آمادگی نظامی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{امامت}}
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[آمادگی نظامی در قرآن]] - [[آمادگی نظامی در فقه سیاسی]]| پرسش مرتبط  = }}
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[آمادگی نظامی در قرآن]] - [[آمادگی نظامی در حدیث]] - [[آمادگی نظامی در نهج البلاغه]] - [[آمادگی نظامی در سیره پیامبر خاتم]] - [[آمادگی نظامی در فقه سیاسی]]| پرسش مرتبط  = آمادگی نظامی (پرسش)}}


==مقدمه==
[[آیات]] و [[روایت]] بر اهمیت '''آمادگی نظامی''' تاکید دارند. رفع موانع برای [[ایمان آوردن]] انسان‌های مستعد، جلوگیری از هم‌دستی برخی از [[جوامع]] با دشمنان [[اسلام]]، زمینه‌سازی برای پیمان‌های نظامی [[اهل‌کتاب]] با [[مسلمانان]]، ایجاد ضمانت اجرایی آن و پرداخت [[جزیه]] به [[حکومت اسلامی]] از آثار آمادگی نظامی است. [[وجوب]] آمادگی نظامی، اهتمام [[پیامبر]]{{صل}} و سایر [[پیامبران]]، و [[لزوم]] [[حفظ]] آمادگی نظامی دلیل بر اهمیت آمادگی نظامی است. از ابعاد نظامی می‌توان به تهیه و ساخت [[سلاح]]، [[آموزش]] [[فنون]] رزم آوری، گرداوری اطلاعات و... اشاره کرد.
[[قرآن کریم]]، در [[آیات]] {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ إِلَى الْمَلَإِ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ مِنْ بَعْدِ مُوسَى إِذْ قَالُوا لِنَبِيٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنَا مَلِكًا نُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ قَالَ هَلْ عَسَيْتُمْ إِنْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ أَلَّا تُقَاتِلُوا قَالُوا وَمَا لَنَا أَلَّا نُقَاتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَقَدْ أُخْرِجْنَا مِنْ دِيَارِنَا وَأَبْنَائِنَا فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ تَوَلَّوْا إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ}}<ref>«آیا به (سرگذشت) بزرگان بنی اسرائیل پس از موسی ننگریسته‌ای که به پیامبری که داشتند گفتند: پادشاهی بر ما بگمار تا در راه خداوند کارزار کنیم. گفت: آیا گمان نمی‌کنید که اگر جنگ بر شما مقرّر شود، کارزار نکنید؟ گفتند: چرا در راه خداوند جنگ نکنیم در حالی که ما از سرزمینمان رانده و از فرزندانمان مانده‌ایم؛ اما چون بر آنان جنگ مقرر شد جز تنی چند رو گرداندند و خداوند به (احوال) ستمکاران داناست» سوره بقره، آیه ۲۴۶.</ref>، {{متن قرآن|وَإِذْ غَدَوْتَ مِنْ أَهْلِكَ تُبَوِّئُ الْمُؤْمِنِينَ مَقَاعِدَ لِلْقِتَالِ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«و به یادآور که پگاهان از خانواده‌ات جدا شدی در حالی که مؤمنان را در سنگرها برای پیکار (احد) جای می‌دادی و خداوند شنوای داناست» سوره آل عمران، آیه ۱۲۱.</ref>، {{متن قرآن|الَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِلَّهِ وَالرَّسُولِ مِنْ بَعْدِ مَا أَصَابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَاتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِيمٌ}}<ref>«کسانی که به (فراخوان) خداوند و پیامبر پس از آسیب دیدن پاسخ گفتند ، برای کسانی از آنان که نیکی و پرهیزگاری ورزیده‌اند پاداشی سترگ خواهد بود» سوره آل عمران، آیه ۱۷۲.</ref>، {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید  و از مرزها نگهبانی کنید  و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.</ref>، {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ فَانْفِرُوا ثُبَاتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمِيعًا}}<ref>«ای مؤمنان! آمادگی‌تان  را حفظ کنید و دسته دسته یا همگان با هم (برای جهاد) به راه افتید» سوره نساء، آیه ۷۱.</ref>،  {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا ضَرَبْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَتَبَيَّنُوا وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَى إِلَيْكُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فَعِنْدَ اللَّهِ مَغَانِمُ كَثِيرَةٌ كَذَلِكَ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلُ فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَتَبَيَّنُوا إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا}}<ref>«ای مؤمنان، چون (برای جهاد) در راه خداوند به سفر می‌روید خوب بررسی کنید و به کسی که به شما ابراز اسلام می‌کند  نگویید: تو مؤمن نیستی، که بخواهید کالای ناپایدار  این جهان را بجویید زیرا غنیمت‌های بسیار نزد خداوند است؛ خود نیز در گذشته چنین بودید و خداوند» سوره نساء، آیه ۹۴.</ref>، {{متن قرآن|وَإِذَا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرَائِكُمْ وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً وَاحِدَةً وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِنْ كَانَ بِكُمْ أَذًى مِنْ مَطَرٍ أَوْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَكُمْ وَخُذُوا حِذْرَكُمْ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا}}<ref>«و (به هنگام خطر) چون در میان ایشان بودی و برای آنان نماز برپا داشتی باید گروهی از ایشان با تو (به نماز) ایستند و جنگ‌افزارهایشان را (نیز) با خود بردارند و چون به سجده روند (و رکعت دیگر را فرادی تمام کنند) باید پس شما بایستند و پس از آن دسته دیگری که نماز نخوانده‌اند با تو نماز بگزارند و (اینان نیز) باید آمادگی (خود را حفظ کنند) و جنگ‌افزارهای خودشان را با خود بردارند؛ کافران دوست می‌دارند که شما از جنگ‌افزارها و بار و بنه خویش غفلت ورزید و آنان با یک تاخت بر شما بتازند؛ و اگر از باران در سختی باشید با بیمار شوید، گناهی بر شما نیست که جنگ‌افزارها را با خود برندارید و (به هر روی) آمادگی‌تان را حفظ کنید؛ خداوند برای کافران عذابی خواری‌آفرین آماده کرده است» سوره نساء، آیه ۱۰۲.</ref>، {{متن قرآن|وَلَا تَهِنُوا فِي ابْتِغَاءِ الْقَوْمِ إِنْ تَكُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ يَأْلَمُونَ كَمَا تَأْلَمُونَ وَتَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ مَا لَا يَرْجُونَ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا}}<ref>«و در پیجویی  گروه (مشرکان) سست نشوید، اگر شما (در پیکار با آنها) به رنج افتاده‌اید آنان نیز چون شما به رنج افتاده‌اند و شما به خداوند امیدی دارید که آنان ندارند و خداوند دانایی فرزانه است» سوره نساء، آیه ۱۰۴.</ref>،  {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفًا فَلَا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبَارَ}}<ref>«ای مؤمنان! چون با انبوه کافران رویاروی شدید از آنان واپس مگریزید!» سوره انفال، آیه ۱۵.</ref>، {{متن قرآن|وَمَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفًا لِقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيِّزًا إِلَى فِئَةٍ فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ}}<ref>«و هر کس در آن روز از آنان واپس گریزد - مگر آنکه برای کارزاری (بهتر) کناره جوید یا جوینده جایی (بهتر) نزد گروهی (خودی) باشد- خشم خداوند را به گردن گرفته و جایگاه (نهایی) او دوزخ است و (این) پایانه، بد است» سوره انفال، آیه ۱۶.</ref>، {{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ}}<ref>«و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده  در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس می‌افکنید؛ و نیز جز آنها کسانی دیگر را که شما نمی‌شناسید (اما) خداوند آنان را می‌شناسد؛ و آنچه در راه خداوند ببخشید، به شما تمام باز خواهند داد» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref>، {{متن قرآن|انْفِرُوا خِفَافًا وَثِقَالًا وَجَاهِدُوا بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ}}<ref>«سبکبار و گرانبار رهسپار شوید و با مال و جانتان در راه خداوند جهاد کنید؛ این، اگر بدانید برای شما بهتر است» سوره توبه، آیه ۴۱.</ref>، {{متن قرآن|وَلَوْ أَرَادُوا الْخُرُوجَ لَأَعَدُّوا لَهُ عُدَّةً وَلَكِنْ كَرِهَ اللَّهُ انْبِعَاثَهُمْ فَثَبَّطَهُمْ وَقِيلَ اقْعُدُوا مَعَ الْقَاعِدِينَ}}<ref>«اگر (به راستی) می‌خواستند رهسپار گردند ساز و برگی برای آن فراهم می‌آوردند ولی خداوند روانه شدن آنان را خوش نداشت پس آنان را به درنگ کردن واداشت و (به آنها) گفته شد: با (خانه) نشستگان همنشین باشید!» سوره توبه، آیه ۴۶.</ref>، {{متن قرآن|لَوْ خَرَجُوا فِيكُمْ مَا زَادُوكُمْ إِلَّا خَبَالًا وَلَأَوْضَعُوا خِلَالَكُمْ يَبْغُونَكُمُ الْفِتْنَةَ وَفِيكُمْ سَمَّاعُونَ لَهُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ}}<ref>«اگر در میان شما روانه می‌شدند جز شرّ به شما نمی‌افزودند و در میان شما برای ایجاد آشوب رخنه می‌کردند و آنان میان شما جاسوسانی دارند  و خداوند به (حال) ستمگران داناست» سوره توبه، آیه ۴۷.</ref>،  {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قَاتِلُوا الَّذِينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ وَلْيَجِدُوا فِيكُمْ غِلْظَةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! با کافرانی که نزدیک شمایند جنگ کنید و باید در شما صلابت بیابند و بدانید که خداوند با پرهیزگاران است» سوره توبه، آیه ۱۲۳.</ref>، {{متن قرآن|وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَكُمْ لِتُحْصِنَكُمْ مِنْ بَأْسِكُمْ فَهَلْ أَنْتُمْ شَاكِرُونَ}}<ref>«و برای شما ساختن زرهی را به او آموختیم تا از (گزند) جنگتان  نگه دارد پس آیا شما سپاسگزار هستید؟» سوره انبیاء، آیه ۸۰.</ref>، {{متن قرآن|وَلَقَدْ آتَيْنَا دَاوُودَ مِنَّا فَضْلًا يَا جِبَالُ أَوِّبِي مَعَهُ وَالطَّيْرَ وَأَلَنَّا لَهُ الْحَدِيدَ}}<ref>«و به راستی به داوود از نزد خود بخششی ارزانی داشتیم؛ ای کوه‌ها و پرندگان با وی همنوا شوید! و آهن را برای او نرم کردیم» سوره سبأ، آیه ۱۰.</ref> به صراحت یا اشاره، به موضوع [[آمادگی نظامی]] پرداخته و مباحث متنوعی را در میان [[مفسّران]] پدید آورده است که مهم‌ترین آنها عبارت است از:
# [[هدف]] و آثار آمادگی نظامی؛
#اهمّیّت آمادگی نظامی؛
#ابعاد آمادگی نظامی، شامل تهیّه و ساخت [[سلاح]] و ادوات [[جنگی]]، [[آموزش]] [[فنون]] رزم‌آوری، [[آماده‌سازی روحی]] و [[معنوی]] [[رزمندگان]]، تأمین و گردآوری اطلاعات، برگزاری رزمایش‌های نظامی، تخصیص بودجه‌های نظامی و [[مرزبانی]].


برجسته‌ترین واژگان شناسای این مدخل در [[قرآن]]، عبارت است از:
== مقدمه ==
#'''اعداد:''' فراهم آوردن تفصیلی و دقیق هر چیز.<ref> التحقیق، ج ۸، ص ۵۱، «عدّ».</ref> این واژه، در [[آیه]] {{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ}}<ref>«و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس می‌افکنید؛ و نیز جز آنها کسانی دیگر را که شما نمی‌شناسید (اما) خداوند آنان را می‌شناسد؛ و آنچه در راه خداوند ببخشید، به شما تمام باز خواهند داد» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref> آمده و [[مؤمنان]] را به گردآوری همه امکانات [[نبرد]] فراخوانده است.
[[قرآن کریم]]، در [[آیات]] مختلفی از [[قرآن کریم]]<ref>سوره بقره، آیه ۲۴۶، سوره آل عمران، آیات ۱۲۱،  ۱۷۲، ۲۰۰، سوره نساء، آیات ۷۱، ۹۴، ۱۰۲، ۱۰۴، سوره انفال، آیات ۱۶، ۶۰، سوره توبه، آیات ۴۱،  ۴۶، ۴۷، ۱۲۳، سوره انبیاء، آیه ۸۰،  سوره سبأ، آیه ۱۰.</ref> به صراحت یا اشاره، به موضوع آمادگی نظامی پرداخته و مباحث متنوعی را در میان [[مفسّران]] پدید آورده است که مهم‌ترین آنها عبارت است از: [[هدف]] و آثار آمادگی نظامی؛ اهمّیّت آمادگی نظامی و ابعاد آمادگی نظامی، شامل تهیّه و ساخت [[سلاح]] و ادوات [[جنگی]]، [[آموزش]] [[فنون]] رزم‌آوری، آماده‌سازی روحی و معنوی [[رزمندگان]]، تأمین و گردآوری اطلاعات، برگزاری رزمایش‌های نظامی، تخصیص بودجه‌های نظامی و [[مرزبانی]]<ref>[[تقی صادقی|صادقی]] و [[رضا خراسانی‌نژاد|خراسانی‌نژاد]]، [[آمادگی نظامی (مقاله)|مقاله «آمادگی نظامی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱؛ [[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۱ (کتاب)|دانشنامه فقه سیاسی]]، ص ۴۴.</ref>.
# '''[[حذر]]:''' [[پرهیز]] همراه با [[خوف]] و [[اضطراب]].<ref> التحقیق، ج ۲، ص ۱۸۲، «حذر».</ref>  این واژه در آیات {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَكُمْ فَانْفِرُوا ثُبَاتٍ أَوِ انْفِرُوا جَمِيعًا}}<ref>«ای مؤمنان! آمادگی‌تان  را حفظ کنید و دسته دسته یا همگان با هم (برای جهاد) به راه افتید» سوره نساء، آیه ۷۱.</ref> و {{متن قرآن|وَإِذَا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرَائِكُمْ وَلْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً وَاحِدَةً وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِنْ كَانَ بِكُمْ أَذًى مِنْ مَطَرٍ أَوْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَكُمْ وَخُذُوا حِذْرَكُمْ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا}}<ref>«و (به هنگام خطر) چون در میان ایشان بودی و برای آنان نماز برپا داشتی باید گروهی از ایشان با تو (به نماز) ایستند و جنگ‌افزارهایشان را (نیز) با خود بردارند و چون به سجده روند (و رکعت دیگر را فرادی تمام کنند) باید پس شما بایستند و پس از آن دسته دیگری که نماز نخوانده‌اند با تو نماز بگزارند و (اینان نیز) باید آمادگی (خود را حفظ کنند) و جنگ‌افزارهای خودشان را با خود بردارند؛ کافران دوست می‌دارند که شما از جنگ‌افزارها و بار و بنه خویش غفلت ورزید و آنان با یک تاخت بر شما بتازند؛ و اگر از باران در سختی باشید با بیمار شوید، گناهی بر شما نیست که جنگ‌افزارها را با خود برندارید و (به هر روی) آمادگی‌تان را حفظ کنید؛ خداوند برای کافران عذابی خواری‌آفرین آماده کرده است» سوره نساء، آیه ۱۰۲.</ref> آمده و مؤمنان، [[مأمور]] برگرفتن {{متن قرآن|حِذْرَ}} ([[جنگ‌افزار]]) شده‌اند.
#'''ربط:''' محکم بستن و پیوند دادن چیزی برای ثابت ماندن بر حالت نخستین.<ref>التحقیق، ج ۴، ص ۲۸، «ربط».</ref> مشتقّات این واژه، در آیه {{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ}}<ref>«و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده  در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس می‌افکنید؛ و نیز جز آنها کسانی دیگر را که شما نمی‌شناسید (اما) خداوند آنان را می‌شناسد؛ و آنچه در راه خداوند ببخشید، به شما تمام باز خواهند داد» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref> و {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید  و از مرزها نگهبانی کنید  و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.</ref> به مفهوم مرزبانی آمده است. مفسّران، در دلالت واژه‌های حذر و اعداد و نیز واژه رباط در آیه {{متن قرآن|وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ}}<ref>«و آنچه در توان دارید از نیرو و اسبان آماده  در برابر آنان فراهم سازید که بدان دشمن خداوند و دشمن خود را به هراس می‌افکنید؛ و نیز جز آنها کسانی دیگر را که شما نمی‌شناسید (اما) خداوند آنان را می‌شناسد؛ و آنچه در راه خداوند ببخشید، به شما تمام باز خواهند داد» سوره انفال، آیه ۶۰.</ref> بر آمادگی نظامی اتّفاق نظر دارند؛ امّا درباره دلالت واژه رباط بر [[آمادگی نظامی]] در [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! شکیبایی ورزید و یکدیگر را به شکیب فرا خوانید  و از مرزها نگهبانی کنید  و از خداوند پروا بدارید باشد که رستگار شوید» سوره آل عمران، آیه ۲۰۰.</ref> دو گونه سخن گفته‌اند که یکی از آنها دربرگیرنده همین مفهوم است.<ref>جامع‌البیان، مج۳، ج۴، ص۲۹۲ و ۲۹۳؛ مجمع‌البیان، ج۲، ص ۹۱۸.</ref><ref>[[تقی صادقی|صادقی]] و [[رضا خراسانی‌نژاد|خراسانی‌نژاد]]، [[آمادگی نظامی (مقاله)|مقاله «آمادگی نظامی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>


==[[هدف]] و آثار آمادگی نظامی==
== [[هدف]] و آثار آمادگی نظامی ==
[[جوامع انسانی]] براساس نیازهای مشترک پدید آمده‌اند و تضاد منافع، بروز [[جنگ]] میان آنان را ناگزیر ساخته است؛ از این رو، آمادگی نظامی از ضروریّات [[حیات اجتماعی]] به شمار رفته، پذیرفته‌ترین هدفِ آن، [[حفاظت]] از منافع [[مادّی]] و معنویِ فردی و [[اجتماعی]] است. این معنا مورد [[پذیرش]] [[قرآن]] است<ref>سوره انفال، آیه ۶۰.</ref> .


==اهمیت آمادگی نظامی==
هدف از آمادگی مستمر نظامی، جلوگیری از تجاوز دشمنان شناخته شده و ناشناس به [[حریم]] [[مادّی]] و [[معنوی]] [[اسلام]] و [[مسلمانان]] است. موارد ذیل را نیز از آثار آمادگی نظامی برشمرده‌اند: رفع موانع برای [[ایمان آوردن]] انسان‌های مستعد<ref>التفسیرالکبیر، ج ۱۵، ص ۱۸۶؛ فی ظلال، ج ۳، ص ۱۵۴۳.</ref>، جلوگیری از هم‌دستی برخی از [[جوامع]] با [[دشمنان اسلام]]<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۵، ص ۱۸۶؛ مراغی، مج ۴، ج ۱۰، ص ۲۵.</ref>، [[زمینه‌سازی]] برای [[پیمان‌های نظامی]] [[اهل‌کتاب]] با مسلمانان، ایجاد ضمانت اجرایی آن و پرداخت [[جزیه]] به [[حکومت اسلامی]]<ref> التفسیر الکبیر، ج ۱۵، ص ۱۸۶؛ بیان المعانی، ج ۵، ص ۳۰۶.</ref>.<ref>[[تقی صادقی|صادقی]] و [[رضا خراسانی‌نژاد|خراسانی‌نژاد]]، [[آمادگی نظامی (مقاله)|مقاله «آمادگی نظامی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>


===[[وجوب]] آمادگی نظامی===
== اهمیت آمادگی نظامی ==
شماری از [[آیات]] با تعابیر گوناگون به نقش برجسته این موضوع پرداخته‌اند:
# [[وجوب]] آمادگی نظامی: [[قرآن]] کریم<ref>سوره انفال، آیه ۶۰؛ سوره توبه، آیه ۴۱.</ref> به آمادگی نظامی [[فرمان]] داده است. گروهی از [[فقیهان]] و [[مفسّران]]، آمادگی نظامی را [[واجب]] [[عینی]]<ref>احکام‌القرآن، ج ۲، ص ۹۵۴ و ۹۵۵؛ التفسیر الکبیر، ج ۱۵، ص۱۸۵.</ref> و گروهی دیگر، [[واجب کفایی]] دانسته‌اند<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۶، ص ۷۲.</ref>؛ از این رو، آمادگی نظامی از نظر وجوب و اهمّیّت در [[حکم جهاد]] است<ref>فی ظلال، ج ۳، ص ۱۵۴۳.</ref>.
# اهتمام [[پیامبر گرامی اسلام]]: عزیمت [[رسول خدا]] در آستانه [[جنگ اُحد]] برای استقرار [[مجاهدان]] در پایگاه‌های [[جنگی]]<ref>سوره آل عمران، آیه ۱۲۱.</ref> نشانه اهتمام خاص [[پیامبر]] {{صل}} به آمادگی نظامی است<ref>راهنما، ج ۳، ص ۴۰.</ref>.
# اهتمام سایر [[پیامبران]]: پاسخ مثبت [[پیامبری]] از [[بنی‌اسرائیل]] به درخواست [[مردم]] و تعیین فرمانده که از ضروریّات آمادگی نظامی است<ref>سوره بقره، آیات ۲۴۶ و ۲۴۷.</ref> نمونه‌ای از اهتمام سایر [[پیامبران]] است. از دیگر نمونه‌های آن، زره‌‌سازی [[حضرت داوود]] است<ref>سوره انبیاء، آیه ۸۰،  سوره سبأ، آیه ۱۰-۱۱.</ref>.
# آمادگی نظامی نشانه [[ایمان]]: از دید [[مفسّران]]، [[نکوهش]] [[خداوند]] از [[منافقان]] که ساز و برگ [[جنگی]] را پیش از [[نبرد]] فراهم نیاورده‌اند<ref>سوره توبه، آیه ۴۶.</ref> از نشانه‌های نفاق و باعث سلب [[توفیق]] [[جهاد]] از آنان است<ref> المنیر، ج ۱۰، ص ۲۳۷.</ref>.
# [[ستایش]] از مجروحان آماده رزم: [[قرآن]]<ref>سوره آل عمران، آیه ۱۷۲.</ref> به ستایش از مجروحانی پرداخته که پس از زخمی شدن در نبرد [[اُحد]]، با رساندن خود به [[جبهه]] [[جنگ]]، آمادگی‌شان را اعلام کرده‌اند<ref>تفسیر نمونه، ج۳، ص۱۷۶؛ تفسیر راهنما، ج۳، ص ۱۷۸ و ۱۷۹.</ref>.
# [[لزوم]] [[حفظ]] آمادگی نظامی در [[نماز]]:
نماز، بر سایر عبادت‌ها [[برتری]] دارد؛ امّا نمی‌تواند مانع از آمادگی نظامی شده، [[مسلمانان]] را از رویارویی با [[دشمن]] باز دارد؛ از این رو خداوند [[دستور]] داده است [[مجاهدان]]، جنگ افزارهای خود را در حال نماز در دست داشته باشند<ref>سوره نساء، آیه ۱۰۲.</ref>.<ref>[[تقی صادقی|صادقی]] و [[رضا خراسانی‌نژاد|خراسانی‌نژاد]]، [[آمادگی نظامی (مقاله)|مقاله «آمادگی نظامی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>


===اهتمام [[پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}}===
== ابعاد آمادگی نظامی ==
# تهیه و ساخت [[سلاح]] و ادوات [[جنگی]]: برخی [[مفسّران]]<ref>سوره انفال، آیه ۶۰.</ref> آمادگی نظامی را به ادوات جنگی رایج در [[صدر اسلام]] منحصر دانسته‌اند. آنان به ظاهرِ روایاتی از [[رسول‌خدا]] {{صل}} تمسّک جسته‌اند که فرموده: مقصود از قوّه در [[آیه]] مزبور، همان [[شمشیر]] یا [[تیراندازی]] یا سپر است<ref>جامع‌البیان، مج۶، ج۱۰، ص ۳۹ و ۴۰؛ الدرّالمنثور، ج ۴، ص ۸۳ ۸۶؛ البرهان، ج ۲، ص ۷۰۶ و ۷۰۷.</ref>؛ برخی از [[روایات]] نیز به عمومیّت هرگونه سلاحی تصریح می‌کنند<ref>قمی، ج ۱، ص ۲۷۷؛ جامع البیان، مج ۶، ج ۱۰، ص ۴۰.</ref>.


===[[آمادگی نظامی]] نشانه [[ایمان]]===
[[پیامبر اکرم]] {{صل}} نیز به گردآوری و ساخت سلاح‌های پیشرفته [[روزگار]] خود اهتمام ویژه‌ای داشت؛ چنان‌که برای [[تأمین نیاز]] تسلیحاتی [[سپاه اسلام]] در ایام [[جنگ حنین]]، زره‌هایی را از [[صفوان بن امیّه]] [[قرض]] گرفت<ref> المغازی، ج ۳، ص ۸۹۰.</ref> و در [[غزوه خیبر]]، با بهره‌گیری از اطلاعات یک یهودیِ [[اسیر]]، به [[انبار]] سلاح [[دشمن]] دست یافت و [[مسلمانان]] برای نخستین بار، "منجنیق" (بزرگ‌ترین سلاح جنگی آن [[روزگار]] برای پرتاب سنگ) و "دبابه" (اتاقکی چوبی، پوشیده از چرم که در آن پنهان شده و برای رخنه در دیوار قلعه به آن نزدیک می‌شدند) را به کار گرفتند<ref>المغازی، ج ۲، ص ۶۴۷ و ۶۴۸.</ref>. بنابراین، با توجّه [[آیات قرآن]] و [[سیره پیامبر]]، [[مسلمانان]] نه تنها باید پیشرفته‌ترین سلاح‌های هر عصر را به دست آورند، بلکه خود باید آنها را بسازند تا از [[وابستگی]] به [[بیگانگان]] [[رهایی]] یابند<ref>المنار، ج۱۰، ص۶۲؛ مراغی، مج۴، ج۱۰، ص ۲۴.</ref>.
# [[آموزش]] [[فنون]] رزم آوری: از مهم‌ترین نشانه‌های اهتمام [[رسول‌خدا]] به [[آماده‌سازی]] نیروهای رزمی، آن است که او خود مسابقه‌های اسب‌سواری و تیراندازی برگزار می‌کرد و برد و باخت [[مالی]] را در آن روا می‌شمرد. این [[حکم]]، همواره نزد [[فقیهان]] (در باب [[سبق و رمایه]]) مسلّم شمرده شده است<ref>جواهرالکلام، ج ۲۸، ص ۲۱۲.</ref>.


===[[ستایش]] از مجروحان آماده رزم===
نمونه روشن بهره‌گیری مسلمانان از روش‌های نظامی، حفر [[خندق]] در نبرد [[احزاب]] است که برای جلوگیری از ورود [[دشمن]] به [[مدینه]]، با پیشنهاد [[سلمان فارسی]] و [[دستور پیامبر]] برای نخستین بار، انجام و دشمن با [[شکست]] رو به رو شد<ref>تاریخ طبری، ج ۲، ص ۹۱ و ۹۲؛ یعقوبی، ج ۲، ص ۵۰.</ref>. [[استتار]] (استفاده از موانع طبیعی و [[غیر طبیعی]] برای پنهان ماندن از دید دشمن) یکی دیگر از تاکتیک‌های [[جنگی]] است که مواردی از [[سیره]]<ref>المغازی، ج۳، ص۸۹۷ و ج۱، ص ۱۱؛ سیره ابن‌کثیر، ج ۲، ص ۱۶۵؛ فروغ ابدیت، ج ۱، ص ۴۹۶ ـ ۴۹۸.</ref> و نیز [[شأن نزول]] [[سوره عادیات]] به آن اشاره دارد<ref>قرطبی، ج ۲۰، ص ۱۰۷و۱۰۸.</ref>.
 
# آماده‌سازی روحی [[رزمندگان]]: از برخی آیات استفاده می‌شود که توان‌مندی [[روحی]] و [[معنوی]] رزمندگان [[اسلام]]، از ابعاد مهمّ آمادگی نظامی است<ref>سوره انفال، آیه ۶۰، سوره آل عمران، آیه ۲۰۰، سوره توبه، آیه ۴۶.</ref>.<ref> تفسیر الجواهر، مج ۱، ج ۲، ص ۱۹۸؛ نمونه، ج ۷، ص ۴۳۴؛ راهنما، ج۳، ص۲۶۸.</ref>
===[[لزوم]] [[حفظ]] آمادگی نظامی در [[نماز]]===
# تأمین و گردآوری اطلاعات: از آیاتی که [[ضرورت]] ایجاد تشکیلات اطّلاعاتی از آن برداشت می‌شود آیه ۷۱ و ۹۴ سوره نساء، است که [[مؤمنان]] را به برگرفتن "[[حذر]]" [[مأمور]] ساخته و از لوازم مصونیّت از آسیب [[دشمن]]، [[شناخت]] موقعیّت جغرافیایی استقرار دشمن و نیروی [[جنگی]] او و هم‌چنین [[آگاهی]] از نقاط [[اختلاف]] و اتّفاق [[دشمنان]] متعدّد است<ref>المنیر، ج ۵، ص ۱۵۱؛ المنار، ج ۵، ص ۲۵۰.</ref>. از [[سیره]] [[رسول]] {{صل}} استفاده می‌شود که، به یکی از شیوه‌های ذیل به گردآوری اطّلاعات و خنثی‌سازی فعّالیّت‌های [[جاسوسی]] دشمن [[اقدام]] می‌کرد:
 
## اعزام جاسوس به درون اردوگاه‌های دشمن برای آگاهی از موقعیّت جغرافیایی، شمار نیروهای دشمن و توان رزمی آنها،
==ابعاد آمادگی نظامی==
## خبریابی از نیروهای محلّی در نقاط گوناگون،
===تهیه و ساخت [[سلاح]] و ادوات [[جنگی]]===
## تشکیل گروه‌های توان‌مند ضدّ اطلاعات<ref>مفاهیم‌القرآن، ج ۲، ص ۵۵۵.</ref>.
 
# رزمایش‌های نظامی: یکی از ضرورترین ابعاد آمادگی نظامی که در [[آمادگی روحی]] و رزمی نیروها مؤثّر است و [[قدرت]] [[مسلمانان]] را به دشمن نشان می‌دهد، رزمایش‌های نظامی و نمایش قدرت است. نیروهای نظامی نه تنها باید در کاربرد همه سلاح‌ها و [[فنون]] رزمی مهارت داشته باشند، بلکه باید این توان را به نمایش گذاشته، با ایجاد [[رعب]] و [[هراس]] در [[دل]] دشمن، [[فکر]] [[تجاوز]] را از [[ذهن]] او بیرون آورند. شاید بتوان رزمایش نظامی را از آنچه [[قرآن]] درباره سان دیدن [[سلیمان]] از اسب‌های [[جنگی]] بیان کرده، استفاده کرد<ref>سوره ص، آیه ۳۱.</ref>. در [[سیره]] [[رسول‌خدا]] نیز این مورد از جای‌گاهی ویژه برخوردار بوده است<ref>المغازی، ج ۲، ص ۷۳۵ و ۷۳۶؛ سیره ابن‌هشام، ج ۴، ص ۳۷۱؛ سیره‌ ابن‌ کثیر، ج۳، ص ۱۴۷.</ref>. نمایش [[قدرت]]، موجب شد که در [[دل]] [[کفار]] [[هراس]] افتاده، [[فکر]] هرگونه مقاومتی از [[ذهن]] آنان رخت بربندد؛ در نتیجه، مرکز [[کفر]] و [[شرک]]، صبح‌گاهان، بدون [[خون‌ریزی]] به تصرّف [[سپاه اسلام]] درآمد.
===[[آموزش]] [[فنون]] رزم آوری===
# تخصیص بودجه‌های نظامی: همه ابعاد آمادگی نظامی، [[نیازمند]] [[پشتیبانی]] [[مالی]] است<ref>سوره انفال، آیه ۶۰.</ref>. پس از دستور آماده‌باش نظامی به [[انفاق در راه خدا]] پرداخته است. در بسیاری از [[آیات قرآن]]، [[سخن]] از [[انفاق]] آمده؛ امّا به طور مسلّم یکی از موارد اساسی انفاق، اختصاص بودجه‌های نظامی است<ref>نمونه، ج ۷، ص ۲۲۹.</ref>. تأمین بودجه نظامی، از [[وظایف]] [[حکومت اسلامی]] است؛ امّا هنگام نیاز، بر دوش یکایک [[مسلمانان]] نیز نهاده شده است<ref>مراغی، مج ۴، ج ۱۰، ص ۱۲۴.</ref>.
 
# مرزبانی: از برجسته‌ترین نشانه‌های آمادگی نظامی، [[هوشیاری]] در حراست از مرزهاست. گروهی درباره جایگاه مرزبانی معتقدند که [[هدف]] نهایی از آمادگی نظامی، جز با "مرزبانی" کامل نخواهد شد<ref>مراغی، مج ۴، ج ۱۰، ص ۲۴ و ۲۵.</ref> و مرزبانی را از نشانه‌های [[تقوا]] شمرده‌اند<ref>راهنما، ج ۳، ص ۲۶۸.</ref>. [[روایات]] [[پیشوایان معصوم]] {{عم}} نیز بر این مسأله تأکید دارد. مهم‌ترین فایده مرزبانی، رسیدن سریع [[اخبار]] و اطلاعات از تحرّکات [[دشمن]] به مرکز حکومت اسلامی است<ref>[[تقی صادقی|صادقی]] و [[رضا خراسانی‌نژاد|خراسانی‌نژاد]]، [[آمادگی نظامی (مقاله)|مقاله «آمادگی نظامی»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱.</ref>.
=== [[آماده‌سازی روحی]] [[رزمندگان]]===
 
===تأمین و گردآوری اطلاعات===
 
===رزمایش‌های نظامی===
==تخصیص بودجه‌های نظامی==
 
===[[مرزبانی]]===


== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
* [[پرونده:000052.jpg|22px]] [[تقی صادقی|صادقی]] و [[رضا خراسانی‌نژاد|خراسانی‌نژاد]]، [[آمادگی نظامی (مقاله)|مقاله «آمادگی نظامی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۱''']]
# [[پرونده:000052.jpg|22px]] [[تقی صادقی|صادقی]] و [[رضا خراسانی‌نژاد|خراسانی‌نژاد]]، [[آمادگی نظامی (مقاله)|مقاله «آمادگی نظامی»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۱''']]
# [[پرونده: 1100699.jpg|22px]] [[عباس علی عمید زنجانی|عمید زنجانی، عباس علی]]، [[دانشنامه فقه سیاسی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه فقه سیاسی ج۱''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


خط ۴۹: خط ۴۶:
{{پانویس}}
{{پانویس}}


[[رده:مدخل]]
[[رده:اصطلاحات سیاسی]]
[[رده:آمادگی نظامی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۵۷

آمادگی نظامی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آمادگی نظامی در قرآن - آمادگی نظامی در فقه سیاسی - پرسش مرتبط ندارد

آیات و روایت بر اهمیت آمادگی نظامی تاکید دارند. رفع موانع برای ایمان آوردن انسان‌های مستعد، جلوگیری از هم‌دستی برخی از جوامع با دشمنان اسلام، زمینه‌سازی برای پیمان‌های نظامی اهل‌کتاب با مسلمانان، ایجاد ضمانت اجرایی آن و پرداخت جزیه به حکومت اسلامی از آثار آمادگی نظامی است. وجوب آمادگی نظامی، اهتمام پیامبر(ص) و سایر پیامبران، و لزوم حفظ آمادگی نظامی دلیل بر اهمیت آمادگی نظامی است. از ابعاد نظامی می‌توان به تهیه و ساخت سلاح، آموزش فنون رزم آوری، گرداوری اطلاعات و... اشاره کرد.

مقدمه

قرآن کریم، در آیات مختلفی از قرآن کریم[۱] به صراحت یا اشاره، به موضوع آمادگی نظامی پرداخته و مباحث متنوعی را در میان مفسّران پدید آورده است که مهم‌ترین آنها عبارت است از: هدف و آثار آمادگی نظامی؛ اهمّیّت آمادگی نظامی و ابعاد آمادگی نظامی، شامل تهیّه و ساخت سلاح و ادوات جنگی، آموزش فنون رزم‌آوری، آماده‌سازی روحی و معنوی رزمندگان، تأمین و گردآوری اطلاعات، برگزاری رزمایش‌های نظامی، تخصیص بودجه‌های نظامی و مرزبانی[۲].

هدف و آثار آمادگی نظامی

جوامع انسانی براساس نیازهای مشترک پدید آمده‌اند و تضاد منافع، بروز جنگ میان آنان را ناگزیر ساخته است؛ از این رو، آمادگی نظامی از ضروریّات حیات اجتماعی به شمار رفته، پذیرفته‌ترین هدفِ آن، حفاظت از منافع مادّی و معنویِ فردی و اجتماعی است. این معنا مورد پذیرش قرآن است[۳] .

هدف از آمادگی مستمر نظامی، جلوگیری از تجاوز دشمنان شناخته شده و ناشناس به حریم مادّی و معنوی اسلام و مسلمانان است. موارد ذیل را نیز از آثار آمادگی نظامی برشمرده‌اند: رفع موانع برای ایمان آوردن انسان‌های مستعد[۴]، جلوگیری از هم‌دستی برخی از جوامع با دشمنان اسلام[۵]، زمینه‌سازی برای پیمان‌های نظامی اهل‌کتاب با مسلمانان، ایجاد ضمانت اجرایی آن و پرداخت جزیه به حکومت اسلامی[۶].[۷]

اهمیت آمادگی نظامی

شماری از آیات با تعابیر گوناگون به نقش برجسته این موضوع پرداخته‌اند:

  1. وجوب آمادگی نظامی: قرآن کریم[۸] به آمادگی نظامی فرمان داده است. گروهی از فقیهان و مفسّران، آمادگی نظامی را واجب عینی[۹] و گروهی دیگر، واجب کفایی دانسته‌اند[۱۰]؛ از این رو، آمادگی نظامی از نظر وجوب و اهمّیّت در حکم جهاد است[۱۱].
  2. اهتمام پیامبر گرامی اسلام: عزیمت رسول خدا در آستانه جنگ اُحد برای استقرار مجاهدان در پایگاه‌های جنگی[۱۲] نشانه اهتمام خاص پیامبر (ص) به آمادگی نظامی است[۱۳].
  3. اهتمام سایر پیامبران: پاسخ مثبت پیامبری از بنی‌اسرائیل به درخواست مردم و تعیین فرمانده که از ضروریّات آمادگی نظامی است[۱۴] نمونه‌ای از اهتمام سایر پیامبران است. از دیگر نمونه‌های آن، زره‌‌سازی حضرت داوود است[۱۵].
  4. آمادگی نظامی نشانه ایمان: از دید مفسّران، نکوهش خداوند از منافقان که ساز و برگ جنگی را پیش از نبرد فراهم نیاورده‌اند[۱۶] از نشانه‌های نفاق و باعث سلب توفیق جهاد از آنان است[۱۷].
  5. ستایش از مجروحان آماده رزم: قرآن[۱۸] به ستایش از مجروحانی پرداخته که پس از زخمی شدن در نبرد اُحد، با رساندن خود به جبهه جنگ، آمادگی‌شان را اعلام کرده‌اند[۱۹].
  6. لزوم حفظ آمادگی نظامی در نماز:

نماز، بر سایر عبادت‌ها برتری دارد؛ امّا نمی‌تواند مانع از آمادگی نظامی شده، مسلمانان را از رویارویی با دشمن باز دارد؛ از این رو خداوند دستور داده است مجاهدان، جنگ افزارهای خود را در حال نماز در دست داشته باشند[۲۰].[۲۱]

ابعاد آمادگی نظامی

  1. تهیه و ساخت سلاح و ادوات جنگی: برخی مفسّران[۲۲] آمادگی نظامی را به ادوات جنگی رایج در صدر اسلام منحصر دانسته‌اند. آنان به ظاهرِ روایاتی از رسول‌خدا (ص) تمسّک جسته‌اند که فرموده: مقصود از قوّه در آیه مزبور، همان شمشیر یا تیراندازی یا سپر است[۲۳]؛ برخی از روایات نیز به عمومیّت هرگونه سلاحی تصریح می‌کنند[۲۴].

پیامبر اکرم (ص) نیز به گردآوری و ساخت سلاح‌های پیشرفته روزگار خود اهتمام ویژه‌ای داشت؛ چنان‌که برای تأمین نیاز تسلیحاتی سپاه اسلام در ایام جنگ حنین، زره‌هایی را از صفوان بن امیّه قرض گرفت[۲۵] و در غزوه خیبر، با بهره‌گیری از اطلاعات یک یهودیِ اسیر، به انبار سلاح دشمن دست یافت و مسلمانان برای نخستین بار، "منجنیق" (بزرگ‌ترین سلاح جنگی آن روزگار برای پرتاب سنگ) و "دبابه" (اتاقکی چوبی، پوشیده از چرم که در آن پنهان شده و برای رخنه در دیوار قلعه به آن نزدیک می‌شدند) را به کار گرفتند[۲۶]. بنابراین، با توجّه آیات قرآن و سیره پیامبر، مسلمانان نه تنها باید پیشرفته‌ترین سلاح‌های هر عصر را به دست آورند، بلکه خود باید آنها را بسازند تا از وابستگی به بیگانگان رهایی یابند[۲۷].

  1. آموزش فنون رزم آوری: از مهم‌ترین نشانه‌های اهتمام رسول‌خدا به آماده‌سازی نیروهای رزمی، آن است که او خود مسابقه‌های اسب‌سواری و تیراندازی برگزار می‌کرد و برد و باخت مالی را در آن روا می‌شمرد. این حکم، همواره نزد فقیهان (در باب سبق و رمایه) مسلّم شمرده شده است[۲۸].

نمونه روشن بهره‌گیری مسلمانان از روش‌های نظامی، حفر خندق در نبرد احزاب است که برای جلوگیری از ورود دشمن به مدینه، با پیشنهاد سلمان فارسی و دستور پیامبر برای نخستین بار، انجام و دشمن با شکست رو به رو شد[۲۹]. استتار (استفاده از موانع طبیعی و غیر طبیعی برای پنهان ماندن از دید دشمن) یکی دیگر از تاکتیک‌های جنگی است که مواردی از سیره[۳۰] و نیز شأن نزول سوره عادیات به آن اشاره دارد[۳۱].

  1. آماده‌سازی روحی رزمندگان: از برخی آیات استفاده می‌شود که توان‌مندی روحی و معنوی رزمندگان اسلام، از ابعاد مهمّ آمادگی نظامی است[۳۲].[۳۳]
  2. تأمین و گردآوری اطلاعات: از آیاتی که ضرورت ایجاد تشکیلات اطّلاعاتی از آن برداشت می‌شود آیه ۷۱ و ۹۴ سوره نساء، است که مؤمنان را به برگرفتن "حذر" مأمور ساخته و از لوازم مصونیّت از آسیب دشمن، شناخت موقعیّت جغرافیایی استقرار دشمن و نیروی جنگی او و هم‌چنین آگاهی از نقاط اختلاف و اتّفاق دشمنان متعدّد است[۳۴]. از سیره رسول (ص) استفاده می‌شود که، به یکی از شیوه‌های ذیل به گردآوری اطّلاعات و خنثی‌سازی فعّالیّت‌های جاسوسی دشمن اقدام می‌کرد:
    1. اعزام جاسوس به درون اردوگاه‌های دشمن برای آگاهی از موقعیّت جغرافیایی، شمار نیروهای دشمن و توان رزمی آنها،
    2. خبریابی از نیروهای محلّی در نقاط گوناگون،
    3. تشکیل گروه‌های توان‌مند ضدّ اطلاعات[۳۵].
  3. رزمایش‌های نظامی: یکی از ضرورترین ابعاد آمادگی نظامی که در آمادگی روحی و رزمی نیروها مؤثّر است و قدرت مسلمانان را به دشمن نشان می‌دهد، رزمایش‌های نظامی و نمایش قدرت است. نیروهای نظامی نه تنها باید در کاربرد همه سلاح‌ها و فنون رزمی مهارت داشته باشند، بلکه باید این توان را به نمایش گذاشته، با ایجاد رعب و هراس در دل دشمن، فکر تجاوز را از ذهن او بیرون آورند. شاید بتوان رزمایش نظامی را از آنچه قرآن درباره سان دیدن سلیمان از اسب‌های جنگی بیان کرده، استفاده کرد[۳۶]. در سیره رسول‌خدا نیز این مورد از جای‌گاهی ویژه برخوردار بوده است[۳۷]. نمایش قدرت، موجب شد که در دل کفار هراس افتاده، فکر هرگونه مقاومتی از ذهن آنان رخت بربندد؛ در نتیجه، مرکز کفر و شرک، صبح‌گاهان، بدون خون‌ریزی به تصرّف سپاه اسلام درآمد.
  4. تخصیص بودجه‌های نظامی: همه ابعاد آمادگی نظامی، نیازمند پشتیبانی مالی است[۳۸]. پس از دستور آماده‌باش نظامی به انفاق در راه خدا پرداخته است. در بسیاری از آیات قرآن، سخن از انفاق آمده؛ امّا به طور مسلّم یکی از موارد اساسی انفاق، اختصاص بودجه‌های نظامی است[۳۹]. تأمین بودجه نظامی، از وظایف حکومت اسلامی است؛ امّا هنگام نیاز، بر دوش یکایک مسلمانان نیز نهاده شده است[۴۰].
  5. مرزبانی: از برجسته‌ترین نشانه‌های آمادگی نظامی، هوشیاری در حراست از مرزهاست. گروهی درباره جایگاه مرزبانی معتقدند که هدف نهایی از آمادگی نظامی، جز با "مرزبانی" کامل نخواهد شد[۴۱] و مرزبانی را از نشانه‌های تقوا شمرده‌اند[۴۲]. روایات پیشوایان معصوم (ع) نیز بر این مسأله تأکید دارد. مهم‌ترین فایده مرزبانی، رسیدن سریع اخبار و اطلاعات از تحرّکات دشمن به مرکز حکومت اسلامی است[۴۳].

منابع

  1. صادقی و خراسانی‌نژاد، مقاله «آمادگی نظامی»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱
  2. عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی ج۱

پانویس

  1. ↑ سوره بقره، آیه ۲۴۶، سوره آل عمران، آیات ۱۲۱، ۱۷۲، ۲۰۰، سوره نساء، آیات ۷۱، ۹۴، ۱۰۲، ۱۰۴، سوره انفال، آیات ۱۶، ۶۰، سوره توبه، آیات ۴۱، ۴۶، ۴۷، ۱۲۳، سوره انبیاء، آیه ۸۰، سوره سبأ، آیه ۱۰.
  2. ↑ صادقی و خراسانی‌نژاد، مقاله «آمادگی نظامی»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱؛ عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی، ص ۴۴.
  3. ↑ سوره انفال، آیه ۶۰.
  4. ↑ التفسیرالکبیر، ج ۱۵، ص ۱۸۶؛ فی ظلال، ج ۳، ص ۱۵۴۳.
  5. ↑ التفسیر الکبیر، ج ۱۵، ص ۱۸۶؛ مراغی، مج ۴، ج ۱۰، ص ۲۵.
  6. ↑ التفسیر الکبیر، ج ۱۵، ص ۱۸۶؛ بیان المعانی، ج ۵، ص ۳۰۶.
  7. ↑ صادقی و خراسانی‌نژاد، مقاله «آمادگی نظامی»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱.
  8. ↑ سوره انفال، آیه ۶۰؛ سوره توبه، آیه ۴۱.
  9. ↑ احکام‌القرآن، ج ۲، ص ۹۵۴ و ۹۵۵؛ التفسیر الکبیر، ج ۱۵، ص۱۸۵.
  10. ↑ التفسیر الکبیر، ج ۱۶، ص ۷۲.
  11. ↑ فی ظلال، ج ۳، ص ۱۵۴۳.
  12. ↑ سوره آل عمران، آیه ۱۲۱.
  13. ↑ راهنما، ج ۳، ص ۴۰.
  14. ↑ سوره بقره، آیات ۲۴۶ و ۲۴۷.
  15. ↑ سوره انبیاء، آیه ۸۰، سوره سبأ، آیه ۱۰-۱۱.
  16. ↑ سوره توبه، آیه ۴۶.
  17. ↑ المنیر، ج ۱۰، ص ۲۳۷.
  18. ↑ سوره آل عمران، آیه ۱۷۲.
  19. ↑ تفسیر نمونه، ج۳، ص۱۷۶؛ تفسیر راهنما، ج۳، ص ۱۷۸ و ۱۷۹.
  20. ↑ سوره نساء، آیه ۱۰۲.
  21. ↑ صادقی و خراسانی‌نژاد، مقاله «آمادگی نظامی»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱.
  22. ↑ سوره انفال، آیه ۶۰.
  23. ↑ جامع‌البیان، مج۶، ج۱۰، ص ۳۹ و ۴۰؛ الدرّالمنثور، ج ۴، ص ۸۳ ۸۶؛ البرهان، ج ۲، ص ۷۰۶ و ۷۰۷.
  24. ↑ قمی، ج ۱، ص ۲۷۷؛ جامع البیان، مج ۶، ج ۱۰، ص ۴۰.
  25. ↑ المغازی، ج ۳، ص ۸۹۰.
  26. ↑ المغازی، ج ۲، ص ۶۴۷ و ۶۴۸.
  27. ↑ المنار، ج۱۰، ص۶۲؛ مراغی، مج۴، ج۱۰، ص ۲۴.
  28. ↑ جواهرالکلام، ج ۲۸، ص ۲۱۲.
  29. ↑ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۹۱ و ۹۲؛ یعقوبی، ج ۲، ص ۵۰.
  30. ↑ المغازی، ج۳، ص۸۹۷ و ج۱، ص ۱۱؛ سیره ابن‌کثیر، ج ۲، ص ۱۶۵؛ فروغ ابدیت، ج ۱، ص ۴۹۶ ـ ۴۹۸.
  31. ↑ قرطبی، ج ۲۰، ص ۱۰۷و۱۰۸.
  32. ↑ سوره انفال، آیه ۶۰، سوره آل عمران، آیه ۲۰۰، سوره توبه، آیه ۴۶.
  33. ↑ تفسیر الجواهر، مج ۱، ج ۲، ص ۱۹۸؛ نمونه، ج ۷، ص ۴۳۴؛ راهنما، ج۳، ص۲۶۸.
  34. ↑ المنیر، ج ۵، ص ۱۵۱؛ المنار، ج ۵، ص ۲۵۰.
  35. ↑ مفاهیم‌القرآن، ج ۲، ص ۵۵۵.
  36. ↑ سوره ص، آیه ۳۱.
  37. ↑ المغازی، ج ۲، ص ۷۳۵ و ۷۳۶؛ سیره ابن‌هشام، ج ۴، ص ۳۷۱؛ سیره‌ ابن‌ کثیر، ج۳، ص ۱۴۷.
  38. ↑ سوره انفال، آیه ۶۰.
  39. ↑ نمونه، ج ۷، ص ۲۲۹.
  40. ↑ مراغی، مج ۴، ج ۱۰، ص ۱۲۴.
  41. ↑ مراغی، مج ۴، ج ۱۰، ص ۲۴ و ۲۵.
  42. ↑ راهنما، ج ۳، ص ۲۶۸.
  43. ↑ صادقی و خراسانی‌نژاد، مقاله «آمادگی نظامی»، دائرةالمعارف قرآن کریم، ج۱.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=آمادگی_نظامی&oldid=1217273»