فساد اقتصادی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
|||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
}} | }} | ||
== | ==جایگاه اقتصاد== | ||
{{اصلی|اقتصاد}} | |||
«[[ | «[[اقتصاد]]» مایه قوام جامعه است. [[اقتصاد سالم]] در [[تحقق عدالت]] بسیار کمک میکند؛ چنان که تحقق بخشی از مؤلفه‌های [[سعادت]] و [[خوشبختی]] نیز به عهده اقتصاد سالم است؛ چراکه [[انسان]] نیازمند [[آسایش]] است و تحقق آسایش در [[سایه]] اقتصاد سالم در جامعه میسر است. هرگونه فسادی در فعالیت‌های اقتصادی به معنای فقدان [[عدالت]] و سلب آسایش از انسان و جامعه است. از این رو ارتباط تنگاتنگی با سلب [[امنیت]] و [[آرامش]] پیدا میکند؛ چراکه فقدان آسایش و عدالت به معنای [[تهدید]] [[زندگی]] از جهات گوناگون است و آرامش را از انسان و جامعه میگیرد<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[عدالت شالوده سلامت اقتصادی (مقاله)|عدالت شالوده سلامت اقتصادی]].</ref>. | ||
== خطر فساد اقتصادی== | |||
{{همچنین|فساد}} | |||
«[[فساد اقتصادی]]» یکی از بزرگ‌ترین معضلات [[جوامع بشری]] است؛ زیرا [[اقتصاد]] برای [[اکثریت]] [[مردم]]، همه چیز است و [[سعادت]] را تنها گرو آن می‌دانند؛ برای همین، [[ظلم]] و [[فساد]] در این حوزه بیشتر از حوزه‌های دیگر [[زندگی]] [[بشر]] خودنمایی میکند و حجم عظیمی از [[ظلم‌ها]] و بیدادها که در جوامع بشری رخ میدهد، ناظر به این حوزه است، تا جایی که وقتی از [[عدالت]] سخن به میان می‌آید بیشتر مردم جلوه‌های اصلی را در عدالت و بهره‌مندی از مواهب و [[ثروت‌ها]] به شکل مناسب می‌دانند<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[فساد اقتصادی و علل پیدایش آن (مقاله)|فساد اقتصادی و علل پیدایش آن]].</ref>. | |||
=== | === شاخصه‌های سلامت جامعه === | ||
[[اقتصاد]]، ستون اصلی [[جامعه]] است، همان‌گونه که [[نماز]] ستون [[دین]] است. این بدان معناست که اگر اقتصاد در جامعه‌ای شکل نگرفته یا به [[درستی]] شکل نگرفته باشد، آن جامعه در معرض فروپاشی است؛ زیرا اقتصاد است که افراد یک جامعه را در یک جا جمع میکند و ساختاری به نام جامعه را موجب میشود. البته این بدان معنا نیست که امور دیگری چون [[آرامش]] و [[امنیت]] به‌عنوان اهداف اصلی جامعه مطرح نباشد؛ چنانکه وقتی ما از نماز به‌عنوان ستون دین یاد می‌کنیم به این معنا نیست که امور دیگری چون [[اعتقادات]] و [[باورها]] نقشی در تحقق دین ندارد، بلکه به این معناست که [[خیمه]] و چادر جامعه یا دین با اقتصاد و نماز راست می‌ایستد و اگر این دو چیز نباشد، جامعه یا دین در معرض فروپاشی و [[تباهی]] است. | |||
پس هرگونه خلل و نقصی در [[امور اقتصادی]] یک جامعه به معنای [[بحران]] در جامعه است و میبایست عوامل بحران به سرعت [[شناسایی]] و [[اصلاح]] شود. این‌گونه است که [[مبارزه با فساد]] [[اقتصادی]] و ایجاد [[اصلاحات]] در آن، از مهم‌ترین دغدغه‌های [[پیامبران]] بوده است؛ زیرا آنان همان اندازه که در [[اندیشه]] اصلاح افراد [[انسانی]] بودند، در اندیشه [[اصلاح جامعه]] بودند، بلکه این دومی‌از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است؛ زیرا جامعه صالح و سالم، امکان [[رشد]] افراد سالم بیشتری را فراهم می‌آورد و پیامبران در [[حقیقت]] در اندیشه اصلاح جامعه بشری و ایجاد جامعه مبتنی بر [[عدالت]] در سطح [[زمین]] بی‌توجه به ویژگی نژادی و [[دینی]] و مذهبی و جنسیتی بوده‌اند،چنانکه [[خداوند]] در [[آیه]] ۲۵ [[سوره حدید]] بیان کرده است. | |||
جامعه سالم جامعه‌ای است که اصول عقلانی و قوانین و مقررات آن مراعات و اجرا میشود. از جمله اینکه به [[عقود]] و عهود وفا‌دار باشد یا [[پیمان شکنی]] نکند یا [[دروغ]] نگوید و [[صداقت]] و [[راستی]] داشته باشد. چنین جامعه‌ای همان جامعه‌ای است که بر اساس اصول [[عقلانی]] سامان یافته است<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[فساد اقتصادی و آثار آن از نگاه قرآن (مقاله)|فساد اقتصادی و آثار آن از نگاه قرآن]].</ref>. | |||
==[[ | ==شاخصه جامعه [[بیمار]]== | ||
همان‌گونه که رشد اقتصادی و [[آرامش]] و [[آسایش]] فراگیر، مهم‌ترین شاخصه سلامت جامعه است، فساد اقتصادی، بیانگر وجود [[بیماری]] در جامعه است. جامعه سالم در چارچوب اصول [[عقلانی]] [[اخلاقی]] بر [[عدالت]] و [[صداقت]] است و [[مردمان]] در چارچوب [[قوانین]] اخلاقی نسبت به یکدیگر [[ظلم]] و بیدادی را روا نمی‌دارند و بر [[پیمان]] و قراردادهای خود پایبند هستند و هرگز بر خلاف قول و قرار که داده‌اند عمل نمی‌کنند. این‌گونه است [اعتماد در همه سطوح جامعه حضور جدی دارد و معاملات و داد و ستدها بدرستی انجام میگیرد. | |||
[[ | اما جامعه بیمار و [[فاسد]]، جامعه‌ای است که مهم‌ترین اصول عقلانی اخلاقی در آن رعایت نمی‌شود و ظلم و [[بیداد]] در اشکال گوناگون نمود دارد و [[هنجارها]] و [[ارزش‌ها]] جای خود را به [[نابهنجاری]] داده است. این‌گونه است که شاخصه‌های [[سلامت]] [[اجتماعی]] مانند [[رشد]] و [[شکوفایی اقتصادی]] نیز در آن جامعه دیده نمی‌شود. | ||
[[ | |||
هنگامی‌که ما از [[فساد]] در جامعه‌ای سخن می‌گوییم به معنای خارج شدن هر چیزی از حد اعتدال و عدالت است. البته گاه این خروج به سوی [[کاستی]] و گاه زیادی است<ref>مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص۶۳۶، ذیل واژه فسد.</ref>. هر دو نوع خروج به معنای فساد دانسته میشود؛ چراکه [[جهان]] و جامعه بر عدالت و اعتدال بنیانگذاری شده است و خروج از اعتدال و عدالت به معنای خروج از قوانین [[حاکم]] بر هستی است. برای [[اصلاح]] امر فساد لازم است تا به‌گونه‌ای عمل شود تا دوباره آن چیز به [[تعادل]] برسد. | |||
در جامعه بیمار و فاسد، [[سرقت]] و [[دزدی]] مستقیم و غیرمستقیم از [[مال]] دیگری یا [[اموال عمومی]] رشد می‌یابد و بر خلاف قوانین جاری و [[حاکم]] بر هستی، [[ظلم]] و [[بی‌عدالتی]] رواج می‌یابد. از مصادیق این خروج از [[قوانین]] و [[بی‌عدالتی]] میتوان به [[کم‌فروشی]] و [[گران‌فروشی]]<ref>سوره هود، آیه ۸۴-۸۵؛ سوره شعراء، آیه ۸۵.</ref> اشاره کرد که [[سلامت]] [[داد و ستد]] [[اقتصادی]] را به هم می‌ریزد و [[اعتماد]] عمومی را به قول و قرارها و [[معاملات]] سلب میکند. | |||
به جامعه‌ای که [[ربا خواری]] و [[کم‌فروشی]] و [[گران فروشی]] و [[اختلاس]] و [[دزدی]] و [[رشوه]] در آن فراوان است، نمی‌توان امیدی بست؛ زیرا چنین جامعه‌ای ستون‌های بقا و [[استواری]] خود را با فساد و تباهی در معرض خطر قرار داده است. | |||
[[ | |||
[[ | به هر حال، [[فساد اقتصادی]] هر اندازه که مانع [[رشد]] و شکوفایی اقتصادی جامعه است می‌تواند عامل نابودی و نیستی آن نیز باشد؛ زیرا جامعه‌ای که گرفتار [[فجور]] و [[فساد اقتصادی]] است در زمینه‌های دیگر چون [[اعتقادات]] نمی‌تواند به [[سلامت]] باشد؛ زیرا سلامت روحی و روانی [[جامعه]] در رفتارهای عملی از جمله رفتارهای [[اقتصادی]] آن خودنمایی میکند و جامعه‌ای که دچار [[فساد]] و [[بیماری]] اقتصادی است، نشان میدهد که از سلامت [[عقلانی]] و روانی برخوردار نیست. پس چنین جامعه‌ای جز نابودی از درون یا [[عذاب]] [[خشم]] و استیصال [[سرنوشت]] دیگری نخواهد داشت<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[فساد اقتصادی و آثار آن از نگاه قرآن (مقاله)|فساد اقتصادی و آثار آن از نگاه قرآن]].</ref>. | ||
از | == علل و عوامل == | ||
[[خداوند]] درباره علت تحقق «فساد» ـ از جمله: فساد اقتصادی ـ به نکاتی توجه میدهد که می‌تواند بیانگر چرایی این پدیده شوم و [[پلید]] در [[جوامع انسانی]] باشد. همچنین قرآن به شیوه‌ها و رویه‌های آنان در فساد اقتصادی نیز توجه میدهد تا مردم افزون بر [[شناخت]] علل، به چگونگی رفتارهای فساد انگیز [[مفسدان اقتصادی]] توجه پیدا کنند. از نظر قرآن برخی از علل و عواملی که مفسدان اقتصادی را پدید می‌آورد و فساد اقتصادی را موجب میشود، اموری چند است که به آنها اشاره میشود: | |||
# '''[[اعراض]] از [[توحید]] محض''': [[اعتقاد]] و [[ایمان]] به توحید یکی از مهم‌ترین عوامل [[اصلاح]] [[رفتار]] [[انسانی]] است؛ در مقابل، هر کسی که فاقد ایمان به توحید باشد و [[گرایش]] به [[شرک]] و [[کفر]] داشته باشد، نه تنها [[رفتاری]] [[صالح]] در [[زندگی]] نخواهد داشت، بلکه دنبال انواع و اقسام [[فسادها]] از جمله [[فساد اقتصادی]] می‌رود و بی‌توجه به [[اخلاق]] و اصول [[فطری]] [[عدالت خواهی]]، به [[ظلم]] و [[فساد]] می‌پردازد. | |||
# '''[[اعراض]] از [[قوانین الهی]] و [[شریعت]]''': [[قوانین]] [[فطری]] و [[تشریعی]] که با عقل سلیم و نقل [[وحیانی]] [[کشف]] میشود، مجموعه‌ای مهم است که در راستای ایجاد شرایط مناسب برای زیست [[اجتماعی]] وضع شده است. بنابراین، [[عدالت]]، [[صداقت]]، [[وفا]]، [[امانت]] و مانند آنها موجب میشود تا هر چیزی در جایی مناسب و [[حق]] خود قرار گیرد و صاحبان حق به حق خویش برسند، بی‌آنکه [[ظلم]] و ستمی به آنان شود. این قوانین در راستای تأمین سعادت فردی و جمعی و شخصی و اجتماعی وضع شده است و میبایست به شکل کامل مراعات شود تا نتایج و آثار مثبت خود را به جا گذارد. اما کسانی که به هر دلیل از جمله [[کفر]] و شرک و [[نفاق]] و سست ایمانی، به این قوانین شریعت بی‌توجهی کنند، عامل [[فساد در زمین]] و [[اجتماع]] بوده و [[رفتاری]] مفسدانه در حوزه‌های گوناگون از جمله [[اقتصادی]] خواهند داشت. | |||
# '''ترک فرایض الهی''': همان طور که نادیده گرفتن اصل [[شرایع]] و قوانین الهی می‌تواند فساد‌انگیز باشد و [[مفسدان]] را به وجود آورد، ترک [[فرائض]] مهم همچون فرائض [[جهاد]] که [[ظالمان]] و [[متجاوزان]] را دفع میکند<ref>سوره محمد، آیه ۲۰-۲۲.</ref> و ترک [[نصرت]] [[مظلومان]] و [[مستضعفان]] در برابر [[ظالمان]] و [[مستکبران]]<ref>سوره انفال، آیه ۷۲-۷۳.</ref> و ترک [[فریضه]] مهم [[امر به معروف و نهی از منکر]]<ref>سوره هود، آیه ۱۱۶.</ref> و مانند آنها موجب میشود تا حتی در [[جوامع اسلامی]] به دلیل عمل نیم بند به [[شرایع]] و [[قوانین الهی]]، انواع [[فساد]] و [[ظلم]] گسترش یابد و [[مفسدان اقتصادی]] و غیر [[اقتصادی]] پدیدار شوند و [[جامعه]] را به [[تباهی]] و فساد کشانند و با رفتارهای ضد ارزشی و ضد هنجاری [[فسق]] و [[فجور]] و [[بی‌حیایی]] و فحشاء را گسترش دهند و [[اقتصاد]] را به چالش بکشند. | |||
# '''تسلط اشرار''': هرگاه [[اشرار]] و ناصالحان مردمی بر آنان مسلط شوند، انواع و اقسام ظلم و فساد ایجاد و گسترش می‌یابد. این نیز پیامد [[انتخاب]] غلط مردم و کوتاهی در [[اجرا]] و اقامه فرائض الهی در قالب [[جهاد]] و [[امر به معروف و نهی از منکر]] است. وقتی مردمی اجازه می‌دهند که مفسدان بزرگ به نام [[مصلحان]] بر آنان [[حاکم]] شوند و با شعارهای زینتی خویش آنان را [[فریب]] دهند و بر گرده آنان همچون [[شیطان]] سوار شده و افسار انداخته و به هر سو بکشند، میبایست این [[مردم]] [[منتظر]] انواع و اقسام [[فساد]] و [[ظلم]] نهادینه شده و حتی قانونی باشند که بر آنان [[اعمال]] میشود؛ زیرا از نظر [[قرآن]] حکومت‌اشرار که به سبب پشت کردن مردم به [[صالحان]] [[مصلح]] [[واقعی]] است، موجب میشود تا [[اقتصاد]]، کشاوزی، [[حرث]] و [[نسل]] [[فاسد]] شود و [[مفسدان]]، انواع فساد را در این حوزه‌ها نهادینه کنند. | |||
# '''[[رفاه زدگی]]''': [[اشرافیت]] و [[ثروت]]، [[انسان‌ها]] را [[تغییر]] میدهد، تا جایی که [[جرم]] و [[فساد]] برای آنان امری طبیعی میشود؛ از همین رو [[خدا]] می‌فرماید بزرگ‌ترین [[مجرمان]] همان مترفان هستند که از نظر [[اقتصادی]] به سبب زیادت در [[ثروت]]، آن را به شکل درست به کار نمی‌گیرند و با فحشاء و زشتکاری و [[اسراف]] و [[تبذیر]] و مانند آنها به خود و [[اجتماع]] ضربه می‌زنند، تا جایی که نابودی و [[تباهی]] اجتماع را به دنبال دارد<ref>اعراف، آیه ۷۴؛ اسراء، آیات ۴ و ۶ و ۷؛ هود، آیه ۱۱۶.</ref>. | |||
# '''زراندوزی و [[عُجب]]''': دو روحیه خطرناک برای فرد و اجتماع آن است که [[اموال]] به جای [[تولید]] در کنزاندوزی به کار رود و افراد [[ثروتمند]] [[گمان]] کنند که تافته جدا بافته‌ای از دیگران هستند. این دو روحیه می‌تواند ارزش‌های [[فرهنگی]] و اقتصادی یک [[جامعه]] را تباه سازد؛ زیرا [[فرهنگ]] و [[اقتصاد]] دو مولفه اصلی هر جامعه است که قوام اجتماع و بنیاد آن بر این دو عنصر است. | |||
# '''[[ظلم]]''': خاستگاه ظلم از نظر [[قرآن]] می‌تواند اموری چند باشد؛ با این همه کسی که گرفتار روحیه ظلم باشد، هیچ [[گرایش]] به [[عدالت]] [[عقلی]] و [[نقلی]] نخواهد داشت. بنابراین، بر خلاف اصول اخلاقی دنبال فتنه‌گری، [[جاسوسی]]، ایجاد یاس و [[نومیدی]] در دیگران و مانند آن می‌رود؛ زیرا این گونه می‌تواند [[سلطه]] خویش را [[حفظ]] نماید و اهداف مادی و [[دنیوی]] خویش را تأمین کند. جاسوسی [[اقتصادی]] و ایجاد فضایی که در آب گل‌آلود بتواند ماهی‌گیری کند و ایجاد جو روانی در قالب جنگ روانی و مانند آنها برای دستیابی به مقاصد مادی و دنیوی از جلوه‌های چنین افراد ظالمی است که باید مواظب و مراقب آنان در هر [[اجتماعی]] بود. | |||
# '''[[فسق]]''': [[فاسق]] کسی است که به ظاهر [[اعتقاد]] به چیزی دارد ولی در عمل از آن فاصله میگیرد و به گونه‌ای دیگر عمل میکند. بسیاری از [[مفسدان]] [[اجتماع]] را همین گروه [[فاسقان]] تشکیل می‌دهند که به ظاهر با مردم و در [[باطن]] علیه آنان هستند. رفتارهای زشت و [[پلید]] خودشان را در لباسی [[زیبا]] و کلمات شیوا [[نهان]] میکنند. و با فریب افکار عمومی [[مفاسد]] [[اقتصادی]] و غیر اقتصادی خویش را پنهان میکنند. به هیچ [[عهد]] و [[پیمان]] و قول و قراری پایبند نیستند و [[پیمان شکنی]] و [[دروغگویی]] در [[خون]] آنان جاری و ساری است. [[اشرار]] [[مردم]] هستند و با [[دروغ]] بر آنان [[حاکم]] می‌شوند و با [[وعده]] آب آنان را به سراب می‌کشانند. این گونه [[اقتصاد]] مردم را به [[غارت]] می‌برند و لقمه نان را از دهان [[مظلومان]] بیرون می‌کشند. به امور [[حق]] [[آگاهی]] و [[بصیرت]] و [[یقین]] کامل دارند، ولی در مقام عمل بر ضد آن بوده و انکار عملی دارند. | |||
# '''[[گناه]] [[حاکمان]] و [[معصیت]] [[مردمان]]''': یک [[اجتماع]] زمانی گرفتار [[مفسدان]] و [[فساد]] نهادینه و قانونی میشود که [[مردم]] اهل معصیت باشند و برای دستیابی به [[شهوت]] و [[آزادی جنسی]] و مانند آنها، دست حاکمان را باز گذارند تا هر گونه که خواهند فساد و [[شرارت]] کنند. این گونه است که ترکیبی از گناه و شرارت حاکمان در کنار معصیت مرد می‌تواند یک [[جامعه]] را به [[تباهی]] کشاند<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[فساد اقتصادی و علل پیدایش آن (مقاله)|فساد اقتصادی و علل پیدایش آن]].</ref>. | |||
==مصادیق و جلوه‌ها == | |||
[[فساد]] شامل همه [[گناهان]] و جرائمی میشود که در ابعاد مختلف فردی، [[اجتماعی]]، [[سیاسی]] و اقتصادی گسترده است. | |||
== | === نخست: [[رشوه]] === | ||
{{اصلی| | از جرایم اقتصادی میتوان به [[رشوه]] دادن و رشوه گرفتن اشاره کرد. که در قبال انجام یا عدم انجام وظیفه‌ای در [[سازمان]] و شرکت دولتی و توسط کارمندان آن انجام میشود. رشوه دادن و رشوه گرفتن هر دو، [[فساد]] در سازمان‌ها را به دنبال دارد. یکی از مشکلاتی که امروز بسیاری از کشورها با آن مواجه هستند و [[مجرمان]] اقتصادی به اشکال گوناگون بر آن هستند تا [[حقوق مردم]] و دولت را نادیده گیرند، جرمی به نام فرار مالیاتی است. فرار مالیاتی، هر نوع عمل یا اعمالی است که به قصد عدم پرداخت مالیات یا کمتر پرداختن [[مالیات]] از سوی اشخاص [[حقیقی]] یا [[حقوقی]] صورت میگیرد. شکی نیست که با چنین عملی به‌عنوان جرم اقتصادی میبایست بشدت [[مبارزه]] و مقابله شود. این جرم می‌تواند از طریق [[جعل]] اظهارنامه مالیاتی یا عدم ثبت تمامی درآمدها و گزارش‌های [[مالی]] و یا [[تغییر]] آنها انجام شود به نحوی که بتوان مالیات کمتری پرداخت کرد. قاچاق کالا و ارز و مانند آنها نیز از جرم‌های اقتصادی است. بر‌اساس ماده یک [[قانون]] مبارزه با قاچاق کالا و ارز، قاچاق عبارت است از هرگونه فعل یا ترک فعلی که سبب نقض قوانین مربوط به واردات یا صادرات کالا و ارز میشود. بر اساس [[قانون]] با متخلفان برخورد میشود و برای آنها [[مجازات]] در نظر گرفته میشود. قاچاق کالای مجاز و یا ممنوع و یا مجاز مشروط و ارز و کالای یارانه‌ای همگی شامل قاچاق ارز و کالا می‌شوند<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[مجازات مفسدان و محاربان اقتصادی از نگاه قرآن (مقاله)|مجازات مفسدان و محاربان اقتصادی از نگاه قرآن]].</ref>. | ||
===دوم: [[اختلاس]]=== | |||
[[اختلاس]] از [[اموال عمومی]] و [[بیت‌المال]] از [[اعمال]] مجرمانه است که [[اقتصاد]] را به شدت تحت تأثیر قرار میدهد. اختلاس به برداشتن و کم کردن غیرقانونی اموال دولتی یا غیردولتی که توسط کارمندان و کارکنان [[دولت]] یا وابسته به دولت انجام میگیرد، گفته میشود. این [[جرم]] یعنی اختلاس در [[ایران]] در خلال [[تحریم]] و در شرایط نامتعادل [[اقتصادی]] رخ میدهد و بیشتر اختلاس‌ها با [[برنامه‌ریزی]] از پیش تعیین شده، [[منظم]] و پنهان و توسط سران مقبول و دولتی انجام میشود<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[مجازات مفسدان و محاربان اقتصادی از نگاه قرآن (مقاله)|مجازات مفسدان و محاربان اقتصادی از نگاه قرآن]].</ref>. | |||
==مبارزه با فساد اقتصادی== | |||
{{اصلی|مبارزه با فساد اقتصادی}} | |||
==== [[کیفر]] [[مفسدان اقتصادی]] ==== | |||
[[خدا]] در [[قرآن]] از دو دسته اصلی کیفر و مجازات [[دنیوی]] و [[اخروی]] سخن به میان آورده است. از نظر قرآن، برخی از مجرمان میبایست در [[دنیا]] مجازات داده شوند؛ زیرا این دسته از جرم‌ها [[نظام اجتماعی]] را در معرض خطر قرار میدهد و [[حقوق]] ابتدایی [[بشر]] را سلب میکند؛ بنابراین، تاخیر در مجازات و کیفر این دسته از جرم‌ها به معنای نابودی [[بشریت]] و نظام اجتماعی خواهد بود. | |||
با نگاهی به [[نظام‌های حقوقی]] [[جوامع بشری]] میتوان دریافت که جرم‌های خطرناک برای نوع بشر و [[نظامات اجتماعی]]، جرم‌هایی است که حقوق ابتدایی و طبیعی بشر را در معرض خطر قرار میدهد؛ زیرا هر فرد [[انسانی]] برای بقای خویش نیازمند اموری است که از آن به حقوق طبیعی و ابتدایی یاد میشود. سلب و تعرض به هر یک از این حقوق ابتدایی و طبیعی موجب میشود تا نسل انسانی در معرض خطر انقراض قرار گیرد. از این روست که در همه [[جوامع]] حتی ابتدایی‌ترین آنها، میتوان حقوقی را یافت که برای یکایک افراد [[اجتماع]] بیان شده و افراد [[اجتماع]] میبایست نسبت به آن [[تکلیف]] داشته و [[اجازه]] ندهند تا این [[حقوق]] ابتدایی و طبیعی از کسی سلب شود. بر همین اساس، [[قوانین]] سخت گیرانه‌ای برای حفاظت و صیانت از حقوق طبیعی و ابتدایی وضع شده است، به طوری که [[مخالفت]] با آن مجازات‌های سنگینی را به دنبال دارد. | |||
از جمله مهم‌ترین حقوق ابتدایی و طبیعی که در همه [[جوامع]] مجازات‌های [[سختی]] برای سلب کنندگان و [[متجاوزان]] در چارچوب [[عدالت]] [[عقلی]] و [[مقابله به مثل]] مطرح شده است<ref>سوره بقره، آیه ۱۹۴؛ سوره احزاب، آیه ۵۸.</ref>، میتوان به [[حق حیات]]، [[حق مسکن]]، [[حق امنیت]] و [[آرامش]]، [[حق]] [[آسایش]] و مانند آنها اشاره کرد. به طوری که اگر کسی عضوی یا [[زندگی]] کسی دیگر را بگیرد او را بر اساس [[اصل مقابله به مثل]]، [[قصاص]] میکنند، یا سارقان را به سختی [[مجازات]] کرده و نیز کسانی که [[امنیت روانی]] اجتماع را با [[شایعات]] [[تهدید]] میکنند، طرد و [[تبعید]] میکنند<ref>سوره احزاب، آیه ۶۱.</ref>. | |||
از نظر [[آموزه‌های وحیانی قرآن]]، کسانی که [[اذیت]] و [[آزار]] می‌‌رسانند، میبایست [[امنیت]] نداشته باشند و از سوی [[دولت]] و نهادهای انتظامی و [[امنیتی]] [[تهدید]] شوند تا دست از آزار و اذیت [[مردم]] بردارند. | |||
[[مفسدان]] و [[ظالمان]] هر کسی باشد میبایست [[مجازات]] و [[کیفر]] شود و از امنیت بهره‌ای [[نبرد]]. این کیفر و مجازات با توجه به [[میزان]] [[فساد]] و [[افساد]] و درجه آن متفاوت خواهد بود. بر اساس آموزه‌های وحیانی قرآن، میزان و درجه مجازات مفسدان و ظالمان، بستگی به میزان [[ظلم]] و فساد و تاثیر آن دارد. از این روست که مجازات و کیفرهایی که در این باره وضع و اقامه میشود شامل بازداشت تا [[قتل]] است<ref>سوره مائده، آیه ۳۳-۳۴؛ سوره کهف، آیه ۸۳-۸۶.</ref>. | |||
[[خدا]] در [[قرآن]]، مجازات‌هایی چون اعدام، به دار آویختن، قطع دست راست و پای چپ و یا [[تبعید]] از سرزمین خود را، به عنوان [[عذاب]] و [[کیفر]] [[دنیایی]] [[محاربان با خدا]] و [[پیامبر]]{{صل}} وضع کرده است.<ref>مائده، آیه ۳۳.</ref> از همین روست که آواره‌سازی [[بنی نضیر]] از کاشانه خود، به عنوان کیفر [[مخالفت]] و [[دشمنی]] آنان با خدا و پیامبر{{صل}} انجام میشود<ref>سوره حشر، آیه ۲-۴. اسباب النزول، واحدی، ص۲۷۸.</ref>.<ref>[[خلیل منصوری|منصوری، خلیل]]، [[مجازات قانونی مفسدان اقتصادی (مقاله)|مجازات قانونی مفسدان اقتصادی]].</ref> | |||
==== | ==بسترهای فساد اقتصادی== | ||
{{اصلی|بسترهای فساد اقتصادی}} | |||
برخی از مهم‌ترین بسترهای فساد اقتصادی عبارتند از: ظلم و فساد و نابرابری مالی و اقتصادی؛ ضعف در قانون‌گذاری و مدیریت مالی و اقتصادی؛ ضعف در نظارت و کنترل مالی و اقتصادی و ضعف در برنامه‌ریزی یا اقدامات پیشگیرانه. | |||
==مصادیق فساد اقتصادی== | ==مصادیق فساد اقتصادی== | ||
نسخهٔ ۲۳ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۲۶
فساد اقتصادی از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: فساد اقتصادی در قرآن - پرسش مرتبط نداردجایگاه اقتصاد
«اقتصاد» مایه قوام جامعه است. اقتصاد سالم در تحقق عدالت بسیار کمک میکند؛ چنان که تحقق بخشی از مؤلفه‌های سعادت و خوشبختی نیز به عهده اقتصاد سالم است؛ چراکه انسان نیازمند آسایش است و تحقق آسایش در سایه اقتصاد سالم در جامعه میسر است. هرگونه فسادی در فعالیت‌های اقتصادی به معنای فقدان عدالت و سلب آسایش از انسان و جامعه است. از این رو ارتباط تنگاتنگی با سلب امنیت و آرامش پیدا میکند؛ چراکه فقدان آسایش و عدالت به معنای تهدید زندگی از جهات گوناگون است و آرامش را از انسان و جامعه میگیرد[۱].
خطر فساد اقتصادی
«فساد اقتصادی» یکی از بزرگ‌ترین معضلات جوامع بشری است؛ زیرا اقتصاد برای اکثریت مردم، همه چیز است و سعادت را تنها گرو آن می‌دانند؛ برای همین، ظلم و فساد در این حوزه بیشتر از حوزه‌های دیگر زندگی بشر خودنمایی میکند و حجم عظیمی از ظلم‌ها و بیدادها که در جوامع بشری رخ میدهد، ناظر به این حوزه است، تا جایی که وقتی از عدالت سخن به میان می‌آید بیشتر مردم جلوه‌های اصلی را در عدالت و بهره‌مندی از مواهب و ثروت‌ها به شکل مناسب می‌دانند[۲].
شاخصه‌های سلامت جامعه
اقتصاد، ستون اصلی جامعه است، همان‌گونه که نماز ستون دین است. این بدان معناست که اگر اقتصاد در جامعه‌ای شکل نگرفته یا به درستی شکل نگرفته باشد، آن جامعه در معرض فروپاشی است؛ زیرا اقتصاد است که افراد یک جامعه را در یک جا جمع میکند و ساختاری به نام جامعه را موجب میشود. البته این بدان معنا نیست که امور دیگری چون آرامش و امنیت به‌عنوان اهداف اصلی جامعه مطرح نباشد؛ چنانکه وقتی ما از نماز به‌عنوان ستون دین یاد می‌کنیم به این معنا نیست که امور دیگری چون اعتقادات و باورها نقشی در تحقق دین ندارد، بلکه به این معناست که خیمه و چادر جامعه یا دین با اقتصاد و نماز راست می‌ایستد و اگر این دو چیز نباشد، جامعه یا دین در معرض فروپاشی و تباهی است.
پس هرگونه خلل و نقصی در امور اقتصادی یک جامعه به معنای بحران در جامعه است و میبایست عوامل بحران به سرعت شناسایی و اصلاح شود. این‌گونه است که مبارزه با فساد اقتصادی و ایجاد اصلاحات در آن، از مهم‌ترین دغدغه‌های پیامبران بوده است؛ زیرا آنان همان اندازه که در اندیشه اصلاح افراد انسانی بودند، در اندیشه اصلاح جامعه بودند، بلکه این دومی‌از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است؛ زیرا جامعه صالح و سالم، امکان رشد افراد سالم بیشتری را فراهم می‌آورد و پیامبران در حقیقت در اندیشه اصلاح جامعه بشری و ایجاد جامعه مبتنی بر عدالت در سطح زمین بی‌توجه به ویژگی نژادی و دینی و مذهبی و جنسیتی بوده‌اند،چنانکه خداوند در آیه ۲۵ سوره حدید بیان کرده است.
جامعه سالم جامعه‌ای است که اصول عقلانی و قوانین و مقررات آن مراعات و اجرا میشود. از جمله اینکه به عقود و عهود وفا‌دار باشد یا پیمان شکنی نکند یا دروغ نگوید و صداقت و راستی داشته باشد. چنین جامعه‌ای همان جامعه‌ای است که بر اساس اصول عقلانی سامان یافته است[۳].
شاخصه جامعه بیمار
همان‌گونه که رشد اقتصادی و آرامش و آسایش فراگیر، مهم‌ترین شاخصه سلامت جامعه است، فساد اقتصادی، بیانگر وجود بیماری در جامعه است. جامعه سالم در چارچوب اصول عقلانی اخلاقی بر عدالت و صداقت است و مردمان در چارچوب قوانین اخلاقی نسبت به یکدیگر ظلم و بیدادی را روا نمی‌دارند و بر پیمان و قراردادهای خود پایبند هستند و هرگز بر خلاف قول و قرار که داده‌اند عمل نمی‌کنند. این‌گونه است [اعتماد در همه سطوح جامعه حضور جدی دارد و معاملات و داد و ستدها بدرستی انجام میگیرد.
اما جامعه بیمار و فاسد، جامعه‌ای است که مهم‌ترین اصول عقلانی اخلاقی در آن رعایت نمی‌شود و ظلم و بیداد در اشکال گوناگون نمود دارد و هنجارها و ارزش‌ها جای خود را به نابهنجاری داده است. این‌گونه است که شاخصه‌های سلامت اجتماعی مانند رشد و شکوفایی اقتصادی نیز در آن جامعه دیده نمی‌شود.
هنگامی‌که ما از فساد در جامعه‌ای سخن می‌گوییم به معنای خارج شدن هر چیزی از حد اعتدال و عدالت است. البته گاه این خروج به سوی کاستی و گاه زیادی است[۴]. هر دو نوع خروج به معنای فساد دانسته میشود؛ چراکه جهان و جامعه بر عدالت و اعتدال بنیانگذاری شده است و خروج از اعتدال و عدالت به معنای خروج از قوانین حاکم بر هستی است. برای اصلاح امر فساد لازم است تا به‌گونه‌ای عمل شود تا دوباره آن چیز به تعادل برسد.
در جامعه بیمار و فاسد، سرقت و دزدی مستقیم و غیرمستقیم از مال دیگری یا اموال عمومی رشد می‌یابد و بر خلاف قوانین جاری و حاکم بر هستی، ظلم و بی‌عدالتی رواج می‌یابد. از مصادیق این خروج از قوانین و بی‌عدالتی میتوان به کم‌فروشی و گران‌فروشی[۵] اشاره کرد که سلامت داد و ستد اقتصادی را به هم می‌ریزد و اعتماد عمومی را به قول و قرارها و معاملات سلب میکند.
به جامعه‌ای که ربا خواری و کم‌فروشی و گران فروشی و اختلاس و دزدی و رشوه در آن فراوان است، نمی‌توان امیدی بست؛ زیرا چنین جامعه‌ای ستون‌های بقا و استواری خود را با فساد و تباهی در معرض خطر قرار داده است.
به هر حال، فساد اقتصادی هر اندازه که مانع رشد و شکوفایی اقتصادی جامعه است می‌تواند عامل نابودی و نیستی آن نیز باشد؛ زیرا جامعه‌ای که گرفتار فجور و فساد اقتصادی است در زمینه‌های دیگر چون اعتقادات نمی‌تواند به سلامت باشد؛ زیرا سلامت روحی و روانی جامعه در رفتارهای عملی از جمله رفتارهای اقتصادی آن خودنمایی میکند و جامعه‌ای که دچار فساد و بیماری اقتصادی است، نشان میدهد که از سلامت عقلانی و روانی برخوردار نیست. پس چنین جامعه‌ای جز نابودی از درون یا عذاب خشم و استیصال سرنوشت دیگری نخواهد داشت[۶].
علل و عوامل
خداوند درباره علت تحقق «فساد» ـ از جمله: فساد اقتصادی ـ به نکاتی توجه میدهد که می‌تواند بیانگر چرایی این پدیده شوم و پلید در جوامع انسانی باشد. همچنین قرآن به شیوه‌ها و رویه‌های آنان در فساد اقتصادی نیز توجه میدهد تا مردم افزون بر شناخت علل، به چگونگی رفتارهای فساد انگیز مفسدان اقتصادی توجه پیدا کنند. از نظر قرآن برخی از علل و عواملی که مفسدان اقتصادی را پدید می‌آورد و فساد اقتصادی را موجب میشود، اموری چند است که به آنها اشاره میشود:
- اعراض از توحید محض: اعتقاد و ایمان به توحید یکی از مهم‌ترین عوامل اصلاح رفتار انسانی است؛ در مقابل، هر کسی که فاقد ایمان به توحید باشد و گرایش به شرک و کفر داشته باشد، نه تنها رفتاری صالح در زندگی نخواهد داشت، بلکه دنبال انواع و اقسام فسادها از جمله فساد اقتصادی می‌رود و بی‌توجه به اخلاق و اصول فطری عدالت خواهی، به ظلم و فساد می‌پردازد.
- اعراض از قوانین الهی و شریعت: قوانین فطری و تشریعی که با عقل سلیم و نقل وحیانی کشف میشود، مجموعه‌ای مهم است که در راستای ایجاد شرایط مناسب برای زیست اجتماعی وضع شده است. بنابراین، عدالت، صداقت، وفا، امانت و مانند آنها موجب میشود تا هر چیزی در جایی مناسب و حق خود قرار گیرد و صاحبان حق به حق خویش برسند، بی‌آنکه ظلم و ستمی به آنان شود. این قوانین در راستای تأمین سعادت فردی و جمعی و شخصی و اجتماعی وضع شده است و میبایست به شکل کامل مراعات شود تا نتایج و آثار مثبت خود را به جا گذارد. اما کسانی که به هر دلیل از جمله کفر و شرک و نفاق و سست ایمانی، به این قوانین شریعت بی‌توجهی کنند، عامل فساد در زمین و اجتماع بوده و رفتاری مفسدانه در حوزه‌های گوناگون از جمله اقتصادی خواهند داشت.
- ترک فرایض الهی: همان طور که نادیده گرفتن اصل شرایع و قوانین الهی می‌تواند فساد‌انگیز باشد و مفسدان را به وجود آورد، ترک فرائض مهم همچون فرائض جهاد که ظالمان و متجاوزان را دفع میکند[۷] و ترک نصرت مظلومان و مستضعفان در برابر ظالمان و مستکبران[۸] و ترک فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر[۹] و مانند آنها موجب میشود تا حتی در جوامع اسلامی به دلیل عمل نیم بند به شرایع و قوانین الهی، انواع فساد و ظلم گسترش یابد و مفسدان اقتصادی و غیر اقتصادی پدیدار شوند و جامعه را به تباهی و فساد کشانند و با رفتارهای ضد ارزشی و ضد هنجاری فسق و فجور و بی‌حیایی و فحشاء را گسترش دهند و اقتصاد را به چالش بکشند.
- تسلط اشرار: هرگاه اشرار و ناصالحان مردمی بر آنان مسلط شوند، انواع و اقسام ظلم و فساد ایجاد و گسترش می‌یابد. این نیز پیامد انتخاب غلط مردم و کوتاهی در اجرا و اقامه فرائض الهی در قالب جهاد و امر به معروف و نهی از منکر است. وقتی مردمی اجازه می‌دهند که مفسدان بزرگ به نام مصلحان بر آنان حاکم شوند و با شعارهای زینتی خویش آنان را فریب دهند و بر گرده آنان همچون شیطان سوار شده و افسار انداخته و به هر سو بکشند، میبایست این مردم منتظر انواع و اقسام فساد و ظلم نهادینه شده و حتی قانونی باشند که بر آنان اعمال میشود؛ زیرا از نظر قرآن حکومت‌اشرار که به سبب پشت کردن مردم به صالحان مصلح واقعی است، موجب میشود تا اقتصاد، کشاوزی، حرث و نسل فاسد شود و مفسدان، انواع فساد را در این حوزه‌ها نهادینه کنند.
- رفاه زدگی: اشرافیت و ثروت، انسان‌ها را تغییر میدهد، تا جایی که جرم و فساد برای آنان امری طبیعی میشود؛ از همین رو خدا می‌فرماید بزرگ‌ترین مجرمان همان مترفان هستند که از نظر اقتصادی به سبب زیادت در ثروت، آن را به شکل درست به کار نمی‌گیرند و با فحشاء و زشتکاری و اسراف و تبذیر و مانند آنها به خود و اجتماع ضربه می‌زنند، تا جایی که نابودی و تباهی اجتماع را به دنبال دارد[۱۰].
- زراندوزی و عُجب: دو روحیه خطرناک برای فرد و اجتماع آن است که اموال به جای تولید در کنزاندوزی به کار رود و افراد ثروتمند گمان کنند که تافته جدا بافته‌ای از دیگران هستند. این دو روحیه می‌تواند ارزش‌های فرهنگی و اقتصادی یک جامعه را تباه سازد؛ زیرا فرهنگ و اقتصاد دو مولفه اصلی هر جامعه است که قوام اجتماع و بنیاد آن بر این دو عنصر است.
- ظلم: خاستگاه ظلم از نظر قرآن می‌تواند اموری چند باشد؛ با این همه کسی که گرفتار روحیه ظلم باشد، هیچ گرایش به عدالت عقلی و نقلی نخواهد داشت. بنابراین، بر خلاف اصول اخلاقی دنبال فتنه‌گری، جاسوسی، ایجاد یاس و نومیدی در دیگران و مانند آن می‌رود؛ زیرا این گونه می‌تواند سلطه خویش را حفظ نماید و اهداف مادی و دنیوی خویش را تأمین کند. جاسوسی اقتصادی و ایجاد فضایی که در آب گل‌آلود بتواند ماهی‌گیری کند و ایجاد جو روانی در قالب جنگ روانی و مانند آنها برای دستیابی به مقاصد مادی و دنیوی از جلوه‌های چنین افراد ظالمی است که باید مواظب و مراقب آنان در هر اجتماعی بود.
- فسق: فاسق کسی است که به ظاهر اعتقاد به چیزی دارد ولی در عمل از آن فاصله میگیرد و به گونه‌ای دیگر عمل میکند. بسیاری از مفسدان اجتماع را همین گروه فاسقان تشکیل می‌دهند که به ظاهر با مردم و در باطن علیه آنان هستند. رفتارهای زشت و پلید خودشان را در لباسی زیبا و کلمات شیوا نهان میکنند. و با فریب افکار عمومی مفاسد اقتصادی و غیر اقتصادی خویش را پنهان میکنند. به هیچ عهد و پیمان و قول و قراری پایبند نیستند و پیمان شکنی و دروغگویی در خون آنان جاری و ساری است. اشرار مردم هستند و با دروغ بر آنان حاکم می‌شوند و با وعده آب آنان را به سراب می‌کشانند. این گونه اقتصاد مردم را به غارت می‌برند و لقمه نان را از دهان مظلومان بیرون می‌کشند. به امور حق آگاهی و بصیرت و یقین کامل دارند، ولی در مقام عمل بر ضد آن بوده و انکار عملی دارند.
- گناه حاکمان و معصیت مردمان: یک اجتماع زمانی گرفتار مفسدان و فساد نهادینه و قانونی میشود که مردم اهل معصیت باشند و برای دستیابی به شهوت و آزادی جنسی و مانند آنها، دست حاکمان را باز گذارند تا هر گونه که خواهند فساد و شرارت کنند. این گونه است که ترکیبی از گناه و شرارت حاکمان در کنار معصیت مرد می‌تواند یک جامعه را به تباهی کشاند[۱۱].
مصادیق و جلوه‌ها
فساد شامل همه گناهان و جرائمی میشود که در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی گسترده است.
نخست: رشوه
از جرایم اقتصادی میتوان به رشوه دادن و رشوه گرفتن اشاره کرد. که در قبال انجام یا عدم انجام وظیفه‌ای در سازمان و شرکت دولتی و توسط کارمندان آن انجام میشود. رشوه دادن و رشوه گرفتن هر دو، فساد در سازمان‌ها را به دنبال دارد. یکی از مشکلاتی که امروز بسیاری از کشورها با آن مواجه هستند و مجرمان اقتصادی به اشکال گوناگون بر آن هستند تا حقوق مردم و دولت را نادیده گیرند، جرمی به نام فرار مالیاتی است. فرار مالیاتی، هر نوع عمل یا اعمالی است که به قصد عدم پرداخت مالیات یا کمتر پرداختن مالیات از سوی اشخاص حقیقی یا حقوقی صورت میگیرد. شکی نیست که با چنین عملی به‌عنوان جرم اقتصادی میبایست بشدت مبارزه و مقابله شود. این جرم می‌تواند از طریق جعل اظهارنامه مالیاتی یا عدم ثبت تمامی درآمدها و گزارش‌های مالی و یا تغییر آنها انجام شود به نحوی که بتوان مالیات کمتری پرداخت کرد. قاچاق کالا و ارز و مانند آنها نیز از جرم‌های اقتصادی است. بر‌اساس ماده یک قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، قاچاق عبارت است از هرگونه فعل یا ترک فعلی که سبب نقض قوانین مربوط به واردات یا صادرات کالا و ارز میشود. بر اساس قانون با متخلفان برخورد میشود و برای آنها مجازات در نظر گرفته میشود. قاچاق کالای مجاز و یا ممنوع و یا مجاز مشروط و ارز و کالای یارانه‌ای همگی شامل قاچاق ارز و کالا می‌شوند[۱۲].
دوم: اختلاس
اختلاس از اموال عمومی و بیت‌المال از اعمال مجرمانه است که اقتصاد را به شدت تحت تأثیر قرار میدهد. اختلاس به برداشتن و کم کردن غیرقانونی اموال دولتی یا غیردولتی که توسط کارمندان و کارکنان دولت یا وابسته به دولت انجام میگیرد، گفته میشود. این جرم یعنی اختلاس در ایران در خلال تحریم و در شرایط نامتعادل اقتصادی رخ میدهد و بیشتر اختلاس‌ها با برنامه‌ریزی از پیش تعیین شده، منظم و پنهان و توسط سران مقبول و دولتی انجام میشود[۱۳].
مبارزه با فساد اقتصادی
کیفر مفسدان اقتصادی
خدا در قرآن از دو دسته اصلی کیفر و مجازات دنیوی و اخروی سخن به میان آورده است. از نظر قرآن، برخی از مجرمان میبایست در دنیا مجازات داده شوند؛ زیرا این دسته از جرم‌ها نظام اجتماعی را در معرض خطر قرار میدهد و حقوق ابتدایی بشر را سلب میکند؛ بنابراین، تاخیر در مجازات و کیفر این دسته از جرم‌ها به معنای نابودی بشریت و نظام اجتماعی خواهد بود.
با نگاهی به نظام‌های حقوقی جوامع بشری میتوان دریافت که جرم‌های خطرناک برای نوع بشر و نظامات اجتماعی، جرم‌هایی است که حقوق ابتدایی و طبیعی بشر را در معرض خطر قرار میدهد؛ زیرا هر فرد انسانی برای بقای خویش نیازمند اموری است که از آن به حقوق طبیعی و ابتدایی یاد میشود. سلب و تعرض به هر یک از این حقوق ابتدایی و طبیعی موجب میشود تا نسل انسانی در معرض خطر انقراض قرار گیرد. از این روست که در همه جوامع حتی ابتدایی‌ترین آنها، میتوان حقوقی را یافت که برای یکایک افراد اجتماع بیان شده و افراد اجتماع میبایست نسبت به آن تکلیف داشته و اجازه ندهند تا این حقوق ابتدایی و طبیعی از کسی سلب شود. بر همین اساس، قوانین سخت گیرانه‌ای برای حفاظت و صیانت از حقوق طبیعی و ابتدایی وضع شده است، به طوری که مخالفت با آن مجازات‌های سنگینی را به دنبال دارد.
از جمله مهم‌ترین حقوق ابتدایی و طبیعی که در همه جوامع مجازات‌های سختی برای سلب کنندگان و متجاوزان در چارچوب عدالت عقلی و مقابله به مثل مطرح شده است[۱۴]، میتوان به حق حیات، حق مسکن، حق امنیت و آرامش، حق آسایش و مانند آنها اشاره کرد. به طوری که اگر کسی عضوی یا زندگی کسی دیگر را بگیرد او را بر اساس اصل مقابله به مثل، قصاص میکنند، یا سارقان را به سختی مجازات کرده و نیز کسانی که امنیت روانی اجتماع را با شایعات تهدید میکنند، طرد و تبعید میکنند[۱۵].
از نظر آموزه‌های وحیانی قرآن، کسانی که اذیت و آزار می‌‌رسانند، میبایست امنیت نداشته باشند و از سوی دولت و نهادهای انتظامی و امنیتی تهدید شوند تا دست از آزار و اذیت مردم بردارند.
مفسدان و ظالمان هر کسی باشد میبایست مجازات و کیفر شود و از امنیت بهره‌ای نبرد. این کیفر و مجازات با توجه به میزان فساد و افساد و درجه آن متفاوت خواهد بود. بر اساس آموزه‌های وحیانی قرآن، میزان و درجه مجازات مفسدان و ظالمان، بستگی به میزان ظلم و فساد و تاثیر آن دارد. از این روست که مجازات و کیفرهایی که در این باره وضع و اقامه میشود شامل بازداشت تا قتل است[۱۶].
خدا در قرآن، مجازات‌هایی چون اعدام، به دار آویختن، قطع دست راست و پای چپ و یا تبعید از سرزمین خود را، به عنوان عذاب و کیفر دنیایی محاربان با خدا و پیامبر(ص) وضع کرده است.[۱۷] از همین روست که آواره‌سازی بنی نضیر از کاشانه خود، به عنوان کیفر مخالفت و دشمنی آنان با خدا و پیامبر(ص) انجام میشود[۱۸].[۱۹]
بسترهای فساد اقتصادی
برخی از مهم‌ترین بسترهای فساد اقتصادی عبارتند از: ظلم و فساد و نابرابری مالی و اقتصادی؛ ضعف در قانون‌گذاری و مدیریت مالی و اقتصادی؛ ضعف در نظارت و کنترل مالی و اقتصادی و ضعف در برنامه‌ریزی یا اقدامات پیشگیرانه.
مصادیق فساد اقتصادی
۱. استفاده غیرقانونی از منصب
۱-۱. کسب منافع شخصی نامشروع
۱-۱-۱. دریافت رشوه به عنوان‌های مختلف (رشوه‌خواری)
۱-۱-۲. سوء استفاده اقتصادی از قدرت و اختیارات (رانت‌خواری)
۱-۲. تأثیرگذاری بر تصمیمات
۱-۳. دوست‌گماری و خویشاوندسالاری
۲. تخلفات و فساد مالی
۲-۱. رباخواری
۲-۲. دزدی و اخاذی
۲-۳. غصب
۲-۴. اختلاس
۲-۵. پول‌شویی
«پول‌شویی» شامل فرد یا شرکتی از طریق نامشروع یا غیرقانونی مانند فروش مواد مخدر و یا فروش مشروبات الکلی و یا فروش کالای قاچاق شود و درآمد بالایی به دست می‌آورد. سپس این درآمد یا سود را در راه قانونی سرمایه‌گذاری میکند یا به عبارت دیگر پول کثیف و غیر قانونی را تبدیل به پول تمیز و قانونی میکند[۲۰].
۲-۶. قاچاق
۲-۷. گران‌فروشی
۲-۸. کم‌فروشی (تطفیف و بخس)
۲-۹. اسراف و تبذیر
۴. تقلب و جعل (احتیال و کلاهبرداری)
۴-۱. جعل پول و ضرب سکه غیر مجاز
۴-۲. جعل مدارک و اسناد مالی
۴-۳. جعل گزارش‌های مالی
۴-۴. پنهان‌سازی حقایق با اسناد جعلی
۴-۵. جعل و تقلب در قراردادها و معاملات تجاری
۴-۶. جعل و تقلب در محصولات و خدمات
۴-۷. انتقال غیرقانونی دارایی‌ها
۴-۸. ناپدید کردن اموال
۴-۹. تدلیس و غش در معاملات
۵. توطئه و تبانی
۵-۱. توطئه و تبانی برای کنترل بازار
۵-۲. توافق غیرقانونی بر سر قیمت‌گذاری
۶. احتکار و انحصار غیر مجاز
۷. اخلال در نظام تولیدی
۸. پرداخت نکردن واجبات مالی و فرار مالیاتی
۸-۱. ترک پرداخت زکات
۸-۲. ترک پرداخت خمس
۸-۳. عدم اظهار درآمدهای واقعی در اظهارنامه مالیاتی
۸-۴. استفاده از راه‌های غیرقانونی برای کاهش مالیات
ویژه‌خواری
قاچاق
کلاهبرداری
گران‌فروشی
منابع
پانویس
- ↑ منصوری، خلیل، عدالت شالوده سلامت اقتصادی.
- ↑ منصوری، خلیل، فساد اقتصادی و علل پیدایش آن.
- ↑ منصوری، خلیل، فساد اقتصادی و آثار آن از نگاه قرآن.
- ↑ مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص۶۳۶، ذیل واژه فسد.
- ↑ سوره هود، آیه ۸۴-۸۵؛ سوره شعراء، آیه ۸۵.
- ↑ منصوری، خلیل، فساد اقتصادی و آثار آن از نگاه قرآن.
- ↑ سوره محمد، آیه ۲۰-۲۲.
- ↑ سوره انفال، آیه ۷۲-۷۳.
- ↑ سوره هود، آیه ۱۱۶.
- ↑ اعراف، آیه ۷۴؛ اسراء، آیات ۴ و ۶ و ۷؛ هود، آیه ۱۱۶.
- ↑ منصوری، خلیل، فساد اقتصادی و علل پیدایش آن.
- ↑ منصوری، خلیل، مجازات مفسدان و محاربان اقتصادی از نگاه قرآن.
- ↑ منصوری، خلیل، مجازات مفسدان و محاربان اقتصادی از نگاه قرآن.
- ↑ سوره بقره، آیه ۱۹۴؛ سوره احزاب، آیه ۵۸.
- ↑ سوره احزاب، آیه ۶۱.
- ↑ سوره مائده، آیه ۳۳-۳۴؛ سوره کهف، آیه ۸۳-۸۶.
- ↑ مائده، آیه ۳۳.
- ↑ سوره حشر، آیه ۲-۴. اسباب النزول، واحدی، ص۲۷۸.
- ↑ منصوری، خلیل، مجازات قانونی مفسدان اقتصادی.
- ↑ منصوری، خلیل، مجازات قانونی مفسدان اقتصادی.