مسجد النبی در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث مسجد النبی است. مسجد النبی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مسجد النبی در تاریخ اسلامی - مسجد النبی در معارف مهدویت - مسجد النبی در معارف و سیره رضوی - پرسش مرتبط ندارد

مسجدالنبی در شهر مدینه و در مکانی که محل اسکان موقت پیامبر (ص) در منزل ابوایوب انصاری بود، بنا شده است. این مسجد محل عبادت و جلسات قرآن بود. همچنین تصمیمات مهم در این مسجد گرفته می‌‌شد و محل مشورت حضرت با اصحاب بوده است. پیمان برادری و اخوت نیز در این مسجد منعقد شد. قانون شهروندی نیز در مسجد النبی تدوین و ابلاغ گردید که اسلام و مسلمین را به سمت امت واحده حرکت می‌داد.

مقدمه

رسول خدا (ص) بعد از هجرت به مدینه و سکونتی چند روزه در محله قبا، روز جمعه از آن منطقه حرکت کردند و در وادی "رانوناء" که در محله بنی‌ سالم بن عوف بود، نماز جمعه خواندند و این نخستین نماز جمعه پیامبر (ص) در مدینه بود.

بزرگان قبایل مدینه هر کدام از پیامبر (ص) تقاضا کردند که آن حضرت در منزل ایشان وارد شوند؛ اما پیامبر (ص) می‌فرمود: "راه شتر را باز بگذارید. او مأمور است". سرانجام شتر پیامبر (ص) در محله بنی‌مالک بن نجار زانو به زمین زد و از آنجا که هنگام زانو زدن شتر، ابوایوب انصاری، زاد و توشه حضرت را به خانه خود برده بود، رسول خدا (ص) در منزل وی سکونت گزید و تا هفت ماه آنجا ماند.

در منابع تاریخی آمده است که پیامبر خاتم (ص) هنگام ورود به شهر یثرب (مدینه منوره) امر فرمود در زمینی که شتر ایشان در آن زانو زده بود، مسجدی ساخته شود. درباره مالک زمین گفته شده است: آن زمین که محل نگهداری شتران بود، در ملکیت سهل و سهیل، فرزندان عمرو بود که در آن زمان به علت فوت پدر، تحت سرپرستی معاذ بن عفراء و یا اسعد بن زراره قرار داشتند. پیامبر (ص)، تقاضای خرید آن زمین را برای ساختن مسجد مطرح کرد.

آورده‌اند که در پاسخ این تقاضا، سهل و سهیل خواستار هبه زمین به رسول الله (ص) شدند یا معاذ بن عفراء گفت: من سهل و سهیل را راضی خواهم کرد؛ اما پیامبر (ص) قبول نکرد و زمین را از آنها خرید. این در حالی است که بنا بر نقلی قابل قبول، نزد طبری، "بنی‌ نجار" مالکان زمین بودند و در آن چند نخل و قبوری از دوران جاهلیت وجود داشت. پیامبر (ص) از آنها خواست قیمت زمین را از حضرت دریافت کنند؛ اما آنها در پاسخ گفتند: "قیمتی جز ثواب نزد خدا نمی‌خواهیم". عموم مسلمانان در ساخت این مسجد فعالیت داشتند و خود حضرت، همپای دیگر مسلمانان در این کار می‌کوشید. پایه‌های اصلی را تا سه ذراع با سنگ و بقیه را با خشت چیدند. آن گاه چند ستون از چوب خرما برافراشتند و روی آن را با شاخ و برگ نخل‌ها پوشاندند و چون از ایشان درباره سقف مسجد پرسیدند، فرمود: "سایه‌بانی چون، سایه‌بان موسی کافی است". از این پس این مسجد، مرکز فعالیت‌ها و تصمیم‌گیری‌های مسلمانان و مقر فرماندهی اسلام شد.

مسجد النبی فضیلت بسیار دارد و نماز در آن برابر با هزار نماز در جای دیگر است و مسافر می‌تواند نماز خود را در آن تمام بخواند.

قبر مطهر پیامبر (ص) هم اکنون در این مسجد قرار دارد و قبة الخضرا (گنبد سبز) بر روی مرقد اوست و بسیار توصیه شده به رفتن به آن مسجد و نماز خواندن در آن و زیارت قبر حضرت رسول (ص) در زمان آن حضرت، خانه وی و اتاق‌های همسرانش و خانه امیرالمؤمنین (ع) و فاطمه (س) کنار مسجد بوده که اکنون با توسعه مسجد در داخل آن است.

تأسیس مسجد النبی

یثرب جایگاه امنی بود که اهل اسلام بعد از هجرت در آن به آسودگی رسیدند. اولین کار پیامبر در این شهر که «مدینة النبی» نام گرفت، این بود که جامعه‌ای تازه بسازد: «امت واحده»، «امت اسلام»؛ لذا در ابتدا چند کار بسیار مهم انجام داد:

اول آنکه در زمینی که در کنار محل سکنای موقت آن حضرت ـ منزل ابو ایوب انصاری ـ قرار داشت، مسجدی ساخت. ایشان زمین آن را خریداری فرموده و همه مسلمانان را در ساختن آن شریک ساخت. بنای اول مسجد پیامبر بسیار ساده بود؛ دیوارهایی از خشت خام داشت که به طور ساده کنار هم چیده شده بودند. این چهار دیواری مستطیل شکل بود؛ به طول هفتاد ذراع و عرض شصت ذراع. همه مسلمانان که در اطراف مسجد خانه داشتند، درب خانه‌هاشان را به مسجد باز کردند. قبله مسجد نیز در آن روزگار به سمت بیت المقدس بود.

در سال‌های بعد یعنی سال هفتم، بعد از غزوه خیبر، آن‌گاه که جمعیت مسلمانان بیشتر شده بود، مسجد را تجدید بنا کردند و به صورت مربعی با طول و عرض صد ذراع (یعنی تقریباً پنجاه متر در پنجاه متر) درآمد.

این بار بخش زیرین دیوار از سنگ و بقیه را از خشت خام ساختند. خشت‌ها به صورت نر و ماده در کنار هم چیده شده بودند. ارتفاع دیوار نیز به اندازه قامت یک انسان معمولی بود. دیوار غربی به عنوان شاخص برای تعیین وقت نماز ظهر و عصر به کار می‌رفت. ستون‌های به کار رفته در این دیوارها از درختان خرما بود.

کمی بعد از ساختن مسجد، مسلمانان از گرما و آفتاب به پیامبر شکایت کردند و ایشان اجازه فرمودند چند ستون در داخل صحن مسجد بنا کنند؛ چیزی شبیه یک داربست. آن‌گاه بر روی آن برگ و شاخه‌های درخت خرما را ریختند تا از گزند گرما و تابش آفتاب در امان باشند. گاه و بی‌گاه نیز باران شدید آنها را آزار می‌داد؛ اما پیامبر اجازه ندادند تا سقفی بزنند، فرمودند: «لَا عَرِيشٌ كَعَرِيشِ مُوسى‌(ع)».

زمین مسجد، زمینی معمولی از رمل و خاک بود؛ لذا وقتی باران می‌آمد، پیشانی‌ها که بر روی همان خاک‌ها سجده کرده بودند، گل‌آلود می‌شد، سنت پیامبر سجده بر زمین و خاک بود. بعدها در زمان خلیفه دوم، کف مسجد را با سنگریزه فرش کردند؛ یعنی با چیزی مثل شن و ماسه. مسجد سه در ورود و خروج داشت. یکی در قسمت شمال و یکی در غرب به نام «باب الرحمة» و یکی هم در شرق به نام «باب جبرئیل».

پس از اتمام بنای مسجد، در اطراف آن منازلی برای رسول خدا (ص) و اصحاب ساخته شد. از این منازل، درهایی به مسجد باز بود که بعدها با فرمان الهی و نزول جبرئیل همه آنها جز در منزل پیامبر (ص) و علی بن ابی طالب (ع) بسته شد.

بررسی ماجراهایی از ساخت مسجد

از محل ساختن خشت، هر مسلمانی یک خشت برداشته و به کنار مسجد می‌آمد. ولی مردم بر دوش عمار دو خشت بار می‌کردند. عمار به ستوه آمده بود و شکایت به پیامبر آورد که اینها با این بار سنگینی که بر من بار می‌کنند، مرا کشتند! پیامبر فرمود: اینها تو را نمی‌کشند، بلکه آن دسته ستمگر تو را می‌کشند. این سخن پیامبر در جنگ صفین بازگو شد، غوغایی در لشکر معاویه که عمار را کشته بود به پا کرد.

عثمان در آوردن خشت‌های مسجد شرکت داشت. اما هر بار که یک خشت می‌آورد، مدتی لباس خودش را می‌تکاند. امیرالمؤمنین که در ساختن مسجد حضور داشت و کمک می‌کرد، زیر لب شعری می‌خواند: «لا یستوی من یعمر المساجد یدأب فیها قائما و قاعدا و من یری عن الغبار حائدا»؛ «هیچ‌گاه کسی که با کوشش و جدیت تمام در حال قیام و قعود به کار ساختمان مسجد مشغول است با کسی که روی خود را از خاک و غبار می‌گرداند مساوی و برابر نیست».

عمار بن یاسر که این ارجوزه را از علی (ع) یاد گرفته بود، زیر لب زمزمه می‌کرد، عثمان بن عفان که گوشه‌ای نشسته و عصایی در دست داشت این ارجوزه را از عمار شنید و پیش خود خیال کرد عمار به او گوشه می‌زند و منظورش از جمله آخر اوست، از این رو بر آشفته پیش آمد و گفت: ای پسر سمیه من شنیدم که چه گفتی و چنان که گفتارت را ادامه دهی با این عصا بینی تو را خرد خواهم کرد!

پیغمبر که این سخن را از عثمان شنید، غضبناک شده فرمود: اینان را با عمار چه کار؟ عمار آنها را به سوی بهشت می‌خواند و آنها او را به طرف آتش دوزخ دعوت می‌کنند، «‌عَمَّارٌ جِلْدَةٌ بَيْنَ عَيْنَيَ وَ أَنْفِي‌»: همانا عمار، پوست میان دو چشم من است. آن گاه فرمود: از این پس اگر سخنی از آن مرد (یعنی عثمان) شنیدید به وی اعتنا نکرده و از او دوری کنید!.

مورخان مکتب خلافت در مورد آن صحابی که عمار را به ضرب و شتم تهدید کرده و پیامبر را به خشم آورد، سخت به مشکل افتاده‌اند و اغلب کوشیده‌اند این نام مستور بماند. گروهی اصولاً داستان بنای مسجد را به اختصار تمام گذارده‌اند و جریان فوق الذکر را به کلی حذف کرده‌اند. کلاعی صاحب الاکتفاء و ابن سید الناس صاحب عیون الاثر به این راه رفته‌اند. پاره‌ای به ابهام از او نامبرده‌اند. ابن هشام صاحب السیرة النبویة و سهیلی شارح آن، صاحب الروض الانف از این دسته‌اند، بالاخره دسته سوم به تحریف و تبدیل آن کوشیده‌اند. صاحب سیره شامیه و صاحب سیره حلبیه در شمار این گروهند.

ابن هشام از دسته دوم می‌گوید: چون عمار رجز را تکرار کرد، مردی از اصحاب رسول خدا (ص) گمان کرد که تعریض سخن با اوست. بعد از این اضافه می‌کند: ابن اسحاق نام این مرد صحابی را آورده است، اما دیگر هیچ نمی‌گوید. اما سهیلی شارح سیره ابن هشام در توضیح این بخش می‌گوید: ابن اسحاق این مرد را نام برده است، اما ابن هشام از نام بردن او کراهت داشته است؛ زیرا نمی‌خواسته است نام فردی از اصحاب رسول را به بدی یاد کند. به همین دلیل سزاوار نیست که ما به تحقیق و جست و جو از این نام بپردازیم. اینها بدین شکل به خفای این نام می‌کوشند.

اما کاری که دسته سوم می‌کنند به هیچ وجه قابل گذشت نیست. آنها می‌کوشند حتی این مقدار نیز حساسیت بر نیانگیزند؛ زیرا ممکن است کسی بعد از خواندن سیره ابن هشام درصدد جست‌وجوی نام حقیقی این صحابی برآید؛ لذا یک‌سره مسأله را تغییر می‌دهند، این نام را با نامی شبیه آن، عوض و بدل می‌کنند و سرانجام از گردونه این بازیگری با حقایق نام عثمان بن مظعون صحابی بزرگ پیامبر بیرون می‌آید.

اما این چاره‌جویی هم بی‌نتیجه مانده است؛ زیرا کسی که به احوالات عثمان بن مظعون آشنا باشد، یا فرصت یابد به یکی از مصادر ترجمه احوال او مراجعه کند، خیلی ساده به دروغین بودن این انتساب پی خواهد برد؛ چراکه عثمان بن مظعون به اتفاق همه مصادر موجود از زهاد و عباد صحابه شناخته شده و به اجتناب از مظاهر و شهوات و لذایذ دنیا شهرت داشت، آن قدر روزها را به روزه و شب‌ها را به قیام و عبادت گذرانده که مورد نهی و عتاب پیامبر اکرم (ص) قرار گرفته است؛ لذا اینکه کسی بگوید: او مردی رفاه طلب بوده و حتی از اندک غبار هم گریزان بوده است، به هیچ وجه قابل قبول نیست.

خصوصیات و کارکردهای مسجدالنبی

محل عبادت و فعالیت‌های جمعی

این مسجد اولین مسجد جامع و مرکزی اسلام است، در آن روزگار بایستی همه امور اسلام در آن رتق و فتق گردد. محل عبادات و نمازهای یومیه بود. نماز جمعه شهر در آن به پا می‌شد. محل آموزش علم و ادب بود. در گوشه‌ای از آن چادر می‌زدند، به تازه‌واردان قرآن می‌آموختند. حلقه‌های حفظ قرآن در آنجا برگزار می‌شد. ملجا و پناه مساکین و مستمندان و تازه‌واردان و تازه اسلام پذیرفتگان بود.

در همین مسجد پیامبر مجالس شور و مشورت تشکیل می‌داد، در مسائل مهمی همانند حمله مشرکان قریش در احد و احزاب، به مشورت می‌پرداخت. بسیج عمومی برای جهاد در آن انجام می‌گرفت. پرچم جهاد برای فرماندهان در آن بسته می‌شد. در آن پیامبر سفرای دولت‌ها، قبایل و مذاهب را می‌پذیرفت. در واقع همه کارهای اجتماعی اسلام در آن حل و فصل می‌یافت.

پیمان برادری و عقد اخوت

در این مسجد نخستین سنگ‌بنای یک جامعه اسلامی نهاده شد. پیامبر در اولین فرصت در میان مهاجران از مکه و مسلمانان مدینه که بعدها انصار نامیده شدند عقد برادری برقرار کردند. در واقع می‌خواستند نشان بدهند که جامعه‌ای که ایشان درصدد بنای آن هستند، جامعه‌ای بر اساس شهروندی محض نبوده و بلکه علاوه بر آن بر اساس اخوت و برادری است. قرآن نیز این مسئله را تأیید می‌کند.

این پیمان برادری که چند ماه بعد از هجرت انجام گرفت، نخستین اقدام اساسی پیامبر در راستای تشکیل «امت واحده» یا «جامعه اسلامی» بود. بدین ترتیب جامعه‌ای که پیامبر اکرم (ص) درصدد تأسیس آن بود، جامعه‌ای که بر اساس رنگ پوست یا ملیت یا نژاد تشکیل شد، بلکه تنها بر اساس عقیده و ایمان به خدای واحد بود. مسلمانان در بیعت عقبه، رهبری پیامبر بر جامعه اسلامی را پذیرفته بودند. رهبری رکن اصلی و اولیه جامعه اسلامی بود. در پیمان برادری رکن دیگری از جامعه اسلامی بنا نهاده شده بود. تعداد کسانی که در این پیمان برادری حضور داشتند تا سی‌صد نفر نقل شده است.

پیمان برادری پیامبر با جانشین خود

در جریان پیمان برادری، پیامبر رفتاری نسبت به امیرالمؤمنین (ع) انجام داد که نشان می‌داد ایشان بر همه یاران پیامبر به نوعی برتری دارند که با هیچ کس دیگری قابل مقایسه نیست. این جریان به صورت‌های مختلفی برای ما نقل شده است: عبدالله بن عباس می‌گوید: هنگامی که آیه ﴿إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ﴾، نازل شد، پیامبر در میان مسلمانان دستور برادری فرمود: از جمله بین ابوبکر و عمر، بین عثمان و عبدالرحمن و بین فلان و فلان برادری قرار داده شد، تا آنجا که در میان همه اصحاب خویش بر حسب منزلت ایشان برادری قرار داد. سپس به علی بن ابی طالب (ع) فرمود: تو برادر منی و من برادر تو هستم.

علی بن ابراهیم قمی مفسر قرن سوم و چهارم (۱۳۰۷. قی) می‌گوید: آیه ۶۱ سوره نور به مناسبت هجرت نازل شد. پیامبر اکرم در میان مسلمانان مهاجر و انصار برادری قرار داد. بین ابوبکر و عمر بین عثمان و عبدالرحمن بن عوف و بین طلحه و زبیر و بین سلمان و ابوذر و بین مقداد و عمار برادری قرار داد، اما امیرالمؤمنین را رها ساخت، هیچ کس را به عنوان برادر برای او معین نکرد. ایشان سخت غمگین شده و به نزد پیامبر آمد. عرض کرد: یا رسول الله پدر و مادرم فدایت باد! چرا بین من و کسی برادری قرار ندادی؟ پیامبراکرم فرمود: والله! تو را نگه نداشتم مگر برای خودم. آیا راضی نیستی تو برادر من باشی و من برادر تو؛ تو برادر من در دنیا و آخرت هستی. تو وصی و وزیر و خلیفه من در امت من هستی،... و منزلت تو نسبت به من همانند منزلت هارون نسبت به موسی است الا اینکه بعد از من پیامبری نخواهد بود.

عبدالله بن عمر نقل می‌کند: در آن زمان که پیامبر به مدینه هجرت فرموده بود بین اصحاب خودش برادری برقرار کرد. (حضرت) علی (ع) به نزد ایشان آمد در حالی که چشمانش اشکبار بود، به آن حضرت عرضه داشت: یا رسول الله در میان یاران خود برادری قرار دادی، بین من و هیچ کسی برادری معین نکردی؟! پیامبر فرمود: یا علی تو برادر من در دنیا و آخرت هستی.

عبد الله بن عمر در نقل دیگر می‌گوید: پیامبر در میان اصحاب خویش برادری قرار داد. ابوبکر و عمر را برادر کرد، طلحه و زبیر را برادر کرد، بین عثمان و عبدالرحمن بن عوف برادری برقرار کرد، علی به محضر پیامبر عرض کرد: شما در میان اصحاب خویش برادری قرار داده‌ای، پس چه کسی برادر من است؟! رسول خدا (ص) به علی (ع) فرمود: آیا راضی نیستی که من برادر تو باشم؟ عبد الله بن عمر می‌گوید: علی رضی الله عنه مردی شجاع و چابک بود. و در جواب پیامبر عرضه داشت: بله ای رسول خدا، رسول خدا فرمود: تو برادر من در دنیا و آخرت هستی قسم به آن کس که مرا به راستی مبعوث کرده است، برادری تو را به تأخیر نینداختم مگر برای اینکه تو را برای برادری با خودم می‌خواستم. تو برادر من در دنیا و آخرت هستی.

تدوین و ابلاغ اولین قانون شهروندی

سومین خصوصیت مسجدالنبی آن است که پیامبر (ص) امر فرمود و خطوط کلی برای اداره یک کشور اسلامی را به شکل مکتوب درآوردند. در این قانون‌نامه که خاورشناسان اروپایی به آن «قانون اساسی مدینه» گفته‌اند، همه رفتارهای اجتماعی و ارتباطات لازم با گروه‌های مختلف شهر و با بیگانگان تنظیم شده و مردم آن شهر، یک واحد سیاسی جدیدی را که همان «امت واحده» یا جامعه اسلامی باشد تشکیل می‌دادند. این پیمان را می‌توان یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین ارکان پیشرفت اسلام با توجه به اوضاع آن روز شهر مدینه و منطقه حجاز دانست.

مفاد قانون شهروندی

برخی از مفاد این قانون نامه عبارت است از: ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾

این پیمانی است که «محمد» رسول خدا، میان مسلمانان قریش، یثرب و کسانی که از آنان پیروی کرده و همراه آنها به جهاد برخاسته منعقد می‌کند:

1. امضاکنندگان پیمان، امت واحدی هستند، مهاجران قریش به رسم سابق خویش، در پرداخت خون بهاء باقی هستند. اگر فردی از آنها کسی را کشت یا فردی از آنان اسیر گردید، باید به کمک هم خون‌بهایش را بپردازند و اسیر خود را بخرند و آزاد کنند.
2. بنی عوف با مؤمنان مانند یک ملت و امت هستند، (با این تفاوت) که یهود پیرو دین خود و مسلمانان هم تابع دین خود هستند، در این حکم تفاوتی میان خودشان و بندگانشان نیست.
3. بنی النجار و بنی حارث و بنی ساعده و بنی جشم و بنی اوس و بنی ثعلبة همه مانند بنی عوف در حکم یک امت هستند و باید که با خوبی و عدالت رفتار کنند مگر آن کس که ظلم کند و یا مرتکب جرم و گناهی شود. مسلمانان باید افراد از پای درآمده را کمک کنند و در مخارج سنگینی که بر اثر دادن خون بها، یا آزاد کردن اسیر دامن‌گیر مؤمنی می‌گردد، باید او را یاری کنند.
4. باید با کسی که یا بر علیه ایشان دسیسه کنند یا در صدد ظلم و تعدی برآید، یا میان مؤمنان فتنه و فسادی کند قوای خود را به طور دسته جمعی به کار برند، اگرچه آن شخص از فرزندان خود ایشان باشد.
5. هیچ مؤمنی نباید مؤمن دیگری را به جای شخص کافری بکشد یا کافری را بر ضد مؤمنی یاری کند.
6. مسلمانان دوست و پشتیبان یکدیگرند.
7. مؤمنان همه با هم دوست هستند و کاری به دیگران ندارند از یهود نیز هرکس از ما پیروی کند از یاری و همراهی و برابری ما برخوردار خواهد شد، نه به او ظلم شود و نه مسلمانان بر ضد او کسی را یاری خواهند کرد.
8. در عقد پیمان صلح باید مسلمانان متحد باشند، هیچ مسلمانی بدون جلب نظر مسلمان دیگر جز به عدالت و مساوات نمی‌تواند صلح برقرار کند.
9. ایمان آورندگان پرهیزکار، بر بهترین و محکم‌ترین هدایت هستند.
10. هیچ مشرکی (از مشرکان مدینه) حق ندارد مال و جان و مشرکان قریش را حمایت و یا تعهد کند، به ذمه بگیرد، مسلمانی را از دست یافتن بر آنها جلوگیری کند.
11. هرگاه مسلمانی بی‌جهت مسلمانی را بکشد و جنایت ثابت شود، شخص قاتل قصاص می‌شود مگر اینکه اولیای مقتول از او درگذرند. در هر صورت وظیفه مسلمانان اتحاد و یگانگی بر ضد قاتل است.
12. بدعت‌گذار و یا جنایت‌کار در هیچ صورت یاری نمی‌شود و با او پیمانی بسته نمی‌شود.
13. در جنگ‌هایی که یهودیان و مسلمانان دوشادوش هم می‌جنگند، هزینه هر کدام بر عهده خود آنهاست و هرکس که با متحدان این پیمان بجنگد، باید متحداً با او جنگید.
14. مناسبات هم‌پیمانان بر اساس نیکی و خوبی است و باید از بدی دور باشند.
15. هیچ کس نباید در حق هم پیمان خود ستم کند. در غیر این صورت باید ستمدیده را یاری کرد.
16. یثرب، برای امضاکنندگان این پیمان، «منطقه حرم» اعلام می‌گردد.
17. جان همسایگان و کسانی که پناه داده شده‌اند بسان جان ما است، نباید هیچ‌گونه آسیب و ضرری ببیند. قریش و هم‌پیمانان قریش پناه داده نمی‌شوند.
18. امضا کنندگان این پیمان دفاع از شهر یثرب را به طور مشترک بر عهده دارند.
19. هرگاه مسلمانان یهود را برای صلح با دشمن دعوت کردند، باید بپذیرند، هرگاه چنین دعوتی از طرف یهود انجام گیرد. مسلمانان باید قبول کنند مگر اینکه دشمن با آیین اسلام و نشر آن مخالف باشد.
20. این قرارداد از ظالم و مجرم حمایت نمی‌کند.
21. هر کس در مدینه بماند در امان است و هر کس از آن خارج شود در امان است مگر ستمکار و گناهکار.
22. هرگاه در امری اختلاف پیدا کردید باید بدانید که مرجع شما در حل آن اختلاف خدا و رسول او می‌باشد.
23. کسی نباید بدون اجازه حضرت محمد (ص) از این پیمان خارج شود.
24. پیمان با این جمله به پایان می‌رسد: «ان اللّه جار لمن بر و اتقى‌، و محمد رسول اللّه (ص)»: خدا پناه دهنده نیکوکاران و پرهیزکاران است و محمد رسول خداست.

اهمیت قانون شهروندی

تنظیم و انتشار این پیمان نامه از چند جهت دارای اهمیت است:

1. این پیمان بیانگر مهم‌ترین اموری است که دولت اسلامی نوپا برای اداره جامعه خود به آن احتیاج داشت.
2. این پیمان خط بطلانی بر روی همه نظریاتی است که فکر می‌کند دین اسلام تنها به رابطه انسان و خدا خلاصه می‌شود و اسلام تنها به مناسک و عبادات فردی می‌پردازد و قادر به تشکیل دولت و اداره جامعه نیست.
3. تدوین این پیمان‌نامه از طرفی اسلام و مسلمین را به سمت امت واحده حرکت می‌داد و از طرفی همه حرکت‌های استعماری و دیکتاتوری را در نطفه خفه می‌کرد. در مورد تاریخ این وثیقه یا پیمان نامه در بین محققین اختلاف‌نظر شده است. اما دلائل محکم‌تری آن را به قبل از غزوه بدر موکول می‌کند.

آتش‌سوزی مسجدالنبی

مسجدالنبی(ص) در شب دوم رمضان سال ۶۵۴ق در دوران «المستعصم بالله عباسی» برای نخستین بار دچار آتش‌سوزی شد. ابوشامه روایت می‌کند: آتش‌سوزی در گوشه شمال غربی مسجد آغاز شد. «ابابکر بن اوحد» یکی از خادمان مسجد برای روشن کردن قنادیل با آتش وارد گردید. وقتی از آن غافل شد، آتش به لوازمی که در مسجد بود سرایت کرده و سوخت. پس از آنکه لوازم و وسایل موجود در انبار قنادیل دچار حریق شد، آتش به سرعت به سقف رسید؛ و آن‌چه در شبستان بود به همراه خادم، همه در آتش سوختند. مردم مدینه برای خاموش کردن آن جمع شدند ولی موفق نشده و آتش به تمامی سقف‌ها سرایت و همۀ ستون‌های چوبین سوخته شد. در این آتش‌سوزی منبر پیامبر(ص)، درها، خزاین، ضریح، صندوق‎ها و قفسه‌های کتب، پوشش مرقد، سقف، قنادیل و... سوخت، پس از این واقعه بلافاصله از سوی حکمرانان مصر و یمن اقداماتی برای ترمیم و بازسازی آن صورت گرفت. سلطان اشرف قایتبای و سایر ممالیک با تلاش فراوان مسجد را کاملاً بازسازی و ترمیم کردند.

از سال ۶۵۵ق تا سال ۸۸۶ق یعنی پس از نخستین آتش‌سوزی، تقریباً تمامی مسجد از نو بازسازی گردید، ولی متأسفانه در روز ۱۳ رمضان سال ۸۸۶ دوباره مسجدالنبی(ص) دچار آتش‌سوزی شد که این بار علت آن رعد و برق بود. در این حادثه تمامی مسجد دچار حریق شد؛ مناره رئیسیّه نیز فرو ریخت و حتی عده‌ای کشته و یا زخمی شدند. «سلطان اشرف قایتبای» باز به امر بازسازی مسجد همت گماشت. منارهٔ رئیسیه از نو برپا شد، دیوارها، ستون‌ها و سقف‌ها دوباره ساخته شدند. گنبدی نیز بر فراز محراب عثمانی استوار و به وسیله سه گنبد دیگر در اطراف آن، که «مجارید» نامیده می‌شد مستحکم‌تر گردید. همچنین در مدخل باب السلام دو گنبد بر پا شد و حتی محدودهٔ اطراف مسجد را با تأسیس مدارس، کاروانسراها و... رونق بخشیدند. این تعمیرات در سال ۸۸۸ق به پایان رسید. سلطان قایتبای در سال ۸۸۹ق به شخصه برای بازدید و زیارت، به مدینه آمد. شایان گفتن است که ده سال بعد نیز منارهٔ رئیسیه باز بر اثر رعد و برق دچار آتش‌سوزی شده و فرو ریخت که قایتبای آن را دوباره ترمیم کرد..

منابع

1. قاضی خانی، حسین، اقدامات اولیه پیامبر، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۱
2. جاودان، محمد علی، جانشین پیامبر
3. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
4. تونه‌ای، مجتبی، محمدنامه