راسخ در علم
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسشهای عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
راسخ به معنای: ثابت[۱] و راسخ در علم، کسی است که علم وی با ثبات و یقین همراه است [۲] و هیچگونه شبههای [۳] برایش رخ نمیدهد، زیرا حقایق و معارف الهی را با نور ایمان و شهود درک میکند[۴][۵].
چیستی راسخ در علم
- راسخ در علم، کسی است که علم وی با ثبات و یقین همراه است[۶] و هیچگونه شبههای[۷] برای او رخ نمیدهد، زیرا حقایق و معارف الهی را با نور ایمان و شهود درک میکند[۸].[۹] راسخ در علم کسی است که به علم و دانش آراسته شده، و شبههای بر او عارض نمیشود. پس راسخان در علم کسانی هستند که در آیه دیگر چنین معرفی شدهاند که به خدا و رسولش ایمان آورده و سپس شک و ریب دچار نشدهاند[۱۰].[۱۱]
امامان مصداق راسخان در علم
- از علومیکه لازم است امام از آن بهرهمند باشد، آگاهی از قرآن و تفسیر و تأویل آن است. این آگاهی، همانند علم به احکام شرعی، برای هدایت جامعه لازم است، زیرا قرآن سرچشمۀ همۀ معارف دینی و از منابع مهم احکام اسلامیاست و آگاه نبودن از آن به معنای نقصان در علم دینی خواهد بود و شیعه چنین نقصی را در امام نمیپذیرد.[۱۲] سؤال مذکور اشاره به آیۀ ﴿وَ مَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فىِ الْعِلْمِ﴾[۱۳] دارد.
- راسخان در علم افرادی هستند، برخوردار از دانش استوار و حقیقی، دانشی که تغییر و تحول در آن راه ندارد،[۱۴] کسانی هستند که در برابر شبهات گرفتار تردید در باورهای خود نمیشوند[۱۵] و علم آنها مطابق با واقع است،[۱۶]. دانشی که خدا بر صفحۀ قلب خاصان از بندگانش یعنی پیامبران و امامان تابانیده است، چنانکه از امام صادق(ع) روایت شده:[۱۷] «نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ تَأْوِيلَه»[۱۸] بنابراین پیامبر(ص) و امامان(ع) از راسخان در علم هستند [۱۹] همان کسانی که خداوند علمشان به تاویل قرآن را در کنار علم خویش قرار داد و عالم بودن ایشان به تأویل قرآن مجید و کتاب آسمانی را در عرض علم خود قرار داده است[۲۰] و چون علم به تاویل قرآن از علوم غیبی است، پس ایشان بر علوم پنهانی و غیبی آگاهی دارند.[۲۱].
- این دانش، دانشی گران بهاست که حقایق و معارف عمیق قرآن را در اختیار صاحبان آن میگذارد.[۲۲] آگاهی از باطن و اسرار قرآن کریم نیز از امتیازات اهل بیت(ع) و راسخون در علم است.[۲۳] لذا تنها دانشی که دگرگونی نمییابد و با دانش همۀ دانشمندان تفاوت دارد، دانش پیامبران و امامان(ع) است که تا قیامت ثابت است؛ زیرا دانش آنان الهی و لدنی و بر اساس مشاهدۀ صادقانۀ قلب آنان نسبت به حقایق است و بیتردید چنین قلبهایی هرگز در تماشای حقایق و یافتن واقعیتها و اسرار ظاهر و باطن هستی خطا نمیکنند[۲۴][۲۵].
افضل الراسخین
- قرآن کریم گروهی را که در علم و دانش گامهایی استوار برداشتهاند "راسخان در علم" مینامد و بر اساس برخی از تفاسیر، بر آگاهی آنان از تأویل آیات الهی تأکید میورزد: ﴿وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾[۲۶] امامان(ع) با توجه به این آیه پیامبر اکرم(ص) را «أَفْضَلُ اَلرَّاسِخِينَ»[۲۷]، خوانده و درباره خود نیز فرمودهاند: «نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ تَأْوِیلَه»[۲۸].[۲۹].
روایات راسخ در علم بودن امامان
- روایاتی[۳۰] وجود دارد مبنی بر اینکه منظور از راسخان در آیۀ مذکور، پیامبر(ص) و امامان(ع) هستند،[۳۱] مانند: امیرالمؤمنین(ع) فرمودند:[۳۲] «کجایند کسانی که گمان کردهاند راسخان در علم آنهایند نه ما؟ آنان دروغ میگویند و به حق ما تجاوز میکنند. خداوند، ما را بالا برده و آنها را پست کرده است و به ما بخشیده و آنها را محروم ساخته است».[۳۳] و یا صادقین(ع) فرمودند:[۳۴] «برترین راسخان در علم رسول خدا است که خداوند تمام آنچه را که بر او نازل کرده تنزیل و تأویلش را نیز به او تعلیم داده است و چنین نیست که خداوند چیزی را به او نازل کند و تاویل آن را به او نیاموزد و اوصیای آن حضرت تمامیآن را میدانند. بعد فرمود: قرآن عام و خاص، محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ دارد، و راسخون در علم آن را میدانند».[۳۵]
راسخ در علم بودن علما
- برخی از بزرگان عالمان ربانی را که اصول و مبانی تأویل و تفسیر صحیح را در مکتب اهل البیت آموخته و خود را به زیور علم و تقوا آراستهاند در حد خود از راسخان در علم به شمار میروند. با این وجود، دانش و معرفت آنان به قرآن، به هیچ وجه قابل مقایسه با دانش امامان(ع) نیست، ولی از آنجا که اصول و مبانی صحیح شریعت را از سرچشمه زلال آن دریافت کردهاند و از فطرتی سلیم برخوردارند، میتوانند شماری از متشابهات را به محکمات ارجاع دهند و از این طریق، به تأویل صحیح آن دست یابند.[۳۶].
نتیجه گیری
- نتیجه اینکه، تحت پرتو احادیثِ "راسخون فی العلم" به دست میآید، علاوه بر خداوند، راسخان در علم نیز به تأویل آیات قرآن آگاهی دارند و بنابر روایات تفسیری معتبر و صریح الدلاله، امامان(ع) به عنوان پیشوایان دینی، راسخان حقیقی علم و عالمان حقیقی تأویلند.[۳۷].
منابع
موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی
ردایی، حسین، قرآن و مرجعیت علمی اهل بیت در تأویل
خوشباور، داوود، علم غیب از دیدگاه فریقین
مهدیفر، حسن، علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن
حسینی، سید حسین، هادیان در کلام امام هادی
افسردیر، حسین و فضلینژاد، مرضیه، بررسی مصادیق راسخان در علم در نگاه مفسران
مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام
مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل
میرشمسی، صدیقه، تأویل در قرآن
ناصحیان، علی اصغر، تأویل و راسخان در علم
اسعدی، محمد، معناشناسی راسخان در علم با تأکید بر کاربرد روایی
باقری، سید محمد فائز، بررسی علم اولیای الهی
منصورآبادی، محمد، راسخان در علم از دیدگاه فریقین
شریعتمدار جزائری، سید نورالدین، امام حسین و علم به شهادت
بنی سعید لنگرودی، سید محمد جواد، شرب مدام در تبیین علم امام
اکبرنژاد، مهدی و محمدی، روحالله، بررسی سندی و دلالی احادیث راسخون فی العلم
پرسشهای وابسته
- رابطه مقام راسخان در علم با علوم معصوم چیست؟ (پرسش)
- رابطه مقام راسخان در علم با علوم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)
جستارهای وابسته
منبعشناسی جامع علم معصوم
پانویس
- ↑ مفردات، ص ۳۵۲، «رسخ».
- ↑ لسان العرب، ج۵، ص ۲۰۸، «رسخ».
- ↑ مفردات، ص ۳۵۲.
- ↑ التحقیق، ج۴، ص ۱۰۶ - ۱۰۷، «راسخ».
- ↑ دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱۳، ص ۴۱۸.
- ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۵، ص ۲۰۸
- ↑ راغب، حسین بن محمد، مفردات، ص ۳۵۲
- ↑ مصطفوی، سید حسن، التحقیق، ج ۴، ص ۱۰۶ ـ ۱۰۷
- ↑ ر.ک. اسعدی، محمد، معناشناسی راسخان در علم با تأکید بر کاربرد روایی، فصلنامه علوم حدیث، ش ۵۳
- ↑ راغب، حسین بن محمد، مفردات، ص۲۰۰
- ↑ ر.ک: اسعدی، محمد، معناشناسی راسخان در علم با تأکید بر کاربرد روایی، فصلنامه علوم حدیث، ش ۵۳
- ↑ ر.ک. عظیمی، محمد صادق، سیر تطور موضوع گستره علم امام در کلام اسلامی، ص ۷۱
- ↑ سورۀ آل عمران، آیۀ ۷
- ↑ ر.ک. موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، ص ۲۶۰؛ ردایی، حسین، قرآن و مرجعیت علمیاهل بیت در تاویل، ۱۲۷ ـ ۱۲۸
- ↑ ر.ک. خوشباور، داوود، علم غیب از دیدگاه فریقین، ص ۲۱ و ۲۲
- ↑ ر.ک. مهدیفر، حسن، علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن، ص ۱۹۹
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۱۳
- ↑ ر.ک. موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، ص ۲۶۰؛ باقری، سید محمد فائز، بررسی علم اولیای الهی، ص ۶۰؛ منصورآبادی، محمد، راسخان در علم از دیدگاه فریقین، ص ۱۸۴ ـ ۱۹۳؛ رضاداد، علیه، علم به تاویل آیات قرآن کریم و ائمه معصومین انحصار یا عدم انحصار؟، پایگاه تخصصی معارف اهل بیت(ع)
- ↑ ر.ک. موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، ص ۲۶۰؛ ناصحیان، علی اصغر، تاویل و راسخان در علم، ماهنام، علوم حدیث، ش ۱۱، ص ۱۴۳ ـ ۱۴۶؛ رضاداد، علیه، علم به تاویل آیات قرآن کریم و ائمه معصومین انحصار یا عدم انحصار؟، پایگاه تخصصی معارف اهل بیت(ع)
- ↑ ر.ک. موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، ص ۲۶۰
- ↑ ر.ک. شریعتمدار جزائری، سید نورالدین، امام حسین و علم به شهادت، صفحه؟؟؟؛ بنی سعید لنگرودی، سید محمد جواد، شرب مدام در تبیین علم امام، ص ۶۹
- ↑ ر.ک. خوشباور، داوود، علم غیب از دیدگاه فریقین، ص ۲۱ و ۲۲
- ↑ ر.ک. ردایی، حسین، قرآن و مرجعیت علمیاهل بیت در تاویل، ۱۲۷ ـ ۱۲۸
- ↑ ر.ک. انصاریان، حسین، اهل بیت عرشیان فرشنشین، ص ۵۳۵ ـ ۵۳۶
- ↑ ر.ک. موسوی، سید امین، گستره علم غیب از دیدگاه ادیان ابراهیمی، ص ۲۶۰
- ↑ «در حالى كه تأويل آن را جز خداى نمى داند و آنان كه قدم در دانش استوار كرده اند» سوره آل عمران، آیه ۷.
- ↑ تفسیر عیاشی، ج۱، ص۱۶۴؛ الکافی، ج۱، ص۲۱۳؛ البرهان، ج۱، ص۵۹۷ـ۵۹۹.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۴۴؛ الکافی، ج۱، ص۲۱۳؛ نورالثقلین، ج۱، ص۳۱۵، ۳۱۸.
- ↑ ر.ک. یوسفیان، حسن، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۵، ص ۸۷.
- ↑ ر.ک. بنی سعید لنگرودی، سید محمد جواد، شرب مدام در تبیین علم امام، ص ۶۹؛ منصورآبادی، محمد، راسخان در علم از دیدگاه فریقین، ص ۱۸۴ ـ ۱۹۳
- ↑ ر.ک. مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام، ص ۶۹؛ افسردیر، حسین و فضلینژاد، مرضیه، بررسی مصادیق راسخان در علم در نگاه مفسران، ص ۲۳ ـ ۲۷
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۴۴، مناقب ابن شهر آشوب، ج۱، ص ۲۸۵ و غرر الحکم ش ۲۸۲۶
- ↑ ر.ک. مهدیفر، حسن، علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن، ص ۱۹۹
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۱۳، ح ۲
- ↑ ر.ک. مظفر، محمد حسین، پژوهشی در باب علم امام، ص ۶۹؛ مهدیفر، حسن، علوم اهل بیت ویژگیها ابعاد و مبادی آن، ص ۱۹۹؛ مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص ۱۴۲؛ حسینی، سید حسین، هادیان در کلام امام هادی (کتاب)، ص ۷۶؛ افسردیر، حسین و فضلینژاد، مرضیه، بررسی مصادیق راسخان در علم در نگاه مفسران، ص ۲۳ ـ ۲۷؛ میرشمسی، صدیقه، تاویل در قرآن، فصلنامه پژوهشنامه متین، ش ۱۵ و ۱۶، ص ۲۱۷
- ↑ ر.ک. ناصحیان، علی اصغر، تاویل و راسخان در علم، ماهنام، علوم حدیث، ش ۱۱، ص ۱۴۳ ـ ۱۴۶
- ↑ ر.ک. اکبرنژاد، مهدی و محمدی، روحالله، بررسی سندی و دلالی احادیث راسخون فی العلم، ص ۶۰