منجی نزد یهود چه کسی است؟ (پرسش)

منجی نزد یهود چه کسی است؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / آشنایی با معارف مهدویت / مهدویت در ادیان و مکاتب / اندیشه منجی در ادیان
تعداد پاسخ	۷ پاسخ

منجی نزد یهود چه کسی است؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ نخست

عبدالمجید زهادت

حجت الاسلام و المسلمین عبدالمجید زهادت، در کتاب «معارف و عقاید ۵ ج۲» در این‌باره گفته است:

«یهودیان مانند دیگر پیروان ادیان الهی به موعود معقتد هستند و در کتاب‌های مقدس آنان به تکرار از آن، یاد شده است. پیامبران یهود، بارها از آینده‌ای که در دوران عظمت یهود است سخن گفته‌اند و محور این آینده روشن، "ماشیح" است که از سوی خدا مأمور نجات بنی‌اسرائیل شده است. "ماشیح" واژه‌ای عبری به معنای مسیح (مسح شده با روغن) است. ماشیح لقب پادشاهان قدیم بنی‌اسرائیل بود زیرا مرسوم بود که پیامبران در حضور جمع، اندکی روغن بر سر آنان می‌مالیدند و بدین‌وسیله نوعی قداست برای ایشان پدید می‌آمد. این لقب در زمان‌های بعد به پادشاه آرمانی یهود اطلاق شد. از آنجا که کلمه مسیح به حضرت عیسی (ع) اختصاص یافته است، دانشنمندان برای اشاره به موعود یهود، از واژه "مسیحا" استفاده می‌کنند. تعبیر "ماشیح" در تلمود به تکرار آمده است؛ ولی در عهد عتیق تنها در کتبا دانیال به کار رفته است».

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین حسنی؛

سید نذیر حسنی حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید نذیر حسنی، در کتاب «مصلح کل» در این‌باره گفته است: «منابع یهودی طی اخبار متعددی به نظریه اصلاح و رهبریت "مهدی موعود" (ع) اشاره کرده‌اند. "کعب الأحبار" می‌گوید: در سفر انبیا آمده است: مهدی (ع) عیبی در کارش ندارد. "سعید ایوب" در توضیح همین مطلب می‌گوید: گواهی می‌دهم آن‌را به این صورت در متون اهل کتاب دیده‌ام. اهل کتاب، اخبار مهدی (ع) را مانند اخبار جد بزرگ ایشان، حضرت محمد (ص) مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند. در اخبار سفر رؤیا به زنی اشاره می‌شود که از او دوازده مرد متولد می‌شوند. این سفر پس از آن به زن دیگری اشاره می‌کند. زنی که آخرین مرد از نسل جدش را به دنیا می‌آورد. در ادامه، این اسفار به خطرهایی که این زن با آن مواجه می‌شود، اشاره می‌کند و آن خطرها و مشکلات را تشبیه به اژدها کرده است. منظور از آن- اژدها- موضع‌گیری‌های کینه‌توزانه بنی عباس در برابر آن طفل موعود است. سفر رؤیا می‌گوید: اژدها در برابر آن زن قرار گرفت تا هنگامی که او فرزندش را به دنیا آورد، آن را ببلعد. اسفار به این مقدار بسنده ننموده بلکه به غیبت ایشان نیز که با اذن و اراده خداوندی انجام شد، به وضوح اشاره می‌کند. سفر رؤیا می‌گوید: خداوند فرزندش را در آغوش گرفت و از او محافظت کرد. یعنی خداوند این طفل را از دیدگان پنهان کرد. این، بیانی صریح و روشن در مورد دوازده امام از نسل "حضرت علی" (ع) و آزار، اذیت و تعقیب‌هایی بود که پیروان این خاندان متحمل شده‌اند. به همین دلیل "پارکین" می‌گوید: اژدها نبرد سختی با فرزندان این زن خواهد داشت. سپس به مطالب این سفر اشاره می‌کند و می‌گوید: اژدها از زن به خشم آمد و تصمیم به جنگ با بقیه ذریه‌اش که اوامر خداوند را پاس می‌دارند، گرفت. با اندیشه و تأمل در این نوشته‌ها درمی‌یابیم که موضوع وجود دوازده امام از جمله موضوعاتی است که ادیان گذشته نیز به آن اشاره کرده‌اند. به این دلیل سفر پیدایش صریحا به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: و اما اسماعیل، نظرت را در مورد او شنیدیم و او را مبارک و میمون گردانده و نسلش را زیاد می‌کنیم و از نسل او دوازده برگزیده به دنیا می‌آید و آنها را امتی بزرگ می‌گردانیم. این عدد فقط در مورد امامان دوازده‌گانه به واقعیت پیوست و مصداق دارد. آنانی که با رفتارشان در تمام ابعاد زندگی، نمونه کامل و الگویی مناسب هستند. نتیجه اینکه یهودیان نیز مانند دیگران در انتظار منجی و مصلح هستند و او را از نسل داوود پیامبر (ع) می‌دانند. به همین دلیل ابن قیم می‌گوید: آنان- یعنی یهودیان- منتظر قائمی از فرزندان حضرت داوود (ع) هستند که هرگاه دست به نفرین بردارد همه ملت‌ها نابود می‌شوند. یهودیت نه تنها به فرد منجی و مصلحشان اشاره کرده است بلکه، برخی نشانه‌های ظهور ایشان را هم ذکر کرده است. شایان ذکر است که آن نشانه‌ها، مشابه علایم و نشانه‌های یادشده در اسلام هستند. به همین علت یکی از پیامبرانشان می‌گوید: شاخه‌ای از شجره یسی (پدر حضرت داوود) بیرون می‌آید و شاخه‌ای از آن می‌روید و روح پروردگار در آن دیده می‌شود. روح حکمت و فهم، روح مشورت و قدرت، روح معرفت و ترس از خدا در اوست و لذتش هم در ترس از خداست. تنها براساس ظاهر امور قضاوت نمی‌کند. در مورد فقرا به عدالت‌ورزی می‌پردازد و در مورد درماندگان انصاف روا می‌دارد. با زبان برنده‌اش کار جهان را یکسره می‌کند و منافق را با دهان گشودنی از بین می‌برد، نکویی و امانت‌داری جزیی از وجود اوست، (در زمان او) بره در کنار گرگ ایمن است و بزغاله بدون احساس خطر، در کنار پلنگ‌ زندگی می‌کند. گوساله و بچه شیر و پرندگان در کمال آرامش در کنار هم به زندگی ادامه می‌دهند. طفل شیرخوار با مارهای افعی بی‌هیچ آسیبی بازی می‌کند و کودکان بدون ترس دستشان را در لانه مار فرومی‌برند. جدا از این، در این دین نشانه‌ها و ویژگی‌هایی مشابه آن نشانه‌ها که در متون احادیث اهل بیت (ع) به آنها اشاره شده و به دست ما رسیده به چشم می‌خورد. یهودیان برای جعل و تحریف این عقاید و اندیشه‌ها که با اهداف سیاسی و روانی صورت می‌گرفت، تمام نیروها و امکانات خود را به کار گرفتند تا به منظور چیره گشتن بر ملت‌ها و گماردن دست‌نشانده‌های خود بر سراسر کره خاکی، به این‌گونه اعتقادات رنگ و بوی نژادپرستانه و تبعیض‌گونه ببخشند و بدین ترتیب قدرت فقط در دستان یهود باقی مانده و بقیه مردم نیز به یهودیت بپیوندند. ویژگی نیرنگ و تزویر و حرص به ثروت دنیا و لذت بردن از ظلم به فقرا و ضعیفان، با استفاده از ابزارهای مختلف، این امکان را به یهودیان داد تا عقاید خود را دستاویزی برای نیل به امیال نفسانیشان قرار دهند. به همین دلیل می‌بینیم؛ وقتی در کتاب‌هایشان صحبت از ظهور به میان می‌آید، در آنها نوشته شده: بنای اورشلیم سه مایل بالا می‌رود و درهایش از جنس مروارید و سنگ‌های گرانبها خواهد بود. یهودیان برای کامل کردن زنجیرهای تزویر و تحریف خود، با استفاده از تعالیم خاصشان علایم ظهور منجی را با نگرشی نژادپرستانه مطرح کرده‌اند و در این مورد نظریه‌پردازی کرده و قدرت و سیطره دوران قبل از ظهور را مختص یهود می‌دانند. در کتاب "اسرائیل و تلمود" آمده است: بر هر یهودی واجب است که در حد توان مانع پیشرفت دیگر ملت‌ها در زمین شود تا قدرت فقط در انحصار یهودیان بماند و چنانچه غیریهودیان بر سرزمین‌های یهودی مسلط شوند، یهودیان باید وامصیبتاکنان بگویند: چه ننگ و عاری نصیب ما شده است و پیش از آنکه در نهایت، یهودیان به‌ حکومت برسند باید جنگ سختی رخ دهد و دو سوم جهان نابود شوند و یهودیان تا هفت سال غنایم جنگی را پس از پیروزی می‌سوزانند ... یهودیان در جنگ سخت با دیگر ملت‌ها، منتظر آن روز می‌مانند و مسیح واقعی می‌آید و پیروزی موعود فرا می‌رسد و ملت یهود در آن زمان در دریایی از ثروت غوطه می‌خورند زیرا تمام اموال دنیا را به چنگ آورده‌اند. یاوه‌گویی‌های آنها که توسط دانشمندانشان بیان‌شده، سراسر تمجید و تعریف از نژاد اسرائیل و برتری دادن آن بر سایر مردمان و در اختیار داشتن ثروت‌های زیاد، با وجود انحطاط اخلاقی و روحیشان است. عجیب اینجاست که در تمامی عقاید انحرافی یهودیان هیچ اثری از حق و باطل به چشم نمی‌خورد و صرفا به یهودیت، توهم بزرگش برای قدرت تصرف و استقلال و چگونگی غارت کردن می‌پردازد. بنابراین، اندیشه مصلح و منجی، مسئله‌ای است که ادیان مختلف آن‌را در طول تاریخ با خود داشته و از آن سخن گفته‌اند. اما نحوه بیان یهودیان با دیگر ادیان تفاوت بسیاری دارد. به‌عنوان مثال، دین اسلام، اعتقاد به مهدی (ع) را با مطرح کردن مفاهیم عدالت‌گستری و نابودی ظلم. « يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْرا» و به قدرت رسیدن مظلوم و مستضعف‌ ‌﴿وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ ﴾ بیان می‌دارد و سخنی از قدرت یافتن ظالم به صرف ایمان ظاهری داشتن به اسلام، به میان نیاورده است. مسیحیان نیز از عدل‌وداد سخن گفته‌اند. آنها بر این باورند که: مسیح فرزند خداست و به زمین باز می‌گردد تا بر آن حکومت کند و هر که به او ایمان آورد، در جهان آخرت به بهشت می‌رود. این دین، در مورد مصداق آن (پسر خدا) و مؤمنان به او، به صورت و طریقت و نه به صورت موضوعیت به میان آورده است و منظور از آن عده خاصی نیست. اما در آیین یهودیت تحریف‌شده، یهودیت، نقش محوری دارد و یهودیان برای به چنگ آوردن ثروت‌های دنیا و غارت و چپاول آن تلاش می‌کند و تنها بر کل یهودیان تکیه می‌شود و در آخر الزمان از آنها سخن گفته می‌شود».

۲. حجت الاسلام و المسلمین صمدی؛

قنبر علی صمدی حجت الاسلام و المسلمین قنبر علی صمدی، در کتاب «آخرین منجی» در این‌باره گفته است: «در کتب مقدس یهودیان، اعم از کتاب‌هایی که به قبل از دوران اسارت (۵۹۷ قبل از میلاد) تعلق دارد، یا مطالبی که در سده پنجم قبل از میلاد نوشته شده و نیز کتبی که در فاصله بین آخرین بخش کتاب عهد عتیق (کتاب دانیال) و ترتیب و تدوین اناجیل و رسالت عهد جدید نوشته شده که اصطلاحاً به نوشته‌های بین العهدین معروف‌اند مطالب بسیاری در مورد آخرالزمان یافت می‌شود. در عهد عتیق پیش‌بینی شده است که سعادت و عدالت به وسیله "مشیح" در سرتاسر جهان محقق می‌شود. عهد جدید نیز به این مطلب پرداخته است. مکاشفه یوحنا به طور کامل به حوادث ناگوار آخرالزمان اختصاص یافته و در پایان آن، به برقراری صلح و آرامش جهانی تحت حاکمیت مؤمنان اشاره شده است. مثلاً در بخش‌هایی از کتاب مقدس یهود، صحیفه اشعیای نبی، چنین آمده است: "پادشاهی از تبار یسی (پدر داود (ع)) ظهور خواهد کرد و جهان را از عدل و خیر و برکت پر خواهد ساخت... مسکینان را به عدالت داوری خواهد کرد و به جهت مظلومان زمین به راستی حکم خواهد نمود و جهان را به عصای دهان خویش زده، شریران را به نفخه لب‌های خود خواهد کشت و کمربند کمرش، عدالت خواهد بود و کمربند میانش امانت... در تمامی کوه مقدس من ضرر و فسادی نخواهند کرد؛ زیرا که جهان از معرفت خداوند پر خواهد بود، مثل آب‌هایی که دریا را می‌پوشاند". در کتاب مزامیر داود (ع) نیز آمده است: "... و اما نسل شریران منقطع خواهد شد، صالحان وارث زمین گردیده و در آن تا به ابد سکونت خواهند نمود"».

۳. حجت الاسلام و المسلمین طاهری؛

حبیب‌الله طاهری حجت الاسلام و المسلمین دکتر حبیب‌الله طاهری در کتاب «سیمای آفتاب» در این‌باره گفته‌است: «در کتاب تورات و کتب ملحق به آن که کتاب یهودیان است، بشارات بسیار آمده و آیات متعددی در موارد گوناگون در مورد مصلح کل آمده است که ما به عنوان نمونه به بعضی از آن موارد اشاره می‌کنیم: در زبور داود چنین آمده است: "اما منتظران خداوند وارث زمین خواهند بود، هان بعد از اندک زمانی شریر نخواهد بود، در مکانش تأمل خواهی کرد و نخواهد بود و اما حلیمان وارث زمین خواهند شد... و اما صالحان را خداوند تأیید می‌کند، زیرا آنان که از وی برکت یابند وارث زمین گردند... و اما نسل شریر منقطع خواهد شد، صالحان وارث زمین خواهند بود". و در کتاب "حیقوق نبی" فصل هفتم چنین می‌خوانیم: "... و اگرچه تأخیر نماید برایش منتظر باش، زیرا که البته خواهد آمد و درنگ نخواهد نمود، بلکه جمیع امت‌ها را نزد خویش جمع می‌کند و تمامی را برای خویشتن فراهم می‌کند". در کتاب "اشعیای نبی" فصل یازدهم در بحثی که سراسر تشبیه است، این چنین آمده است: "و نهالی از تنۀ یشی" برآمده، شاخه‌ای از شاخه‌هایش قد خواهد کشید... ذلیلان را به عدالت حکم و برای مسکینان زمین به راستی نتیجه خواهد نمود... کمربند کمرش عدالت، و وفاء، نطاق میانش خواهد بود و گرگ با بره سکونت داشته، ببر با بزغاله، گوساله و پرواری‌ها با شیر جوان هم خوابه خواهند شد، و طفل کوچک راعی ایشان خواهد شد... و در تمامی کوه مقدس من هیچ ضرر و فساد نخواهند کرد، زیرا که زمین از دانش خداوند، مثل آب‌هایی که دریا را فرو می‌گیرند، پر خواهد شد"».

۴. آقای رضوانی؛

علی اصغر رضوانی آقای علی اصغر رضوانی، در کتاب «موعودشناسی و پاسخ به شبهات» در این‌باره گفته است: «با مراجعه به کتاب‌های مقدس یهود پی می بریم که اشارات و تصریحات فراوانی به مسأله موعود جهانی شده است. و از جمله کتاب‌هایی که در آنها به این موضوع اشاره شده: کتاب دانیال نبی، حجّی نبی، صفینای نبی، اشعیای نبی و زبور داوود است. لذا در قرآن کریم می‌خوانیم: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾ در زبور داوود می‌خوانیم: بار خدایا! حکومت خود را به ملک ببخش و عدالتت را به فرزند مَلِک عطا فرما تا به نیکی بین مردم حکم کرده و بر افتادگان انصاف دهد ... تمام پادشاهان بر او خضوع کرده و همه ملت‌ها خدمتگذار او گردند».

۵. آقای حکیمی؛

محمد رضا حکیمی آقای محمد رضا حکیمی، در کتاب «خورشید مغرب» در این‌باره گفته است: «یهودیان که خود را پیروان حضرت موسای کلیم (ع) می‌دانند نیز منتظر موعودند. در آثار دینی یهود، و اسفار تورات، و دیگر کتاب‌های انبیای آنان، همواره، به موعود اشاره شده است. به پاره‌ای از این کتاب‌ها اشاره خواهیم کرد. اگر به مطالب کتاب "نبوئت هیلد" (وحی کودک) استناد کنیم، به مطالب بسیاری، درباره ظهور پیامبر اکرم (ص)، و به قسمت‌هایی از تاریخ و احوال پیامبر، و حوادث مربوط به بعثت، و پاره‌ای از علائم آخر الزمان، و رجعت، و اشاراتی به شخصیت حضرت حجت بن الحسن المهدی (ع)، و حتی اشاراتی درباره واقعه عاشورا، دست خواهیم یافت. به هرحال، چون یهودیان، به حضرت مسیح (ع) ایمان نیاوردند، بطبع، موعود آنان هنوز ظهور نکرده است. اگر در مجموع آنچه در آثار مقدس یهودی آمده است تأمل شود، چهره سه موعود، در آنها ترسیم می‌شود: حضرت مسیح (ع). حضرت محمد (ص). حضرت مهدی (ع). با این حساب، انتظار، در یهودیت، کیفیتی ویژه می‌یابد. و چون این قوم، نه به حضرت مسیح (ع)، و نه به حضرت محمد (ص)، به هیچ کدام، نگرویدند، باید در برابر مسئله موعود و انتظار، بسیار حساس و نگران باشند، و باید از این‌همه اشارات و بشارات، که در کتاب‌ها و آیات خودشان آمده است، بسادگی و غفلت نگذرند. آنان باید از دیگر منتظران، منتظرتر باشند، و بیشتر به انتظار و آمادگی برای ظهور فکر کنند، و از این‌همه ظلم و خیانت و تجاوز و انسان‌کشی دست بردارند، و از عواقب ظلم و ستم بترسند. آنان دو موعود خود، مسیح (ع)، و محمد (ص) را نپذیرفتند، لکن از دست موعود سوم رها نخواهند گشت. این است که در روایات آمده است، که جماعتی از یهودیان گرد "دجال" را می‌گیرند. و با ظهور مهدی، و فرود آمدن عیسی، و کشته شدن دجال، آنان نیز قتل‌عام می‌شوند، و دامنه تاریخ و دامن بشریت از وجود آن جماعت پاک می‌گردد. اینک نام چند کتاب از کتاب‌های یهودیت و عهد عتیق، که در آنها سخنانی درباره موعود آمده است: کتاب دانیال پیامبر. کتاب حجی (حکا) ی پیامبر. کتاب صفنیای پیامبر. کتاب اشعیای پیامبر. همچنین در کتاب زبور حضرت داود (ع) نیز، در این‌باره، مطالبی ذکر شده است، چنانکه "قرآن کریم"، از "زبور" و ذکر غلبه صالحان در آن، سخن گفته است: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾ در اینجا اشاره می‌کنم که بشارت‌های مذکور، در آثار مقدس یهود، همه و همه، درست است، پاره‌ای تحقق یافته است و پاره‌ای تحقق خواهد یافت. لکن آنان حق را نپذیرفتند، نه از زبان حضرت مسیح (ع)، و نه از زبان حضرت محمد (ص) (با اینکه بشارت آمدن این دو پیامبر بزرگ، در کتاب‌های خود یهود، آمده است)، اما از زبان شمشیر مهدی خواهند پذیرفت... و امید داریم، پیش از آن نیز، فرزندان رشید اسلام بتوانند مزد این‌همه قتل و خیانت، و فساد و جنایت، و پستی و رذالت را کف دست رده جانی و فاسد و ظالم این قوم... بگذارند. در هر حال، چه یهود حق‌پوش بپذیرد و چه نپذیرد، پس از حضرت موسی (ع)، حضرت عیسی (ع) آمد، و او دین موسی را نسخ کرد. اکنون دین یهود، دین منسوخ و شریعت باطله است. و پس از حضرت عیسی (ع)، حضرت محمد بن عبد الله (ص)، پیامبر اکرم ما ظهور کرد (پیامبری که عیسای مسیح (ع) نیز آمدن او را بشارت داده بود)، و دین مسیح را نسخ کرد. اکنون دین مسیح، دین منسوخ و شریعت باطله است. و از هنگام طلوع اسلام، تاکنون، و تا دامنه قیامت، تنها دین آسمانی موجود در روی زمین، دینی که مبتنی بر وحی و پیامبری است، دین مقدس اسلام است. و کتاب خدا، در میان خلق همواره، قرآن است. و موعود، اکنون، مهدی است، و بشارت‌ها و اشارت‌هایی که از پیامبران و دیگر بزرگان سلف رسیده است، در حق مهدی (ع) صادق است، و به او و ظهور او ناظر است، و اوست مصداق واقعی آنها همه».

۶. نویسندگان کتاب نگین آفرینش؛

نگین آفرینش ج۱ (کتاب) نویسندگان کتاب «نگین آفرینش» در این باره گفته‌اند: «یهودیان مانند دیگر پیروان ادیان الهی به موعود معتقد هستند و در کتاب‌های مقدس آنان به تکرار از آن‌ها یاد شده است. پیامبران یهود، بارها از آینده‌ای که دوران عظمت یهود است سخن گفته‌اند و محور این آینده روشن، ماشیح (Mashiah) است که از سوی خدا مأمور نجات بنی اسرائیل شده است. "ماشیح" واژه‌ای عبری است که به معنای مسیح (مسح شده با روغن) است. از آنجا که کلمه "مسیح" به حضرت عیسی (ع) اختصاص یافته است، دانشمندان برای اشاره به موعود یهود، از واژه "مسیحا" استفاده می‌کنند. تعبیر "ماشیح" در "تلمود" به تکرار آمده است؛ ولی در "عهد عتیق" تنها در کتاب دانیال به کار رفته است».

پرسش‌های وابسته

1. منجی به چه معناست؟ (پرسش)
2. علت اختلاف در منجی جهانی چیست؟ (پرسش)
3. راه حل اختلاف در منجی جهانی چیست؟ (پرسش)
4. چگونه می‌توان اثبات کرد که منجی موعود امام مهدی است؟ (پرسش)
5. از دیدگاه کلامی و نقلی آیا باور به منجی موعود در همه ادیان وجود دارد؟ (پرسش)
6. آیا در کتاب‌های آسمانی به مسئله ظهور منجی جهان اشاره‏‌ای شده است یا اینکه این عقیده اختصاص به مسلمانان دارد؟ (پرسش)
7. آیا عقیده به منجی و مهدویت عقیده‌‏ای شرقی است؟ (پرسش)
8. خاستگاه باور به منجی چیست؟ (پرسش)
9. نظر ادیان سه‌گانه آسمانی درباره رهبر موعود الهی چیست؟ (پرسش)
10. آیا باور به منجی موعود در همه ادیان وجود دارد؟ (پرسش)
11. آیا ایمان به مهدویت یا ظهور منجی نزد ادیان و ملل دیگری غیر از اسلام نیز وجود دارد؟ (پرسش)
12. از چه زمانی خطوط کلی برای روز موعود جهانی ترسیم شده است؟ (پرسش)
13. هر یک از صاحبان ادیان منجی را از دین خود می‌‏داند راه حل این اختلاف چیست؟ (پرسش)
14. مشترکات موعودباوری در ادیان الهی چیستند؟ (پرسش)
15. تمایزات موعودباوری در اسلام و دیگر ادیان الهی چستند؟ (پرسش)
16. چرا قوانین ادیان آسمانی پیشین به نحو اکمل پیاده نشد؟ (پرسش)
17. آیا عقیده به ظهور منجی به غیر از ادیان در میان غربی‌‏ها و سایر اقوام نیز مطرح بوده است؟ (پرسش)
18. چگونه با وجود تحریف در تورات و انجیل به آن دو استشهاد می‏‌شود؟ (پرسش)
19. اندیشه نجات موعودگرایانه در ادیان چین چه بازتابی در فرهنگ و رسوم مردم داشته است؟ (پرسش)
20. نظریه صلح جهانی و عصر طلایی در فرهنگ دینی چینیان چیست و چه ارتباطی با موعودگرایی دارد؟ (پرسش)
21. آیا بهائیان به عنوان یک فرقه منشعب از شیعه به امام مهدی اعتقاد دارند؟ (پرسش)
22. آیا جنبش‌های نو پدید دینی منجی‌گرا هستند؟ (پرسش)
23. منجی در ادیان غیر آسمانی چه کسی است؟ (پرسش)
24. دیدگاه فیلسوفان و دانشمندان غیر مسلمان در مورد منجی چیست؟ (پرسش)

منجی در اندیشه یهودیان

1. آیا یهود ظهور منجی آخر الزمان را قبول دارد؟ (پرسش)
2. منجی نزد یهود چه کسی است؟ (پرسش)
3. ویژگی‌های منجی یهود چیست؟ (پرسش)
4. آیا در دین یهود به منجی بشارت داده شده است؟ در چه کتاب‏‌هایی؟ (پرسش)
5. منجی‌باوری در یهود چه جایگاهی دارد؟ (پرسش)
6. سیر تاریخی منجی‌باوری در یهود چیست؟ (پرسش)
7. آیا برای ماشیح القاب و نام‌های دیگری هم ذکر شده است؟ (پرسش)
8. آیا در بین یهودیان هم منکر وجود ماشیح وجود دارد؟ (پرسش)
9. در تاریخ قوم یهود توجه به منجی در چه زمان‌هایی شدت می‌یافته است؟ آیا مدعیان دروغین ماشیح هم وجود داشته‌اند؟ (پرسش)
10. یهودیان چه نظری درباره وقت آمدن ماشیح دارند و آیا زمانی را برای آن تعیین می‌کنند؟ (پرسش)
11. در آیین یهود برای دوران آخر الزمان چه ویژگی‌هایی ذکر شده است؟ علائم ظهور ماشیح چیست؟ (پرسش)
12. خصوصیات دوران ظهور ماشیح در آیین یهود چگونه است؟ (پرسش)
13. یهودیان از ماشیح چه انتظاری دارند و طول دوران او را چگونه ترسیم می‌نمایند؟ (پرسش)
14. عالمان یهودی در کتاب تلمود درباره هویت و خصوصیات ماشیح چه می‌گویند؟ (پرسش)
15. چرا یهودیان حکومت حضرت داوود را الگوی حکومت موعود آخر الزمان می‌دانند؟ (پرسش)
16. آیا این که می‌گویند موعودگرایی یهودی در اثر ارتباط با اقوام ایرانی پدید آمد درست است؟ (پرسش)
17. آیا در تورات به منجی و ظهور او اشاره شده است؟ (پرسش)
18. براساس تورات ظهور منجی چه برکاتی دارد؟ (پرسش)
19. در تورات چه بشارت‌هایی به آمدن امام مهدی داده شده است؟ (پرسش)