ابوطالب در معارف و سیره رضوی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ابوطالب است. ابوطالب از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابوطالب در قرآن - ابوطالب در نهج البلاغه - ابوطالب در کلام اسلامی - ابوطالب در معارف و سیره نبوی - ابوطالب در معارف و سیره علوی - ابوطالب در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

ابوطالب، عموی حضرت محمد (ص) و پدر امام علی (ع)، ۳۵ سال پیش از تولد پیامبر (ص) در مکه به دنیا آمد. همسر او فاطمه بنت اسد است و از فرزندان او می‌توان به طالب، عقیل، جعفر و حضرت علی (ع) اشاره کرد. او مردی تاجر و سخاوتمند بود و پس از فوت عبدالمطلب، حامی و سرپرست حضرت محمّد (ص) شد. به دلیل شرایط آن زمان و حمایت از برادرزاده‌اش، ایمان خود را مخفی می‌کرد. ایشان سرانجام در سال دهم بعثت و بعد از خروج رسول خدا (ص) و بنی هاشم از شعب ابی طالب، در سن ۸۷ سالگی از دنیا رفت و در مکه به خاک سپرده شد.

مقدمه

ابوطالب از معدود کسانی است که در طول تاریخ اسلام محور گفت‌و‌گوهای فراوان بوده و داوری‌های متناقضی را به خود معطوف داشته است. عمده‌ترین موضوع در این زمینه مقوله ایمان وی به دیانت اسلامی و پیامبر خدا (ص) بوده است. بر اساس داده‌های تاریخی، او در حالی که پیامبر (ص) بیست سال بیشتر نداشت، از رازی پرده برداشت که حاکی از باور وی به رویدادی آسمانی بود. وی بیان داشت: "پدرم به من خبر داده بود که او همان پیامبری است که مبعوث خواهد شد و به من امر کرد آن را پوشیده بدارم که موجب خصومت دشمنان نگردد". ابوطالب در خطبه عقد آن پیامبر (ص) و خدیجه که چند سال بعد رخ داد، نیز چنین اشاره کرد: "به الله سوگند که بعد از این، برای او (حضرت محمد (ص)) خبر بزرگ و جایگاهی بلند خواهد بود". این سخنان و روایات انبوه دیگر، عده بسیاری از مسلمانان را به پذیرش ایمان ابوطالب کشاند. این بحث در زمان امام رضا (ع) نیز مطرح شد که آن حضرت نیز به آن پاسخ گفت. امام رضا (ع) شک در ایمان او را مستحق آتش دانسته است.

اما چرا برخی از مسلمانان از پذیرش این حقیقت سرباز زدند؟ برای پاسخ به این پرسش لازم است تصویری از ابوطالب ارائه شود.

زندگی‌نامه ابوطالب

ابوطالب، فرزند عبدالمطلب، پدر علی (ع)، عموی رسول خدا (ص) و از افراد نقش‌آفرین در زندگی پیامبر (ص) بود. وی به نام‌های مختلفی معرفی شده است. اغلب منابع او را عبد مناف نامیده‌اند و برخی دیگر هر چند از عمران یاد کرده‌اند اما چنین انتسابی را به وی نپذیرفته‌اند. پدر وی شیبه عامر بن هاشم، مشهور به عبدالمطلب، و مادرش فاطمه بنت عمرو بن عائذ بن عمران بود که مادر عبدالله پدر پیامبر (ص) و زبیر نیز محسوب می‌شد. سال تولد وی را ۳۵ سال پیش از عام الفیل دانسته‌اند و گفته‌اند در زمان مبعوث شدن پیامبر حدود ۷۵ سال داشته است. همسر وی فاطمه بنت اسد بن هاشم نام داشت. به گفته مقدسی، اولین فرزند هاشمی از این ازدواج متولد شد. از ابوطالب فرزندانی چون امام علی (ع)، طالب، عقیل، جعفر و ام‌هانی متولد شد. او در زمان حیات عبدالمطلب بیش از دیگر برادران خود به پدر نزدیک بود، چون بزرگ‌ترین فرزند پدر و برابر سنت عربی جانشن وی به شمار می‌آمد. یعقوبی نقل می‌کند او حتی در برخی مواضع دشوار شهر مکه از ناحیه پدر مأمور غذا رساندن به حیوانات و طیور می‌شد و به وصیت پدر پس از وی به منصب سقایت و آب رساندن به حاجیان دست یافت، هر چند برابر روایتی بعدها به سبب تنگدستی این منصب را به عباس وانهاد.

درگذشت عبدالمطلب، رئیس مکه و مشکلاتی چون خشکسالی که از پیش‌تر در مکه پدید آمده بود و نیز بحران‌های مالی ابوطالب، فرایند ریاست را که تابع سنت عربی در خانواده رییس پیشین تداوم می‌یافت، اندکی تغییر داد و مدعیانی چون ابن‌جدعان و ولید بن ربیعه سر بر آوردند، اما در عین حال سیادت معنوی ابوطالب که میراث خاندان او بود، همچنان تا هنگام مرگش باقی ماند.

او در مسیر فعالیت و راهبری جامعه، در عرصه رقابت اقتصادی، نتوانست مانند گذشته پیش برود تا آنجا که تأمین مخارج خانواده برای او دشوار شد. به همین سبب، پیامبر (ص) و عباس برای کمک به او، سرپرستی دو تن از فرزندانش را پذیرفتند؛ پیامبر (ص) سرپرستی علی (ع) را به عهده گرفت و عباس جعفر را به خانه خود برد. ابوطالب در عین تنگدستی، سیدی بزرگوار و فرمانروایی پر هیبت بود. امام علی (ع) درباره او می‌گوید: "پدرم در عین ناداری، سرور قریش بود، در حالی که پیش از او هرگز فرد تهیدستی بر قریش ریاست نکرده بود. ابوطالب وقار و حکمت حکما و هیبت ملوک را داشت و به گفته اکثم بن صیفی، حکیم عرب، حکمت، ریاست و حلم در ابوطالب گرد آمده بود. شأن داوری او در میان قریش به او جایگاهی ویژه بخشیده بود که کلامش به مثابه امری لازم الاتباع قلمداد می‌شد، چنان که در یکی از محاکمه‌ها، سنتِ سوگند در شهادت (قسامه) را بنیان نهاد و بعدها پیامبر اکرم (ص) نیز آن را همان‌گونه پذیرفت.

مطابق برخی نقل‌ها، خاندان عبدالمطلب از ظهور پیامبری در میان خود، آگاهی داشته و منتظر مبعوث شدن او بوده‌اند. از ابوطالب چنین نقل شده است: "پدرم در کتاب می‌خواند و می‌گفت در صلب من پیامبری هست، آرزو دارم زمان او را درک می‌کردم و به او ایمان می‌آوردم. پس هر کس از فرزندان من او را درک کند، باید به او ایمان بیاورد. از روایات معصومان (ع) بر می‌آید که وی تنها از جهت سقایت و حمایت از پیامبر (ص) میراث‌دار پدر نبوده، بلکه از جهت مقامات معنوی نیز خلف صالح وی به شمار می‌آمده است. از این روایات در می‌یابیم، عبدالمطلب آخرین حجت بیش از پیامبر (ص) بوده و ابوطالب، چنان که از امام علی (ع) نقل است، وصی وی به شمار می‌آمده است. امام کاظم (ع) در جواب سؤالی درباره حجت بودن ابوطالب بر پیامبر (ص) با توجه به دادن وصایا به وی، فرمود: ابوطالب امانتدار وصایا بود و آن را به پیامبر اسلام (ص) تحویل داد. از بیان این روایت بر می‌آید که برخی افراد از مقام وصایت ابوطالب بر این گمان برده‌اند که وی بر پیامبر اسلام (ص) نیز حجت بوده است و تحویل برخی چیزها به ایشان نیز به جهت انتقال امر وصایت بوده است. امام کاظم (ع) در این روایت این برداشت را نادرست می‌داند. اینکه امانت‌هایی که ابوطالب به پیامبر (ص) داده، چه بوده و از ناحیه چه کسی بوده است، مطلبی است که برخی از شارحان به آن توجه کرده‌اند و وجوه متعددی را درباره آن مطرح ساخته‌اند. از امام علی (ع) نقل است که هیچ یک از پدرانشان کافر نبودند و بت پرستیدند، بلکه بر آیین ابراهیم خلیل (ع) بودند و به سوی کعبه نماز می‌گزاردند. علامه مجلسی نیز ابوطالب را موحد و از اوصیای ابراهیم (ع) می‌داند.

ابوطالب پس از وفات عبدالمطلب، در مراقبت و بزرگداشت محمد (ص) از هیچ امری فروگذار نمی‌کرد، او را از خود جدا نمی‌ساخت و از فرط محبتش وی را فرزند خویش معرفی می‌کرد و حتی بر فرزندانش برتری می‌داد. مطابق برخی نقل‌ها، ابوطالب در پاسخ بحیرا که نسبت حضرت محمد (ص) را با او پرسیده بود، به صراحت از نسبت فرزندی وی سخن گفت. گفته‌اند در همین سفر شام بود که بحیرا از دارا بودن مقام نبوت حضرت محمد (ص) سخن گفته و ابوطالب را به مراقبت ایشان تحریض نموده است. حضرت در بیشتر مواقع در کنار عموی خود بوده و همراهی ایشان منحصر به این سفر نبوده است. حتی برخی منابع حکایت از آن دارند که ایشان در برخی جنگ‌ها نیز با ابوطالب همراه بوده است.

برای ابوطالب مناقب و ویژگی‌های برجسته بسیاری بر شمرده و گفته‌اند او در حالی که ثروت چندانی نداشت، چنان اهل جود و سخا بود که در روزی که اطعام می‌کرد، کسی دیگر به این کار مبادرت نمی‌ورزید. وی به رعایت آداب جوان‌مردی حتی در جنگ ملتزم بود، در شاعری نیز توانمند بود و پیش از بعثت، مسافر بن ابی عمرو بن امیة بن عبد شمس مصاحب وی در این باب بود. با درگذشت ابوطالب مشرکان جرأت یافتند تا توطئه قتل پیامبر (ص) را طراحی کنند. این خسارت آن قدر عظیم بود که جبرئیل بر پیامبر (ص) نازل شد و گفت: از مکه خارج شو که دیگر حمایت کننده‌ای در مکه برای تو نیست.

حمایت‌های ابوطالب از پیامبر (ص)

منابع درباره جزئیات حمایت‌های ابوطالب از پیامبر (ص) مطالب بسیاری را بیان کرده‌اند. وی در ابتدای بعثت پس از آنکه از رسالت حضرت محمد (ص) و ایمان آوردن حضرت علی (ع) خبردار شد، نه تنها ایشان را از این کار منع نکرد، بلکه به فرزندش علی نیز متذکر شد: "راهی را که محمد به تو می‌نماید، دنبال کن که طریق خیر و هدایت است". در یوم الانذار که دعوت خویشاوندان به اسلام بود، از آن رو که فرزندش علی (ع) به عنوان جانشین پیامبر (ص) انتخاب شد و او باید از آن حضرت اطاعت کند، مورد تمسخر برخی از بنی‌هاشم قرار گرفت، اما همچنان استوار ماند. پس از آن، سران مکه در قالب هیأت‌های مختلف، چندین بار نزد ابوطالب رفتند و از نحوه مواجهه پیامبر (ص) با ایشان گله کردند و از او خواستند یا برادرزاده‌اش را از تبلیغ دین جدید و تحقیر دین نیاکانشان باز دارد، یا حمایت خود را از او بردارد و اجازه دهد چنان که مصلحت قوم است با وی مواجه شوند. ابوطالب نیز ابتدا کوشید تا با ملایمت و نرمی، مانع از ترس ایشان و اقدام علیه حضرت محمد (ص) گردد. حتی در جلسه‌ای با حضور طرفین نزاع، از پیامبر (ص) خواست اندکی ملایم‌تر برخورد کند و حساسیت بزرگان مکه را به خود دامن نزند، اما پس از آنکه دانست آن حضرت به هیچ قیمتی حاضر نیست در دعوت خود تسامح و مماشات نماید، به وی اطمینان داد سخنش را حق می‌داند و وی را در این مسیر یاری می‌رساند. سران مکه که حمایت‌های بی‌دریغ ابوطالب را از ایشان دیدند به ترفندهایی روی آوردند، از جمله آنکه پیشنهاد دادند در عوض تحویل حضرت محمد (ص)، یکی از قوی‌ترین و زیباترین جوانان قریش، عمارة بن ولید، را به وی بدهند، ولی ابوطالب از این سخن بر آشفت و ایشان را سرزنش کرد.

ابوطالب در مجلسی ضمن برشمردن کمالات و فضائل پیامبر (ص) از همه خویشان خود خواست در حمایت از وی بسیج شوند. در جریان مهاجرت مسلمانان به حبشه که به سرپرستی فرزندش جعفر صورت پذیرفت، شعری برای نجاشی فرستاد تا بتواند توجه وی را بدیشان معطوف نماید. زمانی که سران قریش قصد کشتن پیامبر (ص) را نمودند، ابوطالب در شعری به صراحت اعلام داشت مادامی که زنده است، قریش را یارای آزار رساندن به پیامبر (ص) نیست. در شب معراج که رسول خدا (ص) از دیده‌ها پنهان شد، او بر آشفت و گمان برد قریش قصد کشتنش را دارد. از این رو، هفتاد نفر از بنی‌هاشم را آماده حمله به مخالفان کرد و چون به سلامتی پیامبر (ص) واقف شد، به آنان متذکر شد که در صورت آسیب رساندن به برادرزاده‌اش، احدی از آنان را زنده باقی نمی‌گذاشت. پس از رحلت ابوطالب، پیامبر (ص) نیز فرمود: "قریش همواره از من واهمه داشت، تا وقتی ابوطالب از دنیا رفت". سران مکه که می‌دیدند از طریق مذاکره با بزرگ هاشمیان نمی‌توانند مانع فعالیت‌های پیامبر (ص) شوند، تصمیم گرفتند ایشان را در محاصره اقتصادی قرار دهند و همه ارتباطات خود را با این جماعت قطع کنند تا حاضر به تحویل دادن پیامبر (ص) شوند. این تصمیم منجر به انزوای بنی‌هاشم در شعب ابوطالب گردید. ابوطالب در مدت حضور در محل مذکور، شیخ و پیشوای محصوران بود و همیشه در حمایت و نگهبانی از پیامبر (ص) سخت تلاش می‌کرد تا جایی که در لیلة المبیت همراه علی (ع) در منزل پیامبر (ص) بود و به علی (ع) گفت که در بستر پیامبر (ص) بخوابد.

وقتی ابوطالب در بستر بیماری افتاد به اطرافیانش گفت: "ای جماعت بنی‌هاشم، محمد (ص) را اطاعت و تصدیق کنید تا رستگار و اهل هدایت گردید". چیزی نگذشت که در همین سال، یعنی سال دهم بعثت، در حالی که سنی بالغ بر هشتاد سال داشت، از دنیا رفت. همسر با وفای پیامبر (ص)، حضرت خدیجه، نیز در این زمان چشم از جهان فرو بست. درگذشت این دو، تألم و اندوهی سخت بر جان پیامبر (ص) نشاند. از این رو، این سال، عام الحزن نام گرفت. پیامبر (ص) در ستایش از ابوطالب سخنان بلندی ایراد کرد و به امام علی (ع) فرمود تا ابوطالب را غسل و کفن کند و پس از آنکه او را بر سریر نهاد او را خبردار سازد. امام نیز چنین کرد و پیامبر آدابی را در تکریم ابوطالب به جای آورد و پس از انجام مراسم از حق عظیم ابوطالب بر خود، چه در ایام کودکی و چه پس از آن، سخن گفت و فرمود: در حق او چنان شفاعتی کنم که انس و جن به شگفت آیند. سپس او را در قبرستان حَجون به خاک سپردند. پیامبر همواره پس از وفات ابوطالب یاد و نام ایشان را گرامی می‌داشت. منقول است یک بار که از برکت دعای پیامبر (ص)، باران بسیاری بارید، ایشان به یاد عموی خویش افتاد و فرمود: "خداوند وی را رحمت کند، اگر زنده بود دیدگانش روشن می‌شد؛ کیست که اشعار وی را برایمان بخواند؟" حضرت علی (ع) برخاست و شعر «وَ أَبْيَضَ يُسْتَسْقَى الْغَمَامُ بِوَجْهِهِ...» را خواند. پیامبر (ص) پس از شنیدن این اشعار برای ابوطالب طلب مغفرت کرد و مردی از کنانه شعری در مدح ابوطالب گفت که مورد توجه حضرتش قرار گرفت و شاعر را بشارتی در بهشت داد.

ایمان ابوطالب

در میان عالمان و متکلمان اختلاف نظر وجود دارد که آیا وی مسلمان از دنیا رفته یا بر دین پیشین خود باقی بوده است. بر اساس برخی داده‌ها، ابوطالب در مقابل درخواست پیامبر (ص) به اسلام آوردن، با این ادعا که نمی‌تواند از دین پدرانش و آنچه به آن پایبند بودند، دست بردارد، از پذیرش دعوت استنکاف کرد. بر این اساس، برخی مدعی‌اند که وی بر دین پیشین و غیر مؤمن به اسلام بوده و حتی در آخرین لحظات زندگی خویش، هنگامی که در بستر احتضار بود، حاضر نشد از کیش پدرش دست بردارد؛ ادعایی که البته با مجموعه اطلاعات موجود درباره او و رفتارهایی که از ایشان در حمایت از اسلام و پیامبر (ص) سر زد، هیچ سازگاری ندارد. به همین دلیل، عالمان شیعی نه تنها بر آن ادعا صحه نمی‌گذارند، بلکه بر ایمان وی ادعای اجماع می‌کنند. ابن‌عباس در پاسخ مردی که از او پرسیده بود آیا ابوطالب مسلمان بود، گفت: "چگونه مسلمان نبود در حالی که چنین گفته است: لَقَدْ عَلِمُوا أَنَّ ابْنَنَا لَا مُكَذَّبٌ *** لَدَيْنَا وَ لَا يَعْبَأُ بِقِيلِ الْأَبَاطِلِ؛ دانستند که فرزند ما نزد ما تکذیب شدنی نیست و به گفتار باطلی اعتنا نمی‌کند. سپس گفت: او چون اصحاب کهف ایمان خویش را پنهان می‌داشت، از این‌رو دو پاداش دارد".

مجلسی مفاد اجماع شیعیان را این می‌داند که ابوطالب از همان آغاز بعثت به پیامبر (ص) ایمان آورده و هرگز بتی را نپرستیده و بلکه از اوصیای حضرت ابراهیم (ع) بوده است. بر این اساس، گفتار ابوطالب در خصوص پایداری بر دین آبا و اجدادی، چنان که گفته شد، بر پایبندی به آیین حنیف ابراهیمی حمل می‌شود که پیامبر (ص) نیز خود را تابع همان می‌دانست و قرآن کریم هم در آیات متعددی آن را تأیید می‌کند، نه آنکه شرک و بت‌پرستی را اراده کرده باشد.

باور به ایمان ابوطالب نزد امامان معصوم (ع) جایگاه مهمی داشته است. یکی از امامانی که شگفت‌ترین تعابیر را در مورد منکران ایمان ابوطالب به کار برده، امام رضا (ع) است که قاطعانه در پاسخ کسی که در این باره از وی پرسش کرد، فرمود: "اگر شکی در ایمان ابوطالب داشته باشی، به سوی آتش بازخواهی گشت". اینکه امام رضا (ع) با چنین تندی و صلابت درباره منکران ایمان ابوطالب سخن گفته‌اند، به آن جهت است که این مسأله پس از مدتی از بحثی علمی و تاریخی به مبحثی فرهنگی و اجتماعی مبدل شده بود و برای تخفیف و تشنیع آل علی (ع) ابراز می‌شد، چون بنی‌امیه می‌کوشیدند تا افتخارات منتسب به آل علی (ع) را به هر طریقی از بین ببرند و اموری را بدیشان نسبت دهند که از شأن و مرتبه ایشان در میان مسلمانان کاسته شود.

کتاب‌هایی درباره ایمان ابوطالب

علمای شیعه از همان قرون نخستین به این بحث اهتمام نموده و علاوه بر طرح این مسأله در کتاب‌های جامع حدیث و کلام و تاریخ، به نگارش کتاب‌های مستقلی در این باب دست زده و آثار زیادی پدید آورده‌اند که برخی از آنها با عنوان "ایمان ابی‌طالب" عرضه شده‌اند. از آن جمله کتاب سعد بن عبدالله اشعری (حدود ۳۰۰ق)، کتاب احمد بن محمد بن عمار (۳۴۶ق)، کتاب ابونعیم علی بن حمزه بصری لغوی (۳۷۵ق)، کتاب سهل بن احمد بن عبدالله بن احمد بن سهل دیباجی (۳۸۰ق)، کتاب احمد بن قاسم (قرن ۴ق)، کتاب احمد بن محمد بن طرخان جرجرایی (قرن ۴ق)، کتاب محمد بن محمد بن نعمان معروف به شیخ مفید (۴۱۳ق)، کتاب فخار بن معد موسوی (۶۳۰ق) و دیگر آثار است که در متون تحقیقی قابل شناسایی‌اند. آقابزرگ تهرانی به برخی دیگر از این نویسندگان که کتب و رسالات مستقلی در این باب نگاشته‌اند، اشاره کرده است.

در میان اهل سنت نیز کتاب‌هایی در این موضوع تألیف شده که یکی از آنها کتاب بغیة الطالب لایمان ابی طالب، اثر جلال‌الدین عبدالرحمن سیوطی شافعی (۹۱۱ق)، از دانشمندان بنام اسلامی، و دیگر اسنی المطالب فی نجاة ابی‌طالب، از احمد بن زینی دحلان مکی شافعی است که به خوبی از عهده کار بر آمده است. چه در آثار جامع و چه در مکتوبات مستقل ادله متعددی بر ایمان ابوطالب اقامه شده است.

علل اختلاف در ایمان ابوطالب

در باب چیستی ایمان در میان متکلمان اختلاف نظر وجود دارد. اغلب متکلمان بر آن‌اند که مقوم ایمان، تصدیق قلبی است و اقرار به زبان و عمل به ارکان، تنها گواهی‌هایی بر وجود آن‌اند و این تنها جماعاتی چون کرامیه بودند که حقیقت ایمان را با اقرار زبانی مساوی می‌دانستند، در حالی که اغلب علمای عامه و خاصه چنین تساوی‌ای را نمی‌پذیرند و اصل و حقیقت ایمان را در تصدیق قلبی دانند، به ویژه اگر مصلحتی یا عذری در عدم اقرار زبانی باشد، چنان که خداوند فرمود: ﴿مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ وَلَكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ﴾، ایمان ابوطالب چنین بود، همان طور که احمد بن زینی به تفصیل به آن پرداخته و آورده است که ابوطالب از ترس جان پیامبر (ص) که در معرض ستم مشرکان قرار داشت، اسلام خود را پنهان کرده بود. البته برخی از علمای امامیه چون شیخ مفید بر این باورند که هر چند به ظاهر نقلی نباشد که نشان دهد ابوطالب به زبان نیز ایمان خود را اقرار کرده، اما اشعاری سروده که مضمون و محتوای آن عین اقرار به ایمان به خدا و رسول اوست.

ادله ایمان ابوطالب

گذشته از این، چند دسته ادله در منابع شیعی ذکر شده است:

1. دسته نخست روایات متعدد معصومان (ع) است. روایت شده است که پیامبر (ص) در جواب پرسش جابر بن عبدالله درباره ایمان ابوطالب فرموده است: "در شب معراج چهار نور دیده که یکی از آنها نور ابوطالب بوده که به دلیل کتمان ایمان و اظهار کفر و صبر بر این حالت به این درجه نائل شده بود". از امام علی (ع) منقول است: "به خدا سوگند، ابوطالب مسلمان و مؤمن بود و از ترس اینکه قریش بنی‌هاشم را نابود کند، ایمانش را مخفی می‌کرد". ایشان همچنین فرموده است: "ابوطالب مانند دیگر پدرانش موحد بوده و هرگز بت نپرستیده" "و در روز قیامت نورانیتی برگرفته از نور معصومان (ع) دارد". از امام رضا (ع)، علاوه بر آنچه در گذشته در منع منکران ایمان ابوطالب بیان شد، روایت دیگری نقل شده که نشان می‌دهد ابوطالب نه تنها به خدا و نبوت پیامبر اسلام (ص) ایمان داشته است، بلکه به ولایت امام علی (ع) نیز آگاه بوده و اذعان داشته است. ایشان می‌فرماید: "ابوطالب بر انگشتری خود حک کرده بود: الله را به خدایی، برادر زاده‌ام محمد را به پیامبری و پسرم علی را به جانشینی او می‌پسندم". مطابق برخی روایات ابوطالب حتی پیش از تولد حضرت علی (ع) از مقام والای ایشان و ولایتشان آگاه بوده است.
2. دسته دوم ادله مبتنی بر این است که اگر ابوطالب کافر بود، خدا و پیامبر (ص) درباره وی سخنانی ستایش‌آمیز نمی‌گفتند. یکی از سخنانی که پیامبر (ص) درباره ابوطالب فرموده این است که از ناحیه خداوند اجازه شفاعت وی را دارد. همچنین در حدیث قدسی، ابوطالب یکی از کسانی دانسته شده که آتش دوزخ بر وی حرام گردیده است. منقول است که پیامبر (ص) پس از رحلت ابوطالب فرمود: "از پروردگارم برای وی همه گونه خیری را امید دارم". مطابق موازین قرآنی حتی پیامبران نیز نمی‌توانند چنین سخنانی را درباره کافران بگویند: ﴿لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ﴾؛ ﴿وَلَا تُصَلِّ عَلَى أَحَدٍ مِنْهُمْ مَاتَ أَبَدًا وَلَا تَقُمْ عَلَى قَبْرِهِ إِنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَمَاتُوا وَهُمْ فَاسِقُونَ﴾؛ ﴿وَمَا كَانَ اسْتِغْفَارُ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ إِلَّا عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَهَا إِيَّاهُ فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْرَاهِيمَ لَأَوَّاهٌ حَلِيمٌ﴾. این آیات نشان می‌دهد جمیع مؤمنان و حتی پیامبران نمی‌توانند برای کافرانی که از طریق هدایت رویگردان شده‌اند شفاعت کنند و برای ایشان طلب خیر از خداوند نمایند و حتی بر سر قبر ایشان حاضر شوند. علاوه بر این، اگر ابوطالب مسلمان نبود لازم می‌آمد پس از اسلام آوردن فاطمه بنت اسد که در همان سال‌های نخست بعثت واقع شد، طلاق میان آنان واجب گردد، در حالی که او تا وفات ابوطالب همسرش باقی ماند. این مطلبی است که امام سجاد (ع) بدان تصریح فرموده است.
3. دسته سوم، گفتار و کردار ابوطالب است که در پیش گفته شد که چگونه در حفظ موجودیت اسلام و جان پیامبر (ص) می‌کوشید و برای دفاع از اسلام و تثبیت و تشویق مسلمانان و بنی‌هاشم شعر می‌سرود. شیخ مفید هم در رساله مستقلی که در باب ایمان ابوطالب نگاشته و هم در کتاب الفصول المختارة به نحو وسیعی به اشعار وی و مضامین اعتقادی آن اشاره کرده است. ابن‌شهرآشوب تعداد ابیاتی را که بر ایمان وی دلالت دارد، بالغ بر سه هزار بیت می‌داند. حتی امامان معصوم (ع) نیز برای نمایاندن ایمان وی، به اشعارش استناد می‌جستند. بدیهی است چنین رفتارها و سخنانی جز از انسان معتقد سر نمی‌زند.

علاوه بر این سخنانی از سوی عامه نیز در تأیید ایمان ابوطالب وجود دارد. یکی از آنها سخن ابوبکر در جریان فتح مکه است که وقتی پدرش ابوقحافه را که پیرمردی نابینا بود نزد پیامبر (ص) آورد، حضرت به او فرمود: چرا این پیر فانی را در رنج انداخته و به اینجا آوردی و نگذاشتی که من نزد او بروم. ابوبکر گفت: خواستم خدا پاداشش دهد. به خدایی که تو را به حق فرستاده، من به اسلام آوردن ابوطالب از اسلام پدرم شادتر بودم، که اسلام وی چشم تو را روشن کرد. حضرت سخنش را تصدیق فرمود.

منابع شیعی به نقل از معصومان (ع) حکایت ابوطالب را مانند اصحاب کهف و مؤمن آل فرعون دانسته‌اند و گفته‌اند. او برای اینکه بتواند با حفظ جایگاه خود در میان مکیان از پیامبر (ص) و دین وی دفاع کند، اسلام خود را پنهان می‌داشته است. در حکایت مؤمن آل فرعون در قرآن وی با آنکه به حضرت موسی (ع) ایمان آورده است، برای اینکه بتواند از درون دستگاه قدرت، پیامبر عصر خود را حمایت کند، از اظهار ایمان خود پرهیز می‌کند. حتی ایشان را با حضرت ابراهیم (ع) که چندی ایمان خود را پنهان می‌داشت، مقایسه می‌کنند..

منابع

1. کمپانی زارع، مهدی، واسعی، سید علی رضا، مقاله «ابوطالب»، دانشنامه امام رضا ج۱