وظایف امت نسبت به امام مهدی در کلام اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث وظایف امت نسبت به امام مهدی است. وظایف امت نسبت به امام مهدی از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: وظایف امت نسبت به امام مهدی در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبطمسلمانان و وظیفه داشتن نسبت به امام مهدی (ع)
دین اسلام، کامل‌ترین و آخرین دین الهی است که از سوی خداوند متعال و توسط پیامبر اسلام (ص) برای هدایت انسان‌ها به سوی کمالات دنیوی و اخروی ابلاغ شده است، ولی ختم نبوت به معنای ختم رهبری و امامت نیست؛ زیرا وجود تکلیف، مستلزم وجود حجت الهی بر روی زمین است، به همین دلیل بعد از پیامبر اکرم (ص) امامان، عهده‌دار هدایت انسان‌ها هستند. امام علی (ع) فرمودند: «هرگز روی زمین از قیام‌کننده‌ای با حجت و دلیل خالی نمی‌ماند خواه ظاهر و آشکار باشد، خواه بیمناک و پنهان چنین است تا دلائل و اسناد روشن الهی از بین نرود و به فراموشی نگراید»[۱]. بنابراین از این لحاظ مردم دورۀ غیبت، از حیث مکلف بودن به تکالیف اسلامی با مردم دورۀ حضور امام هیچ فرقی ندارند و باید به همۀ تکالیف اسلامی که اصطلاحا فروع دین نامیده می‌‌شوند عمل کنند. لکن در دورۀ غیبت و مستور بودن امام برخی از تکالیف به دلیل مستور بودن امام اهمیت بیشتری می‌‌یابد[۲].[۳]
به طور کلی وظایف مسلمانان را میتوان به دو گونه تقسیم کرد:
- وظایف عام: منظور از وظایف عام بیان وظیفۀ هر مسلمان نسبت به امام خود است؛ با قطع نظر از اینکه امام او مهدی (ع) است یا غیر او و با قطع نظر از اینکه امام او در حال غیبت است یا حضور؛ زیرا این وظیفه مربوط به هر امام واجب‌الطاعه است و بدون شک شامل امام مهدی (ع) نیز میشود.
- وظایف خاص: اینگونه از وظایف، وظایف هر مسلمانی نسبت به خصوص امام مهدی (ع) است؛ چه آن دسته از وظایف که مربوط به غیبت او میشود و چه مربوط به غیبت او نمی‌شود (اما مختص امام مهدی (ع) است؛ نه هر امام دیگری).
انواع وظایف مسلمانان
وظایف عام
انسان مسلمان باید نسبت به امام خود وظایف زیر را داشته باشد:
وظایف الزامی
- امام‌شناسی (شناخت امام مهدی (ع)): یکی از مهمترین تکالیف مؤمنان پس از معرفت به خدا و رسول او با توجه به احادیث، معرفت و شناخت امام معصوم (ع) است[۴]. چنانکه امام صادق (ع) خطاب به فضیل فرمود: «امام خود را بشناس که اگر امام خود را شناختی، دیر و زود شدن این امر(ظهور)، آسیبی به تو نخواهد رساند»[۵].[۶] نشانۀ معرفت و شناخت، پیروی کردن از فرمایشات حضرت در زمان غیبت است. البته این شناخت نسبت به امام غائب در جایگاه ویژه قرار می‌‌گیرد چراکه در زمان غیبت امام، شبهه‌ها و فتنه‌های فراوانی وجود دارد و برای رهایی از این فتنه‌ها شخص منتظر نیاز به شناخت امام دارد. بر این اساس شناخت امام به خصوص شناخت امام عصر جزء وظایف اصلی منتظران است[۷]، وظیفۀ ای که بر اساس معرفت توحیدی و شناخت نبوت استوار شده است[۸].
- تولی امام (ولایت‌پذیری از امام مهدی (ع): تولی (پذیرش ولایت) نسبت به معصومان (ع) یکی از مواردی است که اهل بیت (ع) در روایات متعددی مؤمنان را در دوران غیبت به آن سفارش کرده‌اند. به عنوان نمونه امام صادق (ع) فرمودند: «خداوند دستور به پذیرش ولایت ائمه (ع) داده که در آیه ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا﴾[۹] به آنها تصریح می‌نماید: و آنان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما، مردم را هدایت می‌کردند. اینهایند که ولایت و اطاعت آنها لازم است»[۱۰].[۱۱] امام علی (ع) فرمودند: «ما را بر عهدۀ مردم، حق فرمانبری و ولایت است و برای این کار، از خداوند سبحان پاداش نیک خواهند گرفت»[۱۲] تولی میتواند شامل موارد زیر باشد:
- انحصار ایمان به امامت و ولایت امام: انتظار از واژه‌هایی است که هرگاه به کار می‌رود، دو طرف آن یعنی "منتظِر" و "منتظَر" خودنمایی میکنند و همان طور که که منتظَر (امام مهدی (ع)) دارای کمالات و توانمندی‌های معنوی است و به عنوان مقتدا و رهبر و هادی برای دیگران است، منتظِر نیز باید با اطاعت و ایمان و عمل صالح تحت راهنمایی‌های رهبر و امام در مسیر کسب کمالات پیش رود و سیر صعودی سعادت را بپیماید[۱۳]. بعد از شناخت و معرفت نسبی، تکلیف، ایمان آوردن و پذیرش امام (ع) است که هر چه شناخت از امام عمیق‌تر و صحیح‌تر باشد، درجات ایمان و اعتقاد افزایش می‌‌یابد. امام زین العابدین (ع) میفرماید: «کسی که در زمان غیبت قائم ما بر ولایت ما ثابت قدم باشد، خداوند اجر هزار شهید مانند شهیدان بدر و احد را به او عطا خواهد کرد»[۱۴].[۱۵]
- محبت و مودت: یکی از وظایف مهم مسلمانان در هر عصر و زمانی، محبت و دوستی با اهل بیت است و این قانون در زمان غیبت امام معصوم هم بدون خدشه ای باید اجرا شود؛ اما چون در زمان غیبت، مسلمانان به امام معصوم دسترسی ندارند، این محبت و عشق ورزی به نحوی خاص قابل اجراست[۱۶]. نمونه‌هایی از اظهار محبت مسلمین به امام عصر (ع) عبارت است از: اظهار اشتیاق نسبت به دیدن آن امام؛ تشکیل مجالس به یاد او همراه با ذکر فضایل و مناقب حضرت؛ اندوه و گریستن در فراق او؛ خوشحال کردن دوست‌دارانشان؛ ابراز عشق و علاقه نسبت به حضرت حجت و...[۱۷].
- اطاعت و نصرت او: امام زمان (ع) احیا کنندۀ آموزه‌های نورانی قرآن و معارف پیامبر اکرم و ائمه هدی (ع) است[۱۸] و رهاورد ایشان همان اسلام ناب و معارف والای پیامبر اسلام (ص) است و اگر چه ایشان غایب هستند ولی اراده و فرمانشان در میان همۀ خلایق جاری است؛ بنابراین، دستورات حضرت را باید شناخت و فرمان‌هایش را اطاعت کرد[۱۹]. امام صادق (ع) میفرماید: «خوشا به حال دوستان قائم ما که در غیبتش ظهور او را انتظار می‌کشند و در ظهورش از او اطاعت میکنند»[۲۰] اطاعت امام مستلزم چند وظیفه الزامی کلی است:
- پرهیزگاری و رعایت تقوای الهی: تهذیب نفس یکی از وظایف منتظران از چنان اهمیتی برخوردار است که اعمال ناشایست و گناهان از اسباب طولانی شدن غیبت و دوری شیعیان از لقای امام شمرده شده است[۲۱] لذا انسان منتظر در بُعد فردی باید به کسب فضیلت‌های اخلاقی و تقویتِ جنبه جسمی روی آورد[۲۲] و علاوه بر تقوی، به ورع، پارسایی و عبادت بپردازد امام باقر (ع) میفرماید: «تقوی پیشه سازید، و بار سنگین انتظار را، به کمک ورع و پارسایی به منزل رسانید، و با کوشش بسیار در عبادت و اطاعت خدا»[۲۳] ترک تعلقات مذموم دنیوی و همچنین مبارزه با شیاطین جن انس به منظور ایجاد اخلاق حسنه و اسلامی زمینۀ مناسبی برای طهارت روح، و پاکی انسان منتظر است؛ این امر سبب میشود فرد منتظر بتواند وظیفه‌اش که همان رضایت امام عصر (ع) در زمان غیبت است را محقق کند[۲۴]. اما این خودسازی برای مسلمان منتظر، داری دو مرحله است. مرحلۀ اول، خودسازی فردی؛ یعنی منتظر در اصلاح نفوس خودش جدیت کند و به اخلاق نیک اسلامی آراسته شود و احکام و دستورات قرآن را به کار بندد. در مرحلۀ بعد مسلمان منتظر باید احکام و برنامه‌های اجتماعی اسلام را استخراج و در بین خودشان به طور کامل اجرا کند. یعنی به واسطۀ اجرای برنامه‌های اقتصادی، مشکلات اقتصادی را حل کنند و با فقر و بیکاری و تمرکز ثروت‌های غیرمشروع مبارزه نمایند و با به کار بستن قوانین نورانی اسلام جلو ظلم و بیدادگری را بگیرند[۲۵].
- اقتدا به سنت و سیره امام: از ویژگی‌های اخلاقی مؤثر در بُعد اجتماعیِ سبک زندگی زمینه ساز ظهور موعود، میتوان به دعوت دیگران به همانندسازی (الگوپذیری) با اخلاق حسنه و مکارم اخلاق امام (ع) و عمل به آنچه امام (ع) آن را دوست دارد و دوری نسبت به آنچه از عمل به آن ناراحت میشود، اشاره نمود[۲۶]. پیروی کردن از امام و الگو قرار دادن ایشان در اخلاق و اعمال در آنچه مؤمن به حسب حال خود میتواند انجام دهد، معنی تشیع و حقیقت مأموم بودن است و کمال ایمان و تمامیت موالات امام و همراهی با او در روز قیامت و مجاورت با حضرتش در بهشت با این کار انجام میشود[۲۷].
- تبری از طاغوت: یکی دیگر از وظایف مهم امت در قبال امام که بدون آن ولایت کامل نمی‌شود، مسألۀ تبری و بیزاری جستن از دشمنان امام است. همان‌گونه که پذیرش ولایت اهل بیت (ع) وظیفه است، برائت از دشمنان اهل بیت نیز یک وظیفه به شمار می‌آید. بی‌تردید هیچ یک از تولی و تبری بدون دیگری کافی نیست؛ نه با تولّی محض میتوان به سعادت رسید و نه با تبرّی میتوان از شقاوت رهید[۲۸]. امر به معروف و نهی از منکر هم در همین قالب جای می‌‌گیرد[۲۹].
- تحکیم ولایت با مؤمنان و پیروان راستین امام: تحکیم ولایت میتواند شامل موارد زیر باشد:
- دوستی با دوستان امام مهدی (ع): از اقدامات منتظران، دوستی با اهل بیت و دشمنی با دشمنان ایشان است[۳۰]. در روایات فراوانی از پیامبر اکرم (ص) بر محبت و دوستی با اهل بیت (ع) و دشمنی با دشمنان ایشان تأکید شده و این مربوط به همه زمانهاست[۳۱]؛ در این رابطه تعابیر فراوانی در لسان اهل بیت (ع) آمده مانند: «إِنِّی سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَکُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَکُمْ»[۳۲]؛ با توجه به توسعه یافتن ضمیر "کم" در عبارت سَالَمَکُمْ باید همچنان که نسبت به اهل بیت (ع) محبت و ارادت داریم و در حزن و سرورشان همراه هستیم، نسبت به دوستان و شیعیان آنها نیز محبت و یاری داشته باشیم؛ به این معنا که بر ایشان ادخال سرور نماییم؛ زیرا مسرور نمودن مؤمنین، مسرور کردن خداوند متعال، رسولش و ائمه طاهرین (ع) است[۳۳]؛ یا لااقل شیعیان را اذیت نکنیم و نسبت به مشکلاتشان بی‌اعتنا نباشیم.
- امر به معروف و نهی از منکر: یکی از وظایف و صفات و ویژگی‌‌ها و بایستههای سیاسی و اجتماعی مردم و شیعیان و عمدۀ یاران و منتظران حضرت مهدی (ع) در دوران غیبت کبری، مبارزه با ظلم و ستم و فساد و بر خورد فعال و جدی با منکرات کلان حکومتی که منکرات شان مخرب‌تر است و امر به معروف و نهی از منکر و داشتن روحیۀ اصلاح گری در سطح جامعه است چرا که در مرام انتظار، کجی‌ها و منکرات، موضوعی نامطلوب و ضد ارزش معرفی میشود[۳۴]. منتظران در برابر اصلاح دیگران و آحاد جامعۀ اسلامی احساس مسئولیت میکنند و با ترویج اخلاق و فضائلی مانند امر به معروف و نهی از منکر، عدم اشاعۀ فساد و گناه، عزت و سربلندی، گسترش فرهنگ اسلامی و ارزش‌های اخلاقی، در صدد مهیا کردن جامعه‌ای ایده‌آل و مهدوی هستند.
- تقویت وحدت و انسجام در امت اسلامی و مبارزه با همه عوامل فتنه و تفرقه: هر جامعه‌ای همواره در پی عوامل هم‌نوایی و استحکام نظم اجتماعی است و عوامل اختلاف را طرد میکند[۳۵]. بدون شک اتحاد نقش اعجازآمیزی در پیشبرد اهداف دارد، جمعیت و اتحاد، قدرت را چندین برابر میکند. برای زمینه‌سازی ظهور حضرت مهدی (ع) و تشکیل حکومت جهانی، اتحاد و انسجام مسلمانان نقش اساسی را خواهد داشت و باید مسلمانان از هرگونه اختلاف فرعی و موسمی پرهیز کنند و در برابر دشمنان مشترک، با اتحاد و وحدت و هماهنگی خود بایستند تا بتوانند راه را برای ظهور مصلح کل جهانی هموار سازند[۳۶]. لذا مهمترین چیزی که موجب فرا رسیدن ظهور حضرت بقیة الله (ع) میشود یکپارچگی شیعیان در وفای به عهدشان به امام زمان (ع) است حضرت ولی عصر (ع) در نامه معروف خود به شیخ مفید می‌فرمایند: «اگر شیعیان ما که خداوند به اطاعت خویش موفقشان بدارد در وفا به پیمانی که با ما دارند یکپارچه می‌شدند و هرگز از میمنیت ملاقات ما محروم نشده و ظهور ما به تاخیر نمی‌افتد و البته سعادت حضور در محضر ما با معرفتی حقیقی هر چه زودتر نصیبشان می‌شد»[۳۷].[۳۸]
وظایف غیرالزامی
- زیارت امام و به یاد او بودن: یکی از وظایف و مسؤولیت‌های مهم مسلمانان درباره حضرت مهدی (ع)، بزرگداشت نام و یاد آن حضرت در همۀ زمان‌ها و مکان‌ها و فراموش نکردن ذکر اوست[۳۹] چراکه هر کس چیزی را دوست بدارد، همواره نام آن را بر زبان دارد[۴۰]. اصولا باید توجه داشت یاد کردن از اهل بیت عصمت و طهارت (ع) و بیان فضایل و صفات برجسته آنها، موجب زنده شدن مکتب اهل بیت (ع) و جلا یافتن دل‌های ما میشود. امام کاظم (ع) دربارۀ غیبت امام زمان (ع) فرمود: «خودش از دیدگان مردم پنهان میشود ولی یاد او از دل‌های مؤمنان مخفی نمی‌شود»[۴۱].
- دعا برای امام: نیایش و دعا تنها دارایی حقیقی هر انسانی است. دعا و مناجات یکی از وظایف تفکیک‌ناپذیر زندگی و فرهنگ انسانِ منتظر و از نشانه‌های روشن انتظار واقعی است[۴۲]. اهمیت چنین وظیفه‌ای به حدی زیاد است که امام رضا (ع)[۴۳] همواره به دعا برای صاحب الامر (ع) فرمان می‌داد و خود حضرت مهدی (ع) فرموده‌اند: «برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید که فرج شما همان است»[۴۴]. هرچند امام به دعای ما نیازی ندارد، اما دعا برای حضرت نوعی ارتباط معنوی و قلبی با ایشان است که قطعا در بهداشت روان ما مؤثر خواهد بود[۴۵]. دعاهای زیادی در باب ظهور امام و ثواب انتظار رسیده است. از جمله: دعای عهد، دعای عظم البلاء؛ دعای اللهم کل لولیک و...[۴۶].
- اقتدا به سنت و سیره امام در امور استحبابی: از ویژگی‌های اخلاقی مؤثر در بُعد اجتماعیِ سبک زندگی زمینه ساز ظهور موعود، میتوان به دعوت دیگران به همانندسازی (الگوپذیری) با اخلاق حسنه و مکارم اخلاق امام (ع) و عمل به آنچه امام (ع) آن را دوست دارد و دوری نسبت به آنچه از عمل به آن ناراحت میشود، اشاره نمود. بر اساس عمل به این ویژگی اخلاقی، افراد مجری سبک زندگیِ زمینه‌ساز ظهور به اسوۀ کامل بودن امام مهدی (ع) ایمان راسخ پیدا میکنند، به او عشق می‌‌ورزند و سراپا گوش به فرمان، از حضرتش پیروی میکنند[۴۷]. یکی از موارد اقتدا میتواند دستگیری از ضعفا و فقیران باشد. این عمل در همۀ زمان‌ها، کاری ارزشمند است اما به سبب غیبت امام، در دوران غیبت ارزش بیشتری دارد[۴۸].
- اعمال عبادی به نیابت از امام: مسلمانان می‌‌توانند برخی از اعمال را به نیت امام زمان (ع) انجام دهند مانند: دادن صدقه برای سلامتی او؛ انجام حج به نیابت از امام و غیره[۴۹].
وظایف خاص
وظایف خاص: انسان مسلمان باید نسبت به امام مهدی (ع) این وظایف را داشته باشد:
وظایف الزامی
- انتظار فرج و ظهور امام مهدی (ع) (توسط فرد و جامعه): یکی از وظایف مهم مردم در عصر غیبت، انتظار فرج است، انتظاری که در ساحت‌های زندگی فردی و اجتماعی منتظر تاثیرگذار باشد و او را به زمینه‌سازی برای ظهور و جامعه را برای رشد و تعالی نیرو بخشد[۵۰]. رسول خدا (ص) فرمود: «با فضیلت‌ترین اعمال امت من، انتظار فرج است»[۵۱]. در حدیثی امام جواد (ع) فرمود: «قائم ما مهدی است که باید در زمان غیبت، انتظار او کشیده شود و در عصر ظهور اطاعت شود»[۵۲]
- استقامت و صبر بر سختی‌های دوران غیبت امام مهدی (ع) (توسط فرد و جامعه): صبر یعنی خودداری در حال شدت، بر همین اساس، از جمله وظایفی که مسلمین به طور خاص در دوران غیبت برعهده دارند صبر در سختی هاست که میبایست در مصائب به دامن اسلام چنگ بزنند[۵۳]؛ یعنی در برابر سختی‌ها باید به پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) و همۀ انبیای عظام تأسّی کرد؛ سختی‌هایی که برای پاک‌سازی منتظران نهادینه شده به طوری که امام باقر (ع) در این زمینه فرمودند: «ای شیعۀ آل پیامبر، آنقدر پاک‌سازی می‌‌شوید، مانند پاک‌سازی سرمه در چشم»[۵۴] همچنین امام صادق (ع) فرمودند: «امر فرج بر شما نمی‌رسد، مگر پس از نابودی! نه به خدا سوگند نمی‌رسد، مگر پس از آنکه در اثر آزمایش‌های گوناگون، خالص و پاک شوید»[۵۵].[۵۶]
- آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی (ع): تحول بزرگی همچون قیام حضرت مهدی (ع) پیش از هر چیز نیازمند به عناصر آماده و با ارزش انسانی است که بتوانند بار سنگین چنان اصلاحات وسیعی را در جهان به دوش بکشند و این در درجۀ اول محتاج به بالا بردن سطح اندیشه، آگاهی و آمادگی روحی و فکری برای همکاری در پیاده کردن آن برنامه عظیم است. آمادگیِ همیشگی، جوهر اصلی انتظار است و وظیفۀ قطعی منتظران. انتظار قیام و ظهور مهدی (ع)، آمادگی پیشین می‌خواهد، از جمله پاک‌زیستن، صداقت در عقیده و عمل، دارا بودن توان روحی برای جهاد و مبارزه در رکاب امام مهدی (ع). حضرت علی (ع) میفرماید: «منتظر امر ما، بسان کسی است که در راه خدا به خون خود، غلتیده باشد»[۵۷].[۵۸] آمادگی‌هایی که عبارت‌اند از: آمادگی در عرصۀ روحی و روانی؛ آمادگی در عرصۀ فکری و اعتقادی؛ آمادگی در عرصۀ اخلاقی و رفتاری؛ آمادگی در عرصۀ سیاسی؛ آمادگی در عرصۀ اقتصادی و آمادگی در عرصۀ نظامی.
- پیروی از نواب عام امام مهدی (ع): از جمله وظایف شیعه در عصر غیبت، پیروی از علمای راستین یا نواب عام است که در دستورات پیشوایان الهی آمده است[۵۹]. در دوره غیبت کبرا، فقهای جامع الشرایط به نصب امام زمان (ع) مسئولیت نمایندگی عام امام (ع) را در استمرار حرکت حیات بخش امامت و پاسداری از احکام و مقررات اسلامی برعهده دارند. بر این اساس، مهدی‌یاوران در عصر غیبت، از رهنمودهای فقهای عادل پیروی میکنند. چراکه فقها به دلیل آشنایی با شیوه‌های صحیح استنباط احکام از منابع اصیل دینی، قادرند تا به پرسش‌های مختلف مردم در زمینه مسائل دینی پاسخ دهند[۶۰]. امام زمان (ع) فرمودند: «در پیش‌آمدهایی که برای شما رخ می‌دهد باید به راویان اخبار ما ـ دانشمندان علوم دینی ـ مراجعه کنید که ایشان حجت من بر شما و من حجت خدا بر آنها هستم»[۶۱].
وظایف غیرالزامی
- دعا برای تعجیل فرج و ظهور امام مهدی (ع): یک سری وظایف برای مسلمین در زمان غیبت امام وجود دارد که این وظایف فقط نسبت به امام غائب حتمی و ضروری است؛ از جملۀ این وظایف دعا برای فرج حضرت حجت (ع) است[۶۲]. مراد از دعای فرج صرفاً خواندن زبانی دعا نیست؛ بلکه آرزویی برآمده از قلب و عشق به امام است؛ یعنی همچنان که امام عصر (ع) نماد همۀ آمال و آرزوهای انسان منتظر است، به همین ترتیب باید بزرگ‌ترین دغدغۀ انسان منتظر هم دعا برای تعجیل ظهور آن حضرت باشد[۶۳]. در برای تعجیل فرج بیانگر آماده‌سازی برای ظهور منجی هم هست؛ چراکه دعا افزون بر اینکه یاری و کمک خواستن از خداوند قادر و تواناست، موجب آمادگی فکری و قلبی شده، نوعی توجه به وظایف و عهد و پیمان را به دنبال دارد.
- غمگین بودن برای غیبت او و اشتیاق داشتن به ظهورش: از وظایف قلبی یک مؤمن منتظر که از اقسام یاری قلبی امام زمان (ع) محسوب میشود، حزن و اندوه در فراق او و ندبه و گریه‌های دلتنگی است. محزون بودن از فراق دوست و رفیق محبوب، یکی از نشانه‌های دوستی است و بر همین اساس میتوان گفت: از جمله وظایف مسلمانان در زمان غیبت امام عصر اندوهگین بودن از فراق حضرت است[۶۴]. سدیر صیرفی می‌گوید: خدمت مولایم امام صادق (ع) رفتم و امام را در این حال دیدیم: «او همچون مادر فرزند از دست داده، می‌گریست، اندوه از گونه‌های مبارکش پیدا بود و رنگ چهره‌اش تغییر کرده بود. اشک‌های او لباسش را خیس کرده بود و در این حالت می‌گفت: مولای من! غیبت تو، خواب را از چشمانم گرفته و زمین را بر من تنگ نموده و آسایش دلم را از من گرفته است. مولای من! غیبت تو، بلا و مصیبت مرا به فاجعه‌های ابدی پیوند داده است»[۶۵].[۶۶]
منابع
صدر، سید محمد، تاریخ الغیبة الکبری
جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود
سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت
سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی
موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار
مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت
گودرزی، مجتبی، خلافت الهی و ضرورت توانمندی منتظران، گفتمان مهدویت مقاله‌های گفتمان هشتم ج۲
ظهوری‌فر، محمد، انتظار وظیفه‌ساز
دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر
صمدی، قنبر علی، آخرین منجی
زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲
امینی، ابراهیم، دادگستر جهان
نجفی، حسن، بررسی ابعاد رفتار اخلاقی در سبک زندگی زمینه‌ساز ظهور موعود
موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان
فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی- علی نقی فقیهی، سمیه دریساوی و حسن نجفی، سبک اخلاق اجتماعی مهدی‌یاوران، فصلنامه پژوهش‌های مهدوی
امیر محسن عرفان، محمد علی فلاح علی‌آباد، تبیین نقش گفتمان انتظار در مهندسی فرهنگ مقاومت، فصلنامه انتظار موعود
محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت مهدی فروغ تابان ولایت
سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان
هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران- ضمیری، محمد رضا، کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی، گفتمان مهدویت مقاله‌های گفتمان هشتم ج۲
باقی نصرآبادی، علی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، گفتمان مهدویت سخنرانی و مقاله‌های گفتمان پنجم
کوثری، ابراهیم، انتظار و وظایف منتظران، ماهنامه سفیر نور- صمدی، قنبر علی، آخرین منجی
- موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان
الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ماهنامه مبلغان
پانویس
- ↑ «لَا یَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ لِلَّهِ بِحُجَّةٍ إِمَّا ظَاهِراً مَشْهُوراً أَوْ خَائِفاً مَغْمُورا لِئَلَّا تَبْطُلَ حُجَجُ اللَّهِ وَ بَیِّنَاتُهُ»؛ شرح نهج البلاغه، ج ۱۸، ص ۳۴۷، حکمت ۱۴۳.
- ↑ ر.ک: موسوی اصفهانی، میرزا محمد تقی، مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم، ج ۲، ص ۱۰۴.
- ↑ ر.ک: رضوی، رسول، امام مهدی، ص ۹۷ـ۱۰۰.
- ↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص ۱۸۹-۱۹۳؛ ۲۵۴.
- ↑ «اعْرِفْ إِمَامَکَ فَإِنَّکَ إِذَا عَرَفْتَ إِمَامَکَ لَمْ یَضُرَّکَ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّر»؛ کافی، ج ۱، ص ۳۷۱، ح ۲
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۰۱-۲۰۹.
- ↑ ر.ک: موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۳۲-۳۳.
- ↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص ۱۹۳ ـ ۱۸۹.
- ↑ «و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.
- ↑ «فَإِنَّ اللَّهَ أَمَرَ بِوَلَایَةِ الْأَئِمَّةِ الَّذِینَ سَمَّاهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فِی قَوْلِهِ ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا﴾ وَ هُمُ الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ بِوَلَایَتِهِمْ وَ طَاعَتِهِمْ»؛ بحارالأنوار، ج۷۵، ص۲۲۳.
- ↑ ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۷۲ ـ ۷۴.
- ↑ غررالحکم.
- ↑ ر.ک: گودرزی، مجتبی، خلافت الهی و ضرورت توانمندی منتظران، گفتمان مهدویت مقاله‌های گفتمان هشتم ج۲، ص ۲۰۸.
- ↑ «مَنْ ثَبَتَ عَلَی وَلَایَتِنَا فِی غَیْبَةِ قَائِمِنَا أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ أَلْفِ شَهِیدٍ مِثْلِ شُهَدَاءِ بَدْرٍ وَ أُحُدٍ»؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۵.
- ↑ ر.ک: ظهوری‌فر، محمد، انتظار وظیفه‌ساز.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۲- ۲۲۸.
- ↑ ر.ک: دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر، ص۱۲۳.
- ↑ ر.ک: صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص ۱۲۴.
- ↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص ۱۹۳-۱۸۹.
- ↑ «طُوبَی لِشِیعَةِ قَائِمِنَا الْمُنْتَظِرِینَ لِظُهُورِهِ فِی غَیْبَتِهِ وَ الْمُطِیعِینَ لَهُ فِی ظُهُورِهِ»؛ کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۵۷.
- ↑ «فَمَا یَحْبِسُنَا عَنْهُمْ إِلَّا مَا یَتَّصِلُ بِنَا مِمَّا نَکْرَهُهُ وَ لَا نُؤْثِرُهُ مِنْهُمْ»؛ بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۷۷.
- ↑ ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ج۲، ص۲۴۲.
- ↑ «اتَّقُوا اللَّهَ وَ اسْتَعِینُوا عَلَی مَا أَنْتُمْ عَلَیْهِ بِالْوَرَعِ وَ الِاجْتِهَادِ فِی طَاعَةِ اللَّه"»؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۴۰.
- ↑ ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص ۱۸۹-۱۹۳.
- ↑ ر.ک: امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص ۲۴۹-۲۵۴.
- ↑ ر.ک: نجفی، حسن، بررسی ابعاد رفتار اخلاقی در سبک زندگی زمینه‌ساز ظهور موعود، ص ۳۱.
- ↑ ر.ک: موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان، ص ۵۰۰ و ۵۰۱.
- ↑ ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۷۵ ـ ۷۷.
- ↑ ر.ک: فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۴۲-۱۴۵.
- ↑ ر.ک: علی نقی فقیهی، سمیه دریساوی و حسن نجفی، سبک اخلاق اجتماعی مهدی‌یاوران، فصلنامه پژوهش‌های مهدوی، ص ۱۲۷.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۸-۲۳۳.
- ↑ ابن بابویه، کامل الزیارات، ۳۲۹.
- ↑ «إِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِدْخَالُ السُّرُورِ عَلَی الْمُؤْمِنِین»؛ کافی، ج ۲، ص۱۸۹.
- ↑ ر.ک: امیر محسن عرفان، محمد علی فلاح علی‌آباد، تبیین نقش گفتمان انتظار در مهندسی فرهنگ مقاومت، فصلنامه انتظار موعود، ص ۲۲ ـ۲۳.
- ↑ ر.ک: داوودپور، مرتضی، نقش انتظار فرج در انسجام اسلامی گروه‌های سیاسی اجتماعی و وظایف دولت زمینه‌ساز، ص ۳۸ ـ ۳۹.
- ↑ ر.ک: محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت مهدی فروغ تابان ولایت، ص ۱۰۷-۱۱۷.
- ↑ «وَ لَوْ أَنَّ أَشْیَاعَنَا وَفَّقَهُمُ اللَّهُ لِطَاعَتِهِ عَلَی اجْتِمَاعٍ مِنَ الْقُلُوبِ فِی الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ عَلَیْهِمْ لَمَا تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْیُمْنُ بِلِقَائِنَا وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعَادَةُ بِمُشَاهَدَتِنَا عَلَی حَقِّ الْمَعْرِفَةِ وَ صِدْقِهَا مِنْهُمْ بِنَا»؛ بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۷، ح ۸.
- ↑ ر.ک: علی نقی فقیهی، سمیه دریساوی و حسن نجفی، سبک اخلاق اجتماعی مهدی‌یاوران، فصلنامه پژوهش‌های مهدوی، ص ۱۲۶.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص ۷۲.
- ↑ امام علی (ع) فرمود: «مَنْ أَحَبَّ شَیْئاً لَهِجَ بِذِکْرِهِ»؛ غرر و درر، ج ۱، ص ۲۳۱.
- ↑ «یَغِیبُ عَنْ أَبْصَارِ النَّاسِ شَخْصُهُ وَ لَا یَغِیبُ عَنْ قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ ذِکْرُه»؛ کمال الدین، ج ۲، ص ۲۲۱، ح ۶.
- ↑ ر.ک: فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۲۲-۱۲۴.
- ↑ «أَنَّ الرِّضَا (ع) کَانَ یَأْمُرُ بِالدُّعَاءِ لِصَاحِبِ الْأَمْرِ»؛ بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۳۳۰.
- ↑ «وَ أَکْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِکَ فَرَجُکُمْ»؛ بحارالأنوار، ج۵۳، ص۱۸۰، باب۳۱.
- ↑ ر.ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص ۱۴۶ ـ ۱۴۷.
- ↑ ر.ک: هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۸۱.
- ↑ ر.ک: نجفی، حسن، بررسی ابعاد رفتار اخلاقی در سبک زندگی زمینه‌ساز ظهور موعود، ص ۳۱.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۲- ۲۲۸.
- ↑ ر.ک: دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر، ص۱۲۳.
- ↑ ر.ک: ضمیری، محمد رضا، کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی، گفتمان مهدویت مقاله‌های گفتمان هشتم ج۲، ص ۲۸۳-۲۸۴.
- ↑ «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَج»؛ مجمع البحرین، ص ۲۹۷؛ بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۵۶.
- ↑ بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۵۶؛ «إِنَّ الْقَائِمَ مِنَّا هُوَ الْمَهْدِیُّ الَّذِی یَجِبُ أَنْ یُنْتَظَرَ فِی غَیْبَتِهِ وَ یُطَاعَ فِی ظُهُورِه».
- ↑ ر.ک: صدر، سید محمد، تاریخ الغیبة الکبری، ص۴۵۳، ۴۵۵.
- ↑ «لَتُمَحَّصُنَّ یَا شِیعَةَ آلِ مُحَمَّدٍ تَمْحِیصَ الْکُحْلِ فِی الْعَیْنِ»؛ غیبت نعمانی، ص ۲۰۶.
- ↑ «إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یَأْتِیکُمْ إِلَّا بَعْدَ إِیَاسٍ لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَیَّزُوا لَا وَ اللَّهِ حَتَّی تُمَحَّصُوا»؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۱۱۱.
- ↑ ر.ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۷۵-۷۶.
- ↑ «الْمُنْتَظِرُ لِأَمْرِنَا کَالْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فِی سَبِیلِ اللَّه»؛ بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۳.
- ↑ ر.ک: باقی نصرآبادی، علی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، ص ۱۰۵-۱۰۶.
- ↑ ر.ک: کوثری، ابراهیم، انتظار و وظایف منتظران، ماهنامه سفیر نور، ص ۲۰-۲۱-۲۲.
- ↑ ر.ک: علی نقی فقیهی، سمیه دریساوی و حسن نجفی، سبک اخلاق اجتماعی مهدی‌یاوران، فصلنامه پژوهش‌های مهدوی، ۱۲۹.
- ↑ «وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَی رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ»؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۴۸۳.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۸-۲۳۳؛ انتظار و منتظران، ص ۲۰۹-۲۱۳.
- ↑ ر.ک: صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص ۱۳۲.
- ↑ ر.ک: موسوی اصفهانی، سید محمد تقی، تکالیف بندگان نسبت به امام زمان، ص۱۱۵-۱۱۷.
- ↑ «هُوَ یَبْکِی بُکَاءَ الْوَالِهِ الثَّکْلَی ذَاتِ الْکَبِدِ الْحَرَّی قَدْ نَالَ الْحُزْنُ مِنْ وَجْنَتَیْهِ وَ شَاعَ التَّغْیِیرُ فِی عَارِضَیْهِ وَ أَبْلَی الدُّمُوعُ مَحْجِرَیْهِ وَ هُو یَقُولُ سَیِّدِی غَیْبَتُکَ نَفَتْ رُقَادِی وَ ضَیَّقَتْ عَلَیَّ مِهَادِی وَ ابْتَزَّتْ مِنِّی رَاحَةَ فُؤَادِی سَیِّدِی غَیْبَتُکَ أَوْصَلَتْ مُصَابِی بِفَجَائِعِ الْأَبَد»؛ کمال الدین، ج ۲، باب ۳۴، ص ۲۱.
- ↑ ر.ک: الهی‌نژاد، حسین، وظایف منتظران در عصر غیبت، ماهنامه مبلغان، ص ۷۲.