حجاب در جامعه‌شناسی اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حجاب است. حجاب از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حجاب در قرآن - حجاب در حدیث - حجاب در فقه اسلامی - حجاب در جامعه‌شناسی اسلامی - حجاب در معارف و سیره حسینی - حجاب در معارف و سیره فاطمی - حجاب از دیدگاه اهل سنت - حجاب در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
«حجاب» در معنای لغوی به پوشش اطلاق می‌شود؛ اما در آیات و روایات عمدتاً به پوشش کامل زنان در مقابل نامحرمان، به استثنای برخی مواضع، منصرف است. رعایت حجاب محصول میل به عفاف و متقابلاً حفظ حجاب، زمینه‌ساز تأمین و استمرار عفاف خواهد بود. حجاب به این معنا یکی از ضروریات فقه اسلامی و یکی از الزام‌های دینی برای زنان در ناحیه پوشش است. داشتن پوشش مناسب برای حضور در جامعه، به زنان منحصر نمی‌گردد. رعایت حجاب یا عفاف در سخن گفتن، راه رفتن، تعامل با نامحرمان، آرایش ظاهر، ژست‌های ظاهری، نوع پوشش، حفظ فاصله و... نیز از جمله مواردی است که به عنوان مکمل حجاب مصطلح و مورد توصیه شرع، به زنان توصیه شده است.
تفسیر نمونه در فلسفه الزام زنان به پوشش می‌نویسد: برهنگی زنان که طبعاً پیامدهایی همچون آرایش و عشوه‌گری و امثال آن به همراه دارد، مردان مخصوصاً جوانان را در یک حالت تحریک دایم قرار می‌دهد. مخصوصاً توجه به این نکته که غریزه جنسی نیرومندترین و ریشه‌دارترین غریزه آدمی است و در طول تاریخ سرچشمه حوادث مرگبار و جنایات هولناک شده است. آمارهای قطعی و مستند نشان می‌دهد با افزایش برهنگی در جهان، طلاق و از هم‌گسیختگی زندگی زناشویی به طور مداوم بالا رفته است. در محیطی که حجاب است (و دیگر شرایط اسلامی رعایت می‌شود) دو همسر به یکدیگر تعلق دارند و احساساتشان و عشق و عواطفشان مخصوص یکدیگر است. گسترش دامنه فحشا و افزایش فرزندان نامشروع از دردناک‌ترین پیامدهای بی‌حجابی است[۱]. علامه طباطبایی نیز در تفسیر آیه ﴿وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ اللَّاتِي لَا يَرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجَاتٍ بِزِينَةٍ وَأَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ﴾[۲] در بیان اهمیت حجاب و شدت اهتمام اسلام به رعایت آن می‌نویسد: این آیه در معنای استثنایی است از عموم حکم حجاب و معنایش این است که بر هر زنی حجاب واجب است الا زنان مسن که می‌توانند بی‌حجاب باشند.... و جمله ﴿أَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ﴾[۳] کنایه است از خودپوشی، یعنی همین زنان سالخورده نیز اگر خود را بپوشانند، بهتر از برهنه بودن است[۴]. همان‌گونه که در قبل بیان شد، تأکید بر مسئله حجاب به عنوان یکی از وظایف الزامی زنان به معنای معافیت مردان و رهاشدگی آنها در مقوله پوشش نیست.
شهید مطهری در پاسخ به برخی از شبهه‌های معطوف به نقش محدود کننده «حجاب» می‌نویسد: آنچه موجب فلج کردن نیروی زن و حبس استعدادهای او است حجاب به صورت زندانی کردن زن و محروم ساختن او از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی است و در اسلام چنین چیزی وجود ندارد. اسلام نه می‌گوید که زن از خانه بیرون نرود و نه می‌گوید حق تحصیل علم و دانش ندارد، بلکه علم و دانش را فریضه مشترک زن و مرد دانسته است و نه فعالیت اقتصادی خاصی را برای زن تحریم می‌کند. اسلام هرگز نمی‌خواهد زن بیکار و بیعار بنشیند و وجودی عاطل و باطل بار آید. پوشانیدن بدن به استثنای وجه و کفین مانع هیچ‌گونه فعالیت فرهنگی یا اجتماعی یا اقتصادی نیست. آنچه موجب فلج کردن نیروی اجتماع است آلوده‌کردن محیط کار به لذت‌جویی‌های شهوانی است[۵].
آنچه اسلام ـ دست‌کم به صورت ارجحیت و استحباب ـ زائد بر ستر واجب گفته، حریم است نه پرده‌نشینی، و میان این دو، تفاوت بسیار است. کار اجتماعی با بودن حریم هیچ مانعی ندارد. شرافت زن اقتضا می‌کند هنگامی که از خانه بیرون می‌رود متین و سنگین و با وقار باشد، در طرز رفتار و لباس پوشیدنش هیچ‌گونه عملی که باعث تحریک و تهییج شود به کار نبرد، عملاً مرد را به سوی خود دعوت نکند، زباندار لباس نپوشد، زباندار راه نرود، زباندار و معنی‌دار به سخن خود آهنگ ندهد چه آنکه گاهی اوقات ژست‌ها سخن می‌گویند، راه رفتن انسان سخن می‌گوید[۶].[۷]
آیات قرآنی مرتبط
- توصیه زنان به حفظ حجاب و مخفی ساختن زینت‌ها: ﴿وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾[۸].
- توصیه زنان به پوشش روسری: ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ﴾[۹].
- نهی زنان از حضور توأم با آرایش وسوسه‌انگیز در محیط عام: ﴿وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى﴾[۱۰].[۱۱]
منابع
پانویس
- ↑ ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۲۴۴.
- ↑ «و بر زنان از کار افتاده‌ای که امید زناشویی ندارند گناهی نیست که پوشش خود را وانهند بی‌آنکه زیورنمایی کنند و پاکدامنی پیشه کردن (و پوشش داشتن) برای آنان بهتر است و خداوند شنوایی داناست» سوره نور، آیه ۶۰.
- ↑ «و پاکدامنی پیشه کردن (و پوشش داشتن) برای آنان بهتر است» سوره نور، آیه ۶۰.
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۵، ص۲۲۸.
- ↑ مرتضی مطهری، پاسخ‌های استاد به نقدهایی بر کتاب مسأله حجاب، ص۲۷.
- ↑ مرتضی مطهری، پاسخ‌های استاد به نقدهایی بر کتاب مسأله حجاب، ص۱۰۲؛ در خصوص حد الزامی پوشش زنان و احکام و ویژگی‌های آن، همچنین ر. ک: علی‌اکبر کلانتری، فقه و پوشش، ص۱۱-۱۱۵.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص۳۱۷.
- ↑ «و زیور خود را آشکار نگردانند مگر آنچه از آن، که خود پیداست و باید روسری‌هایشان را بر گریبان خویش افکنند و زیور خود را آشکار نگردانند جز بر شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان (هم آیین) شان یا کنیزهاشان یا مردان وابسته‌ای که نیاز (به زن) ندارند یا کودکانی که از شرمگاه‌های زنان آگاهی ندارند و چنان پا نکوبند که آنچه از زیورشان پوشیده می‌دارند آشکار گردد و همگان ای مؤمنان! به درگاه خداوند توبه کنید، باشد که رستگار گردید» سوره نور، آیه ۳۱.
- ↑ «ای پیامبر! به همسرانت و دخترانت و زنان مؤمن بگو چادرهایشان را بر خویش نیک بپوشند» سوره احزاب، آیه ۵۹.
- ↑ «و در خانه‌هایتان آرام گیرید و چون خویش‌آرایی دوره جاهلیت نخستین خویش‌آرایی مکنید» سوره احزاب، آیه ۳۳.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص۳۱۷.