امام علی در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
خط ۶: خط ۶:
}}
}}


در '''[[قرآن کریم]]''' گذشته از آیاتی که اشاره به [[ولایت]] [[امام علی|علی]]{{ع}} پس از [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} دارند، آیاتی ناظر به [[حب]] علی{{ع}} و [[فضایل]] ایشان نیز وجود دارد، آیاتی مانند: [[آیه ولایت]]، [[آیه اکمال دین]]، [[آیه مباهله]]، [[آیه تطهیر]] و... .
در '''[[قرآن کریم]]''' گذشته از آیاتی که اشاره به [[ولایت]] [[امام علی|علی]] {{ع}} پس از [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} دارند، آیاتی ناظر به [[حب]] علی {{ع}} و [[فضایل]] ایشان نیز وجود دارد، آیاتی مانند: [[آیه ولایت]]، [[آیه اکمال دین]]، [[آیه مباهله]]، [[آیه تطهیر]] و... .


==مقدمه==
== مقدمه ==
در [[قرآن کریم]] گذشته از آیاتی که اشاره به [[ولایت]] [[امام علی|علی]]{{ع}} پس از [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} دارند، آیاتی ناظر به [[حب]] [[علی]]{{ع}} و [[فضایل]] ایشان نیز وجود دارد. از جمله این [[آیه]] که [[خداوند]] به [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} [[امر]] می‌کند تا [[اجر]] و مزد [[رسالت]] را [[محبت]] خویشاوندانش معرفی کند: {{متن قرآن| ذَلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَن يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ}}<ref>این همان است که خداوند (آن را) به بندگانی از خویش که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند مژده می‌دهد بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را و هر کس کاری نیک انجام دهد برای او در آن پاداشی نیک بیفزاییم که خداوند آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است؛ سوره شوری، آیه۲۳.</ref>.
در [[قرآن کریم]] گذشته از آیاتی که اشاره به [[ولایت]] [[امام علی|علی]] {{ع}} پس از [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} دارند، آیاتی ناظر به [[حب]] [[علی]] {{ع}} و [[فضایل]] ایشان نیز وجود دارد. از جمله این [[آیه]] که [[خداوند]] به [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} [[امر]] می‌کند تا [[اجر]] و مزد [[رسالت]] را [[محبت]] خویشاوندانش معرفی کند: {{متن قرآن| ذَلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَن يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ}}<ref>این همان است که خداوند (آن را) به بندگانی از خویش که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند مژده می‌دهد بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را و هر کس کاری نیک انجام دهد برای او در آن پاداشی نیک بیفزاییم که خداوند آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است؛ سوره شوری، آیه۲۳.</ref>.


[[امام علی|علی]]{{ع}} به عنوان یکی از برجسته‌ترین مصادیق [[قربی]] معرفی شده است. [[زمخشری]] از [[مفسران]] [[اهل‌سنت]] [[نقل]] می‌کند: [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} در پاسخ به کسانی که از ایشان درباره قُربی و [[خویشاوندان پیامبر]]{{صل}} سؤال کردند، فرمود: [[امام علی|علی]]{{ع}} و [[حضرت زهرا|فاطمه]]{{س}} و پسران آنان. این [[مفسر]] در ادامه نتیجه می‌گیرد چون [[رفتار پیامبر]]{{صل}} برای همه [[الگو]] است و او نیز این چهار تن را بسیار [[دوست]] می‌داشت، پس [[دوست داشتن]] ایشان بر همه [[واجب]] است<ref>[[مرتضی مطهری|مطهری مرتضی]]، [[جاذبه و دافعه علی (کتاب)|جاذبه و دافعه علی]]، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۲۷۸.</ref>.
[[امام علی|علی]] {{ع}} به عنوان یکی از برجسته‌ترین مصادیق [[قربی]] معرفی شده است. [[زمخشری]] از [[مفسران]] [[اهل‌سنت]] [[نقل]] می‌کند: [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} در پاسخ به کسانی که از ایشان درباره قُربی و [[خویشاوندان پیامبر]] {{صل}} سؤال کردند، فرمود: [[امام علی|علی]] {{ع}} و [[حضرت زهرا|فاطمه]] {{س}} و پسران آنان. این [[مفسر]] در ادامه نتیجه می‌گیرد چون [[رفتار پیامبر]] {{صل}} برای همه [[الگو]] است و او نیز این چهار تن را بسیار [[دوست]] می‌داشت، پس [[دوست داشتن]] ایشان بر همه [[واجب]] است<ref>[[مرتضی مطهری|مطهری مرتضی]]، [[جاذبه و دافعه علی (کتاب)|جاذبه و دافعه علی]]، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۲۷۸.</ref>.


همچنین در [[تفسیر]] [[آیه نور]] روایت‌هایی وجود دارد که آن را ناظر به [[هدایت‌گری]] [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} و [[امام علی|علی]]{{ع}} می‌دانند؛ مشکوة (چراغ‌دان) وجود [[پیامبر خاتم|پیامبر]]{{صل}} و [[مصباح]] (چراغ) [[نور]] [[ایمان]] و [[وحی]] است که در [[قلب]] او است. زجاجه [[امام علی|علی]]{{ع}} است و مقصود از این تعابیر انتقال [[نور]] [[ایمان]] و [[ولایت]] از [[پیامبر خاتم|پیغمبر]]{{صل}} به [[امام علی|علی]]{{ع}} است<ref>آشنایی با قرآن، ج ۴، ص ۱۰۹.</ref><ref>[[عبدالله محمدی|محمدی، عبدالله]]، [[امیر مؤمنان علی (کتاب)|امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت]]، ص۲۱ تا ۲۶.</ref>
همچنین در [[تفسیر]] [[آیه نور]] روایت‌هایی وجود دارد که آن را ناظر به [[هدایت‌گری]] [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} و [[امام علی|علی]] {{ع}} می‌دانند؛ مشکوة (چراغ‌دان) وجود [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} و [[مصباح]] (چراغ) [[نور]] [[ایمان]] و [[وحی]] است که در [[قلب]] او است. زجاجه [[امام علی|علی]] {{ع}} است و مقصود از این تعابیر انتقال [[نور]] [[ایمان]] و [[ولایت]] از [[پیامبر خاتم|پیغمبر]] {{صل}} به [[امام علی|علی]] {{ع}} است<ref>آشنایی با قرآن، ج ۴، ص ۱۰۹.</ref><ref>[[عبدالله محمدی|محمدی، عبدالله]]، [[امیر مؤمنان علی (کتاب)|امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت]]، ص۲۱ تا ۲۶.</ref>


==آیا نام [[امام علی]] در [[قرآن]] آمده است؟==
== آیا نام [[امام علی]] در [[قرآن]] آمده است؟ ==
هرچند نام [[امام علی|حضرت علی]]{{ع}} به صراحت در [[قرآن]] نیامده است، امّا [[آیات]] متعدّدی در [[شأن]] او و عملکرد خاصّ آن حضرت، یا دربارۀ [[ولایت]]، یا [[اهل بیت]] نازل شده که شامل او نیز هست<ref>شهید قاضی نور اللّه در «احقاق الحق» ج ۲ و ۳ حدود ۸۴ آیه را نقل می‌کند که دربارۀ علی است و منابع آنها را از کتب [[اهل سنت]] می‌آورد. نیز در «پرتوی از فضایل امیر المؤمنین در قرآن» ابو الحسن مطلبی حدود ۱۶۰ مورد از آیات قرآن که دربارۀ علی و اهل بیت است، براساس روایات معرفی شده است نیز «فضائل الخمسه من الصحاح السته» ج ۱ ص ۲۶۵</ref>. [[نزول]] این [[آیات]] دربارۀ آن حضرت یا [[اهل بیت]]{{عم}} قطعی است و در منابع متعدد و کتب مفصّل اسناد آنها آمده است:
هرچند نام [[امام علی|حضرت علی]] {{ع}} به صراحت در [[قرآن]] نیامده است، امّا [[آیات]] متعدّدی در [[شأن]] او و عملکرد خاصّ آن حضرت، یا دربارۀ [[ولایت]]، یا [[اهل بیت]] نازل شده که شامل او نیز هست<ref>شهید قاضی نور اللّه در «احقاق الحق» ج ۲ و ۳ حدود ۸۴ آیه را نقل می‌کند که دربارۀ علی است و منابع آنها را از کتب [[اهل سنت]] می‌آورد. نیز در «پرتوی از فضایل امیر المؤمنین در قرآن» ابو الحسن مطلبی حدود ۱۶۰ مورد از آیات قرآن که دربارۀ علی و اهل بیت است، براساس روایات معرفی شده است نیز «فضائل الخمسه من الصحاح السته» ج ۱ ص ۲۶۵</ref>. [[نزول]] این [[آیات]] دربارۀ آن حضرت یا [[اهل بیت]] {{عم}} قطعی است و در منابع متعدد و کتب مفصّل اسناد آنها آمده است:


#آیۀ مربوط به [[انفاق]] او در [[شب]] و روز و آشکار و [[نهان]]: {{متن قرآن|الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلانِيَةً...}}<ref>بقره، آیۀ ۲۷۴</ref>.
# آیۀ مربوط به [[انفاق]] او در [[شب]] و روز و آشکار و [[نهان]]: {{متن قرآن|الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلانِيَةً...}}<ref>بقره، آیۀ ۲۷۴</ref>.
#آیۀ مربوط به [[فداکاری]] او در [[خوابیدن در بستر پیامبر]] در [[شب هجرت]]: {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللَّهِ...}}<ref>بقره، آیه ۲۰۷</ref>.
# آیۀ مربوط به [[فداکاری]] او در [[خوابیدن در بستر پیامبر]] در [[شب هجرت]]: {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللَّهِ...}}<ref>بقره، آیه ۲۰۷</ref>.
#آیۀ مربوط به [[انفاق انگشتر در حالت رکوع]] به [[فقیر]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}}<ref>مائده، آیه ۵۵</ref>.
# آیۀ مربوط به [[انفاق انگشتر در حالت رکوع]] به [[فقیر]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...}}<ref>مائده، آیه ۵۵</ref>.
#آیۀ مربوط به [[تبلیغ]] [[ولایت]] او در [[غدیر خم]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ...}}<ref>مائده، آیه ۶۷</ref>.
# آیۀ مربوط به [[تبلیغ]] [[ولایت]] او در [[غدیر خم]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ...}}<ref>مائده، آیه ۶۷</ref>.
#آیۀ مربوط به [[تکمیل دین]] پس از [[ابلاغ]] امامتش در [[غدیر خم]]: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...}}<ref>مائده، آیه ۳</ref>.
# آیۀ مربوط به [[تکمیل دین]] پس از [[ابلاغ]] امامتش در [[غدیر خم]]: {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...}}<ref>مائده، آیه ۳</ref>.
#آیۀ [[لزوم اطاعت]] از [[اولی الأمر]] در کنار [[اطاعت]] از [[خدا]] و [[پیامبر|رسول]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنكُمْ...}}<ref>نساء، آیه ۵۹</ref>.
# آیۀ [[لزوم اطاعت]] از [[اولی الأمر]] در کنار [[اطاعت]] از [[خدا]] و [[پیامبر|رسول]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنكُمْ...}}<ref>نساء، آیه ۵۹</ref>.
#آیۀ مربوط به [[انفاق افطار به مسکین و یتیم و اسیر]]: {{متن قرآن|عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا*يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا * وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا*إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاء وَلا شُكُورًا}}<ref>انسان، آیه ۶ تا ۹</ref>.
# آیۀ مربوط به [[انفاق افطار به مسکین و یتیم و اسیر]]: {{متن قرآن|عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا* يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا * وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا* إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاء وَلا شُكُورًا}}<ref>انسان، آیه ۶ تا ۹</ref>.
#آیۀ مربوط به [[مباهله]] [[پیامبر]] و [[اهل بیت]] با نصارای [[نجران]]: {{متن قرآن|فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ...}}<ref>آل عمران، آیه ۶۱</ref>.
# آیۀ مربوط به [[مباهله]] [[پیامبر]] و [[اهل بیت]] با نصارای [[نجران]]: {{متن قرآن|فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ...}}<ref>آل عمران، آیه ۶۱</ref>.
# [[آیۀ تطهیر]] [[اهل بیت]] از [[پلیدی]]، مربوط به [[اهل کساء]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ...}}<ref>احزاب، آیه ۳۳</ref>.
# [[آیۀ تطهیر]] [[اهل بیت]] از [[پلیدی]]، مربوط به [[اهل کساء]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ...}}<ref>احزاب، آیه ۳۳</ref>.
#آیۀ مربوط به [[مودّت]] [[اهل بیت]] به عنوان [[اجر رسالت]]: {{متن قرآن|قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>شوری، آیه ۲۳</ref>.
# آیۀ مربوط به [[مودّت]] [[اهل بیت]] به عنوان [[اجر رسالت]]: {{متن قرآن|قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref>شوری، آیه ۲۳</ref>.
#آیۀ دعوت‌کننده به [[همراه بودن با صادقان]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَكُونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ}}<ref>توبه، آیه ۱۱۹</ref>.
# آیۀ دعوت‌کننده به [[همراه بودن با صادقان]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَكُونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ}}<ref>توبه، آیه ۱۱۹</ref>.


و [[آیات]] فراوان دیگر، که به گفتۀ [[روایات]]، دربارۀ [[امام علی|حضرت]]{{ع}} نازل شده است، مثل: ق ۲۱، فصلت ۴۰، عبس ۳۸ و ۳۹، رعد ۲۹، [[اعراف]] ۴۶، نحل ۴۳، رعد ۷ و ۴۳، [[آل عمران]] ۱۴۶، صف ۴، [[احزاب]] ۲۳ و ۲۵، [[یونس]] ۲۵، [[هود]] ۱۲ و ۱۷، شعراء ۲۱۴، [[ابراهیم]] ۲۷، [[حدید]] ۲۸، نبأ ۱ و ۲ و ۳۸، [[یوسف]] ۱۸۴، [[انفال]] ۶۴، [[اسراء]] ۸۰، [[تحریم]] ۴، [[توبه]] ۱۹، [[حشر]] ۹،۱۰، واقعه ۱۰ و ۱۱، [[لقمان]] ۲۲، انعام ۸۲، بقره ۴۳، [[مریم]] ۹۶، [[سجده]] ۱۸، حجرات ۱۵، [[نساء]] ۶۹، بیّنه ۷، [[رحمن]] ۱۹ تا ۲۲.<ref>در این زمینه ر. ک: «دانشنامۀ امام علی»{{ع}}، ج ۱۰ مقالۀ «امام علی در قرآن» علامه عسکری، «شواهد التنزیل» ابن رویش، «آیات الفضائل» سیّد محمّد حسینی بهارانچی «علی فی الکتاب و السنّه» حسین شاکری، «نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الأنوار»، ج ۲۰، «سیمای امام علی در قرآن»، حسکانی ترجمه یعقوب جعفری، «احقاق الحق»، ج ۲ و ۳، «آیات الأئمّه»، محمّد علی حسنی لاریجانی «پرتوی از فضایل امیر المؤمنین در قرآن»، ابو الحسن مطّلبی، «آیات الولایه» سید باقر محمّدی نسب، «دلائل الصدق»، ج ۲، نیز تفسیر «البرهان» و «نور الثقلین».</ref>. علاوه بر اینها برخی کلمات و تعابیر در [[آیات قرآن]] به وجود [[امام علی|علی]]{{ع}} و [[امامان]] [[تفسیر]] شده و در [[تفاسیر]] [[روایی]] آمده است، از قبیل تعابیر [[امام مبین]]، [[سابق بالخیرات]]، [[امانت]]، [[بئر معطّله]] و [[قصر مشید]]، [[طوبی]]، وسیله، [[آل یاسین]]، کلمات، [[کلمة التقوی]] و برخی کلمات [[قرآنی]] دیگر<ref>در روایاتی در کتاب «معانی الأخبار»، به ترتیب در صفحات ۹۵،۱۰۵،۱۰۸،۱۱۱،۱۱۲،۱۱۶،۱۲۲،۱۲۵، و ۱۲۶، نیز «بحار الأنوار»، ج ۳۵ و ۳۶</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴۱۲.</ref>
و [[آیات]] فراوان دیگر، که به گفتۀ [[روایات]]، دربارۀ [[امام علی|حضرت]] {{ع}} نازل شده است، مثل: ق ۲۱، فصلت ۴۰، عبس ۳۸ و ۳۹، رعد ۲۹، [[اعراف]] ۴۶، نحل ۴۳، رعد ۷ و ۴۳، [[آل عمران]] ۱۴۶، صف ۴، [[احزاب]] ۲۳ و ۲۵، [[یونس]] ۲۵، [[هود]] ۱۲ و ۱۷، شعراء ۲۱۴، [[ابراهیم]] ۲۷، [[حدید]] ۲۸، نبأ ۱ و ۲ و ۳۸، [[یوسف]] ۱۸۴، [[انفال]] ۶۴، [[اسراء]] ۸۰، [[تحریم]] ۴، [[توبه]] ۱۹، [[حشر]] ۹،۱۰، واقعه ۱۰ و ۱۱، [[لقمان]] ۲۲، انعام ۸۲، بقره ۴۳، [[مریم]] ۹۶، [[سجده]] ۱۸، حجرات ۱۵، [[نساء]] ۶۹، بیّنه ۷، [[رحمن]] ۱۹ تا ۲۲.<ref>در این زمینه ر. ک: «دانشنامۀ امام علی» {{ع}}، ج ۱۰ مقالۀ «امام علی در قرآن» علامه عسکری، «شواهد التنزیل» ابن رویش، «آیات الفضائل» سیّد محمّد حسینی بهارانچی «علی فی الکتاب و السنّه» حسین شاکری، «نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الأنوار»، ج ۲۰، «سیمای امام علی در قرآن»، حسکانی ترجمه یعقوب جعفری، «احقاق الحق»، ج ۲ و ۳، «آیات الأئمّه»، محمّد علی حسنی لاریجانی «پرتوی از فضایل امیر المؤمنین در قرآن»، ابو الحسن مطّلبی، «آیات الولایه» سید باقر محمّدی نسب، «دلائل الصدق»، ج ۲، نیز تفسیر «البرهان» و «نور الثقلین».</ref>. علاوه بر اینها برخی کلمات و تعابیر در [[آیات قرآن]] به وجود [[امام علی|علی]] {{ع}} و [[امامان]] [[تفسیر]] شده و در [[تفاسیر]] [[روایی]] آمده است، از قبیل تعابیر [[امام مبین]]، [[سابق بالخیرات]]، [[امانت]]، [[بئر معطّله]] و [[قصر مشید]]، [[طوبی]]، وسیله، [[آل یاسین]]، کلمات، [[کلمة التقوی]] و برخی کلمات [[قرآنی]] دیگر<ref>در روایاتی در کتاب «معانی الأخبار»، به ترتیب در صفحات ۹۵،۱۰۵،۱۰۸،۱۱۱،۱۱۲،۱۱۶،۱۲۲،۱۲۵، و ۱۲۶، نیز «بحار الأنوار»، ج ۳۵ و ۳۶</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴۱۲.</ref>


==آیات در ارتباط پیامبر {{صل}} و امام علی {{ع}}==
== آیات در ارتباط پیامبر {{صل}} و امام علی {{ع}} ==
منظور آن دسته از آیاتی است که به رابطه [[پیامبر]] با پسرعم، داماد و [[صحابی]] بزرگ و از نظر [[شیعیان]] [[جانشین]] خود میپردازد و در [[روایات]] و [[اسباب نزول]] مرتبط، این [[آیات]] را ناظر به ایشان می‌دانند.
منظور آن دسته از آیاتی است که به رابطه [[پیامبر]] با پسرعم، داماد و [[صحابی]] بزرگ و از نظر [[شیعیان]] [[جانشین]] خود میپردازد و در [[روایات]] و [[اسباب نزول]] مرتبط، این [[آیات]] را ناظر به ایشان می‌دانند.
#{{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ}}<ref>«و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref>.
#{{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ}}<ref>«و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref>.
خط ۵۲: خط ۵۲:
#{{متن قرآن|لِنَجْعَلَهَا لَكُمْ تَذْكِرَةً وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ}}<ref>«تا آن را برایتان یادکردی کنیم و گوش‌های نیوشنده آن را به گوش گیرند» سوره حاقه، آیه ۱۲.</ref>.
#{{متن قرآن|لِنَجْعَلَهَا لَكُمْ تَذْكِرَةً وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ}}<ref>«تا آن را برایتان یادکردی کنیم و گوش‌های نیوشنده آن را به گوش گیرند» سوره حاقه، آیه ۱۲.</ref>.


===نکات===
=== نکات ===
در [[آیات]] فوق این موضوعات مطرح گردیده است:
در [[آیات]] فوق این موضوعات مطرح گردیده است:
# [[اخلاص]] [[علی]] در [[ایثار]] [[جان]] خود هنگام [[خوابیدن در بستر پیامبر]]: {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ}} و در [[امالی شیخ طوسی]] از [[علی بن الحسین]]{{ع}} [[روایت]] آمده که در ذیل جمله: {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ...}} فرموده: این جمله درباره [[علی]]{{ع}} نازل شده، که در [[شب هجرت]] در بستر [[رسول خدا]]{{صل}} خوابید<ref>امالی شیخ طوسی، ص۱۸۵، طبع قدیم.</ref>. البته این [[شأن نزول]] از منابع و تفسیر‌های [[اهل سنت]] همانند [[فخر رازی]] و [[ثعلبی]] و [[مسند احمد]] حنبل هم [[روایت]] شده است؛
# [[اخلاص]] [[علی]] در [[ایثار]] [[جان]] خود هنگام [[خوابیدن در بستر پیامبر]]: {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ}} و در [[امالی شیخ طوسی]] از [[علی بن الحسین]] {{ع}} [[روایت]] آمده که در ذیل جمله: {{متن قرآن|وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ...}} فرموده: این جمله درباره [[علی]] {{ع}} نازل شده، که در [[شب هجرت]] در بستر [[رسول خدا]] {{صل}} خوابید<ref>امالی شیخ طوسی، ص۱۸۵، طبع قدیم.</ref>. البته این [[شأن نزول]] از منابع و تفسیر‌های [[اهل سنت]] همانند [[فخر رازی]] و [[ثعلبی]] و [[مسند احمد]] حنبل هم [[روایت]] شده است؛
# [[حضرت علی]]{{ع}} به منزله نفس [[پیامبر]] و دارای مقامی والا: {{متن قرآن|فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ}} و در حلیة الاولیاء تألیف ابی‌نعیم آمده که وی به [[سند]] خود از عامر بن ابی وقاص از پدرش [[روایت]] آورده که گفت: وقتی این [[آیه]] نازل شد، [[رسول خدا]]{{صل}} [[علی]] و [[فاطمه]] و [[حسن]] و [[حسین]]{{عم}} را نزد خود خواست، آن‌گاه گفت: بار الها اینانند [[اهل بیت]] من. [[جابر]] می‌گوید: درباره همین [[نصارا]] بود که [[آیه]]: {{متن قرآن|نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ...}} نازل شد و باز [[جابر]] گفت: منظور از {{متن قرآن|أَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ}} [[رسول خدا]]{{صل}} و [[علی]]{{ع}} است و منظور از {{متن قرآن|أَبْنَاءَنَا}} [[حسن]] و [[حسین]] و منظور از {{متن قرآن|نِسَاءَنَا}} [[فاطمه]] است<ref>ترجمه المیزان، ج۳، ص۳۶۸.</ref>؛
# [[حضرت علی]] {{ع}} به منزله نفس [[پیامبر]] و دارای مقامی والا: {{متن قرآن|فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ}} و در حلیة الاولیاء تألیف ابی‌نعیم آمده که وی به [[سند]] خود از عامر بن ابی وقاص از پدرش [[روایت]] آورده که گفت: وقتی این [[آیه]] نازل شد، [[رسول خدا]] {{صل}} [[علی]] و [[فاطمه]] و [[حسن]] و [[حسین]] {{عم}} را نزد خود خواست، آن‌گاه گفت: بار الها اینانند [[اهل بیت]] من. [[جابر]] می‌گوید: درباره همین [[نصارا]] بود که [[آیه]]: {{متن قرآن|نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ...}} نازل شد و باز [[جابر]] گفت: منظور از {{متن قرآن|أَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ}} [[رسول خدا]] {{صل}} و [[علی]] {{ع}} است و منظور از {{متن قرآن|أَبْنَاءَنَا}} [[حسن]] و [[حسین]] و منظور از {{متن قرآن|نِسَاءَنَا}} [[فاطمه]] است<ref>ترجمه المیزان، ج۳، ص۳۶۸.</ref>؛
#در [[تفسیر]] [[مجمع البیان]] با إسناد از [[ابو سعید خدری]]، [[روایت]] کرده است که: چون این [[آیه]] نازل شد {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا}} [[پیامبر]] فرمود اللَّه اکبر! که [[دین کامل]] و [[نعمت]] تمام و [[خدا]] از [[رسالت]] من و [[ولایت]] [[علی بن ابی‌طالب]] بعد از من، [[خشنود]] گردید” [[علی بن ابراهیم]] در [[تفسیر]] خود گوید: پدرم از صفوان، از علا و [[محمد بن مسلم]] از [[امام باقر]]{{ع}} [[روایت]] کرده‌اند که: این [[آیه]] در” کراع الغمیم” - میان [[مکه]] و [[مدینه]] - نازل گردید و [[پیامبر]] در [[جحفه]] آن را برپا داشت<ref>ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۲۰۴.</ref>؛
# در [[تفسیر]] [[مجمع البیان]] با إسناد از [[ابو سعید خدری]]، [[روایت]] کرده است که: چون این [[آیه]] نازل شد {{متن قرآن|الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا}} [[پیامبر]] فرمود اللَّه اکبر! که [[دین کامل]] و [[نعمت]] تمام و [[خدا]] از [[رسالت]] من و [[ولایت]] [[علی بن ابی‌طالب]] بعد از من، [[خشنود]] گردید” [[علی بن ابراهیم]] در [[تفسیر]] خود گوید: پدرم از صفوان، از علا و [[محمد بن مسلم]] از [[امام باقر]] {{ع}} [[روایت]] کرده‌اند که: این [[آیه]] در” کراع الغمیم” - میان [[مکه]] و [[مدینه]] - نازل گردید و [[پیامبر]] در [[جحفه]] آن را برپا داشت<ref>ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۲۰۴.</ref>؛
# [[پیامبر]] [[مأمور]] [[ابلاغ]] [[امامت علی]] از سوی [[خداوند]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ}} در کتاب‌های مختلف [[دانشمندان شیعه]] و [[اهل تسنن]] [[روایات]] زیادی دیده می‌شود که با صراحت می‌گوید [[آیه]] فوق درباره [[تعیین جانشین]] برای [[پیامبر]]{{صل}} و [[سرنوشت]] [[آینده]] [[اسلام]] و [[مسلمین]] در [[غدیر خم]] نازل شده است. [[کلینی]] در کافی به اسناد خود از [[ابو الجارود]] از [[امام]] [[ابی جعفر]]{{ع}} [[نقل]] می‌کند که در [[حدیث]] مفصلی فرموده‌اند: [[آیه شریفه]] درباره [[ولایت علی]]{{ع}} نازل شده است<ref>ترجمه المیزان، ج۶، ص۷۸.</ref>. و صاحب [[تفسیر]] المنار مینویسد: [[روایت]] کرده است [[ابن ابی حاتم]] و [[ابن مردویه]] و [[ابن عساکر]] از [[ابی سعید خدری]] که این [[آیه]] نازل شده [[روز غدیر]] درباره [[علی ابن ابی طالب]] است<ref>تفسیر المنار، ج۶، ص۴۶۴.</ref>؛
# [[پیامبر]] [[مأمور]] [[ابلاغ]] [[امامت علی]] از سوی [[خداوند]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ}} در کتاب‌های مختلف [[دانشمندان شیعه]] و [[اهل تسنن]] [[روایات]] زیادی دیده می‌شود که با صراحت می‌گوید [[آیه]] فوق درباره [[تعیین جانشین]] برای [[پیامبر]] {{صل}} و [[سرنوشت]] [[آینده]] [[اسلام]] و [[مسلمین]] در [[غدیر خم]] نازل شده است. [[کلینی]] در کافی به اسناد خود از [[ابو الجارود]] از [[امام]] [[ابی جعفر]] {{ع}} [[نقل]] می‌کند که در [[حدیث]] مفصلی فرموده‌اند: [[آیه شریفه]] درباره [[ولایت علی]] {{ع}} نازل شده است<ref>ترجمه المیزان، ج۶، ص۷۸.</ref>. و صاحب [[تفسیر]] المنار مینویسد: [[روایت]] کرده است [[ابن ابی حاتم]] و [[ابن مردویه]] و [[ابن عساکر]] از [[ابی سعید خدری]] که این [[آیه]] نازل شده [[روز غدیر]] درباره [[علی ابن ابی طالب]] است<ref>تفسیر المنار، ج۶، ص۴۶۴.</ref>؛
# [[خداوند]] خطاب به [[رسول]] گرامی‌اش میگوید ای [[پیامبر]] محترم کافی است برای تو [[خداوند متعال]] و کسانی که [[متابعت]] کردند تو را از [[مؤمنین]]، در بعض [[اخبار]] [[تفسیر]] شده به [[علی]]{{ع}} معلوم است که او مصداق اتمّ این [[آیه]] است و [[آیه]] به عموم خود شامل تمام [[پیروان]] آن [[حضرت]] می‌شود<ref>اطیب البیان ج۶، ص۶۴.</ref>؛
# [[خداوند]] خطاب به [[رسول]] گرامی‌اش میگوید ای [[پیامبر]] محترم کافی است برای تو [[خداوند متعال]] و کسانی که [[متابعت]] کردند تو را از [[مؤمنین]]، در بعض [[اخبار]] [[تفسیر]] شده به [[علی]] {{ع}} معلوم است که او مصداق اتمّ این [[آیه]] است و [[آیه]] به عموم خود شامل تمام [[پیروان]] آن [[حضرت]] می‌شود<ref>اطیب البیان ج۶، ص۶۴.</ref>؛
# [[اعلام برائت]] [[خدا]] و [[پیامبر]] از [[مشرکان]] به وسیله [[حضرت علی]]: {{متن قرآن|بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ}} و در [[تفسیر عیاشی]] از حریز از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] کرده که فرمود: [[رسول خدا]]{{صل}} ابی‌بکر را با [[آیات]] نخست [[سوره]] [[برائت]] به موسم [[حج]] فرستاد تا بر [[مردم]] [[مکه]] آن بخواند، [[جبرئیل]] نازل شد و گفت: از [[ناحیه]] تو جز [[علی]] نباید برساند، لذا [[حضرت علی]]{{ع}} را [[دستور]] داد تا بر [[ناقه]] [[غضباء]] سوار شود و خود را به ابی‌بکر رسانیده [[آیات]] را از او بگیرد و به [[مکه]] برده بر [[مردم]] بخواند. ابی‌بکر عرض کرد آیا [[خداوند]] بر من [[غضب]] کرده‌؟ فرمود: نه، چیزی که هست [[دستور]] رسیده که جز مردی از خودت کسی نمی‌تواند پیامی به [[مشرکین]] ببرد<ref>ترجمه تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۱۶.</ref>؛
# [[اعلام برائت]] [[خدا]] و [[پیامبر]] از [[مشرکان]] به وسیله [[حضرت علی]]: {{متن قرآن|بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ}} و در [[تفسیر عیاشی]] از حریز از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] کرده که فرمود: [[رسول خدا]] {{صل}} ابی‌بکر را با [[آیات]] نخست [[سوره]] [[برائت]] به موسم [[حج]] فرستاد تا بر [[مردم]] [[مکه]] آن بخواند، [[جبرئیل]] نازل شد و گفت: از [[ناحیه]] تو جز [[علی]] نباید برساند، لذا [[حضرت علی]] {{ع}} را [[دستور]] داد تا بر [[ناقه]] [[غضباء]] سوار شود و خود را به ابی‌بکر رسانیده [[آیات]] را از او بگیرد و به [[مکه]] برده بر [[مردم]] بخواند. ابی‌بکر عرض کرد آیا [[خداوند]] بر من [[غضب]] کرده‌؟ فرمود: نه، چیزی که هست [[دستور]] رسیده که جز مردی از خودت کسی نمی‌تواند پیامی به [[مشرکین]] ببرد<ref>ترجمه تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۱۶.</ref>؛
#ای کسانی که [[ایمان]] آورده‌اید، از [[خدا]] [[پروا]] کنید و با راستان باشید. این [[آیه]] با تعبیر [[مع الصادقین]] در رابطه با دو [[آیه]] گذشته و مخصوصا [[آیه]] {{متن قرآن|لَقَدْ تَابَ اللَّهُ}} باشد که در آنها مردان صادق شناخته شدند صادق گرچه به حسب معنای اولی [[راستگو]] است، اما با توسع به کسی که عملش مطابق قول و [[اراده]] و و عده‌اش باشد اطلاق می‌شود - راستان - لذا لفظ {{متن قرآن|اتَّقُوا اللَّهَ}} نشان می‌دهد که [[صادقین]] به معنای دوم است؛ زیرا [[تقوا]] جنبه عملی دارد تا تقوای عملی نداشته باشیم از [[صادقین]] نخواهیم بود. و در [[روایات]] وارد شده: {{متن حدیث|الصَّادِقُونَ هُمُ الْأَئِمَّةُ}}<ref>تفسیر العیاشی ج۲، ح۱۵۵، ص۱۱۶.</ref>؛ مراد از [[صادقین]] [[آل]] [[محمّد]]{{عم}}‌اند، به نظر میآید مراد از آن بیان فرد اکمل باشد، زیرا مصادیق اکمل [[صادقین]] آنها{{عم}} هستندکه به عنوان [[الگو]] معرفی شده‌اند. درباره [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}} [[سلمان فارسی]] از [[پیامبر]] سؤال می‌کند که این [[آیه]] عام است یا خاص [[پیامبر]] جواب میدهد مخاطب أمرها - {{متن قرآن|اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}}- عموم [[مؤمنان]] هستند و اما - {{متن قرآن|الصَّادِقِينَ}} - مخصوص برادرم [[علی ابن ابی طالب]] است و [[اوصیاء]] من بعد از او تا [[روز قیامت]] است<ref>تفسیرنورالثقلین، ج۲، ص۲۸۰.</ref>؛
# ای کسانی که [[ایمان]] آورده‌اید، از [[خدا]] [[پروا]] کنید و با راستان باشید. این [[آیه]] با تعبیر [[مع الصادقین]] در رابطه با دو [[آیه]] گذشته و مخصوصا [[آیه]] {{متن قرآن|لَقَدْ تَابَ اللَّهُ}} باشد که در آنها مردان صادق شناخته شدند صادق گرچه به حسب معنای اولی [[راستگو]] است، اما با توسع به کسی که عملش مطابق قول و [[اراده]] و و عده‌اش باشد اطلاق می‌شود - راستان - لذا لفظ {{متن قرآن|اتَّقُوا اللَّهَ}} نشان می‌دهد که [[صادقین]] به معنای دوم است؛ زیرا [[تقوا]] جنبه عملی دارد تا تقوای عملی نداشته باشیم از [[صادقین]] نخواهیم بود. و در [[روایات]] وارد شده: {{متن حدیث|الصَّادِقُونَ هُمُ الْأَئِمَّةُ}}<ref>تفسیر العیاشی ج۲، ح۱۵۵، ص۱۱۶.</ref>؛ مراد از [[صادقین]] [[آل]] [[محمّد]] {{عم}}‌اند، به نظر میآید مراد از آن بیان فرد اکمل باشد، زیرا مصادیق اکمل [[صادقین]] آنها {{عم}} هستندکه به عنوان [[الگو]] معرفی شده‌اند. درباره [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}} [[سلمان فارسی]] از [[پیامبر]] سؤال می‌کند که این [[آیه]] عام است یا خاص [[پیامبر]] جواب میدهد مخاطب أمرها - {{متن قرآن|اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}}- عموم [[مؤمنان]] هستند و اما - {{متن قرآن|الصَّادِقِينَ}} - مخصوص برادرم [[علی ابن ابی طالب]] است و [[اوصیاء]] من بعد از او تا [[روز قیامت]] است<ref>تفسیرنورالثقلین، ج۲، ص۲۸۰.</ref>؛
# [[انتخاب]] [[علی]] از سوی [[رسول خدا]]{{صل}} برای [[قضاوت]] بین [[مردم]]: {{متن قرآن|أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ}} در [[تفسیر عیاشی]] از عمرو بن [[قاسم]] آمده که گفت از [[امام صادق]] شنیدم که [[اصحاب]] [[نبی]]{{صل}} را یاد میکرد و بعد این [[آیه]]: {{متن قرآن|أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ}} را تا “تحکمون” قرائت میکرد و میفرمود که منظور [[علی]]{{ع}} است<ref>نور الثقلین، ج۲، ص۳۰۴.</ref>؛
# [[انتخاب]] [[علی]] از سوی [[رسول خدا]] {{صل}} برای [[قضاوت]] بین [[مردم]]: {{متن قرآن|أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ}} در [[تفسیر عیاشی]] از عمرو بن [[قاسم]] آمده که گفت از [[امام صادق]] شنیدم که [[اصحاب]] [[نبی]] {{صل}} را یاد میکرد و بعد این [[آیه]]: {{متن قرآن|أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ}} را تا “تحکمون” قرائت میکرد و میفرمود که منظور [[علی]] {{ع}} است<ref>نور الثقلین، ج۲، ص۳۰۴.</ref>؛
# [[گواهی]] [[علی]] بر [[نبوّت]] و [[رسالت]] [[محمّد]]: {{متن قرآن|وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ...}} و بنا بر این وجه، [[آیه شریفه]] با روایاتی منطبق می‌شود که هم [[شیعه]] آنها را قبول دارد و [[نقل]] کرده و هم [[سنی]]، و در آن [[روایات]] آمده که مقصود از “شاهد” [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} است<ref>ترجمه المیزان، ج۱۰، ص۲۷۴.</ref>؛
# [[گواهی]] [[علی]] بر [[نبوّت]] و [[رسالت]] [[محمّد]]: {{متن قرآن|وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ...}} و بنا بر این وجه، [[آیه شریفه]] با روایاتی منطبق می‌شود که هم [[شیعه]] آنها را قبول دارد و [[نقل]] کرده و هم [[سنی]]، و در آن [[روایات]] آمده که مقصود از “شاهد” [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} است<ref>ترجمه المیزان، ج۱۰، ص۲۷۴.</ref>؛
# [[خداوند]] خطاب به [[پیامبر]] می‌گوید: این [[کافران]] می‌گویند تو [[پیامبر]] نیستی {{متن قرآن|وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا}} هر روز بهانه‌ای می‌تراشند، هر زمان تقاضای معجزه‌ای دارند و آخر کار هم باز می‌گویند تو [[پیامبر]] نیستی! در پاسخ آنها بگو: همین کافی است که دو کس میان من و شما [[گواه]] باشد یکی [[اللّه]] و دیگری کسانی که [[علم کتاب]] و [[آگاهی]] از [[قرآن]] نزد آنهاست {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}} جمعی که گفته‌اند: [[آیه شریفه]] در [[حق علی]]{{ع}} نازل شده و همچنین روایاتی که در این باره وارد شده [[تأیید]] می‌شود. پس اگر جمله {{متن قرآن|وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}} به کسی از گروندگان به [[رسول خدا]]{{صل}} منطبق گردد، قطعاً به [[علی]]{{ع}} منطبق خواهد شد، چون او بود که به [[شهادت]] [[روایات]] صحیح و بسیار، از تمامی [[امت]] [[مسلمان]] داناتر به [[کتاب خدا]] بود. و اگر هیچ یک آن [[روایات]] نبود جز [[روایت]] [[ثقلین]] که هم از [[طرق شیعه]] و هم از طرق [[سنی]] به ما رسیده در [[اثبات]] این مدعا کافی بود، زیرا در آن [[روایت]] فرمود: {{متن حدیث|إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي أَبَداً}}؛ من در میان شما دو چیز بس بزرگ می‌گذارم: یکی [[کتاب خدا]]، و یکی عترتم، [[اهل]] بیتم، این دو هرگز از هم جدا نمی‌شوند تا کنار [[حوض]] بر من درآیند، و شما ما دام که به این دو [[تمسک]] جویید بعد از من هرگز [[گمراه]] نخواهید شد. در کتاب [[بصائر الدرجات]] (ص ۲۱۶) (به [[سند]] خود از ابی [[حمزه]] ثمالی از [[ابی جعفر]]{{ع}} [[روایت]] کرده که در ذیل [[آیه]] مورد بحث فرمود: مقصود [[علی]]{{ع}} است<ref>بصائر الدرجات، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۵۳۱.</ref>؛
# [[خداوند]] خطاب به [[پیامبر]] می‌گوید: این [[کافران]] می‌گویند تو [[پیامبر]] نیستی {{متن قرآن|وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا}} هر روز بهانه‌ای می‌تراشند، هر زمان تقاضای معجزه‌ای دارند و آخر کار هم باز می‌گویند تو [[پیامبر]] نیستی! در پاسخ آنها بگو: همین کافی است که دو کس میان من و شما [[گواه]] باشد یکی [[اللّه]] و دیگری کسانی که [[علم کتاب]] و [[آگاهی]] از [[قرآن]] نزد آنهاست {{متن قرآن|قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}} جمعی که گفته‌اند: [[آیه شریفه]] در [[حق علی]] {{ع}} نازل شده و همچنین روایاتی که در این باره وارد شده [[تأیید]] می‌شود. پس اگر جمله {{متن قرآن|وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ}} به کسی از گروندگان به [[رسول خدا]] {{صل}} منطبق گردد، قطعاً به [[علی]] {{ع}} منطبق خواهد شد، چون او بود که به [[شهادت]] [[روایات]] صحیح و بسیار، از تمامی [[امت]] [[مسلمان]] داناتر به [[کتاب خدا]] بود. و اگر هیچ یک آن [[روایات]] نبود جز [[روایت]] [[ثقلین]] که هم از [[طرق شیعه]] و هم از طرق [[سنی]] به ما رسیده در [[اثبات]] این مدعا کافی بود، زیرا در آن [[روایت]] فرمود: {{متن حدیث|إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي أَبَداً}}؛ من در میان شما دو چیز بس بزرگ می‌گذارم: یکی [[کتاب خدا]]، و یکی عترتم، [[اهل]] بیتم، این دو هرگز از هم جدا نمی‌شوند تا کنار [[حوض]] بر من درآیند، و شما ما دام که به این دو [[تمسک]] جویید بعد از من هرگز [[گمراه]] نخواهید شد. در کتاب [[بصائر الدرجات]] (ص ۲۱۶) (به [[سند]] خود از ابی [[حمزه]] ثمالی از [[ابی جعفر]] {{ع}} [[روایت]] کرده که در ذیل [[آیه]] مورد بحث فرمود: مقصود [[علی]] {{ع}} است<ref>بصائر الدرجات، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۵۳۱.</ref>؛
# [[خویشاوندی]] [[علی]] با [[پیامبر]]: {{متن قرآن|وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ}} و آیاتی که درباره [[ذوی القربی]] آمده است: در [[اصول کافی]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] شده که [[آیه]] {{متن قرآن|وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ}} مراد [[علی]]{{ع}} است و منظور از [[حق]] وی [[وصایت]] [[پیامبر]] به وی است<ref>تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص۱۸۹.</ref>؛
# [[خویشاوندی]] [[علی]] با [[پیامبر]]: {{متن قرآن|وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ}} و آیاتی که درباره [[ذوی القربی]] آمده است: در [[اصول کافی]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[نقل]] شده که [[آیه]] {{متن قرآن|وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ}} مراد [[علی]] {{ع}} است و منظور از [[حق]] وی [[وصایت]] [[پیامبر]] به وی است<ref>تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص۱۸۹.</ref>؛
# [[علی]] از [[اهل بیت پیامبر]] و برخوردار از [[مقام عصمت]]: {{متن قرآن|وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا}} {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} در [[تفسیر]] [[علی]] ابن [[ابراهیم]] آمده است که گفتار [[خداوند]]: {{متن قرآن|وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا}} دستوری ویژه برای [[پیامبر]] است که ابتدا [[اهل بیت]] خودش به [[نماز]] [[دعوت]] کند برای این که به [[مردم]] اعلام کند که [[اهل بیت]] دارای منزلتی مخصوص پیش [[خدا]] هستند که یکبار همراه [[مردم]] [[دعوت]] به [[نماز]] شدند و بار دگر با یک امر اختصاصی و زمانی این [[آیه]] نازل [[رسول]] گرامی هر روز به هنگام [[نماز فجر]] به درب [[خانه علی]] و [[فاطمه]] میآمدند و پس از [[سلام]] بر آنها میفرمودند [[نماز]] را [[نماز]] را [[خداوند]] شما را مشمول رحمتش قراردهد و این [[آیه]] را [[تلاوت]] میکردند {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} و [[پیامبر]] این کار را تا زمانی که در مدنیه حضور داشتند و زنده بودند ادامه میدادند<ref>تفسیر نورالثقلین، ج۳، ص۴۰۹.</ref>. و [[علامه طباطبایی]] مینویسد: این [[آیه]] سیاقی سازگار با [[سیاق]] سایر [[آیات]] [[سوره]] دارد و پیدا است که مانند بقیه [[آیات]] مکی است علاوه بر این ما تاکنون به کسی بر نخورده‌ایم که بگوید در میان همه [[آیات]] [[سوره]] این یکی [[مدنی]] است، پس بنا بر این جمله “اهلک” بر حسب انطباقش با هنگام [[نزول]]، [[خدیجه]] [[همسر]] آن جناب و [[علی]]{{ع}} هستند چون [[علی]]{{ع}} هم [[اهل]] آن جناب و در [[خانه]] آن جناب بود و یا آن دو بزرگوار به ضمیمه بعضی از [[دختران]] [[رسول]] خدایند<ref>ترجمه المیزان، ج۱۴، ص۳۳۴.</ref>. البته این دیدگاه و مکی بودن [[سوره]] منافاتی با [[روایت]] ندارد که [[پیامبر]] پس از [[هجرت]] در مدنیه هم [[اهل‌بیت]] را به [[نماز]] طبق امر [[خداوند]] [[دعوت]] میکرده‌اند؛
# [[علی]] از [[اهل بیت پیامبر]] و برخوردار از [[مقام عصمت]]: {{متن قرآن|وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا}} {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} در [[تفسیر]] [[علی]] ابن [[ابراهیم]] آمده است که گفتار [[خداوند]]: {{متن قرآن|وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا}} دستوری ویژه برای [[پیامبر]] است که ابتدا [[اهل بیت]] خودش به [[نماز]] [[دعوت]] کند برای این که به [[مردم]] اعلام کند که [[اهل بیت]] دارای منزلتی مخصوص پیش [[خدا]] هستند که یکبار همراه [[مردم]] [[دعوت]] به [[نماز]] شدند و بار دگر با یک امر اختصاصی و زمانی این [[آیه]] نازل [[رسول]] گرامی هر روز به هنگام [[نماز فجر]] به درب [[خانه علی]] و [[فاطمه]] میآمدند و پس از [[سلام]] بر آنها میفرمودند [[نماز]] را [[نماز]] را [[خداوند]] شما را مشمول رحمتش قراردهد و این [[آیه]] را [[تلاوت]] میکردند {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} و [[پیامبر]] این کار را تا زمانی که در مدنیه حضور داشتند و زنده بودند ادامه میدادند<ref>تفسیر نورالثقلین، ج۳، ص۴۰۹.</ref>. و [[علامه طباطبایی]] مینویسد: این [[آیه]] سیاقی سازگار با [[سیاق]] سایر [[آیات]] [[سوره]] دارد و پیدا است که مانند بقیه [[آیات]] مکی است علاوه بر این ما تاکنون به کسی بر نخورده‌ایم که بگوید در میان همه [[آیات]] [[سوره]] این یکی [[مدنی]] است، پس بنا بر این جمله “اهلک” بر حسب انطباقش با هنگام [[نزول]]، [[خدیجه]] [[همسر]] آن جناب و [[علی]] {{ع}} هستند چون [[علی]] {{ع}} هم [[اهل]] آن جناب و در [[خانه]] آن جناب بود و یا آن دو بزرگوار به ضمیمه بعضی از [[دختران]] [[رسول]] خدایند<ref>ترجمه المیزان، ج۱۴، ص۳۳۴.</ref>. البته این دیدگاه و مکی بودن [[سوره]] منافاتی با [[روایت]] ندارد که [[پیامبر]] پس از [[هجرت]] در مدنیه هم [[اهل‌بیت]] را به [[نماز]] طبق امر [[خداوند]] [[دعوت]] میکرده‌اند؛
# [[علی]] از [[اهل‌بیت پیامبر]] و متعلق [[اراده الهی]] بر [[عصمت]] آنان، از هرگونه [[پلیدی]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} [[اثبات]] اینکه مراد از {{متن قرآن|أَهْلَ الْبَيْتِ}} مخاطب [[آیه تطهیر]]، [[خمسه طیبه]] ([[پیغمبر]]، [[علی]]، [[فاطمه]]، [[حسن]] و [[حسین]]{{عم}} هستند با این بیانی که [[گذشت]] و با آن روایاتی که در [[شأن نزول]] [[آیه]] وارد شده [[تأیید]] می‌شود، چه در آن [[روایات]] آمده که [[آیه شریفه]] در [[شأن]] [[رسول خدا]]{{صل}} و [[علی]] و [[فاطمه]] و [[حسن]] و [[حسین]]{{عم}} نازل شده است، و احدی در این [[فضیلت]] با آنان شرکت ندارد. و این [[روایات]] بسیار زیاد، و بیش از هفتاد [[حدیث]] است، که بیشتر آنها از [[طرق اهل سنت]] است، و [[اهل سنت]] آنها را از طرق بسیاری، از [[ام سلمه]]، [[عایشه]]، [[ابی سعید خدری]]، سعد، وائلة بن الاسقع، ابی الحمراء، [[ابن عباس]]، [[ثوبان]] [[غلام]] [[آزاد]] شده [[رسول خدا]]{{صل}} [[عبد]] اللَّه بن [[جعفر]]، [[علی]]، و [[حسن بن علی]]{{ع}} که تقریباً از چهل طریق [[نقل]] کرده‌اند. و [[شیعه]] آن را از [[حضرت علی]]، [[امام سجاد]]، [[امام باقر]]، [[امام صادق]] و [[امام رضا]]{{ع}}، و از [[ام سلمه]]، ابی ذر، ابی لیلی، ابی الاسود دؤلی، [[عمرو بن میمون اودی]]، و [[سعد بن ابی وقاص]]، بیش از سی طریق [[نقل]] کرده‌اند<ref>ترجمه المیزان، ج۱۶، ص۴۶۵.</ref>؛
# [[علی]] از [[اهل‌بیت پیامبر]] و متعلق [[اراده الهی]] بر [[عصمت]] آنان، از هرگونه [[پلیدی]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا}} [[اثبات]] اینکه مراد از {{متن قرآن|أَهْلَ الْبَيْتِ}} مخاطب [[آیه تطهیر]]، [[خمسه طیبه]] ([[پیغمبر]]، [[علی]]، [[فاطمه]]، [[حسن]] و [[حسین]] {{عم}} هستند با این بیانی که [[گذشت]] و با آن روایاتی که در [[شأن نزول]] [[آیه]] وارد شده [[تأیید]] می‌شود، چه در آن [[روایات]] آمده که [[آیه شریفه]] در [[شأن]] [[رسول خدا]] {{صل}} و [[علی]] و [[فاطمه]] و [[حسن]] و [[حسین]] {{عم}} نازل شده است، و احدی در این [[فضیلت]] با آنان شرکت ندارد. و این [[روایات]] بسیار زیاد، و بیش از هفتاد [[حدیث]] است، که بیشتر آنها از [[طرق اهل سنت]] است، و [[اهل سنت]] آنها را از طرق بسیاری، از [[ام سلمه]]، [[عایشه]]، [[ابی سعید خدری]]، سعد، وائلة بن الاسقع، ابی الحمراء، [[ابن عباس]]، [[ثوبان]] [[غلام]] [[آزاد]] شده [[رسول خدا]] {{صل}} [[عبد]] اللَّه بن [[جعفر]]، [[علی]]، و [[حسن بن علی]] {{ع}} که تقریباً از چهل طریق [[نقل]] کرده‌اند. و [[شیعه]] آن را از [[حضرت علی]]، [[امام سجاد]]، [[امام باقر]]، [[امام صادق]] و [[امام رضا]] {{ع}}، و از [[ام سلمه]]، ابی ذر، ابی لیلی، ابی الاسود دؤلی، [[عمرو بن میمون اودی]]، و [[سعد بن ابی وقاص]]، بیش از سی طریق [[نقل]] کرده‌اند<ref>ترجمه المیزان، ج۱۶، ص۴۶۵.</ref>؛
# [[خداوند]] به [[پیامبر]] [[دستور]] می‌دهد: بگو: من هیچ [[اجر]] و پاداشی بر این موضوع - [[دعوت به اسلام]] و رنج‌هایی که در این راه کشیده‌ام - از شما درخواست نمی‌کنم، جز اینکه ذوی القربای مرا [[دوست]] دارید {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} [[دوستی]] [[ذوی‌القربی]] بازگشت به مسأله [[ولایت]] و قبول [[رهبری]] [[ائمه معصومین]]{{عم}} از [[دودمان پیامبر]]{{صل}} می‌باشد که در [[حقیقت]] تداوم خط [[رهبری]] [[پیامبر]]{{صل}} و ادامه مسأله [[ولایت]] الهیه است، و پر واضح است که قبول این [[ولایت]] و [[رهبری]] همانند [[نبوت]] [[پیامبر]]{{صل}} سبب [[سعادت]] خود [[انسان‌ها]] که با [[دوستی]] و [[الگوپذیری]] به [[سعادت]] و کمال میرسند [[احمد]] در [[فضائل]] الصحابه با [[سند]] خود از [[سعید بن جبیر]] از عامر چنین [[نقل]] می‌کند: هنگامی که [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} نازل شد [[اصحاب]] عرض کردند ای [[رسول خدا]]! [[خویشاوندان]] تو که [[مودت]] آنها بر ما [[واجب]] است کیانند؟ فرمود: [[علی]] و [[فاطمه]] و دو [[فرزند]] آن دو، این سخن را سه بار تکرار فرمود<ref>احقاق الحق، ج۳، ص۲.</ref>. “قرطبی” نیز این [[روایت]] را در ذیل [[آیه]] مورد بحث آورده<ref>احقاق الحق، ج۸، ص۵۸۴۳؛ تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۴۱۰.</ref>. [[فخر رازی]] از صاحب کشاف چنین [[نقل]] می‌کند: وقتی این [[آیه]] نازل شد عرض کردند: “ای [[رسول خدا]]! [[خویشاوندان]] تو کیانند که مودتشان بر ما [[واجب]] است؟ فرمود: “علی و [[فاطمه]] و دو فرزندشان”<ref>تفسیر کشاف، ج۴، ص۲۲۰ و ۲۲۱؛ تفسیر فخر رازی، ج۲۷، ص۱۶۵ و ۱۶۶؛ تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۴۱۵.</ref>. و از [[ابن عباس]] [[روایت]] شده هنگامی [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا}} نازل شد از [[پیامبر]] سؤال شد اقربایی که ما [[مأمور]] به [[دوستی]] با آنان شده‌ایم چه کسانی هستند [[پیامبر]] فرمودند: آنان [[علی]] و [[فاطمه]] و فرزندانش هستند<ref>تفسیر نورالثقلین، ج۴، ص۵۷۲.</ref>؛
# [[خداوند]] به [[پیامبر]] [[دستور]] می‌دهد: بگو: من هیچ [[اجر]] و پاداشی بر این موضوع - [[دعوت به اسلام]] و رنج‌هایی که در این راه کشیده‌ام - از شما درخواست نمی‌کنم، جز اینکه ذوی القربای مرا [[دوست]] دارید {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} [[دوستی]] [[ذوی‌القربی]] بازگشت به مسأله [[ولایت]] و قبول [[رهبری]] [[ائمه معصومین]] {{عم}} از [[دودمان پیامبر]] {{صل}} می‌باشد که در [[حقیقت]] تداوم خط [[رهبری]] [[پیامبر]] {{صل}} و ادامه مسأله [[ولایت]] الهیه است، و پر واضح است که قبول این [[ولایت]] و [[رهبری]] همانند [[نبوت]] [[پیامبر]] {{صل}} سبب [[سعادت]] خود [[انسان‌ها]] که با [[دوستی]] و [[الگوپذیری]] به [[سعادت]] و کمال میرسند [[احمد]] در [[فضائل]] الصحابه با [[سند]] خود از [[سعید بن جبیر]] از عامر چنین [[نقل]] می‌کند: هنگامی که [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}} نازل شد [[اصحاب]] عرض کردند ای [[رسول خدا]]! [[خویشاوندان]] تو که [[مودت]] آنها بر ما [[واجب]] است کیانند؟ فرمود: [[علی]] و [[فاطمه]] و دو [[فرزند]] آن دو، این سخن را سه بار تکرار فرمود<ref>احقاق الحق، ج۳، ص۲.</ref>. “قرطبی” نیز این [[روایت]] را در ذیل [[آیه]] مورد بحث آورده<ref>احقاق الحق، ج۸، ص۵۸۴۳؛ تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۴۱۰.</ref>. [[فخر رازی]] از صاحب کشاف چنین [[نقل]] می‌کند: وقتی این [[آیه]] نازل شد عرض کردند: “ای [[رسول خدا]]! [[خویشاوندان]] تو کیانند که مودتشان بر ما [[واجب]] است؟ فرمود: “علی و [[فاطمه]] و دو فرزندشان”<ref>تفسیر کشاف، ج۴، ص۲۲۰ و ۲۲۱؛ تفسیر فخر رازی، ج۲۷، ص۱۶۵ و ۱۶۶؛ تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۴۱۵.</ref>. و از [[ابن عباس]] [[روایت]] شده هنگامی [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا}} نازل شد از [[پیامبر]] سؤال شد اقربایی که ما [[مأمور]] به [[دوستی]] با آنان شده‌ایم چه کسانی هستند [[پیامبر]] فرمودند: آنان [[علی]] و [[فاطمه]] و فرزندانش هستند<ref>تفسیر نورالثقلین، ج۴، ص۵۷۲.</ref>؛
# [[صدقه دادن]] [[علی]] هنگام [[نجوا]] با [[پیامبر]] از اختصاصات آن [[حضرت]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً}} در [[تفسیر]] [[علی]] بن إبراهیم در ذیل [[آیه]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً}} آمده که هرگاه از [[رسول الله]] حاجتی داشتید و لازم بود که نجوایی کنید صدقه‌ای بدهید تا بهتر حوائج شما برآورده شود و این کار را به جز [[أمیر المؤمنین]] انجام نداد و او بود که [[تصدق]] به دیناری کرد، و با [[پیامبر]] به [[نجوا]] پرداخت<ref>نورالثقلین، ج۵، ص۲۵۶.</ref>. البته مسئله [[صدقه دادن]] برای گفتگوی درگوشی و خصوصی با [[پیامبر]] - نجوی - برای جلوگیری از امتیاز‌طلبی است. انحصاری و بدون هزینه و سوءاستفاده گروهی خاص بود که پس از [[نزول]] [[آیه]] حاضر نشدند با پرداخت هزینه [[صدقه]] با [[پیامبر]] [[نجوا]] کنند و [[امام علی]] که [[اهل]] این سوءاستفاده‌ها نبود با پرداخت [[صدقه]] برای پیش‌برد امر [[دعوت]] با [[پیامبر]] نجوی کرد؛
# [[صدقه دادن]] [[علی]] هنگام [[نجوا]] با [[پیامبر]] از اختصاصات آن [[حضرت]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً}} در [[تفسیر]] [[علی]] بن إبراهیم در ذیل [[آیه]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً}} آمده که هرگاه از [[رسول الله]] حاجتی داشتید و لازم بود که نجوایی کنید صدقه‌ای بدهید تا بهتر حوائج شما برآورده شود و این کار را به جز [[أمیر المؤمنین]] انجام نداد و او بود که [[تصدق]] به دیناری کرد، و با [[پیامبر]] به [[نجوا]] پرداخت<ref>نورالثقلین، ج۵، ص۲۵۶.</ref>. البته مسئله [[صدقه دادن]] برای گفتگوی درگوشی و خصوصی با [[پیامبر]] - نجوی - برای جلوگیری از امتیاز‌طلبی است. انحصاری و بدون هزینه و سوءاستفاده گروهی خاص بود که پس از [[نزول]] [[آیه]] حاضر نشدند با پرداخت هزینه [[صدقه]] با [[پیامبر]] [[نجوا]] کنند و [[امام علی]] که [[اهل]] این سوءاستفاده‌ها نبود با پرداخت [[صدقه]] برای پیش‌برد امر [[دعوت]] با [[پیامبر]] نجوی کرد؛
# [[خداوند]] خطاب به دو [[همسر پیامبر]] که در [[توطئه]] - افشاء سرّ -[[دست]] داشتند میگوید: اگر شما از کار خود [[توبه]] کنید و دست از [[آزار پیامبر]]{{صل}} بردارید به نفع شماست زیرا دل‌هایتان با این عمل از [[حق]] [[منحرف]] گشته و به [[گناه]] [[آلوده]] شده {{متن قرآن|إِنْ تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا}} و اگر بر ضدّ او دست به دست هم دهید کاری از پیش نخواهید برد چرا که [[خداوند]] [[یاور]] اوست، و همچنین [[جبرئیل]] و [[مؤمنان]] [[صالح]]، و [[فرشتگان]] بعد از آنان [[پشتیبان]] او هستند {{متن قرآن|وَإِنْ تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلَائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ}} در کتاب [[تفسیر]] [[علی]] ابن [[ابراهیم]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] کرده که [[حضرت]] با [[تلاوت]] [[آیه]] {{متن قرآن|إِنْ تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا}} تا {{متن قرآن|صَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ}} گفتند {{متن قرآن|صَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ}} [[علی ابن ابی طالب]] است<ref>تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص۳۷۰.</ref>؛
# [[خداوند]] خطاب به دو [[همسر پیامبر]] که در [[توطئه]] - افشاء سرّ -[[دست]] داشتند میگوید: اگر شما از کار خود [[توبه]] کنید و دست از [[آزار پیامبر]] {{صل}} بردارید به نفع شماست زیرا دل‌هایتان با این عمل از [[حق]] [[منحرف]] گشته و به [[گناه]] [[آلوده]] شده {{متن قرآن|إِنْ تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا}} و اگر بر ضدّ او دست به دست هم دهید کاری از پیش نخواهید برد چرا که [[خداوند]] [[یاور]] اوست، و همچنین [[جبرئیل]] و [[مؤمنان]] [[صالح]]، و [[فرشتگان]] بعد از آنان [[پشتیبان]] او هستند {{متن قرآن|وَإِنْ تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلَائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ}} در کتاب [[تفسیر]] [[علی]] ابن [[ابراهیم]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] کرده که [[حضرت]] با [[تلاوت]] [[آیه]] {{متن قرآن|إِنْ تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا}} تا {{متن قرآن|صَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ}} گفتند {{متن قرآن|صَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ}} [[علی ابن ابی طالب]] است<ref>تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص۳۷۰.</ref>؛
# [[علی]] دارای گوشی شنوا و حافظی برای [[علم پیامبر]]: {{متن قرآن|...وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ}} در [[الدر المنثور]] است که: ابن [[منذر]] از ابن [[جریح]] [[روایت]] کرده که در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|لِنَجْعَلَهَا لَكُمْ تَذْكِرَةً}} گفته است: این [[تذکره]] برای [[امت محمد]]{{صل}} است، و چه بسیار کشتی‌ها که در گذشته در دریا [[غرق]] شده بود، و آثاری که از بین رفته بود، و بعد از قرن‌ها [[امت محمد]] آن آثار را یافتند، مثلاً آثار [[کشتی نوح]] را در کوه جودی یافتند و در همان کتاب است که سعید بن [[منصور]]، ابن [[جریر]]، ابن [[منذر]]، [[ابن ابی حاتم]]، و [[ابن مردویه]]، از مکحول [[روایت]] کرده‌اند که گفت: وقتی [[آیه]]: {{متن قرآن|...وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ}} نازل شد [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود: من از پروردگارم خواستم این [[اذن واعیه]] را [[علی بن ابی طالب]] قرار دهد، مکحول می‌گوید: بعد از این دعای [[رسول خدا]]{{صل}} [[علی]]{{ع}} بارها می‌گفت: هیچ نشد چیزی از [[رسول خدا]]{{صل}} بشنوم و فراموش کنم<ref>ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۶۵۹.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۲، ص ۲۸۶-۲۹۴.</ref>
# [[علی]] دارای گوشی شنوا و حافظی برای [[علم پیامبر]]: {{متن قرآن|...وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ}} در [[الدر المنثور]] است که: ابن [[منذر]] از ابن [[جریح]] [[روایت]] کرده که در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|لِنَجْعَلَهَا لَكُمْ تَذْكِرَةً}} گفته است: این [[تذکره]] برای [[امت محمد]] {{صل}} است، و چه بسیار کشتی‌ها که در گذشته در دریا [[غرق]] شده بود، و آثاری که از بین رفته بود، و بعد از قرن‌ها [[امت محمد]] آن آثار را یافتند، مثلاً آثار [[کشتی نوح]] را در کوه جودی یافتند و در همان کتاب است که سعید بن [[منصور]]، ابن [[جریر]]، ابن [[منذر]]، [[ابن ابی حاتم]]، و [[ابن مردویه]]، از مکحول [[روایت]] کرده‌اند که گفت: وقتی [[آیه]]: {{متن قرآن|...وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ}} نازل شد [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود: من از پروردگارم خواستم این [[اذن واعیه]] را [[علی بن ابی طالب]] قرار دهد، مکحول می‌گوید: بعد از این دعای [[رسول خدا]] {{صل}} [[علی]] {{ع}} بارها می‌گفت: هیچ نشد چیزی از [[رسول خدا]] {{صل}} بشنوم و فراموش کنم<ref>ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۶۵۹.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۲، ص ۲۸۶-۲۹۴.</ref>


== منابع ==
== منابع ==

نسخهٔ ‏۲۴ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۸:۱۷

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام علی است. امام علی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امام علی در قرآن - امام علی در حدیث - امام علی در کلام اسلامی - امام علی در فلسفه اسلامی - امام علی در نهج البلاغه - امام علی در معارف مهدویت - امام علی در عرفان اسلامی - امام علی در معارف و سیره نبوی - امام علی در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبط

در قرآن کریم گذشته از آیاتی که اشاره به ولایت علی (ع) پس از پیامبر (ص) دارند، آیاتی ناظر به حب علی (ع) و فضایل ایشان نیز وجود دارد، آیاتی مانند: آیه ولایت، آیه اکمال دین، آیه مباهله، آیه تطهیر و... .

مقدمه

در قرآن کریم گذشته از آیاتی که اشاره به ولایت علی (ع) پس از پیامبر (ص) دارند، آیاتی ناظر به حب علی (ع) و فضایل ایشان نیز وجود دارد. از جمله این آیه که خداوند به پیامبر (ص) امر می‌کند تا اجر و مزد رسالت را محبت خویشاوندانش معرفی کند: ﴿ ذَلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَن يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ﴾[۱].

علی (ع) به عنوان یکی از برجسته‌ترین مصادیق قربی معرفی شده است. زمخشری از مفسران اهل‌سنت نقل می‌کند: پیامبر (ص) در پاسخ به کسانی که از ایشان درباره قُربی و خویشاوندان پیامبر (ص) سؤال کردند، فرمود: علی (ع) و فاطمه (س) و پسران آنان. این مفسر در ادامه نتیجه می‌گیرد چون رفتار پیامبر (ص) برای همه الگو است و او نیز این چهار تن را بسیار دوست می‌داشت، پس دوست داشتن ایشان بر همه واجب است[۲].

همچنین در تفسیر آیه نور روایت‌هایی وجود دارد که آن را ناظر به هدایت‌گری پیامبر (ص) و علی (ع) می‌دانند؛ مشکوة (چراغ‌دان) وجود پیامبر (ص) و مصباح (چراغ) نور ایمان و وحی است که در قلب او است. زجاجه علی (ع) است و مقصود از این تعابیر انتقال نور ایمان و ولایت از پیغمبر (ص) به علی (ع) است[۳][۴]

آیا نام امام علی در قرآن آمده است؟

هرچند نام حضرت علی (ع) به صراحت در قرآن نیامده است، امّا آیات متعدّدی در شأن او و عملکرد خاصّ آن حضرت، یا دربارۀ ولایت، یا اهل بیت نازل شده که شامل او نیز هست[۵]. نزول این آیات دربارۀ آن حضرت یا اهل بیت (ع) قطعی است و در منابع متعدد و کتب مفصّل اسناد آنها آمده است:

  1. آیۀ مربوط به انفاق او در شب و روز و آشکار و نهان: ﴿الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلانِيَةً...﴾[۶].
  2. آیۀ مربوط به فداکاری او در خوابیدن در بستر پیامبر در شب هجرت: ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَن يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللَّهِ...﴾[۷].
  3. آیۀ مربوط به انفاق انگشتر در حالت رکوع به فقیر: ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ...﴾[۸].
  4. آیۀ مربوط به تبلیغ ولایت او در غدیر خم: ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ...﴾[۹].
  5. آیۀ مربوط به تکمیل دین پس از ابلاغ امامتش در غدیر خم: ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ...﴾[۱۰].
  6. آیۀ لزوم اطاعت از اولی الأمر در کنار اطاعت از خدا و رسول: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنكُمْ...﴾[۱۱].
  7. آیۀ مربوط به انفاق افطار به مسکین و یتیم و اسیر: ﴿عَيْنًا يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيرًا* يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا * وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا* إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنكُمْ جَزَاء وَلا شُكُورًا﴾[۱۲].
  8. آیۀ مربوط به مباهله پیامبر و اهل بیت با نصارای نجران: ﴿فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ...﴾[۱۳].
  9. آیۀ تطهیر اهل بیت از پلیدی، مربوط به اهل کساء: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ...﴾[۱۴].
  10. آیۀ مربوط به مودّت اهل بیت به عنوان اجر رسالت: ﴿قُل لّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾[۱۵].
  11. آیۀ دعوت‌کننده به همراه بودن با صادقان: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَكُونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ﴾[۱۶].

و آیات فراوان دیگر، که به گفتۀ روایات، دربارۀ حضرت (ع) نازل شده است، مثل: ق ۲۱، فصلت ۴۰، عبس ۳۸ و ۳۹، رعد ۲۹، اعراف ۴۶، نحل ۴۳، رعد ۷ و ۴۳، آل عمران ۱۴۶، صف ۴، احزاب ۲۳ و ۲۵، یونس ۲۵، هود ۱۲ و ۱۷، شعراء ۲۱۴، ابراهیم ۲۷، حدید ۲۸، نبأ ۱ و ۲ و ۳۸، یوسف ۱۸۴، انفال ۶۴، اسراء ۸۰، تحریم ۴، توبه ۱۹، حشر ۹،۱۰، واقعه ۱۰ و ۱۱، لقمان ۲۲، انعام ۸۲، بقره ۴۳، مریم ۹۶، سجده ۱۸، حجرات ۱۵، نساء ۶۹، بیّنه ۷، رحمن ۱۹ تا ۲۲.[۱۷]. علاوه بر اینها برخی کلمات و تعابیر در آیات قرآن به وجود علی (ع) و امامان تفسیر شده و در تفاسیر روایی آمده است، از قبیل تعابیر امام مبین، سابق بالخیرات، امانت، بئر معطّله و قصر مشید، طوبی، وسیله، آل یاسین، کلمات، کلمة التقوی و برخی کلمات قرآنی دیگر[۱۸].[۱۹]

آیات در ارتباط پیامبر (ص) و امام علی (ع)

منظور آن دسته از آیاتی است که به رابطه پیامبر با پسرعم، داماد و صحابی بزرگ و از نظر شیعیان جانشین خود میپردازد و در روایات و اسباب نزول مرتبط، این آیات را ناظر به ایشان می‌دانند.

  1. ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ﴾[۲۰].
  2. ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾[۲۱].
  3. ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾[۲۲].
  4. ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ﴾[۲۳].
  5. ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللَّهُ وَمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ﴾[۲۴].
  6. ﴿بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ * فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَأَنَّ اللَّهَ مُخْزِي الْكَافِرِينَ﴾[۲۵].
  7. ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾[۲۶].
  8. ﴿قُلْ هَلْ مِنْ شُرَكَائِكُمْ مَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللَّهُ يَهْدِي لِلْحَقِّ أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ﴾[۲۷].
  9. ﴿أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ...﴾[۲۸].
  10. ﴿وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾[۲۹].
  11. ﴿وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا﴾[۳۰].
  12. ﴿وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى﴾[۳۱].
  13. ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾[۳۲].
  14. ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾[۳۳].
  15. ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً ذَلِكَ خَيْرٌ لَكُمْ وَأَطْهَرُ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ * أَأَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ﴾[۳۴].
  16. ﴿إِنْ تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِنْ تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلَائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ﴾[۳۵].
  17. ﴿لِنَجْعَلَهَا لَكُمْ تَذْكِرَةً وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ﴾[۳۶].

نکات

در آیات فوق این موضوعات مطرح گردیده است:

  1. اخلاص علی در ایثار جان خود هنگام خوابیدن در بستر پیامبر: ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ﴾ و در امالی شیخ طوسی از علی بن الحسین (ع) روایت آمده که در ذیل جمله: ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ...﴾ فرموده: این جمله درباره علی (ع) نازل شده، که در شب هجرت در بستر رسول خدا (ص) خوابید[۳۷]. البته این شأن نزول از منابع و تفسیر‌های اهل سنت همانند فخر رازی و ثعلبی و مسند احمد حنبل هم روایت شده است؛
  2. حضرت علی (ع) به منزله نفس پیامبر و دارای مقامی والا: ﴿فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ﴾ و در حلیة الاولیاء تألیف ابی‌نعیم آمده که وی به سند خود از عامر بن ابی وقاص از پدرش روایت آورده که گفت: وقتی این آیه نازل شد، رسول خدا (ص) علی و فاطمه و حسن و حسین (ع) را نزد خود خواست، آن‌گاه گفت: بار الها اینانند اهل بیت من. جابر می‌گوید: درباره همین نصارا بود که آیه: ﴿نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ...﴾ نازل شد و باز جابر گفت: منظور از ﴿أَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ﴾ رسول خدا (ص) و علی (ع) است و منظور از ﴿أَبْنَاءَنَا﴾ حسن و حسین و منظور از ﴿نِسَاءَنَا﴾ فاطمه است[۳۸]؛
  3. در تفسیر مجمع البیان با إسناد از ابو سعید خدری، روایت کرده است که: چون این آیه نازل شد ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا﴾ پیامبر فرمود اللَّه اکبر! که دین کامل و نعمت تمام و خدا از رسالت من و ولایت علی بن ابی‌طالب بعد از من، خشنود گردید” علی بن ابراهیم در تفسیر خود گوید: پدرم از صفوان، از علا و محمد بن مسلم از امام باقر (ع) روایت کرده‌اند که: این آیه در” کراع الغمیم” - میان مکه و مدینه - نازل گردید و پیامبر در جحفه آن را برپا داشت[۳۹]؛
  4. پیامبر مأمور ابلاغ امامت علی از سوی خداوند: ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ﴾ در کتاب‌های مختلف دانشمندان شیعه و اهل تسنن روایات زیادی دیده می‌شود که با صراحت می‌گوید آیه فوق درباره تعیین جانشین برای پیامبر (ص) و سرنوشت آینده اسلام و مسلمین در غدیر خم نازل شده است. کلینی در کافی به اسناد خود از ابو الجارود از امام ابی جعفر (ع) نقل می‌کند که در حدیث مفصلی فرموده‌اند: آیه شریفه درباره ولایت علی (ع) نازل شده است[۴۰]. و صاحب تفسیر المنار مینویسد: روایت کرده است ابن ابی حاتم و ابن مردویه و ابن عساکر از ابی سعید خدری که این آیه نازل شده روز غدیر درباره علی ابن ابی طالب است[۴۱]؛
  5. خداوند خطاب به رسول گرامی‌اش میگوید ای پیامبر محترم کافی است برای تو خداوند متعال و کسانی که متابعت کردند تو را از مؤمنین، در بعض اخبار تفسیر شده به علی (ع) معلوم است که او مصداق اتمّ این آیه است و آیه به عموم خود شامل تمام پیروان آن حضرت می‌شود[۴۲]؛
  6. اعلام برائت خدا و پیامبر از مشرکان به وسیله حضرت علی: ﴿بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ﴾ و در تفسیر عیاشی از حریز از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: رسول خدا (ص) ابی‌بکر را با آیات نخست سوره برائت به موسم حج فرستاد تا بر مردم مکه آن بخواند، جبرئیل نازل شد و گفت: از ناحیه تو جز علی نباید برساند، لذا حضرت علی (ع) را دستور داد تا بر ناقه غضباء سوار شود و خود را به ابی‌بکر رسانیده آیات را از او بگیرد و به مکه برده بر مردم بخواند. ابی‌بکر عرض کرد آیا خداوند بر من غضب کرده‌؟ فرمود: نه، چیزی که هست دستور رسیده که جز مردی از خودت کسی نمی‌تواند پیامی به مشرکین ببرد[۴۳]؛
  7. ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا پروا کنید و با راستان باشید. این آیه با تعبیر مع الصادقین در رابطه با دو آیه گذشته و مخصوصا آیه ﴿لَقَدْ تَابَ اللَّهُ﴾ باشد که در آنها مردان صادق شناخته شدند صادق گرچه به حسب معنای اولی راستگو است، اما با توسع به کسی که عملش مطابق قول و اراده و و عده‌اش باشد اطلاق می‌شود - راستان - لذا لفظ ﴿اتَّقُوا اللَّهَ﴾ نشان می‌دهد که صادقین به معنای دوم است؛ زیرا تقوا جنبه عملی دارد تا تقوای عملی نداشته باشیم از صادقین نخواهیم بود. و در روایات وارد شده: «الصَّادِقُونَ هُمُ الْأَئِمَّةُ»[۴۴]؛ مراد از صادقین آل محمّد (ع)‌اند، به نظر میآید مراد از آن بیان فرد اکمل باشد، زیرا مصادیق اکمل صادقین آنها (ع) هستندکه به عنوان الگو معرفی شده‌اند. درباره آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾ سلمان فارسی از پیامبر سؤال می‌کند که این آیه عام است یا خاص پیامبر جواب میدهد مخاطب أمرها - ﴿اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾- عموم مؤمنان هستند و اما - ﴿الصَّادِقِينَ﴾ - مخصوص برادرم علی ابن ابی طالب است و اوصیاء من بعد از او تا روز قیامت است[۴۵]؛
  8. انتخاب علی از سوی رسول خدا (ص) برای قضاوت بین مردم: ﴿أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ﴾ در تفسیر عیاشی از عمرو بن قاسم آمده که گفت از امام صادق شنیدم که اصحاب نبی (ص) را یاد میکرد و بعد این آیه: ﴿أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ﴾ را تا “تحکمون” قرائت میکرد و میفرمود که منظور علی (ع) است[۴۶]؛
  9. گواهی علی بر نبوّت و رسالت محمّد: ﴿وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ...﴾ و بنا بر این وجه، آیه شریفه با روایاتی منطبق می‌شود که هم شیعه آنها را قبول دارد و نقل کرده و هم سنی، و در آن روایات آمده که مقصود از “شاهد” علی بن ابی طالب (ع) است[۴۷]؛
  10. خداوند خطاب به پیامبر می‌گوید: این کافران می‌گویند تو پیامبر نیستی ﴿وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلًا﴾ هر روز بهانه‌ای می‌تراشند، هر زمان تقاضای معجزه‌ای دارند و آخر کار هم باز می‌گویند تو پیامبر نیستی! در پاسخ آنها بگو: همین کافی است که دو کس میان من و شما گواه باشد یکی اللّه و دیگری کسانی که علم کتاب و آگاهی از قرآن نزد آنهاست ﴿قُلْ كَفَى بِاللَّهِ شَهِيدًا بَيْنِي وَبَيْنَكُمْ وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾ جمعی که گفته‌اند: آیه شریفه در حق علی (ع) نازل شده و همچنین روایاتی که در این باره وارد شده تأیید می‌شود. پس اگر جمله ﴿وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾ به کسی از گروندگان به رسول خدا (ص) منطبق گردد، قطعاً به علی (ع) منطبق خواهد شد، چون او بود که به شهادت روایات صحیح و بسیار، از تمامی امت مسلمان داناتر به کتاب خدا بود. و اگر هیچ یک آن روایات نبود جز روایت ثقلین که هم از طرق شیعه و هم از طرق سنی به ما رسیده در اثبات این مدعا کافی بود، زیرا در آن روایت فرمود: «إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي أَبَداً»؛ من در میان شما دو چیز بس بزرگ می‌گذارم: یکی کتاب خدا، و یکی عترتم، اهل بیتم، این دو هرگز از هم جدا نمی‌شوند تا کنار حوض بر من درآیند، و شما ما دام که به این دو تمسک جویید بعد از من هرگز گمراه نخواهید شد. در کتاب بصائر الدرجات (ص ۲۱۶) (به سند خود از ابی حمزه ثمالی از ابی جعفر (ع) روایت کرده که در ذیل آیه مورد بحث فرمود: مقصود علی (ع) است[۴۸]؛
  11. خویشاوندی علی با پیامبر: ﴿وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ﴾ و آیاتی که درباره ذوی القربی آمده است: در اصول کافی از امام صادق (ع) نقل شده که آیه ﴿وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ﴾ مراد علی (ع) است و منظور از حق وی وصایت پیامبر به وی است[۴۹]؛
  12. علی از اهل بیت پیامبر و برخوردار از مقام عصمت: ﴿وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا﴾ ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾ در تفسیر علی ابن ابراهیم آمده است که گفتار خداوند: ﴿وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا﴾ دستوری ویژه برای پیامبر است که ابتدا اهل بیت خودش به نماز دعوت کند برای این که به مردم اعلام کند که اهل بیت دارای منزلتی مخصوص پیش خدا هستند که یکبار همراه مردم دعوت به نماز شدند و بار دگر با یک امر اختصاصی و زمانی این آیه نازل رسول گرامی هر روز به هنگام نماز فجر به درب خانه علی و فاطمه میآمدند و پس از سلام بر آنها میفرمودند نماز را نماز را خداوند شما را مشمول رحمتش قراردهد و این آیه را تلاوت میکردند ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾ و پیامبر این کار را تا زمانی که در مدنیه حضور داشتند و زنده بودند ادامه میدادند[۵۰]. و علامه طباطبایی مینویسد: این آیه سیاقی سازگار با سیاق سایر آیات سوره دارد و پیدا است که مانند بقیه آیات مکی است علاوه بر این ما تاکنون به کسی بر نخورده‌ایم که بگوید در میان همه آیات سوره این یکی مدنی است، پس بنا بر این جمله “اهلک” بر حسب انطباقش با هنگام نزول، خدیجه همسر آن جناب و علی (ع) هستند چون علی (ع) هم اهل آن جناب و در خانه آن جناب بود و یا آن دو بزرگوار به ضمیمه بعضی از دختران رسول خدایند[۵۱]. البته این دیدگاه و مکی بودن سوره منافاتی با روایت ندارد که پیامبر پس از هجرت در مدنیه هم اهل‌بیت را به نماز طبق امر خداوند دعوت میکرده‌اند؛
  13. علی از اهل‌بیت پیامبر و متعلق اراده الهی بر عصمت آنان، از هرگونه پلیدی: ﴿إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾ اثبات اینکه مراد از ﴿أَهْلَ الْبَيْتِ﴾ مخاطب آیه تطهیر، خمسه طیبه (پیغمبر، علی، فاطمه، حسن و حسین (ع) هستند با این بیانی که گذشت و با آن روایاتی که در شأن نزول آیه وارد شده تأیید می‌شود، چه در آن روایات آمده که آیه شریفه در شأن رسول خدا (ص) و علی و فاطمه و حسن و حسین (ع) نازل شده است، و احدی در این فضیلت با آنان شرکت ندارد. و این روایات بسیار زیاد، و بیش از هفتاد حدیث است، که بیشتر آنها از طرق اهل سنت است، و اهل سنت آنها را از طرق بسیاری، از ام سلمه، عایشه، ابی سعید خدری، سعد، وائلة بن الاسقع، ابی الحمراء، ابن عباس، ثوبان غلام آزاد شده رسول خدا (ص) عبد اللَّه بن جعفر، علی، و حسن بن علی (ع) که تقریباً از چهل طریق نقل کرده‌اند. و شیعه آن را از حضرت علی، امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام رضا (ع)، و از ام سلمه، ابی ذر، ابی لیلی، ابی الاسود دؤلی، عمرو بن میمون اودی، و سعد بن ابی وقاص، بیش از سی طریق نقل کرده‌اند[۵۲]؛
  14. خداوند به پیامبر دستور می‌دهد: بگو: من هیچ اجر و پاداشی بر این موضوع - دعوت به اسلام و رنج‌هایی که در این راه کشیده‌ام - از شما درخواست نمی‌کنم، جز اینکه ذوی القربای مرا دوست دارید ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾ دوستی ذوی‌القربی بازگشت به مسأله ولایت و قبول رهبری ائمه معصومین (ع) از دودمان پیامبر (ص) می‌باشد که در حقیقت تداوم خط رهبری پیامبر (ص) و ادامه مسأله ولایت الهیه است، و پر واضح است که قبول این ولایت و رهبری همانند نبوت پیامبر (ص) سبب سعادت خود انسان‌ها که با دوستی و الگوپذیری به سعادت و کمال میرسند احمد در فضائل الصحابه با سند خود از سعید بن جبیر از عامر چنین نقل می‌کند: هنگامی که آیه ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾ نازل شد اصحاب عرض کردند ای رسول خدا! خویشاوندان تو که مودت آنها بر ما واجب است کیانند؟ فرمود: علی و فاطمه و دو فرزند آن دو، این سخن را سه بار تکرار فرمود[۵۳]. “قرطبی” نیز این روایت را در ذیل آیه مورد بحث آورده[۵۴]. فخر رازی از صاحب کشاف چنین نقل می‌کند: وقتی این آیه نازل شد عرض کردند: “ای رسول خدا! خویشاوندان تو کیانند که مودتشان بر ما واجب است؟ فرمود: “علی و فاطمه و دو فرزندشان”[۵۵]. و از ابن عباس روایت شده هنگامی آیه ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا﴾ نازل شد از پیامبر سؤال شد اقربایی که ما مأمور به دوستی با آنان شده‌ایم چه کسانی هستند پیامبر فرمودند: آنان علی و فاطمه و فرزندانش هستند[۵۶]؛
  15. صدقه دادن علی هنگام نجوا با پیامبر از اختصاصات آن حضرت: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً﴾ در تفسیر علی بن إبراهیم در ذیل آیه: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً﴾ آمده که هرگاه از رسول الله حاجتی داشتید و لازم بود که نجوایی کنید صدقه‌ای بدهید تا بهتر حوائج شما برآورده شود و این کار را به جز أمیر المؤمنین انجام نداد و او بود که تصدق به دیناری کرد، و با پیامبر به نجوا پرداخت[۵۷]. البته مسئله صدقه دادن برای گفتگوی درگوشی و خصوصی با پیامبر - نجوی - برای جلوگیری از امتیاز‌طلبی است. انحصاری و بدون هزینه و سوءاستفاده گروهی خاص بود که پس از نزول آیه حاضر نشدند با پرداخت هزینه صدقه با پیامبر نجوا کنند و امام علی که اهل این سوءاستفاده‌ها نبود با پرداخت صدقه برای پیش‌برد امر دعوت با پیامبر نجوی کرد؛
  16. خداوند خطاب به دو همسر پیامبر که در توطئه - افشاء سرّ -دست داشتند میگوید: اگر شما از کار خود توبه کنید و دست از آزار پیامبر (ص) بردارید به نفع شماست زیرا دل‌هایتان با این عمل از حق منحرف گشته و به گناه آلوده شده ﴿إِنْ تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا﴾ و اگر بر ضدّ او دست به دست هم دهید کاری از پیش نخواهید برد چرا که خداوند یاور اوست، و همچنین جبرئیل و مؤمنان صالح، و فرشتگان بعد از آنان پشتیبان او هستند ﴿وَإِنْ تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلَائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ﴾ در کتاب تفسیر علی ابن ابراهیم از امام صادق (ع) روایت کرده که حضرت با تلاوت آیه ﴿إِنْ تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا﴾ تا ﴿صَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ﴾ گفتند ﴿صَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ﴾ علی ابن ابی طالب است[۵۸]؛
  17. علی دارای گوشی شنوا و حافظی برای علم پیامبر: ﴿...وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ﴾ در الدر المنثور است که: ابن منذر از ابن جریح روایت کرده که در تفسیر آیه ﴿لِنَجْعَلَهَا لَكُمْ تَذْكِرَةً﴾ گفته است: این تذکره برای امت محمد (ص) است، و چه بسیار کشتی‌ها که در گذشته در دریا غرق شده بود، و آثاری که از بین رفته بود، و بعد از قرن‌ها امت محمد آن آثار را یافتند، مثلاً آثار کشتی نوح را در کوه جودی یافتند و در همان کتاب است که سعید بن منصور، ابن جریر، ابن منذر، ابن ابی حاتم، و ابن مردویه، از مکحول روایت کرده‌اند که گفت: وقتی آیه: ﴿...وَتَعِيَهَا أُذُنٌ وَاعِيَةٌ﴾ نازل شد رسول خدا (ص) فرمود: من از پروردگارم خواستم این اذن واعیه را علی بن ابی طالب قرار دهد، مکحول می‌گوید: بعد از این دعای رسول خدا (ص) علی (ع) بارها می‌گفت: هیچ نشد چیزی از رسول خدا (ص) بشنوم و فراموش کنم[۵۹][۶۰]

منابع

  1. محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت
  2. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر
  3. سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم

پانویس

  1. ↑ این همان است که خداوند (آن را) به بندگانی از خویش که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند مژده می‌دهد بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را و هر کس کاری نیک انجام دهد برای او در آن پاداشی نیک بیفزاییم که خداوند آمرزنده‌ای سپاس‌پذیر است؛ سوره شوری، آیه۲۳.
  2. ↑ مطهری مرتضی، جاذبه و دافعه علی، مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۲۷۸.
  3. ↑ آشنایی با قرآن، ج ۴، ص ۱۰۹.
  4. ↑ محمدی، عبدالله، امیر مؤمنان علی؛ چلچراغ حکمت، ص۲۱ تا ۲۶.
  5. ↑ شهید قاضی نور اللّه در «احقاق الحق» ج ۲ و ۳ حدود ۸۴ آیه را نقل می‌کند که دربارۀ علی است و منابع آنها را از کتب اهل سنت می‌آورد. نیز در «پرتوی از فضایل امیر المؤمنین در قرآن» ابو الحسن مطلبی حدود ۱۶۰ مورد از آیات قرآن که دربارۀ علی و اهل بیت است، براساس روایات معرفی شده است نیز «فضائل الخمسه من الصحاح السته» ج ۱ ص ۲۶۵
  6. ↑ بقره، آیۀ ۲۷۴
  7. ↑ بقره، آیه ۲۰۷
  8. ↑ مائده، آیه ۵۵
  9. ↑ مائده، آیه ۶۷
  10. ↑ مائده، آیه ۳
  11. ↑ نساء، آیه ۵۹
  12. ↑ انسان، آیه ۶ تا ۹
  13. ↑ آل عمران، آیه ۶۱
  14. ↑ احزاب، آیه ۳۳
  15. ↑ شوری، آیه ۲۳
  16. ↑ توبه، آیه ۱۱۹
  17. ↑ در این زمینه ر. ک: «دانشنامۀ امام علی» (ع)، ج ۱۰ مقالۀ «امام علی در قرآن» علامه عسکری، «شواهد التنزیل» ابن رویش، «آیات الفضائل» سیّد محمّد حسینی بهارانچی «علی فی الکتاب و السنّه» حسین شاکری، «نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الأنوار»، ج ۲۰، «سیمای امام علی در قرآن»، حسکانی ترجمه یعقوب جعفری، «احقاق الحق»، ج ۲ و ۳، «آیات الأئمّه»، محمّد علی حسنی لاریجانی «پرتوی از فضایل امیر المؤمنین در قرآن»، ابو الحسن مطّلبی، «آیات الولایه» سید باقر محمّدی نسب، «دلائل الصدق»، ج ۲، نیز تفسیر «البرهان» و «نور الثقلین».
  18. ↑ در روایاتی در کتاب «معانی الأخبار»، به ترتیب در صفحات ۹۵،۱۰۵،۱۰۸،۱۱۱،۱۱۲،۱۱۶،۱۲۲،۱۲۵، و ۱۲۶، نیز «بحار الأنوار»، ج ۳۵ و ۳۶
  19. ↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۴۱۲.
  20. ↑ «و از مردم کسی است که در به دست آوردن خشنودی خداوند از جان می‌گذرد و خداوند به بندگان مهربان است» سوره بقره، آیه ۲۰۷.
  21. ↑ «بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.
  22. ↑ «امروز دینتان را کامل و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را (به عنوان) آیین شما پسندیدم پس، هر که در قحطی و گرسنگی ناگزیر (از خوردن گوشت حرام) شود بی‌آنکه گراینده به گناه باشد بی‌گمان خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره مائده، آیه ۳.
  23. ↑ «ای پیامبر! آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.
  24. ↑ «ای پیامبر! تو را خداوند و مؤمنان پیرو تو، بس» سوره انفال، آیه ۶۴.
  25. ↑ «(این) بیزاری خداوند و پیامبر اوست از مشرکانی که با آنان پیمان بسته‌اید * چهار ماه در این سرزمین (آزاد) بگردید و بدانید که شما خداوند را به ستوه نمی‌توانید آورد و خداوند رسواگر کافران است» سوره توبه، آیه ۱-۲.
  26. ↑ «ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه ۱۱۹.
  27. ↑ «بگو آیا از شریکانتان کسی هست که به سوی “حق” رهنمون باشد؟ بگو خداوند به “حق” رهنماست؛ آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟ پس چه بر سرتان آمده است؟ چگونه داوری می‌کنید؟» سوره یونس، آیه ۳۵.
  28. ↑ «پس آیا کسی که از سوی پروردگارش برهانی دارد و گواهی از (خویشان) وی پیرو اوست» سوره هود، آیه ۱۷.
  29. ↑ «و کافران می‌گویند: تو فرستاده (خداوند) نیستی؛ بگو: میان من و شما خداوند و کسی که دانش کتاب نزد اوست، گواه بس» سوره رعد، آیه ۴۳.
  30. ↑ «و حقّ خویشاوند را به او برسان و نیز (حقّ) مستمند و در راه مانده را و هیچ‌گونه فراخ‌رفتاری مورز» سوره اسراء، آیه ۲۶.
  31. ↑ «و خانواده‌ات را به نماز فرمان ده و بر آن شکیب کن، ما از تو روزی نمی‌خواهیم که خود، تو را روزی می‌دهیم و سرانجام (نیک) برای پرهیزگاری است» سوره طه، آیه ۱۳۲.
  32. ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گردان» سوره احزاب، آیه ۳۳.
  33. ↑ «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.
  34. ↑ «ای مؤمنان! چون می‌خواهید با پیامبر رازگویی کنید پیش از رازگویی‌تان صدقه‌ای بپردازید، این برای شما بهتر و پاکیزه‌تر است ولی اگر (چیزی) نیابید بی‌گمان خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است آیا ترسیدید که پیش از رازگویی‌تان صدقه‌هایی بپردازید؟ حال که چنین نکردید و خداوند از شما در گذشت پس نماز را برپا دارید و زکات بپردازید و از خداوند و پیامبرش فرمانبرداری کنید و خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره مجادله، آیه ۱۲-۱۳.
  35. ↑ «اگر شما دو زن به درگاه خداوند توبه کنید (بسی شایسته است) چرا که به راستی دلتان برگشته است و اگر از هم در برابر پیامبر پشتیبانی کنید بی‌گمان خداوند و جبرئیل و (آن) مؤمن شایسته، یار اویند و فرشتگان هم پس از آن پشتیبان وی‌اند» سوره تحریم، آیه ۴.
  36. ↑ «تا آن را برایتان یادکردی کنیم و گوش‌های نیوشنده آن را به گوش گیرند» سوره حاقه، آیه ۱۲.
  37. ↑ امالی شیخ طوسی، ص۱۸۵، طبع قدیم.
  38. ↑ ترجمه المیزان، ج۳، ص۳۶۸.
  39. ↑ ترجمه تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۲۰۴.
  40. ↑ ترجمه المیزان، ج۶، ص۷۸.
  41. ↑ تفسیر المنار، ج۶، ص۴۶۴.
  42. ↑ اطیب البیان ج۶، ص۶۴.
  43. ↑ ترجمه تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۱۶.
  44. ↑ تفسیر العیاشی ج۲، ح۱۵۵، ص۱۱۶.
  45. ↑ تفسیرنورالثقلین، ج۲، ص۲۸۰.
  46. ↑ نور الثقلین، ج۲، ص۳۰۴.
  47. ↑ ترجمه المیزان، ج۱۰، ص۲۷۴.
  48. ↑ بصائر الدرجات، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۵۳۱.
  49. ↑ تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص۱۸۹.
  50. ↑ تفسیر نورالثقلین، ج۳، ص۴۰۹.
  51. ↑ ترجمه المیزان، ج۱۴، ص۳۳۴.
  52. ↑ ترجمه المیزان، ج۱۶، ص۴۶۵.
  53. ↑ احقاق الحق، ج۳، ص۲.
  54. ↑ احقاق الحق، ج۸، ص۵۸۴۳؛ تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۴۱۰.
  55. ↑ تفسیر کشاف، ج۴، ص۲۲۰ و ۲۲۱؛ تفسیر فخر رازی، ج۲۷، ص۱۶۵ و ۱۶۶؛ تفسیر نمونه، ج۲۰، ص۴۱۵.
  56. ↑ تفسیر نورالثقلین، ج۴، ص۵۷۲.
  57. ↑ نورالثقلین، ج۵، ص۲۵۶.
  58. ↑ تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص۳۷۰.
  59. ↑ ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۶۵۹.
  60. ↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۲، ص ۲۸۶-۲۹۴.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=امام_علی_در_قرآن&oldid=1096220»