همان قیام و ظهور مهدی موعود (ع) است^[۸].
قانون انتظار عمومی‏: در نهاد انسان‌‏ها، همواره عشق به نیکی، زیبایی و آگاهی نهفته است. باور به ظهور مصلح جهانی، جزئی از این عشق و زیباخواهی است. در واقع ظهور امام مهدی (ع)، بروز کامل این فضایل و خوبی‌‏هاست و این مطلوب و خواست همۀ انسان‌‏های بصیر و پاک‏‌سرشت و نقطۀ اوج این علاقه و عشق‏‌ورزی است. عمومیت این اعتقاد در همۀ مذاهب، نشانۀ دیگری بر اصالت و واقعیت آن است‏^[۹].
اتفاق ادیان و مصلحان بشری‏: تمام ادیان آسمانی به پیروان خود، عصر درخشان و سعادت عمومی، آینده مشعشع و صلح جهانی و دوران پرخیر و برکت را نوید داده‏‌اند که در آن، نگرانی‌‏ها، دلهره‌‏ها و هراس‌‏ها مرتفع شود و به یمن ظهور شخصی بزرگ و مردی خدایی، روشنایی یکتاپرستی، تاریکی شرک را زایل سازد و علم و عدل و راستی و امانت، چهره جهان ‏آرای خود را بنمایانند و همه ‏جا را منوّر سازند^[۱۰].
ابتنای بر قرآن و حدیث‏: اصل مهدویت، مبتنی بر آیات متعددی از قرآن است که دلالت بر پیروزی و فلاح و غلبۀ سپاه خدا دارند. این آیات علاوه بر آنکه بر استقرار دین خدا در سراسر زمین و آینده درخشان عالم دلالت دارند، برحسب معتبرترین مدارک و تفاسیر و احادیث، به تحوّل بی‌‏سابقه و بی‏‌نظیر و انقلابی که به رهبری و قیام حضرت مهدی (ع) انجام خواهد گرفت، تفسیر شده است. آیاتی مانند: ﴿فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ﴾^[۱۱]؛ ﴿إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنصُورُونَ﴾^[۱۲]؛ ﴿وَيُرِيدُ اللَّهُ أَن يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ﴾^[۱۳]؛ ﴿لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ﴾^[۱۴]؛ ﴿وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ﴾^[۱۵]. علاوه بر آیات قرآن، مهدویت و تمامی فروع و جزئیات آن، مبتنی بر احادیث معتبر و متواتر است؛ زیرا کتاب‏‌های حدیث و صحاح و مسانید و اصول سنت و شیعه در این زمینه، از حد احصا و شمارش خارج است. بر این اساس نیز اصل مهدویت مورد اتفاق مسلمانان و اجماع شیعه و سنّی است^[۱۶].
کمال‌طلبی انسان: آدمی دلی دارد که با شهادت این عالم تأمین نمی‌شود. دل آدمی بزرگتر از محدودۀ این زندگی است و همین دل بزرگ، گرایش به غیب را دارد. همین گرایش به غیب انتظار را می‌آورد که در واقع ربط ایمان و غیب و انتظار است. این تلقی از انسان، انتظار را تفسیر جدید و عمیقی می‌کند که حتی در متن رفاه و عدل و در متن سامان و فراغت، آدمی را بی‌قرار و منتظر می‌سازد و در متن نظام نوین جهانی و با دستیابی هر فردی به سیستم‌های پیشرفته، باز او را به غربت، به دیوار و حتی به التهاب و دلهره گره می‌زند. چون می‌داند از این همه رفاه و عیش و راحت باید جدا شود^[۱۷]

پرسش مستقیم

خاستگاه و منشأ اصلی انتظار ظهور «مصلح و نجات‌دهنده بزرگ» چیست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

منابع

پانویس

↑ ر. ک: الهی‌نژاد، حسین، ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۵۶-۲۵۷؛ کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۶-۲۲.
↑ «و در زبور پس از تورات نگاشته‌ایم که بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.
↑ ر. ک: الهی‌نژاد، حسین، ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۵۶-۲۵۷؛ کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۶-۲۲.
↑ ر. ک: صفائی حائری؛ علی، تو می‌آیی، ص ۱۴ -۱۸؛ کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۶-۲۲.
↑ «و پریان و آدمیان را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند» سوره ذاریات، آیه ۵۶.
↑ ر. ک: کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۶-۲۲.
↑ ر. ک: کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۶-۲۲.
↑ ر. ک: کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۶-۲۲.
↑ ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۱۵- ۳۵ و ص ۹۷.
↑ ر. ک: صافی گلپایگانی، لطف‌الله، امامت و مهدویت، ج ۲، ص ۱۳۵- ۱۴۴.
↑ «بی‌گمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۶.
↑ «که آنان یاری شده‌اند» سوره صافات، آیه ۱۷۲.
↑ «و (یاد کن) آنگاه را که خداوند به شما وعده می‌فرمود که (پیروزی بر) یکی از دو دسته از آن شما باشد و شما دوست می‌داشتید که آن دسته بی‌جنگ‌افزار از آن شما گردد اما خداوند می‌خواست که حقّ را با کلمات خویش تحقّق بخشد و ریشه کافران را بر کند» سوره انفال، آیه ۷.
↑ «اوست که پیامبرش را با رهنمود و دین راستین فرستاد تا آن را بر همه دین‌ها برتری دهد اگر چه مشرکان نپسندند» سوره توبه، آیه ۳۳.
↑ «و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم» سوره قصص، آیه ۵.
↑ ر. ک: کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۶-۲۲.
↑ ر. ک: صفائی حائری؛ علی، تو می‌آیی، ص ۱۴ -۱۸.

[1] ر. ک: الهی‌نژاد، حسین، ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۵۶-۲۵۷؛ کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۶-۲۲.

[2] «و در زبور پس از تورات نگاشته‌ایم که بی‌گمان زمین را بندگان شایسته من به ارث خواهند برد» سوره انبیاء، آیه ۱۰۵.

[3] ر. ک: الهی‌نژاد، حسین، ویژگی‌های منتظران و جامعه منتظر، ص ۲۵۶-۲۵۷؛ کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۶-۲۲.

[4] ر. ک: صفائی حائری؛ علی، تو می‌آیی، ص ۱۴ -۱۸؛ کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۶-۲۲.

[5] «و پریان و آدمیان را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند» سوره ذاریات، آیه ۵۶.

[6] ر. ک: کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۶-۲۲.

[7] ر. ک: کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۶-۲۲.

[8] ر. ک: کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۶-۲۲.

[9] ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، حکومت جهانی مهدی، ص ۱۵- ۳۵ و ص ۹۷.

[10] ر. ک: صافی گلپایگانی، لطف‌الله، امامت و مهدویت، ج ۲، ص ۱۳۵- ۱۴۴.

[11] «بی‌گمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۶.

[12] «که آنان یاری شده‌اند» سوره صافات، آیه ۱۷۲.

[13] «و (یاد کن) آنگاه را که خداوند به شما وعده می‌فرمود که (پیروزی بر) یکی از دو دسته از آن شما باشد و شما دوست می‌داشتید که آن دسته بی‌جنگ‌افزار از آن شما گردد اما خداوند می‌خواست که حقّ را با کلمات خویش تحقّق بخشد و ریشه کافران را بر کند» سوره انفال، آیه ۷.

[14] «اوست که پیامبرش را با رهنمود و دین راستین فرستاد تا آن را بر همه دین‌ها برتری دهد اگر چه مشرکان نپسندند» سوره توبه، آیه ۳۳.

[15] «و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم» سوره قصص، آیه ۵.

[16] ر. ک: کاگر، رحیم، مهدویت پیش از ظهور، ص۱۶-۲۲.

[17] ر. ک: صفائی حائری؛ علی، تو می‌آیی، ص ۱۴ -۱۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]