پرچم‌های سیاه از خراسان

در مورد پرچم‌های سیاهی که از سمت مشرق یا خراسان به سمت کوفه حرکت می‌کنند دو نظریه وجود دارد: ۱. برخی آن را همان قیام ابومسلم خراسانی می‌دانند و پرچم‌های سیاه را به بنی عباس مرتبط می‌کنند؛ ۲. آن را پرچم‌های زمینه‌ساز ظهور حضرت مهدی S می‌دانند که از ناحیه خراسان به سمت کوفه به فرماندهی خراسانی و شعیب بن صالح برای بیعت با حضرت به سمت کوفه حرکت می‌کنند.

منطقه جغرافیایی خراسان

خراسان یکی از اقلیم‌های بزرگ ایران است که قدمتی تاریخی داشته و همواره قبل و بعد از اسلام محل برخی از حوادث مهم بوده است. این منطقه در زمان خلیفه سوم فتح شد و حاکمان مختلفی بر آن حکومت کرده‌اند و قیام‌های گوناگونی همچون قیام شعوبیه، قیام ابومسلم خراسانی و... بر علیه خلفای زمان به وقوع پیوسته است^[۱]. با شهادت امام رضاS و دفن آن حضرت در طوس به محلی برای زیارت عاشقان اهل بیتS تبدیل شد و حوادث مهمی نیز در آخرالزمان در آن روی خواهد داد^[۲].

یکی از علائم ظهور

حرکت پرچم‌های سیاه از سمت خراسان، یکی از علامات ظهور به شمار رفته و دربارۀ آن روایاتی از معصومین (ع) رسیده است. مضمون روایات^[۳] آن است که پیش از ظهور حضرت مهدی S در منطقۀ خراسان^[۴]، انقلابی برپا می‌شود و مردم در حالی که پرچم‌های سیاه به اهتزاز در آورده‌اند، به حرکت در می‌آیند. ظاهراً، پدیدار شدن این نشانه در آستانۀ ظهور و یا اندکی پیش از آن است، به گونه‌ای که در زمان ظهور، حضرت مهدی آنان را به سوی خویش فرا می‌خواند. و برخی یاران ایشان همراه آن پرچم‌‏های سیاه خواهند بود. این پرچم‌های زمینه‌ساز، از خراسان خارج می‌شود و به سوی عراق پیش می‌رود تا مانع پیشروی موج سفیانی به سمت حجاز و مکه شود، زیرا سفیانی هنگامی که در کوفه اردوگاه می‌زند، شروع به کشتن و آواره کردن خاندان محمد می‌کند. این پرچم‌ها از ویژگی‌های خاص و استعدادها و توانایی‌های بالا و امکانات زیادی برخوردار هستند؛ چه از نظر رهبری سیاسی که خراسانی رهبر سیاسی آن است و چه از نظر فرماندهی نظامی که بر عهده شعیب بن صالح است. این پرچم‌ها به سمت کوفه حرکت می‌کنند تا مانع گسترش موج سپاه سفیانی شوند. پس از این پیروزی، پرچم‌های سیاه از طریق فرستاده‌ای با مهدی بیعت می‌کنند^[۵].

خروج دو نوع پرچم‌های سیاه از طرف مشرق

در روایات از دو نوع پرچم سیاه سخن به میان آمده است که از مشرق زمین خارج می‌شوند. آن دو پرچم عبارت‌اند از:

پرچم‌های بنی عباس: آنها پرچم‌هایی هستند که از طرف مشرق خارج می‌شوند، تا باقی‌ مانده‌های حکومت اموی را از بین ببرند.
پرچم‌های سیاهی که زمینه ‌ساز ظهور مهدی است: پرچم‌هایی که از مشرق زمین خارج می‌شوند، اما از نظر دیدگاه‌ و اهداف با پرچم نوع اول تفاوت دارد^[۶].

نظریه اول: مراد از پرچم‌های سیاه، پرچم‌های بنی عباس

در مورد پرچم‌های سیاهی که نشانۀ ظهور است، اختلاف نظر وجود دارد:

برخی احتمال داده‌اند منظور از خروج پرچم‌های سیاه از خراسان، همان قیام ابو مسلم خراسانی در سال ۱۴۰ه‍.ق علیه حاکمیت هزار ماهۀ بنی امیه است‌ که به از هم‌گسستن حکومت بنی امیه و روی‌کار آمدن بنی عباس انجامید. مستند اینان، روایت زکار از امام صادق S و برخی قرائن و مؤیدات تاریخی است. در این روایت، با اشاره به نام و مشخصات ابو مسلم خراسانی، از وی به عنوان صاحب پرچم‌های سیاه، یاد شده است‌. اما این احتمال صحیح نیست، زیرا روایت زکار، از نظر سند ضعیف و غیر قابل اعتماد است. افزون بر این، تطبیق این نشانه بر شورش ابو مسلم خراسانی در پیش از یک قرن قبل از تولد مهدی و نشانه ظهور دانستن آن، بسیار بعید است. اخبار مربوط به پرچم‌های سیاه بسیار مبهم است؛ اما روشن است این پرچم‌ها ارتباطی به ظهور قائم آل محمد ندارد و نشانه آن نیست، بلکه همان پرچم‌هایی است که حدود سال ۱۳۰ ق از شرق امپراتوری اسلامی برافراشته شد و تا کوفه و سپس تا شام و بیت المقدس پیش رفت و نتیجه آن تأسیس خلافت عباسیان شد. دلایلی که ارتباط بین روایات و این رویداد تاریخی را تأیید می‌کند چنین است:

روایات مربوط به پرچم‌های سیاه از کسانی نقل شده که پیش از حکومت بنی عباس می‌زیسته‌اند؛ مثلا از ائمه معصومین (ع) پس از امام صادق در این باره روایتی نداریم. این مطلب نشان می‌دهد، مقصود از این پرچم‌ها همان پرچم‌های بنی عباس است.
در دسته‌ای از اخبار "روایات سود" هیچ اشاره‌ای به مهدی S و ظهور او نشده است. بخش دیگری هم که اشاره یا تصریح به مهدی S دارد کاملا شبیه دسته اول است. از این ‌رو، نمی‌توان آنها را تفکیک کرد و دسته اول را مربوط به پرچم‌های بنی عباس و دسته دوم را درباره پرچم‌های سیاهی که نشانه ظهور مهدی است دانست.
در بیشتر اخبار مربوط به پرچم‌های سیاه، نام خراسان یا مشرق وجود دارد، حتی در بسیاری از این احادیث به نام بنی عباس تصریح شده است. برخی از آنها هم درباره نبرد بنی عباس با بنی امیه به صراحت سخن می‌گوید. اما اینکه گفته شود عباسیان از این روایات سوء استفاده کرده و برای فریب دادن مردم، نهضت خود را بر مضمون این روایات که (درباره قائم مهدی وارد شده) تنظیم کرده و تطبیق داده‌اند، با توجه به تاریخ اسلام درست نیست، زیرا گزارش‌های تاریخی نشان می‌دهد اصل این پیش‌گویی‌ها مربوط به مهدی S نبوده، بلکه از ابتدا درباره سقوط بنی امیه و حرکت بنی عباس وارد شده است^[۷].

نظریه دوم: منظور از پرچم‌های سیاه، پرچم‌های زمینه سازان ظهور قائم S

برخی نیز می‌گویند: پرچم‌های سیاه که در روایات آمده، پرچم‌های زمینه سازان ظهور حضرت مهدی است^[۸].

روایات پرچم‌های سیاه مرتبط با ظهور امام مهدی S

روایات مربوط به پرچم‌های سیاه که ارتباط با ظهور امام مهدی S دارد، عبارت‌اند از:

امام باقر S فرمودند: «پرچم‌های سیاهی از خراسان بیرون می‌آید و به جانب کوفه به حرکت در می‌آیند. پس چون مهدی ظاهر شود، اینان وی را دعوت به بیعت می‌کنند»^[۹]. این روایت دلالت می‏‌کند بر اینکه خروج پرچم‌های سیاه نزدیک ظهور حضرت خواهد بود.
امیر المؤمنین S فرمودند: «منتظر فرج باشید از سه چیز، گفته شد: یا امیر المؤمنین، آنها چیست؟ فرمود: ... و پرچم‌های سیاه از خراسان»^[۱۰]. این پرچم‌های سیاه، نیز پس از حرکت از سمت خراسان، خود را به کوفه می‌رسانند و وقتی که امام مهدی ظهور کرد، عده‌ای را برای بیعت کردن با ایشان، به سمت او می‌فرستند. این گروه، در مدت زمان کوتاهی مسیر بین خراسان و کوفه را طی می‌کنند و ... .
امام باقر فرمودند: «گویی من گروهی را می‌بینم که از مشرق خارج شده‌اند. خواهان حق می‌شوند ولی به آنها داده نمی‌شود، سپس آن‌را می‌خواهند لکن باز هم به آنها داده نمی‌شود. هنگامی که آنان این ‌چنین وضعیتی را می‌بینند شمشیرهایشان را بر دوش قرار می‌دهند و در این حال آنچه را که خواسته بودند به آنان می‌دهند اما آنها آن‌را نمی‌پذیرند و به پا می‌خیزند و آن‌را تنها به صاحب شما می‌دهند و کشتگان آنها از جمله شهدایند»^[۱۱].^[۱۲].

نتیجه گیری

نتیجه اینکه در روایات مربوط به پرچم‌های سیاه اختلاف نظر وجود دارد برخی قائلند مراد پرچم‌های بنی عباس است و برخی نیز می‌گویند با ظهور امام مهدی S ارتباط دارد. البته با توجه به نقدهایی که مطرح شد بعید است منظور از آن اولی باشد.

پرسش مستقیم

پرسش‌های وابسته

منابع

پانویس

↑ تاریخ آستان قدس رضوی، ج۲، ص۱۱-۲۵؛ تاریخ مشهد الرضا S، ص۲۶-۵۱؛ تاریخ شهر مشهد، ص۱۳-۱۷.
↑ محمدی، حسین، رضانامه ص ۲۶۷؛ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص۲۳۰؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۲۹۲.
↑ ینابیع المودة، ص ۴۳۱؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۱۷؛ طوسی، محمد بن حسن، غیبت، ص ۴۵۲.
↑ خراسان قدیم: قسمت‌های زیادی از ایران، افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان.
↑ ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۹۴؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ج۲، ص ۱۷۱؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۹۶ـ ۲۹۸؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۳۶ ـ ۱۳۷؛ الحسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۲۳۱ـ۲۳۷.
↑ ر.ک: الحسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۲۳۱ـ۲۳۷.
↑ ر.ک: اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۹۶ـ ۲۹۸؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۳۶ ـ ۱۳۷؛ صادقی، مصطفی، تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور، ص ۱۱۷ـ ۱۱۸؛ کورانی، علی، عصر ظهور، ص ۲۲۸؛ معجم احادیث المهدی، ج ۱، ص ۶۴.
↑ ر.ک: کورانی، علی، عصر ظهور، ص۲۳۵ـ۲۳۹؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۳۶ ـ ۱۳۷.
↑ «تَنْزِلُ الرَّايَاتُ السُّودُ الَّتِي تَخْرُجُ‏ مِنْ‏ خُرَاسَانَ‏ إِلَى‏ الْكُوفَةِ فَإِذَا ظَهَرَ الْمَهْدِيُّ بَعَثَ إِلَيْهِ بِالْبَيْعَة»؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۲۱۷؛ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة،، ص ۴۵۲، ح ۴۵۷؛ معجم احادیث الامام المهدی S، ج ۳، ص ۲۷۰؛ ملاحم ابن طاووس، ص ۱۰۴.
↑ «انتظروا الفرج من ثلاث... و الرَّايَاتِ السُّودَ من خُرَاسَانَ»، مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۵۲، ص۲۳۴؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص ۲۵۱، ح ۸؛ مفید، ارشاد، ص ۳۳۶؛ صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الاثر، ص ۲۲۰.
↑ «كَأَنِّي بِقَوْمٍ قَدْ خَرَجُوا بِالْمَشْرِقِ يَطْلُبُونَ الْحَقَّ فَلَا يُعْطَوْنَهُ ثُمَّ يَطْلُبُونَهُ فَلَا يُعْطَوْنَهُ فَإِذَا رَأَوْا ذَلِكَ وَضَعُوا سُيُوفَهُمْ عَلَى عَوَاتِقِهِمْ فَيُعْطَوْنَ مَا سَأَلُوهُ فَلَا يَقْبَلُونَهُ حَتَّى يَقُومُوا وَ لَا يَدْفَعُونَهَا إِلَّا إِلَى صَاحِبِكُمْ قَتْلَاهُمْ شُهَدَاء»، نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص ۲۷۳.
↑ ر.ک: اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۹۶ـ ۲۹۸؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۹۴؛ صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۶۱۳ ـ ۶۱۴؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ج۲، ص ۱۷۲؛ الحسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۲۳۱ـ۲۳۷؛ کورانی، علی، عصر ظهور، ص۲۳۵ـ۲۳۹؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۳۶ ـ ۱۳۷.

[1] تاریخ آستان قدس رضوی، ج۲، ص۱۱-۲۵؛ تاریخ مشهد الرضا S، ص۲۶-۵۱؛ تاریخ شهر مشهد، ص۱۳-۱۷.

[2] محمدی، حسین، رضانامه ص ۲۶۷؛ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص۲۳۰؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۲۹۲.

[3] ینابیع المودة، ص ۴۳۱؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۱۷؛ طوسی، محمد بن حسن، غیبت، ص ۴۵۲.

[4] خراسان قدیم: قسمت‌های زیادی از ایران، افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان.

[5] ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۹۴؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ج۲، ص ۱۷۱؛ اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۹۶ـ ۲۹۸؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۳۶ ـ ۱۳۷؛ الحسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۲۳۱ـ۲۳۷.

[6] ر.ک: الحسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۲۳۱ـ۲۳۷.

[7] ر.ک: اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۹۶ـ ۲۹۸؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۳۶ ـ ۱۳۷؛ صادقی، مصطفی، تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور، ص ۱۱۷ـ ۱۱۸؛ کورانی، علی، عصر ظهور، ص ۲۲۸؛ معجم احادیث المهدی، ج ۱، ص ۶۴.

[8] ر.ک: کورانی، علی، عصر ظهور، ص۲۳۵ـ۲۳۹؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۳۶ ـ ۱۳۷.

[9] «تَنْزِلُ الرَّايَاتُ السُّودُ الَّتِي تَخْرُجُ‏ مِنْ‏ خُرَاسَانَ‏ إِلَى‏ الْكُوفَةِ فَإِذَا ظَهَرَ الْمَهْدِيُّ بَعَثَ إِلَيْهِ بِالْبَيْعَة»؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۲۱۷؛ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة،، ص ۴۵۲، ح ۴۵۷؛ معجم احادیث الامام المهدی S، ج ۳، ص ۲۷۰؛ ملاحم ابن طاووس، ص ۱۰۴.

[10] «انتظروا الفرج من ثلاث... و الرَّايَاتِ السُّودَ من خُرَاسَانَ»، مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۵۲، ص۲۳۴؛ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص ۲۵۱، ح ۸؛ مفید، ارشاد، ص ۳۳۶؛ صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الاثر، ص ۲۲۰.

[11] «كَأَنِّي بِقَوْمٍ قَدْ خَرَجُوا بِالْمَشْرِقِ يَطْلُبُونَ الْحَقَّ فَلَا يُعْطَوْنَهُ ثُمَّ يَطْلُبُونَهُ فَلَا يُعْطَوْنَهُ فَإِذَا رَأَوْا ذَلِكَ وَضَعُوا سُيُوفَهُمْ عَلَى عَوَاتِقِهِمْ فَيُعْطَوْنَ مَا سَأَلُوهُ فَلَا يَقْبَلُونَهُ حَتَّى يَقُومُوا وَ لَا يَدْفَعُونَهَا إِلَّا إِلَى صَاحِبِكُمْ قَتْلَاهُمْ شُهَدَاء»، نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص ۲۷۳.

[12] ر.ک: اسماعیلی، اسماعیل، بررسی نشانه‌های ظهور، چشم به راه مهدی، ص ۲۹۶ـ ۲۹۸؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۹۴؛ صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص۶۱۳ ـ ۶۱۴؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ج۲، ص ۱۷۲؛ الحسنی، سید نذیر، مصلح کل، ص۲۳۱ـ۲۳۷؛ کورانی، علی، عصر ظهور، ص۲۳۵ـ۲۳۹؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۳۶ ـ ۱۳۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]